Skip to main content

Full text of "Scotus academicus : seu Universa doctoris subtilis theologica dogmata"

See other formats 


^^ 


w^a 


;» 


SCOTUS  ACADEMICUS 

SEU 

THEOLOGIA  SCOTI 


SC0TU8ACADEIVIICUS 

SEU 

UNIVERSA  DOCTORIS  SUBTILIS  THEOLOGICA  DOGMATA 

QU^  AD  NITIDAM  ET   SOLIDAM 
ACADEMI^  PARISIENSIS  DOCENDI  METHODUM  CONCINNAVIT 

R.  P.  CLAUDIUS  FRASSEN 

ORDINIS  FRATRUM  MINORUM  PROVINCIiE  FRANCI^ 
S.  FACULTATIS  PARISIENSIS  DOCTOR. 

Cditio  nova 

Juxta.  correctiones  annotationesqne  ipsius  Auctoris 
in  Nationali  Bibliotbeca  Parisiensi  asservatas 


Tomus  quartus 
De  Angelis. 


ROM.E 

EX    TYPOGRAPHIA    SALLUSTIANA 

(Mater  Amabilis) 

Via  S.  Nicola  da  TolentinOj  4 

1900. 


MOXITUM. 


Sicut  prsefati  sumus  in  prooemio  Primi  Voluminis  hujus  operis,  Auctoi 
P.  Frassen  pro  secunda  editione,  quam  morte  prseventus  absolvere  ne- 
quivit,  pleraque  castigavit  et  nova  addidit,  quse  in  hac  nostra  editione 
pro  prima  vice  lucem  aspiciunt.  Adnotata  et  reportata  signabimus  aste- 
risco  ^. 


IHE  INSTITUTE  OF  l<EDinVH  STUDIES 

10  ELMSLEY    PLACE 

TORONTO  6,   CANADA» 


SEP22IS3i 


IK  SEOUN^DUM  LIBKUM 

SENTENTI  ARUM 

PR.EFATIO. 


MoYSES  Deum  aliquando  enixe  deprecatus,  ut  sui  divini  vidtus  in- 
tuitum  concederet,  hoc  ab  eo  resj^onsum  audivit:  videbis  posteriora 
mea,  faciem  aiitem  meam  videre  non  poteris :  simile  quid  imjjrcesen- 
tiarum  nobis  accidif;  quippe  pmne^n  nostram  operam  hactenus  impen- 
dinvus,  id  Deum  intra  se  subsistentem,  operantem,  et  producentem, 
primum  librum  Sententiarum  explanando,  detegere,  et  inspicere  lice- 
ret:  at  imbecillis,  et  coecutiens  nostrce  mentis  acies  immensam  illam 
Divinitatis  lucem,  nec  suspicere,  nec  sustinere  valuit.  Quocirca,  Moysis 
instar,  ad  ipsius  Deitatis  posteriora,  nempe  externa  illius  Opera  lu- 
stranda,  jam  devolvitur,  ut  divini  illius  Solis  splendorem  in  creaturis, 
tamquam  refractum,  et  velut  radium  in  aquce  guttulis  benignius  emi- 
cantem  intueri  queat:  Dei  quippe  posteriora  sunt,  inquit  Nazianzenus, 
Orat.  34.,  ea  quse  post  eum  extiterunt,  nobisque  ipsius  Numen  decla- 
mnt.  Non  secus  videlicet,  ac  Solis  in  aquis  umbrae,  ac  simulacra  in- 
iirmis  oculis  Solem  repraesehtant ;  quaridoquidem  euin  obtueri  non  pos- 
sumus,  utpote  lucis  puritatem  'feenstim  "omnein  superantem.  —  Itaque 
a  Dei  contemplatione  non  reeediti  nec  quce  Theologi  sunt  ininus  exe- 
quitur,  qui  miranda  ipsius  Deitatis  opera  scrutatur,  et  investigat;  id- 
pote  cum  ipsa  mire  lucente^m  ^9rcei'e/e?^«?i^  Dei  speciem,  in  seipsis  im- 
pressam  ut  in  sigillis,  expressam  iit  pi  specuUs,  ut  in  radiis  effusam, 
ut  in  e/f,gie  delineatam:  invisibilia  enim  ipsius  Dei,  ait  Apostolus  ad 
Bomanos  l.,a  creatura  mundi  per  ea,  quse  facta  sunt  intellecta  con- 
spiciuntur,  sempiterna  quoque  ejus  virtus,  et  Divinitas.  —  Hcec  autem 
omnia  creata  opera  triplicem  in  ordinem  justa  lance,  ac  sapienti  no- 
menclatura  libravit,  ac  distinxit  rerum  omnium  Arbiter,  et  Opifex  Deus. 
Angeli  namque,  utpote  omnino  spirituales,  creaturarum  fastigium  me- 
rito  occupant:  sunt  enim  primarii,  ac  prcecellentes  Deitatis  defluxus, 
in  quibus  Deus  seipsum  et  expressit  clarius,  et  signavit  perennius. 
Corporea  qnceque,  seu  viventia,  seu  vitce  expertia,  quibus  nulla  ratio- 
nis,  et  intelligentice  lux  affulget,  extremum  locum  tenent;  hoec  enim 
solam  Dei  entitatem  adumbrant,  illa  vero  infima  tantum  ipsius  vitce 
participatione  gloriantur.  At  Homo,  veluti  medius  inter  hcec  extrema 
dissidentia  positus,  idramque  naturam,  spiritualem,  ac  corpoream  in 
se  felici  vimine  compaginat.  —  Nam,  ut  eleganter  rem  expendit  Na- 
zianzenus,  Oraf.SS.,  Mensjam,  et  sensus,  sicinter  se  discreta  finibus 
suis  se  continebant:  nondum  autem  utriusque  temperatio  ulla  erat, 
aut  contrariorum  mixtura,  quse  sublimioris  Sapientise,  ac  circa  natu- 
rarum  creationera  varietatis,    et  excellentise  specimen  exhiberet.  Hoc 


6 

igitur  cum  artifici  verbo  ostendere  placuisset,  animal  unum  ex  utro- 

que,  hoc  est  ex  invisibili,  ac  \isibili  natura,    hominem  fabricatur 

Velut  altemm  qnemdam  mundum  in  parvo  magnum,  in  terra  collo- 
cat;  Angelum  alium,  mixtum  adoratorem,  et  visibilis  naturse  specta- 
torem,  intellectualis  Mysten;  eorum  quidem,  quae  in  terra  smit  Re- 
gem;  superis  autem  subditum ;  terrenum  et  c?elestem,  caducum  et 
immortalem,  visibilem  et  intelligibilem,  medium  inter  magnitudinem 
et  humilitatem,  eumdem  spiritum  et  carnem,  spiritum  propter  gratiam, 
carnem  ob  superbiam  vitandam.  —  His  itaque  trihus  creatorum  entium 
gradihus,  nempe  pure  spiritualium,  pure  corporeorum ,  ac  partim  e  ma- 
teria,  et  partim  e  spiritu  concretorum,  cum  divini  opificii  universitas 
integretur,  et  illustretur,  hinc  sapienti  consilio  Petras  Lombardus,  et 
quotquot  eximii  fuerunt  illius  Commentatores,  et  Interpretes,  in  ordi- 
lunulo  secwido  Sententiarum  lihro  id  unicum  auspicantur,  ut  explicato 
hoc  triplici  creaturarum  ordine,  ijieffahilem  Dei  creantis,  et  extra  se 
producentis  virtutem,  ac  sapientiam  commendent.  —  Quamquam  au- 
tem  de  corporece  cr^cduroe  molitione,  natura,  et  prcecellentiis  jam  scdis 
superque  dixisse  videamur  in  Academica  nostra  Philosophia ;  nihilomi- 
nus,  ut  hoc  nostrum  Opus  omnihus  suis  partihus  constet,  nonnulla  hic, 
sed  alia  dissertatione  rerolvenda  proponemus.  Itaque  illa  omnia,  quce 
in  secundo  Sentoitiarum  lihro  a  Sid)tili  Doctore  discutiuntur,  tres  in 
ParteSy  seu  Tractatus  distrihuemus,  juxta  triplicem  crecdurcB  piire  in- 
tellectucdis,  videlicet  Angelicse,  pure  corporece,  nempe  totius  Universi, 
et  partim  corporece,  partim  spiritualis,  puta  Humanse,  notitiam  asse- 
quendam. 

Prima  itaque  pars  Angelorum  excellentias,  et  operationes  intra  or- 
dinem  NcdurcB,  et  Gratioe,  complectetur ;  secunda,  totius  mundanoR  mo- 
litionis  ordinem,  et  formcdioneni  delineahit:  tertia  vero  miraruium  ho- 
minis  opificium,  variamque  ejus  sorteni  aperiet. 


TRACTATUS  PRIMUS 

DE   ANGELOKUM    NATURA,    0  PERATIONIBUS, 
ET  PR.ECELLENTIIS. 


Ea  est  Angelorum  naturse  dignitas,  et  originis  praestantia,  ut  sit 
divinae  generationis  velut  semula,  Ciim  Deus  (sui  divini  Verbi  instar) 
ante  universam  creaturam,  mente  conce2ye,rit,  et  produxerit  Angelicas 
potestates,  ait  Anastasius  Synaita  de  Opificio  diei  sextce.  Inde  merito 
apud  Jobum  cap.  1.  Filii  Dei  quin,  et  Dei  j^rimogeniti  3iSS.  Patribus 
appellantur :  quodque  summum  eis  est  laudis  encomium,  ipso  etiam 
divino  nomine  Jehovah  insigniri  solent  in  sacris  Bibliis.  Nec  mirum, 
Angelus  enim,  inquit  S.  Dionys.  cap.  4.  De  Divin.  Nominib.,est  di- 
rince  bonitatis  radius,  imago  Dei,  latentis  lucis  declarcdio.  Et  ut  addit 
cap.  5.  collocatus  in  ipso  vestibido  supersubstantialis  Trinitatis,  hoc  est, 
propius  quam  alise  res  creatae  ad  Deum  accedens.  Hinc  S.  Gregorius 
Nazianzenus,  Orat.  34.  Angeli  sunt  primi  luminis  ceterni  radii,  primi- 
que  splendoris  administri,  supernce  glorice  spectatores,  ettestes;  super- 
coelestes,  et  purissimce  naturce,  ad  malum  immobiles,  vel  certe  non  fa- 
cile  mobiles,  perpetuos  choros  circa  pHncijjem  illam  causam  agitantes, 
punssimo  splendore  illinc  perfusce,  et  a  summa  illa  j)ulchritiidine  adeo 
informatce,  iit  ipsi  quoque  alia  lumina  efficiantur,  ac  purce  primi  lu- 
minis  influxiones,  et  communicationes  ut  cdios  illuminare  possint.  Hi 
sunt,  ut  scribit  Ezechiel,  signaculmn  similitudinis  Dei.  Signaculum, 
inquam,  non  solum  suse  naturse,  ac  sanctimonise  dotibus,  Dei  maje- 
statem  adumbrans,  et  referens;  sed  etiam  illam  resculpens  in  homi- 
num  mentibus :  dum  (ait  S.  Ambros.  lib.  12.  in  Lucam)  bonum  odorem 
sanctificationis  aspirant;  Omnes  namque  sunt  administratorii  Spiritus 
in  ministeriiim  missi  propter  eos,  qui  hcereditatem  capiunt  salutis.  Hinc 
profunde  Tertullianus  libro  De  anima  cap.  37.  Nos  (inquit)  divina 
Officia  Angelos  credimus.  Et  revera  quidem,  Dei  namque  munia  prse- 
stant,  et  exequuntur,  quod  attinet  ad  res  humanas ;  quippe  divinam  au- 
ctoritatem  suo  munere  exprimunt  (inquit  Sophronius  in  sanctorum 
Angelorum  encomio) :  unde  luculenter  S.  Hilarius  in  Psal.  129.  illos 
Dei  oculos,  aures,  et  manus,  et  pedes  appellat.  Si  forte  (inquit)  hos 
esse  oculos,  vel  aures,  vel  manus,  vel  ])edes  Dei  intelligere  voluerimus, 
non  habemus  auctoritatem  improbabilem :  sic  namque  perspicaces  sunt 
ad  prsevidendum,  et  providendum  quod  nostrum  interest;  sic  mise- 
ricordes  ad  compatiendum  nostris  serumnis;  sic  actuosi,  et  veloces  ad 
ministranda  nobis  divina  subsidia,  ut  merito  Dei  oculi,  manus,  pedes, 
et  aures  vocitentur.    Haud    difficile  nobis  esset  per  eorum  laudes,  et 


Bq 


.F5 
v,4- 


8  DE   ANGELORUM   EXlSTEiNTIA,    NATURA,    ET    ORDINE. 

encomia  latius  excurrere,  si  hoc  ipsum  ab  instituto  nostro  non  toret 
allenum.  At  illorum  definire  naturam,  proprietates  explicare,  reserare 
operationes  et  dotes  ac  ordiues  investigare,  res  sane  ardua  et  longe 
mortali  homine  major.  Xam  (inquit  S.  Dionvsius  De  caelesti  Hierarchia 
c.  6.)  quot,  et  qui  sunt  cwlestium  naturarum  ordines,  et  quemadmodum 
eorum  Hierarchice  consecrentiir ,  solum  eorum  deificum  mysteriorum 
Principem,  certo  scire  judico  ;  et  i^rcBterea  eos  nosst  vim  suam  atque  il- 
lustrationes,  sacrumque  suum,  et  mundo  superiorem  bonum  ordinem: 
Nos  enim  ccelestium  Mentium  mysteria,  sanctissimasque  earum  per- 
fectiones  intelligere  non  possumus ;  nisi  forte  ea  contendcd  cdiquis  nos 
intelligere,  quoe,  nos  per  eas,  ut  qucB  sua  prceclare  cognita  habeant,  Di- 
vinitas  ipsa  docuit.  —  Igitur  ut  aliqualem  sublimium  illorum  Spiri- 
tuum  notitiam,  tum  ex  sacrarum  Scripturarum  fonte,  tum  ex  saneto- 
rum  Patrum  doctrin?e  ri^Tilis  hauriamus,  praesentem  secundi  Libri  Sen- 
tentiarum  partem  Quatuor  disputationibus  absolvemus :  quarum  Prima 
Angelorum  existentiam,  naturam,  et  ordinem  aperiet:  Secunda  QOYum 
facultates,  operationes,  et  dotes  reserabit :  Tertia  ipsis  divinitus  con- 
cessa  supernaturalia  beneficia,  eorumque  meritum  ac  demeritum  ex- 
plteabit:  Quarta  denique  perduellium  Angelorum  malitiam,  damnatio- 
nem,  illorumque  in  Deum  odium,  et  in  homines  saevitiam  referet. 

DISPUTATIO  PRIMA. 
DE  ANGELORUM  EXISTENTL\,  NATURA,  ET  ORDINE. 

AxGELORUM  nomine  intelligimus  naturas  illas  intellectuales  medias 
inter  Deum,  et  homines :  Deo  quidem  inferiores,  sed  hominibus  su- 
periores,  quas  Gentiles  Philosophi  Intelligentias,  Genios,  Deos  secun- 
darios,  Ccelorum  Animas,  et  Sjjecies  separatas  appellarunt.  Quamquam 
Angeli  nomen,  si  ethymon  attendas,  non  naturae  cujuspiam,  sed  officii 
significativum  sit,  idem  exprimens  quod  Latine  nuncius  et  legcdus,  a 
grisco  dYYiXXco  idest  nuncio.  Unde  S.  Augustinus  Psal.  103.  Spintus 
(inquit)  Angeli  sunt;  et  cum  Spiritus  sunt,  non  sunt  Angeli ;  cum  vero 
mittuntur  fiunt  Angeli:  Angelus  enim  officii  nomen  est,  non  naturcB. 
Quceris  nomen  hujus  naturcef  Spiritus  est :  Quceris  officiumf  Angelus 
est.  Concinit  S,  Dionysius  qui  cap.  4.  De  ccelesti  Hierarchia,  ait,  caele- 
stes  illos  Spiritus  Angelorum  praecipue  nomine  appellari,  Propterea 
quod  primum  eis  insit  divina  illustrcdio ;  ac  per  eos  ad  nos  transpor- 
tentur  ece,  quce  naturam  nostram  superant  pcdefactiones.  Hoe  autem 
Angelorum  ministerium  expressit  sanctus  Paulus  ad  Hebrseos  1.  Omnes, 
inquit,  sunt  administratorii  Spiritus  in  ministerium  missi,  etc.  Unde 
Olympiodorus  cap.  1,  in  Job,  ait:  Existimare  possumus  Angelum  quem- 
piam  divina  mandcda  exhaurientem ;  ac  si  Angelorum  quivis  pia  alio- 
rum  semulatione  exambiat,  ne  quid  aliis  jubeatur,  sed  uni  sibi  totum  : 
unde  eorum  quisque  agillimo  obsequio  maudatum  in  momento  perficit, 
ut  fere  absque  ulla  mora,  iterum  adsit  Deo,  ut  ita  ipse  solus,  si  fieri 
posset,  divina  mandata  exhauriat.  Quare  Isaias  cap.  6.  videt  Angelos 
ignitos  charitate  Dei,  et  hominum,  stantes  ante  solium  Divinitatis,  et 
simul  volantes.  Volant  ocyssime  ad  exequenda  mandata  circa  homi- 
num  curam;  et  una  stant  ante  Dei  solium,  ut  novaimperia  capessant, 
et  sic  divina  mandata  exhauriant.  Sententiose  ergo  dicuntur  Angeli, 


DE    ANGELORUM     EXISTENTIA.  9 

Psalmo  102.  facientes  verhiim  ejuH,  acl  audiendam  vocem  sermonum 
ejus:  sie  namque  sestuant  charitate  in  Deum,  sic  sunt  impigri  ab 
amore  in  homines,  sic  diligenter  peragunt  divina  humanaque  negotia, 
ut  vix  citius  audierint  divina  mandata,  quam  impleverint.  —  Ceterum 
de  caelestibus  illis  Spiritibus  sic  usurpatis,  et  nominatis,  tria  in  se- 
quentibus  Articulis  veniunt  discutienda:  quorum  Frimus  Angelovmn 
existentiam,  et  rationes,  quibus  ipsa  firmetur,  ac  probetur  aperiet : 
Secundus  illorum  naturam  explicabit:  Tertius  denique  eorum  nume- 
rum,  et  ordinem  explanabit.     -    • 

ARTIOULUS  PEIMUS. 

DE    ANGELORUM    EXISTENTIA. 

MiRUM  est,  inter  Judseos,  hoc  est,  in  electo  illo  genere,  Deique  po- 
pulo  charissimo,  tot  Prophetarum  oraculis  instructo,  repertos  fuisse 
aliquos,  qui  tanto  minus,  quam  externi,  ac  Gentiles  divinis,  ac  caele- 
stibus  in  rebus  saperent,  negantes  ullura  esse  spiritum,  ac  substantiam 
materiae  expertem,  uti  de  Sadducajis  refert  sanctus  Lucas  Act.  23.  Qui 
neque  resurrectionem  fore  credunt,  neque  Angelum  esse,  neque  Spiritum; 
cum  tanien  hanc  ipsam  veritatem  compertissimam  habuerint  veteres 
Philosophi,  eamque  notitiam  assecutus  fuerit  Aristoteles  ipsa  ratioci- 
nationis  via;  nam  octavo  Physicorum  lihro,  et  duodecimo  Metaphysi- 
corum,  idipsum  argumentando  colligit,  maxime  autem  ex  orbium  Coe- 
lestium  agitatione  :  quorum  conversionibus  ad  perpetuitatem  incitan- 
dis,  ac  gubernandis  praeesse  docuit  absolutas  a  corporum  concretione 
substantias,  quas  seperatas  appellat.  Sed  longe  stupendum  magis,  etiam  ^ 
irradiante  Evangelii  lumine,  non  solum  plurimos  extitisse  olim  Hsere- 
ticos,  Imo  etiam  nunc  temporis  extare  plurimos  hujusmodi  Tenebriones, 
qui  ^  "  conceptu  corporeitatis  ita  imbuti  sunt  et  effacinati,  ut  nuUani 
substantiam  nisi  corpoream  imaginari  possint;  et  quse  de  angelis  et 
dsemonibus  dicuntur,  nonnisi  de  phantasise  et  imaginationis  prave  di- 
spositai  excessibus  et  aberrationibus  interpretentur.  "^I^Quocirca  operae 
pretium  est  in  praesenti  Articulo  Angelorum  existentiam  omnibus, 
quibus  fieri  poterit,  tum  fidei,  tum  ratiocinationis  naturalis  momentis 
suadere,  quatenus  illa  nemini  amplius  in  dubium  veniat:  deinde  ajDe- 
rire  a  quo,  quando,  et  ubi  creati  fuerint. 

QU^STIO  PRIMA. 

AN  REVERA  CONSTET  ANGELOS  EXISTERE. 

NoTANDUM  1.  Quod  cum  Angeli  nomen  secundum  ethymon,  non  na- 
turse,  sed  officii  vocabulum  sit,  idcirco  triplicem  habet  attributionem, 
et  significationem:  Primo  namque  convenit  iis  omiiibus,  qui  a  Deo 
deputantur  ad  aliquod  munus  implendum ;  nam,  inquit  Tertullianus 
lib.  adversus  Judseos  cap.  d.,Deus  eos  vocare  consuevit  Angelos,  quos 
virtutis  suce  Ministros  jjrcefecii ;  qua  ratione  Sacerdotes  Angeli  vocantur 
Malaeh.  2.  Lahia  Sacerdotis  custodiunt  scientiam,  quoniam  Angelus 
Domini  exercituum  est.  Sic  pariter  S.  Joannes  Baptista  Matth.  11.  di- 
ctus  est  a  Christo  Domino  Angelus  Domini\  juxta  illud  Malachiae  2. 
vaticinium:  Ecce  ego  mitto  Angelum  meum  ^  "  Quse  verba  expendens 


10  DE     A.NGELORUM    EXISTENTIA. 

S.  Chrysologus  serm.  127.  79,  Joannes,  inquit,  virtutimi  schola,  ma- 
gisterium  vitcB,  sanctitatis  forma,  normajustitice,  virginitatis  speculum... 
Joannes  major  homine,  par  angelis,  legis  summa,  apostolorum  vox, 
silentium  prophetarum.  Prseiverat  S.  Augustinus  lib.  15.  cap.  23.  De 
Civit.  Dei,  ubi  scribit:  Angelos  fuisse  etiam  homines  Dei  nuncupatos, 
eaclem  Scriptura  sancta  locupletissime  testis  est ;  nam  et  cle  Joanne  scri- 
ptum  est:  Ecce  mitto  Angelum  meum  etc.  Hinc  Tertullianus  lib.  contra 
Judseos,  cap.  9.  idem  Malachise  vaticinium  declarans  ait :  Nec  novum 
est  Spiritui  Sancto  angelos  appeUare  eos,  quos  ministros  suce  virtutis 
Deus  prcefecit.''  ^  Quin  etiam  ipsemet  Christus  Dominus  IsaiiB  9.  juxta 
versionem  70.  Interpretum  magni  consilii  Angelus  appellatur:  et  Ma- 
lach.  3.  Angelus  Testamenti :  at  ofp,cii.,  non  naturce  vocabulo,  inquit 
Tertullianus  lib.  De  Carne  Christi  cap.  14.  Pari  ratione  qui  a  d-aemo- 
num  principibus  aguntur  ut  liominum  saluti  obsistant,  eorum  Angeli 
dicuntur.  Sic  Matth.  25.  Quiparatus  est  Diaholo,  et  Angelis  ejus.  Secundo 
hujus  nominis  strictior  usurpatio  solam  designat  eam  substantiam  in- 
tellectualem,  spiritualem,  completam,  nullum  cum  terrena,  ac  mate- 
riali  concretione  commercium  habentem,  cujuscumque  status  sit,  et 
ordinis:  qua  ratione  Angeli  vocabulum  non  solum  beatis  mentibus, 
sed  etiam  perditissimis  dsemonibus  convenit.  Tertio  tandem  hoc  no- 
men  solito  usurpant  Theologi  ad  significandas  illas  spirituales  Intelli- 
gentias,  qu»  tertium  ordinem  in  ultima  Hierarchia  implent,  et  a  Deo 
ad  hominum  custodiam  deputantur.  Hic  autem  tantum  nobis  sermo 
est  de  Angelis  juxta  utramque  posteriorem  usurpationem  dictis. 

NoTANDUM  2.  Quod  cum  duplex  sit  demonstrationis  genus:  alia 
nempe  quam  dicunt  a  priori,  qua  videlicet  efiectus  per  causam  inno- 
tescit;  altera  quam  a  posteriori  subnominant,  qua  nimirum  causa  per 
efi^ectum  apparet;  inde  quaeritur  an  alterutra,  vel  earum  utraque  An- 
gelorum  existentia  suaderi  queat.  Oertum  est  autem  illam  non  posse 
demonstrari  a  priori:  siquidem  illa  demonstratio  colligit  existentiam  ef- 
fectus  ab  existentia  causae  illius  productivae,  propter  strictam,  eamque 
necessariam  inter  utrumque  habitudinem :  at  nulla  potest  assignari, 
nec  excogitari  causa,  qua  necessario  Angeli  dicantur  existere :  illa  enim 
esset  vel  intrinseca,  vel  extrinseea.  Nulla  autem  eis  esse  potest  intrin- 
seca  necessario  existendi  ratio  ;  quippe  solus  Deus  ex  se,  et  in  se  habet 
necessitatem  essendi,  caetera  vero  ab  eo  entia  omnino  contingentia 
sunt,  possuntque  esse  vel  non  esse.  Nulla  pariter  assignari  potest 
hujus  necessariie  productionis  causa  extrinseca ;  cum  Deus  omnium 
entium  extra  se  sit  liberrimus  Opifex,  possitque  pro  nutu,  et  arbitrio 
res  producere,  vel  aeternum  deserere  improductas:  ideoque  sola  superest 
libranda  qusestio  de  demonstratione  petenda  ab  Angelorum  eff^ectibus 
si  qui  sint  ab  illis  editi. 

NoTANDUM  3.  Tres  potissimum  assignari  posse  eff^ectus  ex  quibus 
coUigi  queat  Angelorum  existentia:  videlicet  motum  Caelorum,  quos 
ab  Intelligentiis  perpetuo  agitari  docuit  Aristoteles  lib.  1.  De  CcbIo 
cap.  9.;  item  stupenda  illa  opera,  quae  a  Magis  fieri  conspiciuntur: 
denique  miranda  illa,  quce  ab  Arreptitiis,  et  Energumenis  hominibus 
eoriim  \^res  excedentia  fieri  conspicimus.  Certum  est  autem  regulatum 
Cselorum  motum  leve  esse  argumentum  ad  demonstrandam  Angelorum 
existentiam ;  tum  quod  eos  a  propria  forma  regulate  moveri  plures  Phi- 


DE    ANGELORUM    EXISTENTIA.  11 

losoplii  nou  abs  re  contendunt:  tum  quod  longe  plures  sunt  Intelligen- 
tiae,  quain  Cieli;  adeoque  eorum  existentia  a  Cfelorum  motu,  etnumero 
congrue  nequit  inferri :  tum  denique  quod  Deus  ipse  ordinatum  Cselis 
motum,  sicut  et  terrae  tirmam  stabilitatem  per  se  indere  potest.  —  Restat 
ergo  determinandum,  an  ex  duplici  altero  capite  ita  sufficienti  mo- 
mento  evinci  possit  Angelos  existere,  ut  huic  veritati  refrageri  nequeat 
rationis  compos.  Duo  igitur  hac  in  Quaestione  veniunt  determinanda: 
Prhmwi,  an  fide  crnstet  Angelos  existere:  Secundum,  an  idipsum  ra- 
tione  deinonstrativa,  aut  saltem  valde  probabili  etiam  suaderi  queat. 

Conclusio  prima.  —  Fide  constat  existere  naturas  spi- 

RITUALES  IIOMINE  SUPERIORES,  AC  PR^STANTIORES,  QUAS  AnGELOS  DI- 

CIMUS :  Idque 

Firmatur  innumeris  Scripturee  textibus,  tum  in  Veteri,  tum  in 
novo  Testamento.  Primo  namque  Scriptura  inducit  illos  cum  Deo,  et 
hominibus  colloquentes  de  rebus  divinis,  et  sensum  superantibus,  ut 
videre  est  Genesis  18.,Judic.  2.,Isa.  6.,et  totis  fere  libris  Danielis,  To- 
biae,  et  Apocalypsis  2.  et  sequentibus;  adeoque  indicat  illos  esse  in- 
tellectu  prseditos.  Z)e/?^rfe,affirmat  illos  esse  Deo  subjectos,  a  quo  mit- 
tantur  in  ministerium;  quemque  velut  Dominum,  et  Deum  suum  lau- 
dent,  colant,  adorent.  Heb.  1.  vers.  14.,  Psal.  99.  vers.  7.;,Daniel.  3. 
vers.  58.,  Apocal.  22.  vers.  9.  et  alibi.  Tertio,  Sisserit  illos  esse  supe- 
riores,  et  praestantiores  hominibus,  2.  Petr.  2.  vers.  11.  ubi  de  malis 
Angelis  dieitur:  Angeli  virtute,  et  fortitudine  cum  sint  majores:  et 
Psalm.  18.  Minuisti  eum  paulo  minus  ab  Angelis,  quod  etiam  de  Chri- 
sto  ipso  secundum  naturam  humanam  spectato,  et  sic  Angelis  inferiore, 
interpretantur  S.  Paulus  Hebr.  2.  vers.  9.,  S.  August.  in  Tract.  De 
Cantico  novo  cap.  7.  Quarto,  quoties  Scriptura  homines  prae  cseteris 
ob  singularem  aliquam  prserogativam  extollit,  toties  eos  cum  Angelis 
velut  perfectioribus  comparat.  Sic  2.  Regum  cap.  14.  mulier  Davidem 
alloquens,  ait:  Tu  Domine  mi  Rex  sapiens  es  sicut  sapientiam  habet 
Angelus  Dei :  sic  Actorum  6.  Judsei  viderunt  faciem  ejus  (Stephani) 
tamquam  faciem  Angeli:  sic  S.  Paulus  ad  Galatas  4.  Sicut  Angelum 
Dei  excepistis  me.  —  Confirmatur  insuper  ex  eo  quod  Scriptura  sacra 
varias  proprietates,  et  actiones  tribuit  Angelis,  quae  nonnisi  in  crea- 
turam  spiritualem  cadere  possunt:  una  est  videre  Deum,  Matthsei  18. 
Angeli  eorum  semper  vident  faciem  Patris  mei,  qui  in  Ccelis  est:  alia  est 
benedicere,  et  laudare  Deum,  quod  passim  Seriptura  Angelis  tribuit. 
Sic  Psalm.  148.  Laudate  eum  omnes  Angeli  ejus,  laudate  eum  omnes 
Virtutes  ejus.  Tertia  est  custodire  homines.  Sic  Psal.  90.  et  Matth.  4. 
Angelis  suis  Deus  mandavit  de  te,  ut  custodiant  te:  ad  quod  etiam  spe- 
etat  homines  dirigere,  defendere,  illuminare,  docere,  instruere,  et  loqui,. 
quod  Angelis  utique  pluries  Scriptura  sacra  tribuit,  maxime  Exod.  23. 
Ecce  ego  mittam  Angelum  meum,  qui  prcecedat  te,  et  custodiat  in  via,  et 
introducat  in  locum,  quem  paravi:  observa  eum,  et  audi  vocem  ejus,  etc 
Quarta  denique  Angelorum  proprietas  est  esse  liberi  arbitrii  facultate 
donatos,  quippe  cum  peccar^  possint,  et  fieri  poena  digni,  uti  de  facta 
perduellibus  Angelis  contigit,  juxta  illud  2.  Petri  2.  Angelis  peccantibus 
non  pepercit  Deus,  etc;  quse  omnia,  et  his  similia  soli  creaturae  intelle- 
ctuali  tribui  possunt.  Adeoque  Angelos  existere  compertissimum  est  ex 


12  DE    ANGELORUM    EXISTENTIA. 

Scriptnra  sacra,  neciion  et  omnium  sanctonim  Patrum  ealculo,  ac  Con- 
ciliorum  oraculis,  maxime  Concilii  Lateranensis  sub  Innocentio  III.  ca- 
pite  Finniter,  ubi  inter  c?etera  dicitur,  quod  Deus  sif  Creator  omnium 
visihilium  et  invisibilium ,  spiritualium  et  corporalium ,  qui  condidit 
utramque  naturam,  spiritualem  et  corpoream,  Angelicam  videlicet  et 
mundanam.  Nec  refert,  quod  quidam  reponant  Coucilium  haec  quidera 
proponere  ac  referre  per  modum  doctrinae,  non  vero  tamquam  de  fide 
statuere  et  definire.  Id,  inquam,  non  obstat,  tum  quia  csetera  quae  in 
eodem  capite  proponit,  revera  sunt  de  fide :  quidni  ergo  etiam  de  fide  est 
Angelorum  existentia,  et  spiritualitas?  Adde  quod  licet  id  referat,  et  pro- 
ponatper  modum  doctrinae,  supponit  saltem  hanc  doctrinam  ab  Ecclesia 
esse  probatam,  ac  determinatam,  innumerisque  Scripturarum,  ac  san- 
ctorum  Patrum  oraculis  confirmatam. 

DiCES :  Si  ex  praefatis  Scripturae  textibus  suaderi  posset  Angelorum 
^xistentia,  maxime  quia  signiflcant  aliquam  esse  creaturamspiritualem, 
homine  superiorem,  et  praestantiorem :  at  haec  nulla  est;  quod  probat 
JS.  Augustinus  libro  De  Qiuintitate  animceo,.  34.  Quemadmodum,  inquit, 
fatendum  est  animam  humanam  non  esse  Deum,  ita  proesumendum  ni- 
hil  inter  omnia,  quce  creavit,  Deo  esse  j)ropinquius:  et  inferius  docet  ali- 
quid  esse  deterius  anima  hojninis,  scilicet  animam  bruti,  aliquid  par,  ut 
Anyelus,  melius  autem  nihil:  et  lib.  3.  De  Libero  arbitrio,  ait,  Aiiimas 
rationales  superioribus  Potestatibus esse  officio  impares,  natura  vero pares: 
et  lib.  83.  qq.  qusest.  54.  Xihil  est  melius  rationali  anima,  nisi  Deus: 
idemque  repetit  lib.  3.  contra  Maximinum  cap.25.  ubi  videtur  illum  ar- 
guere,  quod  dixerat,  Majores  esse  Angelos  Christo  secundum  formam 
hominis.  Ipsi  subscribit  S.  Bernardus  lib.  5.  De  Consideratione  cap.  3. 
Spiritus  est  Deus  {mquit) ,sunt  et  Angeli,  et  hi  super  to :  sed  Deus  natura, 
Angeli  gratia  superiores  sunt:  ergo  ex  praestantiori  supra  homines  crea- 
turae  gradu,  non  recte  infertur  Angelos  existere.  —  Respondeo  1.  Prae- 
fatos  Patres  Angelorum  existentiam  non  impugnare,  sed  asserere,  ut 
ex  laudatis  eorum  verbis  aperte  constat.  Secundo,  benigne  intelligi  pos- 
sunt,  vel  quod  velint  nihil  esse  propinquius  Deo  in  ratione  substantiae 
spiritualis,  quam  anima,  quippe  hac  ratione  Angelis  est  par:  vel  quod 
Angelis  non  competat  esse  superiores  hominibus  in  visione,  ac  fruitione 
Dei,  aut  in  aliis  officiis,  quae  erga  homines  praestant ;  sed  ex  speciali 
Dei  beneficio,  et  gratia,  quod  utique  hominibus  simili  liberalitate  con- 
cedere  potest.  Non  ergo  eorum  sensus  est,  Angelos  non  esse  natura  ho- 
mine  praestantlores ;  quippe  hominem  paulo  minus  ab  Angelis  mino- 
ratum  afflrmat  Regius  vates ;  Fsal.  8.  ut  supra  dictum  est,  et  malos  An- 
gelos  fortitudine,  ac  virtute  homine  esse  majores  testatur  S.  Fetrus  2. 
cap.  2.  Et  Job.  41.  De  Satana  ait:  Non  est  potestas  super  terram,  quce 
comparetur  ei.  Sicut  ergo  potestate,  ita  etiam  naturse  perfectione  homi- 
nes  excellit.  Quod  ipsum  docet  S.  Augustinus  Tractatu  110.  ubi  ex  pec- 
cato  irremissibili  Angelorum  naturae  eorum  excellentiam  supra  homi- 
nes  colligit,  Quod  tanto  (inquit)  damnabilior  judicata  sit  culpa,  quanto 
erat  natura  sublimior :  unde  lib.  11.  De  Civit.  cap.  5.  ait:  Angelica  na- 
tura  omnia  ccetera,  quce  Deus  condidit,  naturce  dignitate  prcecedit ;  adeo- 
que  priores  ipsius  textus  in  objectione  positi  benigne  debent  explicari, 
ne  sibi  contradicere  videatur  S.  Augustinus.  Adde  quod  libro  1.  Retra- 
ctationum  cap.  26.  recognoscens  verba  praefatae   qu^stionis  54.  illa  vi- 


DE    ANGELORUM    EXISTENTIA.  13 

detiir  emendare  ;  Ubi  dixi  (inquit)  qiiod  oinni  anima  melius,  id  Deum 
dicimus;  mayis  dici  dehuit  omni  creato  spiritu  melius. 

Instabis  :  In  omni  rerum  g*enere,  quod  habet  rationem  finis,  longe 
prgestantius  est  eo,  quod  similem  rationem  non  obtinet :  sed  in  genere 
ereaturarum  homo  habet  rationem  finis,  non  ita  Angelus ;  siquidem 
omnia  propter  homines ;  imo  etiam  ipsi  Angeli,  quippe  cum  omnes 
sint  administratorii  Spiritus  in  ministerium  missi  propter  eos,  qui  ca- 
piunt  hsereditatem  salutis :  ergo  etiam  secundum  naturalia  homo  est 
pra.'stantior  Angelo.  —  Respondet  Seraphicus  Doctor  in  2.  Dist.  1.  q.  2. 
aliquid  habcre  rationem  finis  dupliciter:  scilicet  aut  ad  supjjlendam 
indigentiam,  sicut  domus  proptftr  hominem;  aut  ad  suscipiendam  ejus 
infiuentiam;  sic  homo  propter  Deum:  quod  autem  ultimo  modo  habet 
rationem  finis,  nobilius  est,  non  vero  quod  primo  modo ;  quia  enim 
homo  omnibus  indiget,  Angelus  nulio,  nisi  Deo;  ideo  omnia  propter 
hominem,  non  autem  propter  Angelum,  in  cujus  rei  signum  Angelus 
conditus  est  in  principio,  liomo  vero  die  sexto.  Unde  Angelus  diei 
potest  propter  hominem,  et  liomo  propter  Angelum :  nam,  inquit  ibi- 
dem  Serapliicus  Doctor,  homo  habet  Iiabilitatem  ad  labenduin  fre- 
quenter,  et  possibilitatem  ad  resurgendum :  Angelus  vero  stans,  per- 
petuitatem  in  stando,  et  cadens,  impossibilitatem  in  resurgendo :  ideo 
Angelus  stans,  sustentat  hominem,  sive  infirinitatem  liumanam :  et 
homo  resurgens,  reparat  ruinam  Angelicam.  Ideo  quodammodo  An- 
gelus  propter  liominem,  et  homo  quodammodo  propter  Angelum; 
adeoque  pares  sunt  secundum  ordinationem  ad  finem ;  quia  uterque 
ordinatur  ad  seternam  felicitatem.  Sunt  vero  impares  secundum  na- 
tura3  dignitatem,  quippe  cum  Angelus  sit  omnimode  spiritualis,  homo 
vero  partim  spiritualis,  partim  corporeus. 

Conclusio  secunda.  —  Sufficienter   colligitur    Ange- 

LORUM   EXISIENTIA    AB   EXPERIENTIA  MaGORUM,    ET    EnERGUMENORUM 

petita.  Multa  namque  conspiciuntur  in  dies  fieri,  tum  a  Magis,  tuin 
ab  Energumenis,  et  Arreptitiis,  eorum  vires  prorsus  excedentia ;  adeo- 
que  refundenda  in  causam  aliquam  superiorem,  quce  ipsos  ad  talia 
patranda  moveat :  sed  hsec  alia  esse  nequit,  quam  Angelus.  Probatur: 
si  quae  prseter  Angelum  illorum  operum  causa  motrix  posset  assi- 
gnari,  maxime  vel  Deus,  vel  ipsi  homines,  vel  animse  separatse,  vel 
denique  creaturse  aliquie  irrationales,  et  hominibus  iiiferiores :  sed 
neutrum  eorum  potest  asseri. 

Xou  quidem  Deus,  quippe  ab  ipsis  Magis  nefaria  pleraque,  et  tur- 
pissima,  a  Deo  prohibita,  Deoque  indignissima  in  perniciem  liominum, 
et  odium,  atque  injuriam  ipsius  Dei  patrantur.  Insuper  ad  invocatio- 
nem  divini  Numinis  frequenter  in  fumos  abeunt  Magorum  conatus, 
eorunique  maleficia  dissolvuntur.  Similiter  Arreptitii,  et  Energumeni 
medicamentis  interdum,  ae  musiea,  saltem  per  aliquod  intervallum 
sanantur,  ut  legimus  1.  Regum  c.  16,  quod  quandocumque  Spiritus 
Domini  malus  arripiebat  Saul,  David  tollebat  citliaram,  et  percutiebat 
manu  sua,  et  refocillahatur  Saul,  et  levius  habebat,  recedebat  enim  db 
eo  sjyirifus  malus:  quod  utique  signum  est  dsemonem  Arreptitios  non 
torquere,  nisi  pravos  eorum  humores  concitando,  quibus  nisi  uteretur, 
nec  eos  vexare  posset,  nec  tam  stupenda  in  eis  operari:  sed  si  Deus 


14  DE     ANGELORUM    EXISTENTIA. 

illoruDi  omuium  esset  artifex,  non  egeret  humoribus  corporum  ;  ac 
proinde  nec  medicina,  uec  musica,  aut  altero  corporeo  remedio  ejus 
effectus  posset  praepediri.  Adde  quod  illae  substantise,  quibus  Magi 
in  suis  perficiendis  maleflciis  utuntur,  plerumque  sordidissimae  sunt, 
mendacissimoe,  ac  improbissima? ;  quippe  aliquando  bufonibus,  et  aliis 
hujusmodi  rebus  turpissimis,  et  horrendis  sua  maleficia  absolvunt,  qui- 
bus  ad  summa  scelera  sollicitant,  ad  Dei  contemptum,  et  odium,  ad 
blasphemias,  ad  veneficia,  et  alia  similia,  quj^  in  Deum  sanctissimum 
refundere  graude  crimen  esset. 

Xon  etiam  hcec  rejici  pofisunt  in  homines  ipsos:  quippe  cum  ple- 
raque  illorum  operum  longe  humanas  vires  superent,  puta  ad  prae- 
seutiam  saxomm,  et  statuae  responsa  de  rebus  petitis  proferre,  in  spe- 
culis,  et  aqua  res  absentes  repraesentare,  revelare  oecultissima,  enuu- 
tiare  quse  fiuut  in  locis  remotissimis,  momento  tempestates  excitare, 
domo  egredi  januis  clausis,  et  fores  sine  uUo  contaetu  suppbsiti  effin- 
gere ;  loqui  linguis  peregriuis  nullo  usu,  nullave  disciplina  comparatis, 
et  alia  id  genus  exequi;  quse  fusissime  refert  Delrio  in  Disquisitione 
magica,  qu?eque  uullateuus  refuudi  possuut  in  homiues  ipsos:  adeoque 
rejici  debeut  iu  dsemones.  Nam,  inquit  Lactantius  lib.  2.  De  Origine 
erroris  cap.  15.  Magorum  ars  omnis,  ac  potentia  horum  dcemonum 
aspirationibus  constat,  a  quibus  invocati ,  visus  hominum  ^:>rcE,s^i^«7s 
obceecantibus  fallunt,  ut  non  videant  ea  quce  sunt,  et  videre  se  jnitent 
illa  quce  non  sunt.  Hi,  ut  dico,  spiritus  contaminati,  ac  perditi  per 
omnem  terram  vagantur,  et  solatium  perditionis  suce  perdendis  homi- 
nibus  operantur.  Itaque  omnia  insidiis,  fraudibus,  erroribus  complent. 
Adhcerent  enim  singulis  hominibus,  et  omnes  ostiatim  domos  occupant; 
cic  sic  Geuiorum  nomen  assumunt.  Sic  enim  lcdino  sermone  dcemones 
interpretantur.  Hos  in  suis  penetralibus  consecrant,  his  quotidie  merum 
profundunt,  et  scientes  dcemones  venerantur  quasi  terrestres  deos,  et 
quasi  depulsores  malorum,  quce  ipsi  faciunt,  et  irrogant.  Qui  quoniam 
sunt  spiritus  tenues  et  irreprehensibiles,  insinuant  se  corporibus  homi- 
num,  et  occulte  in  visceribus  opercdi  vitiant,  morbos  excitctnt,  somniis 
animos  terrent,  mentes  furoribus  quatiunt,  ut  homines  his  maJis  co- 
gant  ad  eorum  auxilia  recurrere. 

Neque  etiam  hcec  omnia  opera  tribui possunt  creaturis  irrationcdihus: 
quia,  quae  diximus,  siue  ratiouis  usu  uon  fiunt;  uam,  v.  gr.  quod 
Energumeuus  idiota  loquatur  de  repeute,  et  expedite  idiomate  alieuo, 
aut  de  rebus  procul  positis,  prseteritis,  etiam  abditissimis ,  manife- 
staudo  omues  circumstautias ,  necuon  de  scieutiis  et  artibus  qui- 
busvis,  nou  potest  fieri  siue  substantia  intellectiva,  quse  per  eos  ho- 
mines  loquatur,  distincta  ab  auima  ipsorum :  uam  auima  ipsorum  per 
se  sola,  aut  per  quamlibet  humorum  alterationem  physicam,  imo  per 
applicationem  cujus^as  causae  physicse  nou  iutelligeutis  uequit  assequi 
talem  notitiam,  quse  tauto  studio  humauo  iudiget.  Adde  quod  quae  a 
Magis  fieri  solent,  parvis  quibusdam  rebus  admotis,  verbis  quoque 
prolatis,  vim  omnem  verborum,  et  corporeae  cujusvis  substantiae  ma- 
nifeste  superaut.  Insuper,  magorum  opera  fiunt  ad  sigua  qusedam,  et 
per  pacta,  et  foedera  juxta  eorum  voluntatem,  qui  ipsis  utuntur :  at 
signa  nou  movent  nisi  poteutias  coguoscentes,  quibus  aliquid  sigui- 
ficaut ;  pacta  quoque,  et  foedera  spectant  ad  causas  intelligeutes.  Nam 


DE    ANGELORUM    EXISTENTIA.  15 

qiiae  intellectu,  et  ratione  carent,  nec  pacta  norunt,  nec  quando  sit 
operandum  ex  pacto.  Adde  quod  spiritus  illi  magici  eligunt  ad  Ma- 
gorum  arbitrium  in  quid  ag-ant.  Ut  quando  in  quempiam  remotissi- 
mum  a  Magis  designatum,  morbum,  aut  soporem  immittunt,  vel  ejus 
vultum  reprsesentant  in  speculo,  relictis  intermediis,  qui  seque,  imo 
magis  deberent  sic  affici,  si  per  causas  naturales,  et  necessarias  sine 
electione  voluntaria  id  fieret.  Etenim  causae  naturales  operantur  magis 
in  corpora  sibi  magis  vicina,  et  subjecta,  atque  eodem  modo  afficiunt, 
quse  sunt  ejusdem  eflectus  capacia,  neque  eligere  possent,  ut  e  plu- 
ribus  seque  subjectis,  et  capacibus,  hoc  potius,  quam  illud  reprsesen- 
tent,  aut  morbo,  vel  sopore  afficiant.  Ergo  stupenda  hsec  a  Magis, 
vel  Energumenis  praestita  opera  in  creaturas  irrationales,  quibus 
utuntur,  refundi  nequeunt.  *  "  His  momentis  et  argumentis  tamdem 
convictus  recentium  athaearum  impiissimus  et  audacissimus  Machia- 
vellus  admisit  substantias  spirituales  seu  augelos  tamquam  horum 
efiectuum  stupendorum  auctores.  Nam  in  libro  1.  disputationum, 
cap.  36.  cum  dixisset,  magnos  motus  j^^^cedici  solere,  cum  in  urhihus, 
ium  in  provinciis,  idque  signis  quihusclam,  aut  liominum  prcesagiis 
denunciari ;  idem  postea  sic  scribit :  Ut  causam  facile  confltehor  me 
ignorare,  ita  rem  ipsam,  cum  ex  antiquis,  tum  novis  exemplis  agno- 
scere  oportet,  et  confiteri,  omnes  magnos  motus,  quicumque  aut  urhi 
alicui,  aut  Beligioni  evenerunt,  vel  a  conjectorihics,  vel  a  revelatione 
cdiqua,  jjrodigiis,  aut  ccelestihus  signis  prcedici  ac  pronunciari  solere. 
Unde  autem  prodigia  et  cselestia  illa  signa  proficiseantur,  non  aliter 
potuit  expedire,  quam  si  ad  spiritus  referret.  Nam  cum  causse  igna- 
rum  se  professus  esset,  liaec  postea  subjungit;  Nisi  forte  cum  philo- 
sophis  quihusdam  prceminciandum  censeamus,  aerem  plenum  spiritihus 
et  intelligentiis  esse,  qui  futuras  res  prcemdentes,  et  casibus  humanis 
condolentes,  eas  hominihus  per  ejusmodi  signa  prcenuntient,  ut  se  ad- 
versus  ea  tempestive  prceparare,  et  communire  queant.  Quae  satis  do- 
cens,  cum  supremam  ad  causara  recurrere  nollet,  nullam  reperisse 
magis  idoneam,  quam  spiritus  aereos.  "^ 

Illi  autem  stupendi  et  extraordinarii  eventus  refuncli  non  possunt 
in  animas  a  corporihus  solutas;  tum  quia  non  videtur  habere  plus  vir- 
tutis  naturalis  ad  movendum,  aut  immutandum  aliquod  corpus,  dum 
a  corpore  solvitur,  quam  cum  illud  informat ;  naturalis  enim  virtus 
agendi  sequitur  conditionem  naturalem  agentis  ;  at  naturalis  conditio 
animse  rationalis  est,  quod  sit  forma  corporis,  ad  cujus  reunionem 
etiam  ab  ea  sejuncta  habet  appetitum,  ut  pars  ad  compartem,  adeoque 
hujus  virtus  non  videtur  major  extra  corpus,  quam  in  corpore,  alio- 
quin  ei  longe  melius  esset  ab  omni  corpore  separari,  quam  illud  in- 
formare,  sicque  unionem  cum  illo  non  optaret ;  quippe  quae  sibi  foret 
contranaturalis,  etiam  eam  videlicet  destituens  eximia  virtute  sibi  de- 
bita  ;  tum  quia  licet  animam  separatam  neque  omni  vi  motiva  loca- 
liter  sui  ipsius,  et  aliorum  privatam  existimem,  Deo  nimirum  sup- 
plente  id  quod  deest  ex  parte  eontactus,  et  organi ;  noi^tamen  puta- 
rem  eam  tanta  donari  inteliigendi,  et  movendi  virtute,  ut  nosse  posset 
actus  internos,  saltem  imaginationis,  quos  nullo  dato  externo  indicio 
Magi,  et  Energumenti  produnt;  necnon  et  movere  immania  pondera 
qu3e  vix  centum  homines  sublevare  valerent ;  et  domos  ingentes  ur- 


16  DE    ANGELORUM    EXISTENTIA. 

besque  iutegTas,  ac  terrani  ipsam  concutere  :  ut  plerumque  faciunt  ii 
Spiritus  dum  e  corporibus  obsessis  virtute  precum,  ac  exorcismorum 
EccJesiae  recedere  coguntur  :  tum  denique  quia  Spiritus  illi  quoties 
ab  Exorcistis  premuntur,  ut  suum  prodant  nomen,  semper  se  daemo- 
nes  confitentur  :  quis  erg-o  illos  animas  e  corpore  solutas  existimabit? 

DiCES  1:  Quod  etsi  Aristoteles  {Jrieter  Intellig'entias  orbium  caele- 
stium  motrices,  alias  quoque  esse  doceat,  daemones  tamen,  seu  ma- 
lignos  Angelos  non  admittit :  imo  Seetione  3.  problem.  q.  1.  sermo- 
nem  faciens  de  iis  qui  divino  spiraculo  instigari  dicuntur,  aut  spiritu 
lymphatico  infervescunt.  asserit  ex  naturali  intemperie  id  accidere ; 
ita  quod  gravi  melancholia  laborantes,  id  totum  exequi  valeant,  quod 
cernimus  ab  Energumenis  praestari.  —  Respondeo;  ipsum  longe  a  vero 
exorbitare,  nam  praeterquam  quod  Plato  in  Sympos.;  Trismegistus  in 
Pimandro,  et  alii  veteres  philosophiae  Princii)es,  daemones  esse  con- 
fitentur :  certum  est  hominem  infirmum,  et  imbecillem  quacumque 
alteratione  per  melancholiam,  aut  alios  humores  facta,  non  posse 
perite  loqui  peregrino  idiomate  sibi  antea  ignoto,  nec  quse  proeul 
aguntur  certo  referre,  nec  alia  exequi,  quse  Energumeni  solito  prae- 
stant ;  proindeque  necessarium  est,  Energumenum  agitari  aliquo  Spi- 
ritu,  qui  aliunde  ista  noverit,  et  exequi  possit. 

Instabis  :  ille  qui  Energumenus  dicitur  incidere  potuit  in  eam 
imaginationis  temperiem,  qua  linguarum  peregrinarum  institutores 
aftecti  tunc  erant,  cum  eas  in  usuin  vocarent,  et  instituerent :  adeo- 
que  nuUo  exterius  agitante  spiriiu,  ipsemet  idiomate  peregrino,  et  prius 
ignoto  loqui  poterit.  Insuper,  ea  potest  esse  interdum  humoris  biliosi 
defsecatio,  et  igneus  vigor,  ut  organorum  ruditatem,  et  tarditatem  sol- 
vens,  jam  linquat  liberum  animum,  et  velut  ab  organis  solutum,  quo 
fiet  ut  veritatem  quamlibet  sensibus  imperviam,  et  sibi  prius  ignotam 
detegat,  aperiatque,  ut  nonnumquam  contingit  aestuanti  febre  labo- 
rantibus,  qui  dum  animi  evagationem  patiuntur,  mira  interdum  pro- 
ferunt,  et  ignoto  sibi  prius  idiomate  sensa  exprimunt.  Denique,  con- 
tingit  haud  raro  Energumenos  ad  certas  Lunae  periodos  aerius  tor- 
queri.  quod  sane  indicium  est  eos  vitiato  tantum  humore  laborare  : 
adeoque  ex  eis  leve,  et  prope  nullum  est  arg-umentum  ad  suadendum 
Angelorum  existentiam.  —  Nego  consequentiam,  et  ad  primum  instan- 
tiae  membrum  dico,  illam  qualemcumque  humoris  temperiem  nullum 
habere  commercium  cum  cujuscumque  vocis  prolaiione,  et  significa- 
tione  ;  siquidem  nos  eas  voces  formamus  prout  volumus,  et  per  eas 
significati  notitiam  accipimus,  non  obstante  varia  humoris  nostri  tem- 
perie  ;  adeoque  illa  Energumeni  idiomatum  peregrinorum  locutio  non 
proveuit  ex  ejus  humorum  affectione.  Adde  quod  cujusque  idiomatis 
institutiones  plures  fuerint,  idque  diversis  temporibus,  nunc  hsec,  nune 
illa  vocabula  ad  hoc,  aut  illud  significandum  usurpando  ;  et  conse- 
quenter  variam  habuerunt  humorum  temperiem,  quam  nuUus  homi- 
num  referre  potest.  Ad  secundam  iiistantice  parfem,  dico  tam  strictam, 
et  tenacem^^esse  animse  rationalis  cum  sensuum  organis  colligatio- 
nem,  ut  nisi  vel  prorsus  a  corpore  solvatur,  vel  illam  Deus  per  exta- 
sim  divinitus  edoceat,  quidquam  absque  sensuum  beneficio  valeat  per- 
cipere,  ut  continuata  omnium  hominum  saeculo  quovis  experientia  te- 
statur  :  quidquid  enim  iu  contrarium  de  febricitantibus  interdum  de- 


QUO    TEMPORE,    ET    LOCO    CREATI    FUERINT   ANGELI.         17 

caiitatur  a  Medicis,fig'm(Mitiiiii  prorsus,  ac  anilem  fabiilain  ducet  omnis, 
qui  infirmos  frequentare  consuevit.  Ad  tertiam  denique  instcmtice  par- 
fem,  repono  niirum  non  debere  videri,  quod  ad  diversas  Lun?e  pe- 
riodos  Energ'umeni  varie  afficiantur  ;  cuni  enim  ipsis  insidens  spiritus 
nequam  eos  torqueat  per  acerbam  huinorum  aflectionem,  facilius  in 
eos  rabiein  iinplet  cum  humores  nimium  aut  redundant,  aut  deficiunt. 
Adde  quod  hsec  sit  assueta  djemonum  astutia,  ut  sub  aliis  creaturis 
lateant,  quatenus  nempe  non  sibi,  sed  vel  externa»  alteri  causai  morbi 
acerbitas  tribuatur.  Quod  eleganter  indicat  S.  Chrvsologus,  Homil.  52. 
ubi  sermonem  faciens  de  illo  Lunatico,  quem  Christus  Dominus  sa- 
navit,  ait:  Dcemou  quod  suoi  artis  erat,  roluit  tunc  videri,  aptans  Lunce 
cursibus  hominis  passiones  :'vexabat  corpus  lunaribus  incrementis,  ut 
esse  Lunce  crederetur,  quod  erat  diabolici  criminis,  et  furoris.  Sic  homi- 
jies  illusit,  circumvenit  icjnaros ;  infamavit  apud  desides  creaturam^ 
qucB  lumini  tantum  condita,  lcedere  nescit  hojnines,  quos  continua  ma- 
(jisjuvare  cogitur  servitute.  Ipsi  pra^luserat  Tertullianus,  Apologet.  22. 
dicens  :  Dcemones  sumentes  quasdam  temporum  sortes,  cemulantur  Di- 
vinitatem,  dum  furantm^  divinationem. 

^  '•  His  accedit  quod  si  quse  de  Angelis  bonis  et  nialis,  de  eorum 
origine  et  apostasia,  de  apparitionibus,  tentationibus,  infestatione  cor- 
porum  vel  possessione,  vel  ab  eis  ejectione ;  et  quomodo  totum  mun- 
dum  pervag-entur,  homines  seducant,  se  transforment  in  angelos  lucis, 
et  regnum  Antichristi  promoveant  in  signis  et  prodigiis  mendacii:  si, 
inquam,  hsec  hisque  similia  plurima  quse  de  angelis  in  S.  Scriptura 
repraesentantur,  phantasise  erroribus  et  hallucinationibus  liceat  adscri- 
bere,  nullus  jam  supererit  in  sacris  verbis  litteralis  sensus;  sed  omnia 
in  perpetuam  allegoriam  transformare  licebit,  ita  quod  quicumque  ad 
eorum  lectionem  se  accinget,  quasi  prsestigiis  circumactus,  quod  iegit 
videatur  non  legere  ;  et  alium  quam  quem  verba  sonant  sensum  in- 
quirere  teneatur.  Quse  quantum  absurda  sint  et  impia,  nemo  cordatus 
est  qui  non  videat ;  hoc  enim  nil  aliud  est  quam  divinam  Scripturam 
humanae  mentis  evagationi  permittere,  et  subtilem  quemdam  atheis- 
mum  animis  hominuin  instillare,  quo  fiet  ut  certissima  haec  fidei  re- 
gula,  divina  sua  auctoritate  omnino  spolietur.  "  ^ 

QU/ESTIO  SECUNDA. 

QUO  TEMPORE,  ET  LOCO  CREATI  FUERINT  ANGELI. 

NoTANDUM  1.  Fide  constare  Angelos  a  Deo  fuisse  productos.  Scri- 
ptura  namque  sacra  aperte  tradit,  Deum  unicum  esse,  a  quo  csetera 
omnia  sint  condita  :  sic  Joannis  1.  Omnia  per  ipsum  facta  sunt,  et 
sine  ipso  factum  est  nihil.  Et  Romanorum  11.  Ex  ipso,  et  per  ipsum, 
et  in  ipso  sunt  omnia.  Quippe,  ut  legitur  Esther  13.  Tu  fecisti  Coelum, 
et  Terram,  et  quidquid  Coeli  ambitu  continetur;  Dominus  universorum  tu 
es.  Quod  speciatim  testatur  Apostolus  de  Angelis,  quos  inter  Dei  opera 
recenset  ad  Colossens.  1.  In  ipso  condita  sunt  universa,  ^  "  in  coelis  etin 
terra,  visibilia  et  invisibilia,  sive  throni,  sive  dominationes,  sive  principa- 
tus,  sive potestates:  omniaper  ipsum  et  in  ipso  creata  sunt;  quibus  Aposto- 
lus  aperte  significat  a  Deo  conditos  esse  Angelos.  Ut  enim  per  visibilia 
creaturas  omnes  corporeas,  sive  coelestes,  sive    sublunares  complecti 

Frassen  Theol.  Tom.  IV.  2 


18    QUO  TEMPORE,  ET  LOCO  CREATI  FUERINT  ANGELI. 

voluit ;  ita  per  invisibilia  creaturas  spirituales  et  iutelligentes,  puta 
Angelos  denotari  certo  certius  est.  Neque  id  obscure  declarat  Moyses 
Gen.  2.  jyerfecti  sanf  caeli  et  terra  ef  omnis  or nat iis  eorum :  sen  iit  tert 
textus  hebraicus  omnis  exercitus  eorum,  nimirum  Angeli.  Nihil  enim 
familiarius  est  Scripturae  quam  quod  Angeli  cceli  exercitus  vocantur. 
Sic  psalm.  23,  vers.  20  et  21;  et  psalm.  148,  vers.  2;  et  Luca  2,  vers.  13. 
Uncle  Deus  dicitur  Sabaofh  seu  exerciiuum,  maxime  a  multitudine 
Angelorum  qui  ipsum  clrcumstant.  "  ^  Hinc  Regius  Vates  postquam 
PsaL  145.  dixisset :  Laudate  eum  omnes  Angeli  ejus,  subdit:  Quo- 
niam  ipse  dixit,  et  facta  sunt,  ipse  mandavit,  et  creata  sunt.  Mitto 
Concilia  generalia,  et  fidei  Symbola  quibus  asseritur  Deum  esse  fa- 
ctorem  Coeli,  et  Terrce,  visibilium,  et  invisibilium.  Hane  namque  veri- 
tatem  nedum  naturalis  ratio  demonstrat,  ut  significavimus  in  primo 
Tom.  Tract.  1.  Disj).  1.  Sect.  1.  ubi  probatum  est,  necessario  admitten- 
dum  esse  aliquod  ens  a  se,  a  quo  sunt  csetera  omnia;  sed  etiam  ipsa- 
met  experientia  suadet,  quippe  constat  Angelos  Deo  subjici,  eique  fa- 
mulari;  bonos  quidem  sponte,  malos  autem  invitos,  ut  apparet  in  Exor- 
cismis  Energumenorum :  at  si  Angeli  essent  a  se,  non  ita  Deo  subji- 
cerentur;  ens  enim  a  se  nullatenus  ab  alio  pendet,  nec  ipsi  potest 
subjici. 

NoTAXDUM  2.  Angelos  triplicem  ob  finem  a  Deo  fuisse  conditos. 
Primo  quidem  propter  divinarum  laudum  concentum,  unde  Plato  eos 
Syrenes  appellat;S.  Bernardus  Coeli  canfores;  Gregorms,  divinarum  lau- 
du?n  prcBCones;  Athanasius,  Hymnum  indesinentem,  et  laudem  irrequie- 
scenfem  magnificentice  Dei :  hinc  ipsemet  Deus  Jobum  alloquens,  ait : 
Ubi  eras  cum  me  Jaudarenf  astra  matufina,  et  jubilarent  omnes  Filii 
Dei?  Secundo,  Angeli  creati  sunt,  ut  mundum  corporeum  administra- 
rent,  Di^-ina  namque  Pro^identia  regere  solet  inferiora  per  superiora. 
et  corporea  per  spiritualia  administrare :  unde  Angeli  mundi  rectores, 
divinse  Providentiae  administri,  orbemque  portare  dieuntur,  juxta  illud 
Job.  cap.  9.  Deus,  cujus  irce  nemo  resistit,  sub  quo  curvanfur,  qui  por- 
tanf  orbem.  Quam  etiam  veritatem  novit  Seneca,  ait  namque  apud 
Lactantium  libro  1.  Divinarum  Institutionum  cap.  5.:  Deus  cum  prima 
fundamenta  molis  pulcherrimce  Jaceref,  et  hoc  ordiretur,  quo  neque  ma- 
jus  quidquam  novit  natura,  nec  melius,  ut  omnia  sub  Ducibus  suis 
irenf,  quamvis  ipse  per  totum  se  corpus  intenderat,  tamen  ministros 
regni  sui  Deos  (idest  Angelos)  genuit.  Terfio,  creati  sunt  Angeli  ut 
hominibus  opitulentur,  eosque  regant,  ac  custodiant,  juxta  illud  ad 
Hebra?os  1.  Omnes  sunt  administratorii  Spiriius,  in  mini-^terium  missi 
propter  eos,  qui  hceredifafem  capiunt  salufis. 

NoTANDUM  3.  Revera  Angelos  non  esse  de  facto  ab  feterno  crea- 
tos;  non  quod  ab  seterno  creari  nequiverint:  siquidem  Deus  ab  .'e- 
terno  quamlibet  creaturam,  maxime  Angelum  producere  potuit,  ut 
fuse  demonstravimus  in  nostra  Physica :  sed  quia  Deo  ita  placuit 
creaturas  quascumque  producere  post  earum  non  existentiam,  ac  pro- 
inde  non  ab  a^terno.  Nec  etiam  diu  post  formatum  mundum  fuenint 
conditi :  siquidem  Job  38.  dicuntur  laudasse  Deum  quando  fundabat 
terram :  ergo  jam  tunc  erant  in  lucem  editi.  Difficultas  ergo  superest 
examinanda,  an  Angeli  creati  fuerint  ante  illud  momentum,  de  quo 
dicitur:  In  ivincipio  Deus  creavit  Coelum,  et  Terram :  circa  quam  ma- 


QUO   TEMPORE,    ET    LOCO    CREATI   FUERINT   ANGELI.         19 

xime  du9e  sunt  oppositju  Auctoruin  sententiae.  Prinia  quidem  plurium 
Patruin  Graecorum,  qui  cum  Origene  Tractatu  9.  in  Matthaeum,  con- 
tendunt,  AugeloH  esse  antlquiores,  non  solum  homine  x>ost  creato,  sed 
et  omni  creatura  propter  eum  condita ;  quam  sententiam  Cassianus 
Collatione  8.  cap.  7.  indubitatam  apud  omnes  fideles  affirmat:  recla- 
mant  nihilominus  omncs  pene  Scholastici  cum  plurimis  e  sanctis  Pa- 
tribus  tain  Gnccis,  quam  Latinis,  ut  aperiet 

Conclusio  prima.  —  Rbvera  Angeli  non  fuerunt  creati 
ANTE  isirNDUM  CORPOREUM,  SED  UNA  ciiM  ipso.  Hsec  veritas  vidctur  cssc 
determinata  in  Concilio  Lateranensi  cap.  Firmiter,  ubilegimus;  Unum 
cst  universorum  Priiicipium,  Creator  omnium,  visibilium,  et  invisihilium, 
spiritualium,  et  corporaliinn,  qui  sua  omnipotenti  virtute  simul  ab  initio 
temjjoris  utramque  de  nihilo  condidit  creaturam,  spiritualem,  et  corpfo- 
ream,  Angelicam  scilicet,  et  mundanain  :  etdeind^  humanam  quasicom- 
munem  ex  spiritu,  et  corpore  constitutam.  Loquitur  autem  Concilium  de 
Mmultate  temporis,  ut  patet  ex  illis  verbis :  Deus  simul  ab  initio  tem- 
poris:  nam  licet  alioqui  particula  simid  accipi  posset  in  sensu  col- 
lectivo,  non  vero  temporali,  quasi  diceret:  Deus  pariter  seu  seque  con- 
didit  utramque  creaturam ;  qualiter  sumitur  in  quibusdam  aliis  Scri- 
pturfle  locis,  puta  simid  insipiens  et  stultus  perihunt ,  idest  seque  pe- 
ribunt,  eodem  nempe  genere  mortis  corporeae,  licet  non  simul  tem- 
pore,  et  eodem  instanti:  non  posse  tamen  illam  particulam  simul  a 
Concilio  scriptam  aliter  accipi,  quam  de  simultate  temporis,  sufficien- 
ter  declaratur  ibidem,  quia  Concilium  non  dicit  tantum,  quod  Deus 
condidit  simul,  sed  addidit:  simul  ab  initio  tcinporis  utramque  condidit 
creaturam.  Insuper  statim  subjungit:  et  deinde  humanam  etc.  Sed  par- 
ticula  deinde  nihil  aliud  significare  potest,  quam  posterioritatem  tem- 
poris,  quia  creatura  humana  condita  est  tantuin  sexto  mundi  die,  cum 
primo  fuerint  creati  Angeli  simul  cum  Coelo,  et  Terra :  ergo  sicut  par- 
ticula,  deinde,  necessario  significat  posterioritatem  temporis,  ita  et  par- 
ticula  simul  denotat  ejus  simultatem.  Hoc  ipsum  probatur  etiam  ex 
Concilio  Constantinopolitano  Actione  11.  ubi  lecta  fuit,  et  approbata 
epistola  Sophronii,  in  qua  Deus  dicitur  omnia  invisibilia,  et  visibilia 
condidisse,  creaturam  spiritualem,  et  corporalem,  et  omnibus  tempo- 
rale  constituisse  principium. 

Hoc  ipsum  indicat  Scriptura  sacra  Genesis  cap.  1  In principio  crea- 
vit  Deus  Cailum,  et  Terram,  quo  loci  particula,  in  principio,  idem  so- 
nat,  ac  antequam  quidquam  faceret,  quemadmodum  sumitur  Proverb. 
>^.  cap.  ubi  Sapientia  ita  loquitur:  Dominus  jyossedit  7ne  in  initio  via- 
rum  suarum,  antequam  quidquam  faceret  a  principio:  sic  enim  eain- 
dem  particulam  explicat  S.  Aug.  libr.  11.  De  Civitate  Dei  cap.  6. 
Deinde  ex  20.  cap.  Exodi,  Sex  diehus  fecit  Deus  Ca^licm,  et  Terram,  et 
omnia,  qucB  in  eis  sunt:  quse  postrema  particula  more  loquendi  sacrae 
Scripturse  comprehendit,  et  ipsos  Angelos:  nam  Psalm.  148.  Angeli 
annumerantur  iis,  quae  sunt  in  Coelis.  ^  "  Accedit  quod  quidquid  fuit 
ante  mundum,  idipsum  est  Deus,  quia  haic  praerogativa  illi  vindica- 
tur  in  Scriptura  psalm.  91.  vers.  2;  et  Proverb.  VIII,  vers.  22;  et  Joan. 
I,  vers.  1,  cum  dicitur:  In  p>rincipio  erat  Verhum,  quibus  significatur 


h 


• 


20    QUO  TEMPORE,  ET  LOCO  CREATI  FUERINT  ANGELI. 

ante  mundum  conditum  nihil  extitisse  praeter  divinam  Trinitatem,  ae 
subinde  nondum  exstabant  angeli    '.  ^ 

Hanc  eamdem  veritatem  edocent  sancti  Patres :  ex  Grrecis  quidem 
S.  Epiphanius  hrere.si  65.  ubi  ait  clare  indicare  Scripturam  Angelos 
non  fuisse  ante  Ccelum,  et  Terram :  Cam  palam^  inqult,  hitrammu- 
tahile  slt  verhum  hoc,  quod  ante  Cceluin,  et  Terram  nlhil  erat  ex  creatis. 
Consentit  Theodoretus,  Qusestione  3.  in  Genesim,  etsi  non  satis  pro- 
banda  utatur  ratione:  scilicet  quia  Angelus  indiget  loco,  in  quo  re- 
ciperetur:  Quia  si  non  sit,  inquit,  iu  rerum  natura,  quod  comprehendat ^ 
quomodo  erit,  quod  comjwehendaturf  Procopius  item  Pr^efatione  in  Ge- 
nesim,  utramque  referens  sententiam,  hanc  profert,  dicitque  Moysen 
nomine  Cceli,  comprehendisse  Angelos  cum  dixit:  In  principio  creaint 
Deus  Ca'lum,  e.t  Terrani:  ubi  continens  pro  contento  ponitur.  Ipsi  con- 
einit  Beda  tom.  4.  in  Exameron,  dicens  Angelos  in  principio  cum 
Coelo,  et  Terra  conditos  esse,  et  ideo  Moysen  de  terra  dixisse  in  prin- 
eipio  fuisse  inanem,  et  vacuam,  quia  fructibus,  et  habitatoribus  ca- 
rebat:  non  dixisse  autem  id  de  Ccelo;  Quia  mox  creatum  sui.s  incoliSy. 
hoc  est,  heatissimis  Angelorum  Spiritihus  repletum  est:  unde  subdit  Moy- 
ses :  Perfecti  sunt  Ccdi,  et  omnis  orncdus  eorum :  quippe  debitos  inco- 
las  habebant.  —  Huic  etiam  sententife  subscribunt  plurimi  e  SS.  Pa- 
tribus  Latinis  cum  sancto  Augustino  lib.  1).  De  Civit.  cap.  6.  et  libro 
imperfecto  super  Genesim  cap.  3..  maxime  S.  Gregorius  libro  32.  Mo- 
rcd.  cap.  9.,  Beda  in  Exameron,  etc. 

Potest  quoque  haec  veritas  theologica  ratione  suaderi :  Primo  qui- 
dem  a  pnori.  illa  scilicet  cougruitate,  quam  profert  S.  Thomas  qucEst, 
61.  art.  3.;  nempe  quod  Deus  hunc  Universum  condidit  per  modum 
opificii  praestantissimi,  absolutissimi :  ut  autem  perfectum  sit,  ex  spi- 
ritualibus,  et  corporalibus  constare  debet:  igitur  utramque  hanc  par- 
tem  Universi  simul  producere  debuit,  non  vero  unam  post  alteram, 
ne  scilicet  priore  longe  ante  alteram  produeta,  Universum  non  staret 
integratum ,  nec  suis  partibus  constans.  —  Potest  vero  sic  probari  (( 
posteriori:  dum  peccaverunt  Angeli,  jam  Coeli  extabant,  siquidem  sta- 
tim  in  rebellantes  factum  est prcelium  magnum  in  Ccelo;  nam  Michael, 
et  Angeli  ejus  pugnahant  cum  Dracone,  puta  Lucifero,  Apocalyps.  12. 
ipseque  perduellis  Lucifer  cum  perditissimis  suis  asseclis  e  Coelo  sta- 
tim  post  peccatum  fuit  deturbatus,  juxta  illud  Lucse  10.:  Videham  Sa- 
fanam  tamquam  fulgur  de  C<£lo  cadentem.  Quod  omnes  pene  sacri 
Interpretes  de  ruina,  et  lapsu  Angelorum  explicant.  Sed  probabilius 
est  peccasse  Angelos  paulo  post  eorum  formationem ;  non  enim  fit  ve- 
risimile  malos  diu  in  gratia  stetisse,  eo  quod  credibile  sit  statum  viae 
Angelorum  breviori  spatio  finiri,  quamhominum;  cum  Angeli  suapte 
natura  promptiores  sint  in  operatione,  et  electione,  quam  homines; 
constat  autem  Adamum  non  ita  diu  innocentem  stetisse:  ergo  multo 
minori  temporis  intervallo  videtur  d?emon  in  gratia  perseverasse.  — 
Confirmatur  ex  eo  quod  Angelis  peccantibus  paratus  sit  ignis  seter- 
nus,  ut  constat  tum  ex  illo  Matth.  25.  Ite  in  ignem  ceternum,  qui  pa- 
rcdus  est  Diaholo,  et  Angelis  ejus :  statim  ergo  ac  peccaverunt,  reatus  sui 
poenas  dederunt:  tumex  2.Petr.  2.  aSV  enim  Angelis  peccantihus  Deus  non 
pepercit,  sed  i^udentihus  inferni  detractos  in  Tartarum  tradidit  crucian- 
dos;  igitur  jam  tunc  erant  tartarei  loci  cum  primum  Angeli  peccaverunt. 


QUO    TEMPOllE,    ET    LOCO   CREATI   FUERINT    ANGELI.         21 

DicES  1:  Scriptura  sacra  non  ita  obseure  insinuat  Angelos  jam  exti- 
tisse,  cum  Deus  Universuin  condidit;  crgo  cum  ipso  non  fuerunt 
•creati.  Probatur  antecedens:  Primo    ex  cap.  28.    Job,   ubi  Deus  eum 

alloqueiis,  ait:  Ubl  eras  quando  ponebam  fandamenta  ferrce cum  me 

laudarent  simul  astra  matutina,  et  jubilarent  omnes  FUii  Deif  hoc  est, 
Anf/eli.  Item  cap.  40.  De  Behemoth  dlcitur,  Ipse  est  ^jrincipium  viarum. 
Domini,  idest,  creaturarum:  ergo  Luciler,  qui  per  peccatum  factus  est 
Behemoth,  et  Diabolus,  fuit  prius  productus,  quam  caeterse  creaturge, 
idemque  de  ca3teris  Angelis  dicendum.  Denique  ad  Titum  1.  De  In- 
cariiatione  Verbi  dicitur  quam  prornisit,  qui  non  mentitur  Deus,  ante 
tempora  sceculgria :  oportuit  ergo  ante  mundum  conditum  fuerint  ali- 
qui,  quibus  fieret  incarnandi  Verbi  ])romissio:  nou  aliis  certe,  quam 
Angelis :  ergo  tunc  stabant.  —  Nego  antecedens  et  ad  primam 
(\jus  probationem  dico,  Angelos  astroruin  creationi  adesse  potuisse, 
inaxiine  cum  Sol,  et  Luna,  ca^teraque  astra  non  primo  die  fue- 
rint  condita.  Adde  quod  ipsi  Angeli  cum  fuerint  creati  cum  omni- 
bus  Intelligentiae  dotibus,  statim  ab  eorum  formatione  Deum  nosse, 
^  "  atque  in  illius  laudes  erumpere  potuerunt.  At  ex  illo  sacro  textu 
nihil  habetur  unde  colligi  possit  cos  longe  ante  principimn  Mosai- 
cum  conditos  fuisse.  Imo  cum  exinde  constet  eos  esse  partem  quam- 
dam  universi,  ratio  dari  non  potest,  quare  pars  illa  a  toto  suo  per 
tot  sa^cula  manserit  separata.  Et  quid  opus  fuerit  spiritus  istos 
ministratorios  tanto  temporis  intervallo  creare,  antequam  essent  ad 
quos  mitterentur,  quibusque  ministrarent?  "  ti^  —  Ad  secundum 
textum  dico,  quod  per  Ikhemoth^  ad  litteram  intelligitur  Elephas, 
aut  animal  aliud  terrestre  ex  genere  Draconum;  sieut  Leviathan 
significat  aut  cete  maris,  aut  genus  aliquod  piscis.  Reete  autem 
dicitur  principium  viarum  Dei ;  non  quod  duratione  csetera  opera  an- 
tecedat,  sed  quia  virtute  corporis,  magnitudine,  ae  fortitudine  cse- 
teris  belluis  prsestat.  Si  autem  ista  de  dsemone  accipias  ;  reponam 
cum  Beda  quaest.  9.  ex  variis,  Luciferum  primum  extitisse,  ordinis 
prcelatione,  non  temjjoris  quantitate  —  Ad  tertium  context um  dico,  quod 
rerbum  illud  promisit  non  significet  promissionem  aliquam  verbo 
factam,  sed  seternam  Dei  praedestinationem,  ut  explicant  SS.  Chryso- 
stomus,  et  Anselmus  in  eum  loeum  ;  eo  scilicet  modo,  quo  loquitur  2. 
ad  Timoth.  1.  Secundum  j^^o^jositum  suum,  et  gratiam,  quce  data 
est  nobis  in  Christo  Jesu,  ante  tempora  scecularia  :  quod  enim  hic  pro- 
positum,  ibi  promissionem  appellat. 

DiCES  2:  Plurimi  e  sanctis  Patribus  aperte  docent  Angelos  revera 
nedum  ante  mundi  creationem  extitisse,  sed  etiam  aliqui  contendunt 
illos  fuisse  ab  seterno  conditos  :  sic  ^  "  in  primis  Origenes,  lib.  3.  De 
Principiis  c.  5.  ubi  dicit  mundum,  ac  multo  magis  substantias  spiritua- 
les,  ab  seterno  Deum  condidisse.  Si  enim,  inquit,  mundus  ex  tempore, 
quid  ante  faciebat  Deus  antequam  mundus  fieretf  Otiosam  enim  di- 
cere  naturam  Dei,  ofiosum  est  simul  et  absurdum;  vel  putcire  quod 
bonitas  aliquando  non  fecerit,  vel  omnipofenfia  aliquando  non  egerit 
pofenfafum.  His  subscribit  ^  "  S.  Basilius,  Homilia  prima  Exameron  ; 
Erat  sane,  inquit,  status  quidam  mundi  generatione  superior,  abstra- 
ctis  illis  a  concrefione  matericE  potentiis  mundo  proestantioribus,  pro 
decoro  accommodcdus,  temporis  etiam  conditione  anterior,  ceternus   ni- 


22         QUO   TEMPORE,    ET    LOCO    CREATI   FUERINT    ANGELI. 

mhum,  ac  j^erpes.  Sic  Hieron.  Super  Epist.  ad  Tituni  cap.  1.  Seoc- 
millia  nondum  nostri  temporis  complentur  annormn,  et  quanta  fem- 
pora  quantasque  srECulorum  origines  fuisse  arhitrandum  esf.  in  quibus, 
Angeli,  Throni,  Dominafiones  cceterique  Ordines  Deo  servieruntf  Cui 
subscribit  S.  Damasc.  lib.  2.  De  Ficle:  Quidam  dicunt,  quod  ante 
omnem  crecdionem  geniti  sunt  Angeli,  ut  Thenlogus  dicit  Gregorius. 
Primum  quidem  Deus  excogitavit  Angelicas  rirtutes,  ef  ccelestes,  ef 
excogifatio  opus  ejus  fuit.  Ex  Latinis  Patribus  sig-nificat  S.  Clemens 
Papa  lib.  8.  Constitut.  cap.  12.  dicens:  Deus,  qui  anfe  omnia,  Che- 
rubim,  et  Seraphim  fecisti,  et  Scecula,  ef  Exercifus  Virtutesque,  et  Po- 
tesfates,  Principatus,  et  Thronos,  Archangelos,  et  Angelos  :  et  qui  fcdwi- 
catus  es  post  hcec  omnia  hunc  mundum,  qui  cernitur,  et  omnia,  quct 
in  eo  continentur :  ergo  certum  est  ex  eorum  mente,  Angelos  anter 
mundum  fuisse  creatcs.  —  Respondeo  revera  quidem  laudatos  sanctos 
Patres  in  ea  fuisse  opinione,  quod  Angeli  ante  res  corporeas  creati 
fuerint :  verum  contraria  est  plurium  aliorum  Patrum  sententia,  jam- 
que  magis  invaluit  apud  sacros  omnes  Doctores,  videturque  confor- 
mior  Scripturse  sacrse,  ut  constat  ex  textibus  a  nobis  supra  laudatis. 
Ad  sanctum  autem  Basilium,  qui  videtur  super  mundanas  substantias. 
quas  potentias  appellat,  asserere  ab  aeterno  extitisse,  censerem  eum 
sic  esse  intelligendum,  quod  Angeli,  in  ejus  opinione,  creati  fuerint 
ante  Coelorum  motum.  quem  tempus  appellamus,  ante  quod  censet 
fuisse  intervallum  quoddain  imaginarium  tempore,  et  generatione  ve- 
tustius,  in  quo  creatos  Angelos  ipse  putat ;  quodque  idcirco  seternum 
dicit,  quod  nullo  vero  tempore  prsecedatur. 

DiCES  o:  Xon  videtur  rationi  consentaneum,  crederc  Deum  tot  sse- 
culis  ante  creationem  corpore?e  creaturse  fuisse  otiosum  :  ergo  asserere 
debemus  Deum  suam  bonitatem  communicasse  spiritualibus  creaturis, 
antequam  corporeas  creaturas  produceret.  —  Respondet  Theodoretus 
Quce.stione  3.  iu  Genesim,  rationem  illam  inanem,  et  futilem  esse,  nam 
si  alicujus  momenti  esset,  probaret  utique  Angelos  ab  aeterno  produ- 
ctos  fuisse  a  Deo,  ne  per  seternam  durationem  Deus  esset  otiosus. 
Xam  quomodocumque  Spiritus  creasset  ab  initio.  etiamsi  ante  cor- 
poream  creaturam  illos  produxisset,  sequeretur  per  aeternam  duratio- 
nem  ante  illorum  productionem  Deum  otiosum  fuisse :  hoc  autem  nemo 
Catholieorum  non  existimabit  absurdum. 

DiCES  4:  Si  Angeli  creati  fuissent  cum  mundo  corporeo,  creationis 
illorum  mentionem  aliquam  fecisset  Moyses  :  at  nullam  mentionem 
illorum  fecit,  cum  de  creatione  mundi  corporei  loqueretur :  signum 
igitur  est  eos  non  fuisse  cum  mundo  corporeo  creatos.  —  Respondet 
S.  Augustinus  libro  de  Genesi  ad  litteram,  et  cum  eo  Beda  in  Exame- 
ron  ,  Angelorum  creationem  a  Moyse  non  fuisse  prjetermissam,  sed 
expressam  nomine  lucis,  quam  primo  dierum  omnium  formavit  Deus. 
Arbitrantur  aliqui  revera  quidem  Angelos  a  Moyse  pr?etermissos  fuisse, 
idque  consulto.  ne  videlicet  Judaeis  ad  Idololatriam  pronis  ansam  prse- 
beret  illos  pro  Diis  colendi.  Verum,  hae  ratione  eorum  nusquam  me- 
minisse  debuisset,  quippe  ille  de  Angelis  sermo  eamdem  idololatrandi 
occasionem  priebuisset.  Existimarem  igitur  verius  dicendum,ideo  Moy- 
sem  creationis  Angelorum  non  meminisse,  quia  sui  instituti  ratio  id 
non  postulabat :  *  "  scopus  enim  ejus  erat  historiam  Ecclesiae  texere, 


I 


QUO  TEMPORE,  ET  LOCO  CREATI  FUERINT  ANGELI.    23 

et  ejus  initmm  ab  initio  mundi  repetere  ;  ideo  originem  mundi,  ex 
quo  Ecclesia  originem  ducit,  delineare  satis  habuit.  De  Angelis  etiam 
non  silendo  subinde,  prout  postulabat  instituti  in  adornanda  Ecclesiae 
historia  ratio  ;  simili  fere  modo,  quo  in  historiis  Regnorum,  non  fit 
semper  mentio  accurata  originis  vicini  Regni.  ''  ^  Angelos  vero  fuisse 
a  Deo  productos  satis  constabat  in  unico  temporis  momento  ;  quippe 
cum  sint  spirituales  substantise,  nullam  in  suo  esse  successionem  in- 
volventes. 

Conclusio  secunda.  —  Probabiliu.s  est  Angelos  fulsse 

CREATOS     IN     CCELO    SYDEREO,     QUOD    EMPYREO     PROXIMUM    EST. 

Probatur  1.  Auctoritate  S.  Hieronymi  lib.  6.  In  Isai.  cap,  14.  ubi 
expendens  illa  verba:  In  Ccehim  ascendam^  quse  de  Angelorum  lapsu 
posse  intelligi  prius  dixerat,  interrogansque:  >SV  adhuc  hi  Cado  posi- 
tus,  quomodo  dicit:  Ascendarn  in  Ccelumf  respondet:  Sed  quia  legi^nus 
Cselum  Caeli  Domino,  cum  esset  in  Ccdo,  idest,  in  Firmamento^  in 
Ccelum,  uhi  solium  Domini  est,  cupiebat  ascendere. 

Suadetur  pariter  ex  eo  quod  hac  ratione  facile  intelligi  possunt 
ad  litteram  omnes  illi  Scripturae  sacrse  textus,  quibus  constat  Luci- 
ferum  cum  Angelis  cecidisse  de  Cselo,  et  appetiisse  ascendere  in  Cae- 
lum.  Sic  etiam  apparet  Angelos  habuisse  locum  suse  dignitati  natu- 
raii  correspondentem,  et  postmodum  obtinuisse  condignum  pro  suis 
meritis,  ita  quod  fideles,  et  in  Deum  observantes  evecti  fuerint  in 
Coelum  empyreum,  perduelles  vero  in  Tartarum  detrusi. 

DiCES  :  Lucifer  dicitur  Ezech.  28.  in  deliciis  Paradisi  fuisse  :  at 
Cselum  quod  est  Paradisus  non  est  sydere.um,  sed  empyreum  :  ergo 
non  in  illo,  sed  in  hoc  creati  fuerunt,  et  steterunt  Angeli.  Deinde,  An- 
geli  creari  debuerunt  in  loco  omnium  nobilissimo,  et  supremo;  locus 
enim  semper  dignitati  locati  respondet,  ut  patet  in  ipsis  rebus  corpo- 
reis,  quse  quanto  nobiliores  sunt,  tanto  superiorem  locum  obtinent : 
non  est  autem  locus  nobilior,  et  sublimior  empyreo  :  ergo  Angeli  in 
ipso  debuerunt  creari.  Denique ,  cum  Angeli  sint  substantise  incor- 
raptibiles,  et  consistentes,  formari  debuerunt  in  loco  consistente,  et 
immobili :  at  tale  non  est  Cselum  sydereum,  sed  empyreum  :  ergo  in 
hoc,  non  in  illo,  formari  debuerunt  Angeli.  — Respondeo  ad  primum, 
Paradisi  nomine  hic  non  signiflcari  locum  illura  amsenissimum,  quem 
occupant  beat?e  mentes  ,  quique  sedes  Beatorum  vulgo  nominatur ;  in 
eo  namque  Diabolum  aliquando  stetisse  nullus  Theologorum  admittet: 
sed  intelliguntur  illa  cgelestium  charismatum  dona,  quibus  Lucifer 
cum  aliis  Angelis  illustratus,  et  ditatus  fuerat,  in  illo  nempe  Caelo 
sj^dereo,  propterea  Paradisi  nomine  insignito  quod  fuerit  non  solum 
astris  micantibus,  sed  etiam  Angelis  illustratus.  Ad  secuudum,  dico 
falsum  esse,  locum  superiorem  rei  nobiliori  convenienter  assignandum; 
homo  namque  in  rebus  corporeis  primatum  tenet ,  attamen  inferiorem 
locum  incolit.  Ad  tertiuyn  denique  respondeo,  Angelum  non  necessa- 
rio  moveri  ad  motum  Cseli,  cum  locum  corporeum  non  occupet,  nee 
ipsi  adhsereat :  adeoque  immoti  stare  potuerunt  in  mobili.  Adde  quod 
nullum  appareat  inconveniens,  quod  Angeli  cum  Cselo  Sydereo  moti 
fuerint ;  siquidem  ubique  Deum  habebant  prsesentissimum . 


24  ANGELI   SUNT   INCORPOREl. 

AETICULUS  SECUNDUS. 

DE  NATURA,  ET  SUBSTANTIA  ANGELICA. 

Etsi  Angeli  sint  quasi  divini  silentii  Interpretes,  et  tamquam  perspi- 
cua.  ac  micanfia  Deifatis  himina,  quceeum.  qui  in  abditis  latet,  indicant, 
inquit  S.  Diouysius  lib.  De  divinis  Xomin.  cap.  4.,  nihilominus  tam 
longe  uostros  mortales  obtutus  fugit  eorum  substantia,  ut  nisi  suorum 
Interpretum  fieret  ipsemet  Deus  interpres,  nobisque  per  Scripturarum, 
Conciliorum,  et  SS.  Patrum  oracula  illorum  naturam,  ac  praestantiam 
aperiret,  haec  certe  nos  omnino  lateret.  Inde  mirum  nemini  \ideri 
debet,  si  tam  pugnantia,  tamque  aliena  a  veritate,  quse  modo  nobis 
affulget,  dixerint.  et  scripserint  uonnuili  Philosophiae,  ac  Theologiae 
Proceres,  dum  aliqui  volunt  eos  materia,  ac  spiritu  concretos ;  e  con- 
tra  eontendunt  alii  esse  corporis  cujuslibet  expertes  ;  nonnulli  ipsos, 
nisi  Deus  singulari  beneficio  servaret,  inortalitati,  ac  defectioni  ob- 
noxios  putant;  dum  caeteri  natura  immortales,  et  indefectibiles  prae- 
dicant.  Imo  etiam  non  desunt,  qui  eos  ab  anima  rationali  indistinctos 
censeant;  dum  aliqui  nullam  inter  eas  substantias  concordiam  affir- 
mant.  Quid  autem  in  tam  multiplici  tamque  diversa  Auctorum  sen- 
tentia  verius  dicendum  sit,  ut  appareat,  tria  maxime  hoe  in  Articulo 
sunt  discutienda:  Frimum.  an  revera  Angeli  sint  omnino  spirituales, 
et  incorporei  ;  Secundum,  an  incorruptionem  ex  natura  sua  exigaut: 
Tertium,  an  et  qualitcr  ab  anima  rationali  distinguantur. 

QU.ESTIO  PRIMA. 

AN  ANGELI  SINT  OMXIXO  IXCORPOREI,  ET  PRORSUS 

IMMATERIALES. 

NoTANDiM  1.  Nomen  Spiritus  omnium  pene  aequivocorum  esse  ma- 
ximum,  et  varie  tum  a  Philosophis.  quum  a  Theologis  usarpari.  Primo 
quidem  pro  re  tenuissima.  et  subtilissima,  sive  illa  sit  accidens,  sive 
substantia :  sic  rerum  imagines  ab  objectis  ad  facultates  emissae,  vo- 
cantur  species  intentionales ;  sic  pariter  tenuissimge,  ac  puriores  san- 
guinis  partes,  per  quas  vegetandi.  sentiendique  vis  manat  in  reliquas, 
dicuntur  spiritus,  vel  (r/??/7>m/es,  quatenus  a  cerebro  ad  motus,  ac  sen- 
sus  offieia  per  nervos  effunduntur,  aut  vitales,  quando  per  arterias  a 
corde  ])ropagati  insitum  calorem  recreant,  quo  animantis  vita  conti- 
netur.  Secundo,  accipitur  pro  vento,  aere,  exhalatione,  etc;  hinc  spi- 
rare,  respirare,  etc.  idem  est  quod  aerein  trahere,  et  ventus  nimio  im- 
petu  irruens  spiritus  jjrocellarum  voeatur.  Tertio,  pro  anima,  sive  ra- 
tionali,  sive  sensitiva:  sic  Eccles.  3.  Quis  novit  si  spiritus  filiorum 
Adam  ascendat  sursumf  et  si  spiritus  jumentorum  descendat  deorsumf 
Quario,  jyro  substantia  incorporea,  qualiter  opponitur  coi^pori  crasso,  et 
carne,  ac  ossibus  compacto.  Sic  Christus  Dominus  Lucae  24.  veritatem 
suse  resurrectionis  coram  Discipulis  astruens,  dicit:  Palpate,  et  videte 
quoniam  Sjyiritus  carnem.  ef  ossa  non  Jiahet :  qua  ratione  antiquissimi 
quique  Theologi  arbitrati  sunt  Angelos  consrare  corporibus  aereis,  seu 
ita  subtilibus,  ut  nec  tangi,  nec  ullo  sensuum  percipi  possint;  adeo- 
que  nihil  prohibere  quominus  cum  hoc  aereo  corpore  Spiritus  possint 


ANGELI   SUNT    INCORPOREl.  25 

appellari.  Quinto  deiiique,  nomen  Splritus  significat  naturam  intelle- 
ctualein  nuUa  materia  constantem,  nulloque  corpore,  quamvis  etiam 
tenuissimo,  concretam. 

NoTANDUM  2.  Plurimum  ^ariare  tum  Veteres,  tum  Kecentiores  cii*ca 
definitionem  substantiai  omnino  spiritualis.  Primo  namque  nonnulll 
ex  sanctis  Patribus  sjurituale  idem,  ac  i ncr ea t um  putant-^  qua  ratione 
quidquid  creatum  est,  corporeuin  esse,  solumque  D(^>um  corporis  exper- 
tem  docuerunt.  Sic  S.  Hilarius  Canon.  5.  in  Matth.  Nihil  est  (inquit) 
qiwd  non  in  suhstantia,  et  creatione  corporeum  sit,  sive  in  Coelo,  sive 
in  terra,  sive  visihilium^  sive  invisibilium  elementa  formata  sunt ;  nam 
et  animarum  species,  sive  ohtinentium  corpora,  sive  corporibus  exulan- 
tium,  corpoream  tamen  naturce  suce  suhstantiam  sortiuntur :  quia  omne 
quod  creatum  est,  in  aliquo  sit  necesse  est.  ^  "  Eum  in  illa  sententia 
prsecesserat  Origenes,  nam  lib.  1.  De  Principiis,  cap.  6,  scribit:  Solius 
Dei,  idest,  Patris,  Filii,  et  Spiritus  Sancti  naturce  id  proi)rium  est, 
ut  sine  materiali  substantia,  et  ahsque  ulla  corporece  adjectionis  socie- 
tate,  intelligatur  suhsistere.  Eadem  fuit  Minutii  Felicis  opinio,  docet 
namque  solum  Deum  materia  simul  ae  corpore  carere;  quae  pariter 
fuit  veterum  et  recentium  Platonicorum  sententia  qua  triplex  enim 
distinguebant  substautiarum  genus,  nimirum  pure  corpoream,  ut  sunt 
elementa  et  mixta  corpora;  materialem  simul  ac  spiritualem,  quales 
sunt  homines;  corpoream  vero  et  spiritualem  sed  non  materialem,  ut 
sunt  genii  et  angeli  corpore  quidem,  aiebant,  subtili  et  sethereo  con- 
stantes  non  vero  materiali,  cujus  opinionis  etiam  fuit  S.  Athanasius, 
sive  quisquis  est  auctor  libri  De  Communi  Essentia,  ubi  angelum  de- 
flnit:  animal  discursivum  immateriale  ^wov  Xoyixbv  aiiXov.  Ei  subscribit 
Csesarius  qui  Dial.  1.  interr.  48  angelos  quidem  ariXog  esse  dicit,  sed 
non  dawiidxoS,  hoc  est,  immateriales  quidem,  non  vero  incorporeos, 
quibus  verbis  juxta  Platonicorum  et  Peripateticorum  placita  existimat 
corporeum  magis  accedere  ad  spirituale  quam  materiale. — Quartum 
tandem  substantire  genus  dicebant  esse  Deum,  qui  nec  materialis  est 
nec  corporeus,  sed  omnis  prorsus  materise  et  corporis  expers.  "  ^j^  —  Se- 
cundo,  nonnulli  incorporeum  idem,  ac  illimitatum  acceperunt.  Sie 
Elias  in  Orat.  1.  Nazianz.  Solus  Deus,  inquit,  circumscriptionis  expers 
est :  quia  solus  proprie  corpore  vacat;  circumscripti  autem  Angeli,  quia 
nec  incorporei  proprie  sunt,  etiamsi  nostri  respectu  incorporei  dicantur. 
Ipsi  concinit  Faustus  quidam,  cujus  liber  habetur  Tomo  A  Bibliothecce 
sanctorum  Patrum,  in  quo  demonstrare  coiiatur  Angelos,  et  animas 
esse  materiales,  eo  quod  locis  circumscribantur.  —  Tertio,  nonnulli  in- 
corporeum  pro  incommutahiU  usurparunt,  ut  videre  est  apud  S.  Augu- 
stinum  Epistola  28.  ubi  cum  statuisset  animam  esse  incorpoream,  addit: 
Ne  verhi  controversiam,  vel  superfiue  faciam,  vel  invitus  patiar.  Si 
corpus  est  omnis  substantia,  vel  essentia,  vel  si  quod  aptius  nuncupa- 
tur,  id  quod  aliquo  modo  est  in  seipso,  corpus  est  anima.  Item  si  eam 
solam  placet  incorpoream  appellare  naturam,  quoe  summe  incommu- 
tabilis,  et  uhique  tota  est,  corpus  non  est  anima,  quoniam  tale  aliquid 
ipsa  non  est.  Porro  si  corpus  non  est,  nisi  quod  per  loci  spatium  ali- 
qua  longitudine,  latitudine,  altitudine  ita  sistitur,  vel  movetur,  ut  ma- 
Jori  sui  parte  majorem  locum  occupet,  et  breviori  breviorem,  minusque 
sit  in  parte,  quam  in  toto,  non  est  corpus  anima.  —  Denique  non  desunt 


26  ANGELI   SUNT    INCORPOREI. 

ex  Recentioribus,  qui  putent  splritiude  proprie  dictura,  idem  esse  ac 
penetrare  corpora,  et  penetrationem  pati :  t:el  idem  ac  non  pendere  a 
materia;  vel  idem  ac  esse  incommutabile,  et  ubique  totum.  Verum  aber- 
railt  a  conceptu  spiritus,  seu  rei  spiritualis:  quippe  juxta  primam  defini- 
tionem,  form^e  materiales,  substantiales,  et  accidentarise,  spirituales 
essent;  siquidem  tum  materiam  ipsam,  tum  corpora,  qu»e  afficiunt  aut  et- 
ficiunt,  penetrant,  ac  pervadunt.  Juxta  secundam,  materia  ipsa  dicenda 
esset  spiritualis,quia  nou  pendet  a  materia.  Juxta  tertiam  vero  Deus  so- 
lus  esset  reipsa  spiritualis. —  Itaque  Spirituale,\e\  incorporeum^  melius 
\idetur  posse  definiri  per  negationem  materialis,  ac  crassse  entitatis. 
qua  corpora  constant;  ita  quod  substantia,  vel  entitas  spiritualis  sit 
purior,  tenuior,  et  subtilior,  quam  qu?ecumque  materialis  creata,  vel 
creabilis,  sive  sit  divisibilis,  sive  sit  indivisibilis.  Juxta  hanc  autem 
vocabuli  Spiritus  acceptionem  quseritur  primo,  an  Angeli  sint  omnino 
spirituales;  secundo,  an  sint  natume  simplices,  aut  compositae. 

XcrrANDUM  3.  Ex  Seraphico  Doctore  in  2.  dist.  3.  arf.  1.  qucest.  1. 
Angelum  non  liabere  essentiam  omnino  simplicem  per  privationem 
cujuslibet  compositiouis.  Certum  enim  est,  quod  Angelus  compositus 
est  compositione  multiplici;  potest  enim,  inquit,  considerari  in  com- 
paratione  ad  sui  principium,  et  sic  in  tantum  est  compositus,  in  quan- 
tum  habet  ad  ipsum  dependentiam ;  simplicissimum  enim  absolutum 
est,  et  omne  dependeus  hoc  ipso  cadit  in  aliquam  compositionem,  quia 
in  illo  diflert  qiio  est,  et  quid  est.  Secuiido,  considerari  potest  in  com- 
paratione  ad  suum  effectum,  et  sic  componitur  ex  substantia,  et  po- 
tentia.  Tertio,  potest  considerari  per  respectum  ad  ens  in  genere,  et 
sic  metaphysice  componitur  ex  actu,  et  potentia;  logice  vero  ex  ge- 
nere,  et  difierentia.  Quarto  denique  considerari  potest  secundum  suam 
entitatem,  et  sic  quantum  ad  esse  actuale  est  in  ipso  compositio  entis,. 
et  existentise ;  quantum  ad  esse  essentiale  componitur  ex  quo  est ,  et 
quod  est;  quantum  ad  esse  individuale,  seu  personale  in  illo  reperitur 
quod  est,  et  quid  est,  seu  natura,  et  persona.  Cum  ergo  Angelica  es- 
sentia  dicitur  simplex,  non  propterea  excludit  praetatas  omnes  compo- 
sitiones ;  sed  tantum  illam,  quse  fit,  vel  ex  natura  corporali,  et  spiri- 
tuali,  vel  ex  partibus  quantitativis,  vel  heterogeneis,  aut  tandem  ex 
materia,  et  forma  corporea,  et  elementari.  An  autem  admittat  aliquam 
compositionem  ex  diversis  naturis,  vel  ex  materia,  et  forma  aliqua  pu- 
rissima,  ut  docere  videntur  tum  Alensis,  tum  S.  Bonaventura,  hic  est 
resolvendum;  sed  prius  sit 

Conclusio  prima.  —  AxaELi  suxt  o^mnino  incorporei,  et 

PURE    SPIRITUALES. 

Probatur  1.  Ex  Scriptura  sacra  illis  omnibus  Oraculis,  quibus  An- 
geli  Spiritus  dicuntur.  Sic  Psalmo  103.  Qui  facis  Angelos  tuos  Spiritus; 
hoc  est  qui  eos,  quorum  natura,  et  substantia  spiritualis  est,  ministros 
tuos,  et  nuntios  instituis,  et  mandatorum  tuorum  executores,  ut  expli- 
cat  S.  Gregorius  Nazianzenus  Orat.  34.  et  Damascenus  lib.  2.  De  Fide, 
cap.  3.  Quod  utique  confirmat  S.  Paulus  ad  Hebr.  1.  Omnes  sunt  admi- 
nistratorii  Spiritus  in  ministerium  missi,  etc.  Idem  de  bonis  Ang^is 
saepius  legitur  in  Evangelio,  necnon  et  de  daemonibus.  Sic  Matth.  8. 
Ejiciebat  Spiritus:  et  Lucae  10.  Spiritus  suhjicientur  vobis:  et  cap.  11. 


ANGELI    SUNT    INCORPOREI.  2? 

Assumit  alios  septem  Spiritus  nequiores  se.  Secl  nomen  kSpiritiis  sie 
usurpatuiii  in  Scriptura  proprie  rem  iucorpoream  significat:  quod  uti- 
que  patet  ex  supremo,  et  infimo  Spiritu,  Deo  nempe,  et  aiiima  ratio- 
nali,  quibus  hoe  nomen  tribuitur;  Deo  quidem  absolute,  et  per  an- 
tonomasiam,  ut  Joannis  4.  Spiritus  est  Deus;  animae  vero  quia  distin- 
g'uitur  a  corpore.  Sic  1.  Corinth.  5.  Tradere  hujusmodi  Satance  in  in- 
teritmn  carnis,  ut  spiritus  salvus  fiat  in  die  Domini:  lioc  est,  ut  anima 
salvetur:  ergo  pari  modo  Ang-eli,  qui  inter  Deum,  et  hominem  me- 
dium  tenent,  idcirco  dicuntur  Spiritus,  quia  sunt  incorporei. 

Probatur  2.  Ex  definitione  Concilii  Lateranensis  eap.  Firmiter  jam 
a  nobis  laudato,  quo  statuitur;  Unum  esse  universorum  Principium, 
Creatorem  omniuin  spiritualium,  et  corporalium,  qui  sua  omnipotenti 
oirtute  simul  ab  initio  temporis  utramque  de  nihilo  condidit  creaturamy 
spiritualem,  et  corpoream;  Angelicam  videlicet,  et  mundanam,  et  deinde 
humanam,  quasi  communem  ex  spiritu,  et  corpore  constitutam.  Quibus 
verbis  Concilium  asserit,  primo  Angelos  esse  creatos  ex  niliilo :  erg-o 
non  sunt  formati  ex  aere,  ut  vult  Rupertus;  nec  ex  aliqua  materia, 
ut  aliqui  conjiciunt.  Affirmat  insuper  Angelos  esse  Spiritus,  que- 
madmodum  anima  hominis  Spiritus  dicitur :  sed  constat  animam  ra- 
tionalem  esse  pure  spiritualem,  et  incorpoream,  ut  sancitum  est  in 
altero  Concilio  Lateranensi  sub  Leone  X.:  ergo  Angeli  sunt  omnino 
spirituales,  et  incorporei.  Denique  docet  hominem  esse  substantiam 
inter  Angelicam,  et  corporalem  creaturam,  quia  homo  constat  spi- 
ritu,  et  corpore:  ergo  cum  Angeii  non  sint  medii  inter  creaturam 
spiritualem,  et  corporalem,  debent  esse  omnino  incorporei.  Confir- 
mari  potest  ex  eo,  quod  in  Concilio  Generali  Nicseno  2.  actione  5. 
ex  libro  Joannis  Thessalonicensis ,  animse  rationales,  et  Angeli  po- 
nuntur  in  eodem  ordine  intellectualium,  seu  quod  idem  est,  spiri- 
tualium  substantiarum:  atqui  animse  rationales  sunt  pure  spiritua- 
les,  et  incorporeae,  ut  vidimus  supra  sancitum  fuisse  in  Lateran.  sub 
Leone  X.:  ergo  pariter  Angeli  sunt  pure  spirituales,  et  incorporei, 
Item  in  professione  fldei  ^Synodi  septimae  generalis,  seu  Nic^enae  11. 
aetione  4.  sancti  Angeli  vocantur  incorporei,  quod  falsum  esset,  si 
ex  corpore  partim,  et  spiritu  constituerentur :  Veneramur,  inquit^ 
imagines  sanctorum,  et  incorporeorum  Angelorum,  utpote  qui  tamquam 
homines  figura  Jiumana  justis  apparuerunt. 

Probatur  etiam  ex  sanctis  Patribus.  Primo  ^  "  quidem  ex  S.  Ignatio 
qui  in  epistola  ad  Smj^rnenses  agens  contra  eos  qui  carnem  Christi 
veram  esse  ac  realem  sua  setate  negabant,  inter  caetera  scribit:  Ego 
autem  non  solum  natum  eum  et  crucifixum  in  corpore  factum  scio, 
sed  etiam  post  resurrectionem,  in  carne  eum  novi  et  credo  esse.  Et 
quando  ad  J^etrum,  et  eos  qui  cum  Petro  erant  venit,  ait  illis:  pal- 
pate  me  et  videte,  quia  non  sum  Aat[xoviov  docbfiaxov  dcemonium  incor- 
poreum.  Spiritus  enim  carnem  et  ossa  non  habet  sicut  me  videtis 
habere.  Unde  vero  ista  verba  Christi  hauserit  S.  Ignatius,  diversa  est 
veterum  auctorum  sententia ;  nam  Eusebius  lib.  3.  Eccles.  historice 
cap.  36.  ingenue  latetur  id  sibi  non  esse  manifestum.  Ignatius,  in- 
quit,  in  epistola  ad  Syngrnenses  de  Servatore  nostro  loquens,  qucedam 
ejus  verba  recitat,  quoe,  unde  acceperii  ignoro.  Ego  vero,  inquit,  post 
resurrectionem  Dominum  apparuisse  in  carne  scio  et  credo.  Qui  cum 


"28  ANGELI   SUNT    INCORPOREI. 

ad  Petriim,  et  cceieros  comites  accessisset,  dixit  illis :  apprehendite, 
contrectate  me,  et  videte  quod  non  sim  spiritus  incorporeus.  Existimat 
Origeues  lib.  \.  periarchon,  verba  ista  Christo  attributa .  esse  de- 
prompta  ex  libro  inscripto  periodus  seu  doctrina  Petri.  Si  quis 
velit,  inquit,  nohis  proferre,  ex  illo  libello.,  qui  Petri  doctrina  appel- 
lafur,  ubi  Salvator  videtur  ad  discipulos  dicere,  quod  non  .sit  dcemo- 
nium  incorporeum ,  respondendum  ei  quoniam  liber  iste  inter  Ecclesia- 
sticos  non  habetur,  et  ostendendum  quia  neque  Petri  est  ipsa  scriptura, 
neque  cdterius  cujuspiam  qui  spiritu  Dei  fuerit  inspircdus.  Verura 
JS.  Hieronymus  proemio  in  libro  18.  commentariorum  super  Isaiam,  et 
in  catalogo  seriptorum  ecclesiasticorum  dicit  illa  verba  de  dcemonio 
incorporali  exscripta  esse  ex  Evangelio  Xazareorum ,  nam  cum  de 
jS.  Ignatio  verba  tecisset  hiBC  addit:  inde  egrediens  scripsit  ad  Smyr- 
nseos,  et  proprie  ad  Polycarpum,  commendans  illi  Antiochensem  Ec- 
clesiam,  in  qua.  et  de  Evaugelio  quod  nuper  a  me  translatum  est,  sub 
persona  Christi  ponit  testimonium  dicens:  ego  vero  et  post  resur- 
rectionein  in  carne  eum  vidi,  et  credo  quia  sit.  Et  quando  venit  ad 
Petrum,  et  ad  eos  qui  cum  Petro  erant,  dixit  eis :  ecce  palpate  me, 
et  videte  me,  quia  non  sum  dsemonium  incorporale.  At  quidquid 
sit  de  exseriptione  verborum  istorum ,  certum  est  S.  Ignatium  in 
ea  fuisse  sententia ,  quod  daemonrs .  atque  proinde  caeteri  Angeli, 
sint  incorporei,  utpote  cum  validum  cudat  argumentum  ad  eonfir- 
mandam  veritatem  Catholicam  quod  Christus  verum  ac  solidum  in- 
duerit  humanum  corpus,  ex  eo  quod  ipse  dixerit:  non  sum  daeino- 
nium  incorporale.  Eadem  fuit  sententia  S.  Dionysii  ""  ^  lib.  De  ccelesti 
Hierarchia  cap.  1.  illos  Spiritus  simplices,  et  Intelligentias  nullis 
figuris  adumbratas  appellat;  Ad  simplices,  inquit,  nullisque  figurbi 
umbrcdas  ccelestium  rerum  Intelligentias ,  assimilcdionesque  subveha- 
mur;  et  e.  4.  De  divinis  Nominihus,  de  Angelis  ait:  Incorporales  oM' 
nino,  cdque  materia  carentes  intelliguntur,  et  tamquam  spiritus  .supra 
mundanum  intelligunt  modum.  Et  c.  6.  affirmat  Deum  tribuere  super 
^jselestibus  vitis,  idest  Angelis,  immortalitatem  immaterialem,  et  di- 
vinae  similem,  hominibus  vero  commixtam.  Xec  aliter  sentit  de  daemo- 
nibus,  licet  cap.  illo  4,  tribuat  illis  furorem.  concupiscentiam,  imagi- 
nationem  protervam :  per  haec  enim  signiticare  voluit  pravam  daemo- 
num  atfectionem,  ut  patet,  quia  ibidem  asserit  mali  originem  non  ex 
-corpore  esse  desumendam ;  quandoquidem  daemones  summa  sint  ma- 
litia  inquinati.  nec  tamen  corpore  constent.  —  Ipsis  subscribunt  plures 
^lii  saucti  Patres.  Ex  Graecis  quidem  Gregorius  Nyssenus  Epistola  ad 
Eustachium  ,  quiv  est  inter  Epistolas  Basilii  octogesima ,  ubi  ait : 
Natura  hominis  ex  anima,  et  corpore  est  complexa :  Angelica  vero  in- 
corpoream  naturam  .sortita  est.  Et  Oratione  4.  in  Dominicam  oratio- 
nem :  Omnis,  inquit,  natura  rcdioncdis  dividitur  in  corporecnn,  ef  in- 
corpoream  ncduram:  incorporea  porro  est  Angelica  creatura,  altera  nos 
sumus.  Subscribit  Xaziauz.  Orat.  34.  ubi  diserte  Angelos  dicit  esse  in- 
corporecjs,  et  ad  Deum  proximi  accedentes.  His  plane  consentit  S.  Chrys. 
Hom.  22.  in  c.  6.  Genesis,  ubi  probat  Angelum  fuisse  lapsum  prius- 
quam  homo  in  Paradisum  fuisset  deportatus,  quia  ipsis  invidit:  AliaSy 
inquit,  quomodo  rationi  consonum  est  Angelum  incorporeum,  et  in  tali 
dignitcde  constitutum  homini  invidere    corpore    circumamictof  Sed  in- 


ANGELI    SUNT    INCORPOREI.  29 

rldlt^  quia  a  suprema  glona  in  extremam  ignominiam  dejectus  est,  licei 
esset  incorporeus.  Adstipulatur  S.  Damaseenus  lib.  2.  De  fide  cap.  3. 
ubi  Angelum  definit  Subsfantiam  intelligentem,  materice,  atque  corporis 
expertem :  tametsi  cum  Deo  comparati  materiales,  et  corporei  sint  ha- 
hendi.  —  Eamdem  veritatem  probant  ex  Latinis  plurimi.  Sic  S.  Leo 
Papa,  Epistola  93.  scribit:  Fides  vera,  quce  est  Catholica,  omnium  crea- 
turarum  sive  spiritualium,  sive  corporalium,  bonam  confitetur  sidjstan- 
tiam.  Subscribunt  alii  plurimi,  qui  illud  Apostoli  ad  Hebraeos,  Omnes 
su)ft  administratorii  Spirifus  interpretantes,  Angelos  omnino  esse  in- 
corporeos  pronuntiant:  sic  sancti  Ambrosius,  et  Hieronymus  in  illa 
verba. 

Suaderi  etiam  potest  ratione  theologica:  Primam  quidem  submi- 
nistrat  Alensis  noster,  qu.  20.  membro  1.:  Deus  potuit  creaturam  om- 
nino  incorpoream  producere,  conveniensque  fuit  ad  universi  comple- 
mentum  illius  creaturai  productio :  ergo  affirmandum  est  illam  ita 
esse  conditam :  at  illa  creatura  omnino  incorporea  dicitur  Angelus: 
ergo  revera  Deus  ipsam  formavit.  Patet  major,  quantum  ad  primam 
partem;  siquidem  Deus  produxit  animam  rationalem,  incorpoream,  et 
intellectualem,  tamquam  substantiam  incompletam,  ut  esset  forma 
corporis ;  quidni  ergo  potuerit  etiam  producere  integram,  et  completam 
substantiam  intellectualem^  et  incorpoream,  absque  ulla  habitudine 
;id  corpus  ?  Minor  etiam  constat;  etenim  ad  Universi  complementum 
spectat,  ut  in  eo  sint  omnes  rerum  gradus :  ergo  sicut  in  illo  est  gradus 
substantise  corporese  completse,  et  incompletae;  sic  pariter  debuit 
esse  gradus  non  solum  substantiae  spiritualis  incompletse,  qualis  est 
anima  rationalis,  sed  etiam  completse,  qualis  est  Angelus.  —  Deinde, 
ubi  datur  «num  extremum,  et  medium,  oonveniens  est  etiam  dari 
aliud  extremum :  quemadmodum  enim  (inquit  Guillelmus  Parisiensis 
secunda  parte  de  Universo)  datur  oximel,  quod  ex  melle,  et  aceto 
compositum  est,  consequens  est  etiam  dari  acetum  a  melle  sejunctum, 
et  mel  ab  aceto  separatum  in  rerum  natura  inveniri :  sed  in  ordine 
entium  datur  aliquid  omnino  materiale,  ut  corpora,  et  aliquid  medio 
modo  se  habens,  sicut  homo,  qui  partim  corporeus.  partim  spiritualis 
est :  ergo  debet  etiam  admitti  aliud  extremum,  nempe  substantia  pure 
spiritualis,  quam  Angelum  dicimus.  Denique,  si  Angeli  haberent  ali- 
quod  corpus,  maxime  ex  aere  compactum,  ut  volunt  illi,  qui  illos 
corporeos  sentiunt :  sed  Angeli  corpus  non  potest  dici  aereum :  tum 
quia  in  eo  organa,  nervi,  et  alia  id  genus  neeessaria  ad  motum,  et 
operationem  vitse  corporese,  requirunt  commixtionem  quatuor  prima- 
rum  qualitatum,  qua  corpus  aereum  caret :  tum  quia  corpus  Angeli 
deberet  esse  humano  corpore  praestantius :  sed  corpus  pure  aereum 
non  est  perfectius  liumano  corpore :  imo  minus  perfectum ;  nam  omne 
corpus  elementare  imperfectius  est  corpore  mixto:  tum  denique  quia 
corpus  angelicum  deberet  esse  solidissimum,  et  omnino  indissolubile, 
alioqui  interitui  esset  obnoxium,  nec  possent  Angeli  tam  miranda 
patrare  opera,  qu»  ab  ipsis  fieri  ratio  et  experientia  docet :  sed  eor- 
pus  aereum  non  potest  esse  omnino  solidum,  et  indissolubile ,  aer 
namque  facile  cedit,  et  dissolvitur :  ergo  Angelus  nequit  habere  corpus 
aereum.  —  Confirmari  possunt  ese  prsefatse  rationes  ex  eo,  quod  ab 
uno  homine  dsemonum  legionem  pulsam  esse  Christi  Domini  imperio 


30  ANGELI   SUNT   INCORPOREI. 

Scriptura  sancta  referat  Lucjb  8.  Legio  autem  continet  sex  millia 
sex  centum  sexaginta  sex  :  Porro,  inquit  Richardus  Victorinus  libro  4. 
De  Trinit.^  si  fof  ah  uno  homine  ejecti  sunt.  tot  in  eo  ante  ejectionem 
fuerunt.  Si  clcemones  corpora  hahent,  uhi  qucBso  in  eo  fueref  in  spi- 
ritu,  an  in  corporef  Constat  autem^  quia  omne  corpus  loiigitudinem, 
lafitudinem,  altituctinem,  locales  videlicet  climensiones  hahet,  et  eo  ipso 
sine  loccdi  capacitcde  subsistere  non  vcdef,  qualem  quidem  Spiritus  om- 
nino  non  hahet:  ergo  non  in  spiritu,  sed  in  corpore  faerunt.  Sed  quo- 
modo.  vel  in  qua  hominis  parte  tof  corpora  hahitcdmntf  Sed  quanfum- 
cumque  subtilia  duo  ejusdem  prcesertim  quantitatis  corpora  ujium, 
eumdemque  locum  occupare  non  valenf:  cujus  ergo  quceso  eociguitatis 
putas  angelicum  corpus  es.se,  si  credas  vel  solam  hominis  pellem  cor- 
pori  detractam  tot  angelica  corpora  posse  comprehenderef  Nec  refert, 
quod  S.  Augustinus  Epistola  115.  de  aereis,  sethereisque  animalibus, 
et  corporibus  disputans,  idest,  de  Angelis,  et  dfemonibus,  scribat; 
Xequaquam  absurdum  esf  eos,  qui  aereo,  vel  cethereo  corpore  aliquid 
Jn  operibus  agunt.,  quce  nafurali  ordine  pen^irant,  longe  majore  uti 
facilitate  ad  movendum  quidquid  volunt,  etc.  Hoc  enim  est  verum 
corpus  non  esse,  cum  corpori  cuilibet  quantitas  impenetrabilis  natu- 
raliter  conveniat ;  nec  ab  eo  nisi  per  miraculum  separari  queat. 

DiCES  1.:  Generatio  sensibilis,  et  corporea  corpus  supponit:  sed 
Scriptura  sacra  corpoream  generationem  tribuit  Angelis :  ergo  in  eis 
esse  corpus  supponit.  Major  constat:  minor  probatur  ex  illo  Genesis  6. 
Videntes  Filii  Dei  filias  hominum  quod  essent  pulchroe,  acceperunf 
.sihi  uxores  ex  omnibus,  qucts  elegerant,  efc.  Quo  loci,  ubi  nostra  versio 
habet  particulam  Filii  Dei.  septuaginta  Interpretes  legiint  Angeli  Dei. 
Unde  plurimi  ex  sanctis  Patribus,  ^  "  existimant  primum  peccatum  An- 
gelorum  fuisse  illam  commixtionem  cum  mulieribus.  Ita  docet  in 
primis  S.  Justinus  Martvr  in  Apologetico  primo ,  ubi  cum  dixisset 
Deum  terrarum  orbem  a  se  conditum  Angelorum  curae  ac  providentiae 
■commisisse.  addit:  Angeli  porro  hunc  ordinem  prcjefergressi  consuetu- 
dine  mulierum  capti  sunt,  ac  filios  genuerunt ,  quos  dcemones  appel- 
lamus,  atque  insuper  humanum  deinde  genus  sibi  subjecerunt,  partim 
magicis  scripfis,  partim  terrorihus  ac  suppliciis  quce  inferehant;  par- 
fim  sacrificiorum  ac  suffituum,  et  lihaminum  insfdutione,  quibus  in- 
digere  coRperunt ;  postquam  cupiditatum  jnrturbationihus  famquam 
servos  se  subjecerunt :  atque  in  homines,  coedes,  hella,  adulteria,  libi- 
dines  ac  nequifiam  omnem  disseminarunf.  Tatianus,  S.  Justiui  disci- 
pulus.  libro  contra  Graecos  docuit  daemones  quidem  non  omnes  esse 
carne  vestitos,  sed  tenuissimis  ac  velut  igneis  et  aereis  indutos;  dce- 
mones,  ait,  omnes  carne  proediti  non  sunt,  sed  spiritualis  inest  illis 
concrefio,  ut  ignis,  ut  aeris:  porro  ab  eis  solis  qui  Dei  spiritu  mu- 
niuntur  dcemonum  corpora  perspici  possunt,  non  item  a  ceteris,  hoc 
esf,  animalihus.  Nam  quod  minus  esf  comprehendere  non  potest  id 
quod  majus  est.  Eadem  quse  S.  Justinus,.'docet  Athenagoras  ipsi  coae- 
^Tis  in  legatione  pro  christianis.  ubi  cum  dixisset  ex  Angelis  quosdam 
in  offtcio  fideles  perseverasse,  addit:  Alii  ef  concreditce  .nibi  ncduroe  ac 
suhstantice  petulanter  illuserunt,  et  imperio  ahusi  sunt ;  tam  ille  ma- 
terice  ef  formis  qiuB  insunt  illi  prcEjw.sifus,  quam  alii,  qui  eirca  pri- 
mum  illud  firmamenfum  rersanfur.    Scitote    vero   nihil  nos  temere  ac 


ANGELI   SUNT   INCORPOREI.  31 

,sine  tesfe  dicere:  sed  quce  a  jnvphetis  pronuntiata  sunt  declamre. 
Atque  illi  quidem  in  cupiditatem  prolapsi  virginum,  et  carnis  ille- 
cebra  superati  sunt:  iste  autem  neglective  se  gerens,  et  in  eorum  quce 
commissa  sibi  erant,  administratione  i^njnvbe  versatus  est.  Cceterum  ex 
illis  qui  ad  virgines  adhceserunt,  iiati  sunt^  quos  gigantes  appeUarunt. 
S.  Cleinens  Alexandrinus  eadem  opinione  fuit  imbutus,  nam  lib.  2. 
Pedagogi,  cap.  2.  dicit  Angelos  quosdam  Dei  pulchritudinem  reliquisse 
propter  pulchritudinem  quoe,  ftaccellit,  ac  propterea  e  ccelo  in  terram 
delapsos.  Quod  plenius  et  distinctius  declarat  lib.  5.  Stromateon,  ubi 
ait:  Angeli  illi  quibus  superna  sors  obtigerat,  delapsi  ad  volujytates, 
enuntiarunt  arcana  mulieribus  etc.  Confirmat  ista  praeclare  Lactantius 
lib.  2.  De  origine  erroris  cap.  14.  ubi  seribit:  Cum  ergo  nuraerus  ho- 
minum  coepisset  increscere;  jjrovidens  Deus  ne  fraudibus  suis  diabolus, 
cui  ab  initio  terrce  dederat  potestatem,  vel  corritmperet,  vel  dispergeret 
homines,  quos  in  exordio  rerum  fecerat;  misit  angelos  ad  tutelam  cul- 
tumque  generis  humani:  quibus  quia  liberum  arbitrium  erat  datum, 
proRccpit  ante  omnia  ne  terrce  contagione  maculati,  substantice  ccelestis 
amitterent  dignitatem:  scilicet  id  eos  facere  prohibuit  quod  sciebat  esse 
facturos,  ut  veniam  sperare  non  possent.  Itaque  illos  cum  hominibus 
com^norantes,  dominator  ille  terrce  fallacissimus,  consuetucline  ipsa 
paulatim  ad  vitia  pellexit,  et  miUierum  congressibus  inquinavit.  Et 
post  pauca  adjicit:  Ita  duo  genera  dcemonum  facta  sunt,  unum  coele- 
ste,  alterum  terrenum.  Hi  sunt  i^nmundi  spiritus,  malorum  quce  ge- 
runtur  auctores :  quorum  idem  diabolus  est  princeps.  In  eamdem  sen- 
tentiam  descendere  videtur  S.  Ambrosius  pluribi,  sed  praesertim  lib.  1. 
De  virginibus,  ubi  scribit:  quam  prceclarum  autem  angelos  propter 
intemperantiam  suam  in  sceculum  cecidisse  de  coelo ;  virginem  propter 
castimonia  in  ccelum  transiisse  de  scecido.  His  subscribit  etiam  S.  Cy- 
prianus  lib.  De  disciplina  et  habitu  virginum,  ubi  cum  exagitasset  vana 
mulierum  ornamenta,  adjicit:  quce  omnia  peccatores  et  apostatce  angeli 
suis  artibus  prodiderunt  quando  ad  terrena  contagia  devolufi,  a  ccelesfi 
vigore  recesserunt.  Prse  cseteris  autem  hanc  opinionem  tuetur  Tertul- 
lianus  qui  ^  "  libro  De  velandis  Virginibus  cap.  7.  expendens  illud  Apo- 
stoli  11.  Mulieres  in  Ecclesia  debere  velari  propter  Angelos,  exinde 
coUigit  multo  magis  Virgines  obvelari  debere  :  Si  enim,  inquit,  j^i^opfer 
Angelos,  scilicet  quos  legimus  a  Deo  ccelo  excidisse  ob  coyicupisceniiam 
foeminarum,  quis  prcesumere  pofesf  tales  Angelos,  macidata  jam  cor- 
pora,  et  humance  libidinis  reliquias  desiderasse,  uf  non  ad  Virgines 
pofius  exarserinf,  quarum  fios  etiam  humana^n  libidinem  excusafi 
Concludit:  Debef  ergo  adumbrari  facies  tam  pericidosa,  quce  usque  ad 
ccelum  scdndala  jaculafa  est.  Eidem  sententise  favere  videtur  S.  Am- 
brosius  lib.  1.  De  Virginibus,  ubi  ait:  Castitas  Angelos  fecit,  qui  enim 
eam  servavif,  Angelus  est,  qui  perdidit,  Diabolus.  —  Nego  minorem, 
ad  cujus  probationem  dico  in  textu  Hebraico,  et  in  70.  sicut  et  in 
Vulgata  legi  Filios,  non  Angelos  Dei,  ut  constat  in  exemplaribus  cor- 
rectioribus,  sicut  observat  S.  Augustinus  lib.  15.  De  Civit.  Dei  c.  23.: 
nomine  autem  Filiorum  Dei,  convenientissime  intelliguntur  fllii  Seth, 
et  Enos,  qui  divino  cultui  prse  cseteris  hominibus  maxime  dediti,  Filii 
Dei  dicebantur  a  pietate,  aut  paterna,  aut  propria,  qui  cum  filiabus 
hominum,  hoc  est,  miilieribus  oriundis  a  Caino,  et  ejus  posteris,  ho- 


32  ANGELI   SUNT    INCORPOREI. 

minibus  maxime  terreme,  ac  corporepe  voluptati  deditis,  commixti  ge- 
nuerunt    Gigantes.  Vel    nomine  Filiorum  Dei   intelliguntur    homines 
statura  proceri,  juxta    Scripturse   cousuetudinem,  qu?e  res  celsissimas 
nomlne  Dei  appellat  phrasi  Hebraica,  ut  cedri  Dei,    montps  Dd.    Vel 
denique  nomine  Filiorum  Dei  intelliguntur  filii  Mag-natum,  et  Prin- 
cipum,   juxta    Hebrseum    Flohim:    quod   non   solum  Deo,  sed  etiam 
Principibus,  ac  judicibus  Scriptura  sacra  tribuit  Fxodi  7.  et  Psal.  ^^l.: 
quonim  filii  commixti   cum   filiabus   plebis,  et  ignobilibus  progenue- 
runt  Gigantes.  hoc  est  homines    cseteris    robustiores,  et  ad  libidinem 
promptiores ;  ut  inten^retantur  SS.  Chrys.  Aug.  Cyril.  Alexandrinus, 
Huicque  expositioni  favet  Scriptura:  siquidem  subdit  diluvium  esse  a 
Deo  immissum  propter  hominum  peccata,  maxime  propter  illam  com- 
mixtionem    Filioram   Dei    cum    filiabus    liominum ;    igitur    illa    com- 
mixtio  non  de  Angelis,  sed  de  hominibus  intelligenda  est.  Hinc  appa- 
ret  quantum  a  vero  exorbitaverint,  qui  censuerant  primum  Angelorum 
peccatum  luisse  libidinem  corpoream,  quai  diluvium  procuravit:  jam- 
pridem  enim  Angeli  lapsi  fuerant;  nam  eorum  Princeps  non  multo  post 
mundi  creationem    primos  parentes   tentavit.  et  seduxit.   Adde   quod 
Christus  Dominus  diserte  pronuntiat  Angelos   esse  generationis  inca- 
paces;  dicit  enim  Luc?e  20.  in  laudem  Virginitatis:  Filii  hujiis  sceculi 
nuhunt ,  et  traduntur  ad  nuptias,  illi  vero  qui  digni  hahehuntur  sceculo 
illo,   et  resurrectione  ex  mortuis,   neque   nuhent,  neque  ducent  uxores: 
neque    enim    ultra    mori    poterunt   cequalis   enim    Angelis   sunt.     — 
^  "  Ad  SS.  Patres  in   objeciione    laudatos,  dico  eos   illam  amplexos 
fuisse  sententiam,  occasione  libri  iuscripti   Becelationes  Fnoch,   cujus 
fragmentum  profert  Scaliger  in  notis  Eusebianis,  quem  libram  Tertul- 
lianus  loco  supra  laudato  conatur  inter   sacros  asserere,  tametsi  jam 
dudum  habitus  fuerit  ut  apocryphus :  quod  utique  observare  licet  ex 
his  S.  Hilarii  verbis  in  psalmo  132:    Fertur  autem  id,  de  quo  etiam 
nescio  cujus  liher  exstat,    quod  angeli   concupiscjentes  filias   hominum 
cum  de  ccelo  descenderent,  in  hunc    montem  rnaxime    convenirent  ex- 
celsum.  Sed  hcec  prcetermittimus.  Quce,  enim  lihro  legis  non  continentur, 
ea  nec  nosse  dehemus,  commemorcda  autem  oh  id   tantum  sunt,  quod 
nos  de  hoc  monte  Dei  per  prophetam  professio  commonehcd.  Certe  hodie 
gentes  montem  hunc  profana  religione  venerantur,  et  interpretcdionem 
nominis  sui,  quod  est  anathema,  illa  ipsa  impice  superstitionis  sede  tes- 
tantur.  "  ^ 

DicES  2:  Scriptura  sacra  affirmat  Angelos  sensibus  humanis  esse 
perceptibiles,  etin  fig*ura  humana  Patriarchis,  ac  Prophetis  apparaisse, 
nam  tres  ex  eis  Abraham  convivio  excepit,  Jacob  cum  Angelo  lucta- 
tus  est  per  totam  noctem,  ^idit  etiam  Angelos  ascendentes,  et  descen- 
dentes,  ut  refertur  Genesis  18.  19.  28.  32.  et  in  lihro  Tohice  Angelus 
Eaphael  comes  fuit  Tobise  juniori  in  via ,  cum  ipso  manducabat,  eum- 
que  docuit,  quod  jecore  piscis  combusto  fugarentur  daemones,  ut  \i- 
dere  est  cap.  6.  et  "^8.  Denique  dsemones  cruciantur  igne  inferni, 
Matth.  25.,  vinculis  captivantur,  JudceG.,  detrahuntur  rudentibus  in 
Tartarum  2.  Petri  2.  ex  quibus  omnibus  liquet  Angelos  esse  corpo- 
reos.  —  Respondeo  ad  priora  Angolos  h?ec  omnia  prsestitisse  non  in 
corpore  proprio,  sed  in  assumpto,  et  formato  vel  ex  aere,  vel  ex  alia 
materia  tenui,  et  subtili:  possunt  enim  Angeli  sibi   formare  corpora^ 


ANGELI    SUNT    INCORPOREI.  33 

ct  illa  movere  localiter,  ac  in  eis  sese  praeberc  visibiles,  et  cum  homi- 
iiibiis  conversari,  licet  in  eis  corporibus  opera  vitse  corporese  non  exer- 
ceant  vere,  sed  tantum  secundum  apparentiam,  juxta  illud  Tobiae  12. 
Videbar  vobis  manducare,  et  bibere:  sed  ego  cibo  inrisibili  ufor,  et  potu, 
(/ui  ab  hominibus  videri  non  potest:  idest,  visione  beatifica,  quae  in 
Scripturis  explicari  solet  metaphora  convivii.  Ut  autem  igne  inferni 
crucientur  physice,  aut  moraliter,  non  est  opus  eos  esse  corporeos: 
nam  et  animae  separatae,  licet  pure  spirituales,  eo  torquentur.  Jecur 
vero  piscis  eombustum  Tobice  6.  fugavit  dsemonem  moraliter,  quia 
nempe  religiosa  fumigatio  erat  precibus,  et  usui  castitatis  adjuncta, 
et  insuper  Christum  piscem  sacrum,  in  Passione  amoris  igne  combu- 
stuin  pniesignabat ;  ut  exponunt  Aug.  serm.  4.  de  SS.  Petro,  et  Paulo, 
et  Prosp.  lib.  De  Fromissio7iibus,  p.  2.  c.  39.  Sic  et  in  exorcismis  tu- 
migationes  adhibita?  daemones  torquent  moraliter,  aut  impediunt,  vel 
quia  sacrae,  vel  quia  in  eorum  contemptum  factse,  vel  quia  humoribus 
temperandis  aptse,  ut  iis  minus  commode  uti  possint ;  rudentes  deni- 
nique,  et  vincula,  quibus  dicuntur  alligari,  intelliguntur  tropice,  prout 
exigit  natura  Spiritus,  pro  coercitione  spirituali,  et  alligatione  ad 
certum  locum :  quse  detentio  per  res  corporeas,  saltem  moraliter  exer- 
ceri  potest. 

DiCES  3:  In  Concilio  Nicseno  2.  actione  5.  approbatur  sententia 
Joann.  Episcopi  Thessalonicensis  asserentis  Angelos  esse  pingendos, 
non  vero  Deum  ipsum.  Quippe,  inquit,  revera  Deits  incorporeus,  et  in- 
vircumscriptus  est:  intelligibiles  vero  creaturce  non  penitus  incorporece 
sunt,  et  invisibiles,  ut  Deus.  Ideo  in  loco  sunt,  et  circumscribuntur . 
Sicubi  aute^n  incorporeos  appellari  Angelos  invenias,  auf  dcemones, 
aut  animas,  idcirco  sic  ajypellantur,  quod  ex  mateHalium  quatuor  ele- 
mentorum  permixtione  'non  constent:  nec  ejusmodi  sint  corpora  crassa, 
et  solida,  qualia  nobis  circumfusa  siint.  Etenim,  ut  vere  dicam,  etsi 
resp>ectu  ad  nos  habito,  invisibiles  sint,  tamen  a  plerisque  visi  sunt, 
sensuque  percepti  in  specie  p>^^opriorum  corporum:  visi,  inquam,  sunt 
ab  iis,  quorum  Deus  oculos  aperuH:  ac  cum  loco  circumscripfi  sint, 
.satis  ostenditur,  non  eos  omnino  incorporeos  esse,  pennde  ut  est  Deus. 
Quam  utique  sententiam  videtur  Sjmodus  approbasse,  siquidem  cum 
eam  retulisset  Tharasius  Concilii  Praeses,  universa  Synodus  dixit; 
Etiam  Domine.  —  Respondeo  Concilium  approbasse  tantum  Conclu- 
sionem  ex  prsefata  sententia  excerptam,  nempe  Angelos  posse  depingi, 
quia  hominibus  opparuerunt  aliquando  in  specie  humana;  non  vero 
illam,  quod  sinf  corporei.  Quod  utique  patet,  tum  quia  Concilium  id 
tantum  approbavit,  quod  ex  libro  Joannis  Thessalonicensis  excerpsit, 
et  proposuit  Tharasius :  at  ille  sapienter  prsetermisso  errore  de  Ange- 
lorum  corporeitate  (de  qua  tunc  non  erat  qusestio,  sed  tantum  de  cultu 
sanctarum  Imaginum)  proposuit  tantum  Angelos  posse  depingi,  juxta 
sententiam  Joannis  Thessalonicensis,  eo  quod  in  specie  humana  appa- 
ruerunt:  Ostendit,  inquit,  Pafer,  efiam  Angelos  oporfere  pingi,  quonia^n. 
circumscripfi  sunf,  ef  hominum  specie  mulfis  ajjjmruerunf :  quibus 
auditis  statim  subjecit  Synodus:  Etiam  Domine.  —  Itaque  acclamatio 
illa  Concilii  cadit  tantum  in  id  quod  proxime  dixerat  Tharasius,  qui 
in  referenda  Joannis  sententia  id  unum  arripuit,  nempe  Angelos  posse 
pingi,  quia    sunt    circumscripti,  idest,  definiti  certo  loco,  et  humana 

Frassen  TJieol.  Tom.  IV.  3 


34  ANGELI   SUNT    INCORPOREI. 

loniia  apparaemut ;  cousulto  auteiu  praitemiisit  alteram  ratiouem  a 
Joauue  prolatam,  uempe  quia  eorporei  sunt,  et  quia  in  proprio  cor- 
pore  appamemut.  Tum  etknn  quia  Coucilium  actione  quarta  refert, 
et  approbat  seuteutiam  S.  Atliauasii  assereutis  Augelos  esse  incorpo- 
reos:  imo  ibidem  ha?c  iidei  professio  legitur:  Veneramur  Imagine.s 
sanctorum,  et  incorporeorum  Angelorum,  qui  tamquam  homines  figura 
humana  Justis  apparuerunt ;  adeoque  ex  lioc  Coucilio  uihil  contra  as- 
sertum  nostrum  evincitur. 

DiCES  4:  Ea  probauda  est  seuteutia,  quam  eommuni  calculo  sancti 
Patres  edoeent,  et  propuguant:  sed  omues  pene  tam  Grseci,  quam  La- 
tiui  Augelos  esse  corporeos  edocent:  ergo  tales  esse  diceudi  sunt.  Pro- 
batur  minor:  primo  namque  Methodius  martyr  Augelis  corpus  ex  aere 
puro,  et  igne  assignare  videtur:  Quia,  inquit,  puro  ex  aere,  igneque 
moles  est  con/iata,  et  ejusdem  est  cum  Angelis  substaiitice,  non  potest 
habere  qualitatem  terrce.  Subscribit  S.  Basilius  libro  De  Spiritu  Sancto 
c.  16.  ubi  cum  dixisset  sauctos  Augelos  esse  spiritus  aereos,  aut  igneos, 
subdit:  Ideo  et  in  loco  sunt,  et  fiunt  aspectahiles  in  specie  propriorum 
corporum,  iis  qui  digni  sunt,  apparentes.  Consentit  S.  Ephrem,  Ser- 
mone  de  natura  Dei  miuime  scrutanda.  Approbat  et  Ca?sarius,  Dia- 
logo  primo  iuterrogatiojie  48.  Incorporei  quidem,  ait,  Angeli  sunt  se- 
cundum  nos,  corpus  vero  secundum  sese;  quemadmodum  ventus,  aut 
ignis,  aut  fu7nus,  aut  aer,  sunt  enim  tenuia  et  immaterialia  corpora, 
a  nostra  crassiiudine  secreta.  ^  ''  Ejusdem  sententiiie  est  Macarius,  Ho- 
mjlia  quarta,  ubi  de  augelis  scribit:  Unumquodque  pro  natura  sua 
corpus  est;  sive  sit  angelus,  aut  anima.  aut  dcemon.  Licet  enim  hcec 
corpora  tenuia  sint,  nihilominus  in  sid)stantice  charactere  et  reprce.'<en- 
tatione  pro  suhtilitcde  naturce  suce  eorpora  sunt  subtilia:  quemadmodum 
et  corpus  istud  secundum  suhstantiam  suam  corpus  est  crassum.  Pa- 
tribus  Grsecis  adstipulautur  Latiui  Patres.  lu  primis  vero  Tertullianus, 
libro  De  Carne  Christi,  capite  sexto :  Constat  Angelos  cariiem  projjriam 
non  gestasse,  ut  puta  naturce  spiritalis,  etsi  corporis  alicujus,  sui  tamen 
generis,  in  carnem  autem  humanam  transfigurahilis  ad  tempus,  iit  vi- 
deri et congredi cumhominibus  possint.  Similiter ""  ^S.  Ambrosius  lib.  11. 
De  Ahraham  cap.  8.  Peripateticomm  opiniouem  retellens,  qui  caelum 
quintam  esse  substantiam  a  quatuor  elemeutis  diversam,  et  incompo- 
sitam  asserebaut,  sic  universe  praescribit;  Xos  autem  nihil  matericdis 
compositionis  immune,  atque  alienum  putamus,x)rceter  illam  solam  ve- 
nerandce  Trinitatis  suhstantiam,  qiuje  vere  pura.  et  simplex,  sincercB, 
impermistceque  naturce  est.  Censet  ergo  etiam  Angelos  elementari  sub- 
stantia  constare.  ^"  Quod  certe  hauserat  a  Platonicis,  nam  Apuleius, 
lib.  De  Dcemone  Socratis  scribit :  Dcemones  csse  genere  animalia,  animo 
passiva,  mente  rationalia,  corpore  aerea,  tempore  ceterna.  Et  S.  Gre- 
gorius  Papa,  homil.  cap.  10  iu  Evangelia,  angelum  qui  nascente  Christo 
pastoribus  appamit,  animcd  rcdionale.  Yidendus  etiam  lib.  2.  Moral. 
cap.  2.  ■■  ^  Idem  seutit  S.  Augustinus,  pluribi  doceus  corporeos  esse 
Augelos.  Sic  secuudo  De  Trinitate  cap.  7.  ait:  HIos  corpus  suum,  cui 
non  subduntur,  sed  subditum  regunt  in  species,  quas  velint,  accommo- 
datas,  atque  aptas,  actionihus  suis  mutare  atque  vertere,  secundum  attri- 
hutam  sihi  a  Creatore  potentiam:  et  lib.  3.  De  Genesi  ad  literam  docet, 
Dcemones  aerea  esse  animalia,  quoniamcorporum'aereorum  natura  vigent, 


ANGELI   SUNT   INGORPOREI.  35 

■ei  pmpterea  inovte  non  disHolvuntur ,  quia  prcevalet  in  eis  elementum, 
quod  ad  faciendum,  quam  ad  patiendum  est  aptius.  Idem  habet  Epi- 
stola  175.  ubi  respondens  Nebridio  interroganti  quomodo  Augeli  possint 
bonas,  vel  malas  cogitationes  nobis  inserere,  ait :  Nequaquam  est  ab- 
.snrdum  eos,  qui  aereo,  vel  cethereo  corpore  aliquid  in  corporibus  agunt, 
quoe  naturali  ordine  penetrant,  longe  majore  uti  facilitate  ad  movendum 
quidquid  vohint.  ^  "  Justinus  martyr,  in  dial.  cum  Trvphone:  Clemens 
Alexandrinus  lib.  1.  Fedagogi,  cap.  6.,  constanter  afiirmant  angelos  esse 
corporeos  et  iisdem  quibus  homines  corporeis  voluptatibus  deliniri, 
«t  concupiscentiae  sestu  efiervescere;  quo  factum  est  ut  vesana  libi- 
dine  in  filias  hominum  exarserint.  Qua  in  sententia  plures  habuerunt 
sequaces  infra  laudandos,  pra^sertim  vero  Origenem  qui  licet  lib.  1. 
De  principiis,  cap.  1  et  3.  cap.  ultimo  :  Omnis  igitur  hcec  ratio  hoc 
continet,  quod  duas  generales  naturas  condiderit  Deus ;  naturam  visi- 
hilem,  idest  corpoream,  et  inrisibilem  quoe  est  incorporea.  Et  hoc  om- 
iiium  apertissimum  lib.  4.  Operis  ejusdem  cap.  2.;  Sed  et  rursum  per 
Christum  creata  dixit  omnia  visibilia  et  invisibilia,  i^er  quod  declarcdur 
esse  etiam  in  creaturis  quasdam  invisibiles  secundum  proprietatem  sub- 
stantias.  Sed  hce  quamvis  ipsce  non  sint  corporece,  iduntur  tamen  cor- 
ponbus,  licet  ipsce  sint  corporea  substantia  meliores.  Illa  vero  sicb- 
stantia  Tnnitatis,  quce  principium  est  et  causa  omnium,  ex  qua  omnia, 
et  per  quam  omnia,  et  in  qua  omnia,  neque  corpus,  neque  in  corpore 
esse  credenda  est,  sed  in  toto  incorporea.  Licet,  inquam,  illis  et  simi- 
libus  locis  Origenes  videatur  asserere  angelos  esse  omnis  materise  et 
corporis  expertes ;  attamen  eatenus  illos  dicit  incorporeos  quatenus 
eorum  corpora  subtilia  sunt  et  aitherea,  non  vero  materialia  et  cras- 
siora;,  ut  sunt  humana.  Quod  utique  manifeste  indicat  in  proemio  libri 
De  principiis;  cum  enim  dixisset  vocem  incorporei  in  Scriptura  non 
usurpari,  objicit  sibi  quemdam  locum  ex  libello  qui  Petri  doctrina 
inscribitur,  in  quo  diseipulis  dicit  Christus  se  non  esse  dcemonium 
incorporeum.  Cui  obiectioni  respondet  1.  librum  istum  esse  apocry- 
phum,  nec  inter  Ecclesiasticos  Petri  libros  haberi.  Deinde  subjicit 
quod  etsi  ejus  admitteretur  auctoritas,vox  illa  incorporeum  non  eosensu 
esset  intelligenda  qualiter  eam  usurpant  auctores  ethnici,  nam  dse- 
monis  corpus,  inquit,  non  est  simile  huic  nostro  crassiori  et  visibili 
corpori,  sed  est  ncduraliter  subtile,  et  velut  aura  tenue;  et  propter  hoc 
vel  imputatur  a  multis,  vel  dicitur  incorporeum.  ...  In  consuetudine 
vero  hominum  omne  quod  tale  (hoc  est  solidum  et  palpabile  corpus) 
Qion  fuerit^  incorporeum  simplicioribus  vel  imperitioribus  nominatur ; 
velut  si  quis  aerem  istum  quo  fruimur  incorporeum  dicat,  quando- 
quidein  non  est  tale  corpus,  ut  comprehendi  et  teneri  po.ssit  urgentique 
resistere.  Similia  habet  lib.  2.  In  Cantica  canticorum.  Ei  adstipulatur 
S.  Methodius  martyr  qui  Angelis  in  psalm.  144.  Deus  ordinavit  et 
fecit  omnia,  quibusdam  dedit  sensum  et  intellectum  et  immortalitatem, 
aicut  angelis;  quibusdam  dedit  sensum  et  intellectum  cum  mortcditate, 
sicut  hominibus;  quibusdam  sensum  corpons,  nec  intellectum,  nec  im- 
mortalitatem,  sicid  pecoribus  ;  quibusdam  vero  nec  sensum,  nec  intel- 
lectum,  nec  immortalitatem,  sicid  herbis,  lignis,  lapidibus;  tamen  et 
ipsa  in  genere  suo  deesse  non  possunt.  Censet  igitur  Angelos  esse  prse- 
ditos  vita   sensitiva   quemadmodum  homines  et  bruta  animantia;   ac 


36  ANGELI   SUNT   INCORPOREI. 

subinde  putat  eos  habere  animam  et  corpus;  tametsi  alibi  asserat  se 
nusquam  in  Scripturis  legisse  Angelos  habere  ani«nas.Unde  "^S.  Ful- 
gentius  in  libro  De  Trinitate  concludit;  Angelos  esse  plane  exduplici 
substantia  asserunt  magni,  et  docti  vivi,  idest,  ex  spintu  incorporeOy 
quo  a  Dei  contemplatione  nunquam  recedunt,  et  ex  corpore,  per  quod 

ex  tempore  hominibus  apparent Corpus  vero   cethereum^  idest 

igneum  eos  dicunt  habere,  Angelos  vero  inalos,  idest  dcemones  corpus 
aereum.  ^  "  His  consentit  Venerabilis  Beda  libro  1.  De  elementis  phi- 
losophice,  ubi  de  Angelis  scribit:  Quidam  dicunt  qu/)d  corpora  sint 
ita  subtilia,  quce  sensu  percipi  non  possint,  unde  respeciu  corporum 
nostrorum,  quce  sjnssa  sunt  et  crassa,  spiritus  dicuntur,  quemadmodum 
aer  qimmvis  corpus  sit,  tamen  propter  subtilitatem  sui  spiritus  vocatur^ 
Quod  confirmat  B.  Gregorius  qui  in  Moralibus  lib.  11.  cap.  2.  de  An- 
gelis  loquens  ait :  comparcdione  nostrorum  corporum  spiritiis  sunt,  sed 
co7nparatione  illius  summi  et  incircumscripti  Spiritus,  corpora  sunt 
dicenda.  Hoc  iterum  probant  auctoritate  B.  Augustini,  qui  Enchiridio 
quoddam  ponit  capitulum,  qmdia  corpora  angeli  habeant.  His  simiJ- 
lima  habet  Cassianus  collat.  1,  cap.  13,  ubi  scribit:  TAcet  enim  jyro- 
nuncieinus  nonnullas  esse  spirituales  naturas,  ut  sunt  Angeli  cceterce- 
que  virtutes,  ipsa  quoque  anima  nostra,  vel  certeaer  iste  subtilis ;  tamen 
incorporeoe  nullatenus  oestimandoe  sunt,  habent  enim  secundum  se  cor- 
pus,  quo  subsi.^itunf,  licet  tenuius  quam  nos,  nam  sunt  corpora  secun- 
dum  Apostoli  senteniiam,  ita  dicentis:  et  corpora  ccelestia,  et  corpora 
terrestria.  —  Fjusdem  etiam  sententise  sunt  SS.  Damascenus  lib.  2» 
De  fide  orthod.  cap.  3.  et  Bernardus  in  Cantica  serm.  5,  et  alii  bene 
multi.  "  ^  —  Bespondeo  1.  Revera  quidem  plures  e  Sanctis  Patribus 
sensisse  Angelos  habere  corpus,  vel  aereum,  vel  asthereum.  Yerum  recla- 
mant  plurimi,  ut  supra  diximus  pag.  27  Inde  neganda  est  minor: 
siquidem  nusquam  fuit  hac  in  re  communis,  et  concors  Ecclesiae  do- 
ctrina,  neque  illi,  qui  Angelos  corporeos  sentiunt,  id  vel  ex  Scriptura, 
vel  majorum  traditione  confirmant,  ut  fatetur  ipsemet  Origenes  libro 
secundo  De  prineipiis  c.  8.  ubi  cum  scripsisset,  non  videri  absurdum 
de  sanctis  Angelis,  cceterisque  ccelestibus  virfutibus,  vel  dicere,  vel  sentire 
illos  animas  habere;  subdit:  tametsi  id  ex  nullius  auctoritate  Scripturce 
constet.  — ^  "  liespondeo  2.  quod  cum  sancti  Patres  et  Scriptores  eecle- 
siastici  asserunt  Angelos  esse  corporeos,  vocem  corpus  diversimode 
usurpant,  et  in  laxiori  significatione,  nimirum  vel  quatenus  umbrse 
seu  phantasmati  opponitur  et  notat  rem  existentem,  quo  sensu  corpus 
Deo  tribuitur  a  Tertulliano  et  hac  ratione  Angeli  vere  dici  possunt 
corporei :  vel  corpus  usurpant  pro  eo  omni  quod  non  est  ejusdem  im- 
materialitatis  cum  Deo,  quo  sensu  S.  Augustinus  tom.  3,  in  lib.  De 
spir.  et  anim.  cap.  18 :  Anima,  inquit,  respectu  incorporei  Dei  est  cor- 
porea,  nihil  invisibile,  et  incorporeum  natura  credendum  est  prceter  so- 
lumDeum,  qui  ex  eo  incorporeus  et  invisibilis  dicitur,quia  infinitus  est 
et  incircumscriptus:  vel  tandem  nomine  corporis  Patres  intelligunt  aut 
motus  illos  iracundi^e,  invidise,  aliosque  pravos  affectus  quibus  homi- 
num  perversorum  instar  jactantur  daemones:  aut  poenas  quas  a  rebus  cor- 
poreis,  prsesertim  igne,  ipsi  perduelles  angeli  patiuntur  corporum  instar: 
vel  tandem  per  corpus  intelligunt  illam  pr?evaricatorum  angelorum  e 
coelo  deturbationem  et  ad  inferiora  loca  vere  corporea  et  erassiora  deje- 


ANGELI    SUNT    INCORPOREI.  •  37 

ctionem,  ubi  corpomm  instar  detinentur  et  admissi  sceleris  poenas  luunt. 
Hinc  Origenes  tom.  1.  in  Joan,  dicit  daemones  pro  criminum  modo  cras- 
siori  corpore  fuisse  addictos,  et  Minutius  Felix  dicit,  istos  spiritus  sim- 
plicitatem  substantlce  perdidisse.  Quin  etiam,  S.  Augustinus  lib.  3.  De 
Gen.  ad  litterajn,  cap.  10,  ait ;  Si  autem  transyressores  illi  antequam 
fransgrederentur  ccelestia  corpora  gerebant,  neque  hoc  mirum  est  si  con- 
versa  sunt  exp(ena  in  aeream  quaUtatem.  "  ^ — Addo  plurimos  ex  his  va- 
riare,  et  ancipites  hac  in  re  definienda  videri :  primo  namque  Orige- 
nes  ipse  libr.  6.  contra  Celsum,  Angelos  corpore  carere  dicit:  Nos, 
inquit,  corpoream  substantiam  putamus  igne  non  confiagrare,  neque 
in  ignem  resolvi  hominis  animam,  vel  Angelum.  Similiter  S.  Basilius 
lib.  4.  contra  Eunomium,  Angelorum  naturam  corpore  carentem,  et  ra- 
tione  prceditam  affirmat.  Quantum  vero  ad  S.  Augustinum,  constat  eum 
hac  in  re  nihil  certo  deterrainasse,  ut  ex  plurimis  ejus  scriptis  liquet, 
maxime  vero  in  Enchiridio  cap.  58.  ubi  ait,  se  ignorare  an  ad  Prin- 
cipatus,  et  Potestates  pertineant  Sol,  et  Luna,  et  cuncta  sydera  tam- 
quam  eorum  corpora.  Imo  lib.  1.  Betractationum  cap.  11.  et  lib.  2. 
cap.  14.  revocat  quod  alibi  scripserat,  nempe  Angelos  esse  animas, 
aitque  dieendos  non  animas,  sed  spiritus,  quibus  fatetur  ipsos  corpore 
non  supervestiri,  cum  animse  rationem  non  habeant.  "  tK^  Hinc  Theodore- 
tus  quaestiones  de  corporeitat:?  vel  spiritualitate  Angelorum  inter  inu- 
tiles  et  supervaeaneas  disquisitiones  reponit.  At  tandem  dummodo  quis' 
fateatur  Angelos  esse  a  Deo  creatos,  de  caeteris  liberum  cuique  relin- 
quit  pro  arbitrio  statuere.  Si  quis,  ait,  angelorum  caetus  ante  ccelum  et 
fcrram  conditos  dixerit,  non  offendit  verbum  pietatis.  At  verbosis  conten- 
iionibus  insistere,  quce  nihil  ad  aliud  prosunt  quam,  ad  subversionem  au- 
dientium  expresse prohibet  divinus  Apostolus.  Eadem  fuit  Petri  Lombardi 
sententiarum  Magistri  hac  in  re  mentis  cespitatio.  Nam  libro  2,  dist. 
2,  qusest.  2,  cum  SS.  Augustini  ac  Hieronymi  de  Angelorum  crea- 
tione  exposuisset  sententiam,  subjungit  deinde:  Nos  quod  prius  di- 
ctum  est,  pro  capta  intelligentia  magis  approbamus,  salva  tamen  re- 
verentia  secretorum  in  quibus  nihil  temere  asserendum  est.  Verum  post 
concilii  Lateranensis  definitionem,  quisquis  hodie  Angelos  corporeos 
affirmaret,  si  non  pro  hseretico,  certe  pro  temerario  et  prsefidenti  ha- 
bendus  esset.  "  * 

DiCES  5  cum  Cajetano,  et  nonnullis  Recentioribus,  Angelos  cor- 
poreos  esse  affirmantibus,  quod  omnes  gradus  viventium  concedendi 
sunt,  utpote  necessarii  ad  perfectionem  Universi:  ergo  sicut  dantur 
vegetantia  sine  sensu,  et  sentientia  sine  motu  progressivo :  sic  dari 
debent  intelligentia  sine  sensu,  cum  solo  motu  progressivo,  quales 
crunt  Angeli  prsediti  corporibus  sethereis,  vel  aereis:  ergo  tales  sunt 
concedendi.  — Nego  consequentiam:  licetenimad  Universi  perfectionem 
requiri  videatur  ut  in  eo  sint  omnes  gradus  essendi  possibiles,  scili- 
cet  esse,  vivere,  et  intelligere;  non  tamen  necessum  est,  ut  omnes  modi, 
quibus  haberi  possunt  tales  gradus,  de  facto  existant.  Quare  licet  non 
implicaret  existere  formam  intellectualem,  qua3  informaret  corpus  non 
sentiens,  quseve  minime  uteretur  sensibus  ad  excipiendas  species  in- 
telligibiles,  sed  tantum  ad  motum,  et  alios  quosdam  efTectus;  uon  ta- 
men  sequitur  illum  modum  habendi  intelligentiam  sine  sensu,  neces- 
sario  desiderari :  tum  quia  non  omnes  viventium  gradus  specifici,  aut 


38  ANGELI    SUNT    INCORPOREI. 

generici,  qui  existere  possimt,  debent  esse  reipsa,  quippe  cum  perfe- 
ctio  Universi  non  tanta  sit  quanta  esse  potuit,  sed  quantam  Deus 
voluit:  tum  quia  ratio  intelligendi  sine  sensu,  et  cum  solo  motu  pro- 
gressivo  non  constituit  specialem  gradum  entis;  sed  tantum  est  spe- 
cialis  modus  hahendi  gradum  entis  intellectualis. 

DiCES  6:  Angeli,  prsesertim  mali.  hahent  aliquam  cum  quihusdam 
rehus  corporeis  sympathiam,  et  antipathiam.  Sic  ad  pulsum  citharjB 
Davidis  da.'mon  a  Saule  recessit.  Sic  Tobice  6.  vers.  8.  et  ccq?.  8.  vers.  2. 
dicitur  fumo  jecoris  piscis  cujusdam  fugatum  fuisse  daemonem,  ejus- 
que  malelicium  depulsum.  Imo  variis  suhinde  pharmacis,  et  arauletis 
corporeis  divmones  arceri,  eorumque  infestationes  impediri  videmus. 
Eamdem  d^emones  exagitandi,  et  expellendi  vim,  ut  ait  Deh-ius  lib. 
2.  q.  30.  sed.  3.  trihuunt  nonnuUi  rutse,  halneis,  stercori  caprino,  et 
flagellationi :  ergo  qunsdam  in  se  hahere  videntur  qualitates  corporeas, 
earum  rerum  qualitatibus  contrarias.  —  Respondeo,  hos  eflectus  non 
oriri  ex  vi  naturali,  et  oppositione  inter  res  ipsas,  et  d?emones;  sed 
ex  eo  quod  Deus  interdum  rehus  naturalihus,  et  corporeis  ad  dsemo- 
nes  abigendos  veluti  instrumentis  ad  hoc  assumptis  utitur;  ut  patet 
exemplis  allatis.  Adde  quod  Eaphaelis  virtus,  et  Da^idis  sanctitas  ad 
hosce  spiritus  compescendos  conduxeric.  Fateor  tamen  quasdam  res^ 
naturales  vi  sua  ad  Dsemonem  compescendum,  et  infestationes  ejus 
impediendas,  ac  mitigandas  conducere ;  dum  scilicet  hominis  a  Dae- 
mone  vexati  humores  noxios  removeut,  quihus  maxime  Di"emon  insi- 
det,  iisque  utitur  ad  homiuem  infestandum. 

Conclusio  secunda.  —  Angeli  xon  compoxuxtur  ex  ma- 
TERiA.  ET  FORMA  PHYSiCA.  Hsec  sequitur  ex  prgecedenti. 

Probaturque  his  omnihus  sanctorum  Patrum  textibus,  quibus  do- 
cent  Angelos  esse  incorporeos,  et  omnino  simplices.  quantum  ad  na- 
turam;  nam  constat  eos  esse  compositos  tum  ex  suhsistentia,  tum  ex 
accidentihus  spiritualihus,  puta  intellectione,  volitione,  et  similibus, 
quale  compositionis  genus  nemo  in  Angeh"s  negaverit.  Patet  insuper, 
eo  quod  pra^stantior,  et  nohilior  sit  iiatura  Angelica,  quam  anima 
rationalis:  sed  anima  rationalis,  ut  diximus  supra,  est  simplex,  et 
immaterialis :  ergo  muito  magis  Angeli. 

DiCES  1:  Sanctns  Augustinus,  lih.  7.  De  Genesi  ad  littercnn  c.  6. 
affirmat  Deum  ah  initio  creasse  materiam  aliquam  spiritualem  ex  qua 
humanam  animam  eduxit,  et  a  qua  habet  anima,  quod  sit  mutabilis 
a  virtute  ad  vitium,  et  e  contra,  sicut  corpus  est  mutabile  ad  infir- 
mitatem;  vel,  ut  subdit,  Sicut  caro  in  natura  vel  proficit  ut  pulchra , 
vcl  cleficit  ut  defcynnis  sit ;  habuit  etiam  materiam,  idest,  terram,  de  qua 
fieret  ut  omnino  caro  esset;  sic  fortasse  potuit  etanima,  anteciuam  ea  ipsa 
natura  fierei,  qucz  anima  dicitur  (cujus  vel  pulchritudo  mrtus,  vel  defor- 
mitas  vitium  estj  habere  aliquam  materiam  pro  suo  yenere  spiritiudem, 
qucB  nondum  esset  anima :  sicut  terra  cle  cpui  caro  facta  est,  jam  erat  ali- 
quid,  qiuimvis  non  esset  caro.  Ipsi  subscrihit  Boetius  libro  De  Unitate, 
et  Uiio,  uhi  docet  eamdem  esse  materiam  rerum  corporearum,  ac  spi- 
ritualium :  Quia  igitur  (inquit)  materia  in  supremis  fcjrmata,  est  intelli- 
genticE  forma,  et  forma  rationcdis  animce ;  deinde  postea  forma  animcB 
sensibilis;  deinde  forma  animce  vegetabilis ;  deinde  forma  natnrcR:  ad  ul- 


ANGELI   SUNT   INCORPOREI.  39 

timuin  autem  est  fonna  corj^oris ;  hoc  non  acckUt  ex  diversitate  virtutis 
agentis,  sed  ex  aptitudine  materice  suscipientis.  Ac  demum  cuin  dc  Unius 
variis  generibus  agit,  inter  alia  quoddam  esse  ait,  Simplicium  cogni- 
tione  unum,  ut  Angelus,  et  anima,  quorum  unumquodque  est  unum  con- 
Junctione  materice,  et  formcB.  Ipsis  consentit  Rupertus  lib.  2,  De  Victo- 
ria  Verbi  Dei  cap.  12.  ubi  Angelos  de  materia  creatos  existimat.  —  Re- 
spondeo  1.  sanctum  Augustinum  non  affirmando,  sed.potius  tentando, 
ac  dubitando  illa  protulisse.  Deinde  nomine  materice  non  intelligit  ma- 
teriam  primam,  quse  est  omnium  formarum  physicarum  susceptiva; 
sod  informitatem,  scu  potentialitatem  quamdam  proportionaliter  com- 
munem  materise  corporese,  et  substantire  spirituali :  queinadmodum 
enim  materia  prima  ex  sc  infonnis  est,  ita  Angelus  prius  est  creatus 
.  secundum  naturalia,  quam  converteretur  ad  Verbum  a  quo  illumina- 
tur;  adeoque  dicitur  productus  in  potentia  intelligibili,  proportiona- 
liter  ad  materiam,  quse  est  in  potentia  ad  formas.  Vel  denique  dlco 
ipsum  forte  locutum  in  sententia  Platonicorum  de  ideis,  et  intelligi- 
bilibus  formis,  quales  a  corporibus  abstractas  constituebat  Plato,  ct 
in  quibus  materiani  esse  volebant  Platonici,  cui  formse  illse  intelligi- 
biles  inessent;  Nam,  inquit  Plotinus  Enn.  2.  lib.  4.,  cum  plures  in  illis 
ideis  sint  species,  commune  sit  in  iisdem  aliquid  oportet:  sed  et  proprium, 
quo  aliud  ah  alio  discrepet.  Hoc  igitur  ptropi^ium,  ac  differentia  illa  di- 
scernens,  forma  est  propria.  Quod  si  inest  forma,  est  et  formatum  circa 
quod  differentia  est.  Subest  itaque  materia,  quce  illam  formam  recipit. 
Quo  paritersensu  locutus  videtur  Rupertus  supra  laudatus.  Ad  lioetium 
dico,  ipsum  in  Mhvo  De  dualms  naturis,  et  una  persona  Christi,  asserere 
nullam  in  rebus  corpore  carentibus  esse  materiam,  Omne  (inquit)  corpus 
quod  in  generatione,  et  corruptione  suhsistit,  commmiem  videtur  habere 
materiam,  sed  non  omne  ab  omni,  vel  in  omni,  vel  facere  aliquid,  vel  pati 
potest:  Corporea  vero  in  incorporea  nulla  ratione  poterunt  permutari, 
quoniam  nidla  communi  materia  sidrjecta participant ,  quoe  susceptis  qua- 
litatibus  in  alterutram  permutetur :  omnis  enim  naturce  incorporeoe  sub- 
stantia  nullo  materiali  nititur  fundamento.  Itaque  vel  in  seipsum  mili- 
tat  Boetius,  vel  loco  in  objectione  laudato  materiam  usurpat  in  mente 
Platonicorum,  nimirum  pro  idea,  quse  materise  instar,  spiritibus  forman- 
dis  prseexistit  in  mente  divina,  a  qua  habent,  primo  id  sint ;  deinde  ui 
tales  sint,  hoc  est,  viventes,  et  intelligentes.  Ita  docet  sanctus  Maximus 
in  scholio  quinti  libri  De  Divinis  Nominibus;  Invisibiles  (inquit)  et  su- 
premce  mentes,  jjrimum  essentice,  vel  existentice  fuerunt  participes,  ac 
deinde  vitce,  atque  sapientice,  ut  enim  in  nobis  prima  est  producta  mate- 
ria  ex  qua  sumus  ;  sic  in  mentihus  corpore  carentibus  instar  materice  in- 
telligitur  ea,  quce  est  uniuscujusque  per  vitam  forma,  et  per  quam  suh- 
stantiatum  est  ad  vitam,  et  sapientiam,  et  similitudinem. 

DiCES  2.  cum  S.  Bonaventura:  nullum  mutabile  est  simplex:  sed 
Angelus  ex  sua  natura  est  mutabilis :  ergo  non  est  simplex,  sed  com- 
positus:  at  quod  est  compositum,  et  mutabile,  constat  materia,  quse 
est  principium  mutabilitatis,  et  compositionis ;  Nam  (inquit  S.  Augu- 
stinus  12.  Confessionum)  omne  midabile  insinuat  notitioe  nostrce  quam- 
dam  informitatem,  qua  forma  ca^ntur,  vel  mutatur,  vel  vertitur :  et  Boe- 
tius  libro  3.  De  Trinit.  Nihil  quod  est  vere  forma,  accidentibus  potest  sub- 
Jici.  —  Concedo  totum  argumentum,  sed  nego  subsumptum:  Angeli 


40  ANGELI   SUNT    INCORRUPTIBILES    ET    IMMORTALES. 

enim  sunt  mutabiles  secundum  perfectiones  aceidentales ;  et  sic  habent 
compositionem,  non  solum  ex  essentia  et  existentia,  sed  etiam  ex  sub- 
jecto  et  accidente;  quia  intellectio,  ot  volitio  perficiunt  intellectum, 
et  voluntatem  Angeli,  et  cousequenter  intellectus,  et  voluntas  sunt  in 
potentia  ad  illas.  Sicque  explicari  possunt  Augustinus,  et  Boetius  a 
sancto  Bonaventura  laudati,  nempe  quod  in  Angelis  sit  ratio  poten- 
tiae,  et  subjeL'ti  per  respectum  ad  formam  accidentalem,  quse  Angelis 
inest;  unde  Angeli  non  sunt  actus  simplices,  quatenus  simplicitas  ne- 
gat  omnem  compositionem  realem,  qualis  est  simplicitas  divina :  sed 
tantum  quatenus  simplicitas  opponitur  compositioni  ex  materia,  et 
iorma  physica. 

DiCES  3. :  Nihil  idem,  et  secundum  idem  agit,  et  patitur  :  sed  idem 
Angelus  agit,  et  patitur,  nempj"  illuminat  inferiores  Angelos,  aut  ho- 
mines,  et  illuminatur  a  superioribus  Angelis,  et  a  Deo:  ergo  habet 
aliud  priucipium  secundum  quod  agit ,  et  aliud  secundum  quod  pati- 
tur:  sed  principium  secundum  quod  agit,  est  forma,  et  principium 
secundum  quod  patitur,  est  materia  :  ergo  in  Angelo  est  compositio 
ex  materia,  et  forma.  —  Respondeo,  Angelum  agere,  et  pati  inten- 
tionaliter  penes  eamdem  entitatem,  et  fticultatem  diversimode  se  ha- 
bentem,  vel  ad  effectum,  quem  producit,  vel  ad  principium,  a  quo 
aliquid  recipit :  ut  a  simili  constat  de  intellectu  humano,  qui  licet  sit 
una  simplex,  et  individualis  facultas,  tamen  denominatur,  et  est  agens, 
et  patiens,  ut  coustat  ex  Physicis.  Hic  itaque  observandum  quod  licet 
difficile  videatur  definire  quid  voluerit  S.  Bonaventura  ,  arbitror  tamen 
ipsum  nihil  aliud  intendere,  quam  quod  Angelus  habeat  compositio- 
nem  ex  materia,  et  forma  metaphysica,  idest,  ex  genere,  et  differen- 
tia  ;  nam  quaestione  prima,  sic  ait:  Essentia  omnis  creatiirce  comijosita 
est  ex  diversis  naturis,  et  illce  duoe  se  hahent  per  modum  actualis,  et 
possibilis,  et  ita  per  modum  materice,  et  formce,  et  ideo  illa  positio  vi- 
detur  verior  esse,  scilicet  quod  in  Angelo  sit  compositio  ex  materia^  et 
forma.  Clarius  autem  id  indicat  qusestione  2.  dum  ait:  Dato  quod  An- 
gelus  haheat  compositionem  ex  materia  et  forma,  large  sumpto  nomine 
materise  ad.  omne  potentiale,  quod  cum  alio  venit  ad  constitutionem 
tamqucnn  fundamentum  rei.  Non  igitur  loquitur  de  materia  physiea, 
et  stricte  dicta  ;  sed  de  gradu  generico,  qui  dicitur  materia  metapho- 
riee,  et  per  quamdam  proportionem,  quam  habet  cum  materia,  ut  di- 
ctum  est  in  Logica. 

QU^STIO  SECUNDA. 

AN,  ET  QUOMODO  ANGELI  SINT  INCORRUPTIBILES, 
ET  IMMORTALES. 

NoTANDUM  1.  Incorruptibile  illud  dici,  non  solum  quod  de  facto 
corruptioni  non  subjacet,  sed  quod  nec  subjacere  potest.  Corruptio 
autem  dupliciter  potest  accipi  :  Primo  quidem  latius,  pro  quacumque 
desitione  rei  quse  ab  esse  transit  ad  non  esse,  quo  sensu  corruptio 
idem  significat  ac  desitio  seu  defectio,  et  incorruptibile  idem  ac  inde- 
fectibile.  Secundo,  strictius  pro  destructione  aut  dissolutione  compo- 
siti  substantialis,  materia  et  fornia  constantis  :  sicut  generatio  illi  op- 
posila  est  productio,  et  ei^ectio  compositi  substantialis. 


ANGELI   SUNT    INCORFIUPTIBILES   ET    IMMORTALES.  41 

NoTANDUM  2.  Aliquid  triplici  modo  dici  naturaliter  indefectibile. 
Prhno  quidem  absolute,  eo  quod  sit  talis  naturae  ut  per  nullam  poten- 
tiam  destrui  possit,  et  in  nihilum  abire  :  Secundo,  quod  juxta  Dei  po- 
tentiam  ordinariam  agentis,  nempe  secundum  exigentiam  naturalium 
causarum  destrui  non  debet ;  vel  quia  nulla  est  e  causis  naturalibus 
qune  rem  illam  destruere  possit ;  vel  quia  nulla  illius  destructionem 
exig*it:  Tertlo  denique  iliud  dicitur  naturalit:'r  incorruptibile,  quod  ex 
principiis  suis  intrinsecis  exigit  numquam  defieere  :  sed  ubi  semel  ac- 
cepit  esse,  illud  in  perpetuum  servare  postulat. 

NoTANDUvM  'd.  Circa  prajsentis  Qusestionis  resolutionem  triplicem 
esse  sententiam.  Fmno  namque  Ha^retici  nomine  Libertlni  negarunt 
Angelos,  et  rationales  animas  esse  immortales,  ita  quod  sicut  initium 
sic  et  exitum  sint  habituri,  quippe  solius  Dei  propriam  esse  immor- 
talitatem  volunt,  cujus  creat?e  res  participes  esse  nequeunt.  Secundo, 
nonnulli  sunt  qui  affirmant  Angelos  esse  naturaliter,  et  intrinsece  de- 
fectibiles,  soloque  Dei  beneficio  sicut  c?etera  entia  perseverare,  quia 
cum  ex  nihilo  educti  fuerint,  etiam  in  nihilum  abire  ex  se  postulant. 
Tertio  denique  contendunt  alii,  illos  naturaliter  incorruptionem  exi- 
gere  ;  ita  quod  per  solam  extraordinariam  Dei  potentiam  destrui  pos- 
sint,  et  annihilari.  Tria  itaque  hic  sunt  statuenda:  Primum,  Angelos 
nusquam  interituros  :  secundum,  quod  per  absolutam  Dei  potentiam 
deficere  possint :  tertium  quod  ex  suis  principiis  intrinsecis  postulent 
in  perpetuum  subsistere. 

Conclusio  prima.  —  Angeli  sunt  in  perpetuum  extituri, 
NULLiQUE  interitui  subjacebunt  umquam.  Hs^c  cst  dc  fide;  et 

Collig-itur  ex  iis  omnibus  Scripturae  sacrae  textibus,  quibus  constat 
bonos  seternum  perseveraturos  in  gloria,  malos  vero  in  pcena,  ut  le- 
gitur  Matth.  25.  Lucai  20.  Judte  Apostoli  versu  6.  ubi  dicitur  Ange- 
los,  qui  non  servaverunt  suum  principatum,  esse  vinculis  seternis  sub 
caligine  reservatos.  —  Confirmatiir  pariter  ex  Epistola  Sophronii  re- 
citata  in  sexta  Synodo  generali  actione  11.  et  approbata  actione  13. 
ubi  hsec  legimus:  Deus  suis  operibus  prcesidens,  pnncipiumque  omni- 
bus  temporale  co7istituens,  sensibilia  quidem  fini  temporali  supposuit, 
intellectualia  vero,  et  invisibilia  hcec  meliori  dignitate  dignatus  est ;  et 
nullatenus  quidem  moriuntur,  neque  corrumpuntur,  juxta  quod sensibilia 
defiuunt  atque  pertranseunt,  sed  gratiam  eis  largitus  est  a  corruptione 
ea,  et  a  morte  coercentem.  Sic  hominum  animce  permanent  incorruptce, 
sic  Angeli  immortcdes  perseverant.  Idem  colligitur  ex  Concilio  Late- 
ranensi  sub  Leone  X.  in  quo  sess.  8.  tamquam  unus  ex  erroribus  ab 
Eeclesia  semper  explosis,  damnatur  eorum  assertio,  Qui  ausi  sunt  di- 
cere  animam  rcdioncdem  esse  mortcdem.  Et  subdit :  Sacro  approbante 
Concilio  damnamus,  et  reprobamus  omnes  asserentes  animam  intelle- 
ctivam  mortalem  esse ;  cum  illa  non  solum  vere,  et  per  se,  et  essentia- 
liter  humani  corporis  forma  existcd,  verum  et  immortalis.  At  si  im- 
mortalitas  competat  animae  rationali,  quse  tam  affine  cum  mortali  cor- 
pore  habet  commercium  ;  multo  magis  tribuenda  est  Angelo,  qui  cum 
materia  nullam  habet  affinitatem. 

Hoc  ipsum  probant  SS.  Patres  qui  cum  S.  Dionysio  cap.  4.  De 
Divin.  Nomin.  fcdentur,  Angelos  habere   vitam   sempiternam,    et  quce 


42  ANGELl   SUNT    INCORRUPTIBILES   ET    IMMORTALES. 

imminui  non  pofest,  ab  omni  interitu,  et  mxyrte  solutam,  et  liheram : 
vel  cum  S.  Athanasio  Tract.  De  de/initionibus,  Angelum,  et  animam 
appellari  posse  ajternos  ;  Quia,  inquit,  licet  initium  habuerint,  immor- 
tales  sunf,  et  cefernum  vivunf:  vel  cum  S.  Basilio  iu  Psal.  44.  dicente 
Angelos  non  esse  mutabiles  in  suo  esse,  quia  in  quo  sfatu  creantur, 
in  eo  perpetuo  remanent^  servata  simplici,  et^adem  immufabili  propricB 
nafurcB  substantia,  etc.  Quibus  omnibus  constat  communem  Eeclesi.-B 
fidem,  ac  doctrinam  esse  quod  Angeli  sint  incorruptibiles,  et  immor- 
tales. 

DiCES  :  Deus  solus  in  sacris  Scripturis  dicitur  immortalis  1.  ad 
Timoth.  6.  Qui  solus  habet  immortalitatem :  ergo  Immortalitas  nec  An- 
gelis  nec  ratinnalibus  animabus  convenit.  —  R«spondeo,  vocabula 
morfale,  et  immortale  trifariam  posse  accipi:  Primo  quidem  pro  re 
mutabili  ab  uno  statu  ad  alterum,  quo  sensu  S.  Augustinus  Epist.  28. 
animam  hominis  partim  mortalem ,  partim  Immortalem  esse  de- 
monstrat :  Anima,  inquit,  hominis  i^nmortalis  est  secundum  quem- 
dam  modum  suum,  non  enim  omnimode  sicut  Deus,  de  qim  dictum 
est,  quia  solus  habet  immortalitatem ;  Kam  de  Animoe  mortibus  sacra 
Scriptura  multa  commemorat,  quale  est  illud  sinite  mortuos  sq- 
pelire  mortuos,  etc.  Unde  secundo  De  Trinitate  c.  9.  Ipsa,  Inquit, 
mutabilitas  non  inconvenienter  mortalis  dicitur,  secundum  quam  et 
anima  dicifur  mori ;  non  quia  in  corpus,  vel  in  alteram  aliquam 
substanfiam  mutatur,  et  vertitur  ;  sed  in  ipsa  sua  substantia  quidquid 
alio  modo  nunc  est,  aut  fuit,  secundum  id  quod  destitit  esse,  vel  quod 
erat,  mortale  deprehendatur .  —  Secundo,  immortale  dicitur,  quod  non 
a  se,  sed  aliunde  habet  ut  mori  non  possit ;  qua  ratione  Angeli  par- 
tim  mortales,  partim  immortales  dicuntur  a  nonnullis  sanctis  Patribus, 
quia  licet  ex  se  sint  incorruptibiles  ,  possunt  tamen  vi  divina  in  ni- 
hilum  redigi.  —  Terfio  denique  illud  immortale  dicitur,  quod  nec  ex 
se,  nec  per  alium  deficere  potest :  quo  sensu  solus  Deus  est  immor- 
talis. 

Conclusio  secunda.  —  Axgeli  xox  suxt  absolute  ixcor- 

RUPTIBILES,    ET    RESPECTU    POTEXTI^    EXTRAORDIXARLE    DeI.    Ita   Do- 

ctor  Subtilis  in  1.  distinct.  8.  q.  5.  num.  22.  ubi  affirmat  nullum  ens 
praeter  Deum  esse  necessariiim ;  Dico,  inquit,  quod  nihil  aliud  a  Deo  est 
immutobile,  loquendo  de  mufatione  quce  esf  versio,  quia  nihil  aliud  est 
formalifer  necessarium.  Cum  itaque  Angelovum  existentia  non  sit  ab- 
solute  necessaria,  sed  contingens ;  quippe  Deus  potuit  eos  non  produ- 
cere  ;  idcirco  dici  nequeunt  absolute  incorruptibiles  :  sicut  enim  ex 
nihilo  formati  fuerunt,  ita  per  extraordinariam  Dei  potentiam  iterum 
potuerunt  in  nihilum  abire. 

Hoc  ipsum  probat  sanctus  Cyrillus  lib.  20.  Thesauri,  ubi  demonstrat 
Filium  Dei  Angelis  esse  prsestantiorem,  quod  ille  necessario,  et  im- 
mutabiliter  existat ;  illi  vero  volente  Creatore  possint  in  nihilum  re- 
digi.  Xam  etsi,  inquit,  Angelus  immortalis  quwdam  res  est,  projyter  ita 
constitufam  de  eo  Condiforis  voliinfatem,  et  grafiam  :  nihilominus  quo- 
niam  existendi  principium  habet,  possef  ufique  finem  etiam  sortiri,  na- 
turcdes  enim  prcerogativce  habentibus  quidem  validce  sunf ;  non  autem 
earum  opifci  Deo.  Quemadmodum    ignis    urendi    vim  habef,  sed  non 


ANGELI   SUNT    INCORRUPTIBILES    ET    IMMORTALES.  43 

Deo:  et  Angelus  immortalis  est  quidem,  sed  non  Deo.  Quibus  verbis 
Cyrillus  duo  intendit:  Primum,,  quod  sieut  ignis  naturaliter  ita  est 
combusti\nis,  ut  ejus  vis  a  nullo  agente  creato  suspendi  possit,  sed 
tantum  a  Deo  :  sic  Angelus  ita  est  immortalis,  ut  a  nullo  alio  quam 
a  solo  Deo  possit  impediri  ne  perpetuo  sit.  Secundum,  quod  licet  An- 
gelus  ex  natura  sua  sit  incorruptibilis,  tamen  Deo  volente  destrui 
possit,  nempe  si  ab  eo  conservando  Deus  desisteret ;  Nani  (inquit 
S.  Augustinus  Epistola  56.)  non  ob  aliud  res  hahent  deficere  vel  posse 
deficere;  nisi  quod  ex  nihilo  factce  sunt:  ut  quod  in  eis  est  quod  suntj 
et  manent....  ad  ejus  honitcdem  omnipotentiamque  pertineat,  qui  summe 
est,  et  Conditor. 

Idem  docent  plurimi  e  sanctis  Patribus,  qui  Angelos  non  natura, 
sed  sola  Dei  gratia,  immortales  esse  docent,  quia  ut  initium  per  di- 
vinam  potentiam,  sic  et  exitium  habere  possunt ;  quippe  solius  Dei 
propriam  esse  immortalitatem  volunt,  cujus  creatse  res  fiunt  participes 
quamdiu  Deo  placitum  fuerit.  Quod  egregie  docet  sanctus  Ambrosius 
lib.  o,  De  fide  cap.  2.  Nec,  inquit,  Anyelus  immortalis  est  ncduraliter, 
cujus  immortaUtas  in  voluntate  est  Creatoris.  Siibscribit  Sanctus  Da- 
mascenus  lib.  2.  cap.  3.  Immortalis  est,  inquit,  Anyelus,  non  natura, 
sed  yratia  ;  nam  quidquid  initium  hahuit,  et  desinere  suapte  ncdura 
potest.  Favet  etiam  S.  Hilarius  in  Psalm.  148.  ubi  explicans  illud  : 
Prceceptum  posuit,  et  non  prceterihit,  ait :  Ut  hoc  quod  sunt  (Angeliy 
et  animai  rationales)  id  est,  maneant  in  ceternum,  non  naturce  suce  esse 
intelliyant,  sed  j^rcecepti  ejus  sit  qui  potens  sit  rehus  ex  nihilo  suhsti- 
tutis  naturam  oeternitatis  afferre :  non  enim,  inquit,  prcBterihit  proece- 
ptum,  idest,  mandati  ejus  non  erit  flnis :  in  ceternum  manent,  quihus 
CBternitatem  virtus  ceternitatis  indulsit. 

Heec  veritas  etiam  Philosophos  Platonicos  non  latuit ;  nam  ipse 
Plato  in  TimiEO  introducit  Deum  summum  Deos  minores,  nempe  An- 
gelos,  sic  compellantem:  Hcec  vos  qui  Deorum  satu  orti  estis,  attendite 
quorum  operum  eyo  jxirens  effectorque  sum,  quoe  per  me  facta,  non 
sunt  dissoluta  me  invito.  Quamquam  omne  colliycdum  solvi  potest.  Sed 
haudquaquam  honi  est,  ratione  vinctum  velle  dissolvere :  sed  quoniam 
orti  estis,  immortales  vos  quidem  esse,  et  indissoluhiles  non  jjotestis, 
Neutiquam  tamen  dissolvemini,  nec  vos  ulla  mortis  facta  penment,  nec 
fraus  valentior,  quam  consilium  meum ;  quod  majus  est  vinculum  ad 
perpetuitatem  vestram,  quam  illa,  quihus  estis  tum,  cum  yiynebamini 
colliycdi. 

Conclusio  tertia*  —  Angeli  sunt  incorruptibiles,  et  im- 
MORTALES  Ex  suis  PRiNCiPiis  iNTRiNSECis.  Hsec  Conclusio  scquitur  ex 
prsecedentibus. 

Probatur  insuper:  illud  est  ineorruptibile  ab  intrinseco,  quod  in- 
trinsece  non  constat  materia,  quse  est  principium  corruptionis  :  sed,  ut 
dictum  est  in  priori  qusestione,  Angeli  sunt  omnino  immateriales :  ergo 
et  incorruptibiles.  —  Secundo,  illud  omne  quod  nihil  habet  in  se,  ratione 
cuius  postulet  destrui,  nihilque  potest  accipere  quod  ejus  existentiam 
evertat,  est  incorruptibile  ab  intrinseco  :  sed  Angeli  nihil  habent  in 
seipsis,  ratione  cujus  postulent  destrui,  quia  non  constant  aliquibus 
contrariis,  vel  subjecto  admittente  qualitates  contrarias  suse  substantise 


44  ANGELI   SUNT    INCORRUPTIBILES   ET    IMMORTALES. 

«orruptivas,  cum  sint  prorsus  incorporei ;  nec  possunt  etiam  quidquam 
recipere,  quod  eorum  destruat  existentiam,  quia  non  possunt  ullam 
recipere  qualitatem  disponentem  ad  formam  substantialem  cum  an- 
geliea  forma  in  eodem  subjecto  incompatibilem  ;  sic  enim  constare 
deberent  materia,  quae  idcirco  dicitur  principium  corruptionis,  quate- 
nus  habens  propensionem  ad  omnes  formas,  potest  admittere  contra- 
rias  qualitates,  qu?e  pra?sentem  formam  destruant,  et  ad  alterius  in- 
troductionem  praeparent :  igitur  Angeli  sunt  ab  intrinseco  incorrupti- 
biles.  —  Terticim  rafionem  subministrat  sanctus  Maximus  martvr  in 
Opuscolo  De  auimcE  immortalitate^  ubi  probat  animam  esse  immorta- 
lem,  ex  eo  quod  sit  simplex.  Quod  utique  sic  probat :  Xulla  res^  in- 
quit,  omnino  seipsam  potest  corrumpere,  alioqui  ne  omnino  quidem 
constituta  fuisset :  qucB  enim  corrumpuntur,  ex  contrariis  corrumpun- 
tur;  icleo  omne  quod  corrumpitur,  dissoluhile  est;  quod  autem  dissolu- 
bile  est,  plures  habet  partes ;  quod  vero  ex  partihus  componitur,  nimi- 
rum  diversis  iis  constat :  jam  quod  diversum  est,  non  est  idem.  Qua- 
onohrem  anima  cum  sit  simplex.,  neque  ex  differentihus  constans partihus, 
non  est  composita,  neque  dissoluhilis,  ideoque  corruptionis  erit  expers, 
et  immortcdis.  Quae  omnia  multo  magis  de  Angelis  dici  possunt,  cum 
excellentiore  natura  constent. 

DiCES  1:  SS.  Patres  laudati  supra  Concl.2  aflfirmant  Angelos  esse  im- 
mortales,  non  natura,  sed  gratia  :  ergo  censent  eos  non  esse  naturali- 
ter,  et  intrinsece  incorruptibiles.  —  Respondeo,  particulam  ex  natura 
dupiiciter  posse  accipi:  Primo,  ut  significet  idera  quod  ex  vi  suae  es- 
sentiffi,  et  a  se  ac  independenter  a  cujusvis  alterius  influxu;  quo  sensu 
Angeli  dici  nequeunt  immortales  ex  natura  sua,  lioc  enim  esset  di- 
cere,  eos  esse  omnino  independentes,  quod  est  haereticum.  Idcirco  huic 
sensui  opponunt  SS.  Patres  esse  per  gratiam,  hoc  est  perbeneficium 
creationis,  et  conservationis,  quae  quia  gratis  a  Deo  couceditur,  etiam 
gratia  vocatur  a  Patribus  Concilii  Africani  apud  S.  Augustinum  Epi- 
stola  95.  Xon  improhanda  ratione  dicitur  yrcdia  Dei  qua  creati  sumus, 
ut  non  nihil  essemus....  quia  non  prcececlentium  aliquorum  operum  me- 
ritis,  sed  gratuita  Dei  honitate  donata  est.  Nec  refert  quod  coneursus 
conservativus  Angeli  videatur  ipsi  naturaliter  debitus,  si  sit  natura 
immortalis;  nam  exinde  non  sequitur  eum  uon  posse  gratiam  appel- 
lari,  quippe  cum  sit  quid  sequens  ad  creationem  quae  fuit  gratuito, 
et  sine  ullis  prajcedentibus  meritis  concessa  ;  qure  enim  ad  donum 
gratuitum  sequuntur,  gratia  etiam  interdum  nominantur  :  sic  quamvis 
gloria  seterna  debeatur  ut  merces  bonis  operibus,  eam  nihilominus 
gratiam  appellat  Apostolus  ad  Rom.  cap.  6.  —  Secundo,  vocabulo  ex 
ncdura,  ut  significent  naturalem  inclinationem,  et  exigentiam  ad  sem- 
per  subsistendum,  et  nusquam  deticiendum  ;  quo  sensu  non  negant 
SS.  Patres  Angelos  esse  natura  sua  indefectibiles  :  siquidem  cum  sint 
incorporei,  nullumque  corruptionis,  et  defectionis  in  se  principium 
includant,  naturaliter  exigunt  perpetuo  subsistere,  ita  quod  interitus, 
et  defectio  ipsis  esset  omnino  contra  naturam,  sicut  igni  violenta  fo- 
ret  a  nativo'calore  spoliatio,  et  causis  secundis  privatio  concursus  di- 
vini  ipsis  naturaliter  debiti  ad  operandum. 

Instabis  :  Ideo  sancti  Patres  affirmant  Angelos  esse  natura  eorru- 
ptibiles,  quia  creati  fuerunt  ex  nihilo,  et  ad  nihilum  natura  sua  pro- 


ANGELI   SUNT    INCORRUPTIBILES    ET    IMMORTALES.  45 

penJeiit :  at  quod  ita  ad  nihilum  vergit,  dici  nequit  esse  incorruptibile 
secundum  inclinationem  naturalem,  nec  interitus  ipsi  potest  esse  con- 
tranaturalis,  et  violentus,  imo  conformis  est  ipsius  nativae  propensioni : 
ergo,  etc.  —  Distinguo  minorem :  quod  ad  nihilum  propendet  ex  ali- 
quo  principio  intrinseco,  corruptioni,  et  defeetui  obnoxio,  potestque  vel 
a  causis  corruptivis  destrui,  vel  desinere  per  negationem  ulterioris 
concursus  Dei  agentis  secundum  exigentiam  causarum  secundarum, 
dici  nequit  intrinsece  incorruptibile,  concedo  :  quod  solum  destrui  po- 
test  per  extraordinariam  potentiam  Dei  utentis  suo  supremo  in  crea- 
turas  dominio  etiam  contra  earum  naturalem  ordinem,  et  exigentiam, 
ita  dici  nequit  incorruptibile,  nego.  Fateor  itaque  quod  Angeli  natura 
sua  sint  in  potentia  obedientiali  ut  a  Deo  possint  destrui :  at  nego 
quod  hsec  destructio  foret  conformis  eorum  principiis  intrinsecis,  et 
eis  connaturalis  ;  adeoque  revera  semper  dicendi  sunt  natura  sua  in- 
corruptibiles. 

Urgebis  1.:  Quod  est  alicui  naturale,  infert  secum  in  eo  repugnan- 
tiam  ad  oppositum  :  sed  Angelus  non  habet  repugnantiam,  ut  per  ex- 
traordinariam  Dei  potentiam  possit  deficere,  et  interire  :  ergo  immor- 
talitas,  et  indefectibilitas  non  est  ei  connaturalis.  Major  constat,  quia 
enim  vis  calefactiva  est  igni  connaturalis,  ideo  ignis  habet  repugnan- 
tiam  ad  non  calefaciendum  :  ergo  a  pari  si  immortalitas  esset  Angelo 
connaturalis,  inferret  in  eo  repugnantiam,  ut  mori  et  deficere  posset^ 
etiam  per  extraordinariam  Dei  potentiam;  quae  enim  repugnant,  etiam 
divinitus  fieri  nequeunt.  —  Distinguo  majorem:  infert  repugnantiam 
ad  oppositum,  quod  accidat  rei  per  causas  agentes  juxta  naturse  or- 
dinem,  et  exigentiam,  concedo:  quod  accidat  via  praeternaturali,  nego; 
itaque  immortalitas,  quse  est  Angelo  connaturalis,  infert  in  eo  repu- 
gnantiam,  ut  deficere  possit,  vel  a  se,  vel  per  causas  extrinsecas  na- 
turaliter  illius  corruptivas  :  non  tamen  propterea  dicit  repugnantiam, 
ut  a  Deo  prseter  naturam  agente  destrui  possit,  et  annihilari.  Sicut 
enim  ignis,  licet  habeat  vim  calefactivam  innatam,  tamen  potest  non 
calefacere,  si  nempe  Deus  cum  eo  ad  calorem  producendum  non  con- 
currat;  ita  a  simili,  poterit  Angelus  deficere,  si  Deus  eum  ultro 
non  conservare  statuat,  licet  aliunde  vim  innatam  ad  incorruptionem 
habeat. 

SuBSUMES:  Angeli  non  habent  repugnantiam,  ut  a  Deo  annihilen- 
tur:  sed  haec  non  repugnantia  est  vera  potentia  naturalis,  saltem  pas- 
siva  ad  non  esse:  ergo  ex  natura  sua  possunt  deficere;  adeoque  non 
sunt  naturaliter  indefectibiles.  —  Nego  minorem :  hsec  enim  non  re- 
pugnantia  solum  infert  potentiam  obedientialem,  qua  quselibet  crea- 
tura  subditur  Deo,  ad  hoc  ut  in  ea  vel  ex  ea  faciat  quidquid  contra- 
dictionem  non  implicat.  Unde  sequitur  quod  Deus  Angelum  annihi- 
lando  non  faceret  illi  violentiam,  quia  licet  tunc  ageret  contra  incli- 
nationem  particularem,  quam  habet  Angelus  ad  semper  durandum ; 
non  tamen  ageret  contra  inclinationem  universalem,  quam  ut  pars 
Universi  habet  ad  obediendum  Creatori :  sieut  gravia  non  dicuntur 
pati  violentiam,  dum  sursum  petunt,  ut  vacuum  impediant:  quia  licet 
juxta  suam  particularem  inclinationem  non  agant,  subserviunt  tamen 
bono  Universi,  ad  quod  magis,  quam  ad  suum  particulare  commodumy 
inclinantur. 


46    QUOMODO  ANGELI  AB  ANIMA  RATIONALI  DISTINGUANTUR. 

Urgebis  denique  :  Non  repugnantia,  seu  potentia  logica  in  An- 
o-elo,  ut  producatur,  sufficit  ut  possit  naturaliter  a  Deo  creari :  ergo 
eadem  non  repugnantia  ad  destructionem  sufficiet,  ut  possit  natu- 
raliter  annihilari.  —  Nego  consequentiam :  et  ratio  disparitatis  est, 
quod  Angelus  ante  productionem  non  exigebat  ex  natura  sua,  ut  pro- 
duceretur,  quippe  tunc  nihil  erat :  at  ubi  semel  productus  est  pure 
spiritualis,  ex  se  postulat,  et  exigit  perj^etuo  subsistere,  et  a  Deo  con- 
servari,  quippe  cum  nullum  in  se  habeat  principium  cormptionis,  et 
defectionis ;  qua  de  causa  illius  productio  fieri  potest  naturaliter,  non 
ita  annihilatio. 

QU.^STIO  TERTIA. 

AN  ET  QUOMODO  ANGELI  AB  ANIMA  RATIONALI 
DISTINGUANTUR. 

NoTAXDUM  1.  Nos  hic  non  inquirere,  an  Angeli  hominibus  ante- 
cellant;  certo  namque  certius  est  Angelos  secundum  naturalia  homi- 
nibus  longe  esse  prsestantiores,  quippe  S.  Paulus  ipsum  etiam  Chri- 
stum  Dominum,  qua  homo  est,  Paulo  minus  ab  Anyelis  minoratum 
affirmat,  ad  Hebrseos  1.  Unde  S.  Petrus  2.  cap.  2.  docet  Angelos  vir- 
tute,  et  fortitudine  esse  majores,  nempe  hominibus ;  nam,  ut  ait  S.  Hie- 
ronymus  eum  textum  expendens,  Tanta  est  dignitas  Angelorum,  ut 
omnis  natura  humana  illis  comparata,  pueritia  nuncupetur.  Hinc 
S.  Augustinus  lib.  9.  De  Civit.  c.  13.  Homo  medium  quoddam  est  inter 
pecora,  et  Angelos,  inferior  Angelis,  superior  pecoribus,  hahens  cum  pe- 
coribus  mortalitatem ,  rationem  cum  Angelis.  Quibus  oraculis  ipsaetiam 
ratio  theologica  suftVagatur  :  tum  quia  Angeli  majorem  cum  essentia 
divina  habent  affinitatem,  nullum  enim  eis  est  cum  materia  commer- 
cium,  suntque  omnino  simplices,  omnimodamque  compositionem,  et 
componibilitatem  physicam,  Dei  instar,  excludunt;  non  sic  homo  qui 
terrena  simul,  et  c^elesti  parte  constat,  anima  videlicet  immortali,  et 
corpore  corruptibili.  Insuper,  ut  superiori  Quaestione  probatum  est, 
Angelus  incorruptionem,  et  perpetuam  durationem  exigit:  homo  vero 
ait  Job;  Quasi  flos  egreditur,  et  conteritur,  et  fugit  velut  umhra,  et  nu- 
squam  in  eodem  statu  permanet.  Denique  Angeli  rerum  omnium  na- 
turalium  notitiam  a  sua  origine  habuerunt,  nihilque  tam  abstrusum, 
et  nobis  impervium  (si  futura,  et  cordium  secreta  excipias)  quod  pe- 
nitissime  non  conspiciant;  inde  volunt  efficaciter,  immobiliter  eligunt, 
et  tanta  celeritate  moventur,  ut  in  momento  Cselum,  terramque  obti- 
neant.  At  homo  prorsus  imbellis,  stolidus,  et  rudis,  sibi  dum  vivit 
semper  dissimilis,  nec  usquam  idem  vespere,  qui  mane  fuerat.  Summa 
Igitur  est  Angelicae  naturae  supra  humanam  dignitas,  et  praestantia. 
^  "  Si  vero  divina  beneficia  supernaturalis  ordinis  Angelis  et  hominibus 
gratuito  a  Deo  concessa  spectemus,  citra  dubium  est ""  ^  naturam  huma- 
nam  in  pluribus  donis  gratuitis,  et  supernaturalibus  Angelica  esse  su- 
periorem.  Ista  namque  ad  unionem  hypostaticam  evecta  fuit,  et  as- 
sumpta  a  Verbo  divino,  quod,  ut  loquitur  Apostolus  ad  Hebr.  2.  Nu- 
squam  Angelos  apprehendit,  sed  semen  Ahrahce.  Unde  merito  Angelus 
Joannis  Evangelistse  Rector,  et  Doctor,  ApocaL  19.  noluit  ab  eo  ado- 
rari.  Cave,  inquit,  ne  feceris,  conservus  enim  tuus  sum :  quod  expen- 


QUOMODO  ANGELI  AB  ANIMA  RATIONALI  DISTINGUANTUR.     47 

dens  S.  Ambrosius  ait:  Perthnescit  Angelus  adorari  ab  homine,  qui  su- 
per  se  adorabat  hominem  Deum.  Insuper  noij  Angelis,  sed  hominibus 
Sacerdotalem  dignitatein  Deus  contulit,  qua  auctoritatem  habent  in 
tripley  Christi  corpus  videlicet  Morale,  Mysticum,  et  Naturale.  Ha- 
bent,  inquam,  Sacerdotes  auctoritatem  in  corpus  Christi  morale,  nempe 
animas,  quas  censuris  ligare  possunt,  et  solvere  a  peccatis.  Secundo^ 
jurisdictionem  obtinent  in  corpus  Christi  mysticum,  videlicet  Eccle- 
siam,  illam  enim  illustrant,  perficiunt,  et  veluti  deificant ;  idcirco  a 
S.  Dionysio  in  libris  De  Eccles.  Hier.  Sacerdotes  dicuntur  Theurgi, 
idest,  Deos  facientes.  Tertio  denique  Sacerdos  in  Christi  verum  cor- 
pus  et  naturale  imperium  tenet.  Ipsum  namque  conficit  sacramenta- 
liter,  et  ad  ejus  verba  prgesens  alteri  sistitur  ipsum  Dei  Verbum,  per 
quod  omnia  facta  sunt  Obediente  Deo  voci  hominis,  ut  dicitur  Josue 
10.  Hine  S.  Ephrem  Sacerdotium  appellat  Omnium  ornamentorum 
proistantissimum,  bonorum  omnium,  quce  in  hominibus  sunt  apicem, 
divinum  quoddam;  et  omnium,  quce  inter  homines  expetuntur  velut  ex- 
tremam  metam. 

His  ita  praemissis,  solum  hie  superest  discutiendum,  an  et  qua  ra- 
tione  Angeli  ab  animarationali  ^  "^secuncum  proprios  cujusque  naturse 
characteres  et  suam  entitatem  distinguantur,  quod  ut  evidentius 
statuatur, 

NoTAXDUM  2.  Theologos  omnes  (si  paucos  minoris  notse  excipias) 
in  hoc  invicem  convenire,  quod  animse  rationales  specie  distinguantur 
ab  Angelis;  idque  probat  Doctor  in  2,  dist.  1,  q.  5,  num.  2,  hac  ratione: 
Formoe  ejusdem  rationis  habent  eamdem  rationem  pe?'/?C'ie7i<i^  vel  7ion 
perficiendi:  sed  anima  naturaliter  est  perfectiva  coiyoris  td  forma;  An- 
gelus  autem  naturaliter  est  non  perfectio  alicujus  materice:  igitur  etc. 
Qu?e  vero  adversus  istam  assertionem  possunt  objici,  leviora  sunt,  et 
ex  dicendis  facile  dissolventur.  At  ex  quo  prsecise  repetenda  sit  hsec 
specifica  distinctio,  gravis  est  inter  ipsos  Theologise  principes  contro- 
versia.  Etenim  Seraphicus  Doctor  in  2,  dist.  1,  parte  2,  artic.  S.  q.  2. 
eam  distin-tionem  repetit  ex  eo  quod  anima  sit  unibilis  corpori;  an- 
gelus  vero  non  sit  ita  unibilis.  S.  Thomas  in  2,  dist.  3,  q.  1,  artic.  6, 
ad.  2.  et  alibi  ssepe,  Henrici  Gandavensis  vestigiis  insistens,  hoc  di- 
scrimen  statuit  in  diversa  intellectualitate,  seu  gradibus  intellectionis, 
vel  potentia  intelligendi;  quod  videlicet  Angeli  potiori  virtute  intel- 
ligendi  donentur  pleniusque  ac  praestantius  intelligant  quam  animae : 
siquidem,  inquit,  Angeli  apprehendunt  dictissime  omnia  quse  ipsis  of- 
feruntur   objecta    sine  ulla  inquisitione  et  discursu;    anima   vero  res 
certe  cognoscit  tantum  cum  discursu;  et  ideo  rationalis  dicitur,  quia 
de  rebus  ratiocinatur.  Alensis  vero  noster  1.  2,  collcdione  de  substantia, 
q.  2,  specificam  distinctionem  Angelos  inter  et  animam  rationalem  de- 
sumit  ex  majori  vel  minori  gradu  intelligendi,  qui  videlicet  in  Angelo 
major  est,  et  minor  in  anima.  Si  enim,  inquit,  diversus  gradus  sen- 
tiendi  major  vel  minor  in  brutis,  sulficiat  ad  eorum  distinctionem  spe- 
cificam;    quidni   eadem  diversitas  in  vi  intellectiva,  etiam  diversam 
speciem  efficiet?  Aliam  tamen    hujus    distinctionis   causam  venatur, 
quam  infra  subjiciemus.  Has  autem  sententias  egregie  refellit  Subtilis 
Doctor,  quartamque  longe  probabiliorem  ipse  statuit,  quse  ut  eviden- 
tius  pateat  "  ^ 


48     QUOMODO  ANGELl  AB  ANIMA  RATIONALI  DISTINGUANTUR. 

NoTAXDUM  3 .  Speciera  dupliciter  spectari  posse:  Primo  proprie,  pro 
re,  quae  per  se,  ac  directe  ponitur  sub  genere,  et  quse  de  pluribus  nu- 
mero  differentibus  praedicatur  in  quid,  v.  g.  homo,  qui  sub  genere 
animalis  constituitur,  et  de  sing-ulis  hominibus  dicitur  in  quid.  Secundo, 
sumitur  minus  proprie,  pro  re  quae  per  se  non  reponitur  sub  genere, 
sed  in  priedicando  se  habet  ad  modum  speciei;  sic  materia,  et  forma, 
ut  seorsim  considerantur,  sub  nullo  genere  reponuntur,  cum  sint 
tantum  part^s  compositi ;  sed  solum  ad  modum  specierum  in  praedi- 
cando  se  habent,  nam  materia  in  universum  considerata  dicitur  de 
hac,  et  illa  materia;  et  forma  materialis  de  hac  et  illa  lorma;  sicque 
dicuntur  species  praedicabiles  solum,  et  non  subjiciles.  ^i^  "  Nihilominus 
tamen  species  ill?e  secundum  entitatem  suam  metaphysicam  spectatae, 
et  prout  constant  genere  et  differentia,  cum  veram  habeant  rationem 
alicujus  entis  totius  metaphysici,  possunt  etiam  sic  consideratse,  dici 
praedicabiles :  nam  anima  rationalis,  v.  g.  licet  physice  sit  pars  cum 
humano  corpore  coucurrens  ad  hominis  constitutionem ;  attamen  me- 
taphysiL*e  est  quoddam  totum  constans  genere,  nimirum,  gradu  sub- 
stantiae  spiritualis,  in  quo  cum  Angelo  convenit;  et  suo  charactere 
diffcrentiali,  per  quem  ab  Angelo  essentialiter  differt:  adeoque  sic  spe- 
ctata,  praedicatur  specifice  de  hac  et  illa  anima,  habetque  veram  ra- 
tionem  et  denominationem  speciei  praedicabilis.  —  Advertendum  in- 
super  ex  Doctore  supra  laudato,  num.  5,  diversitatem  specierum  de- 
sumendam  esse  ex  differentia  essentiali  ultimo  contrahente  genus,  cum 
qua  stare  possunt  alii  gradus  differentiales  superiores,  qui  generi  con- 
cipiuntur  communes.  antequam  concipiatur  per  hanc  ultimam  differen- 
tiam  ad  speciem  contrahi  et  determinari ;  ut  constat  exemplo  hominis 
et  equi,  nam  licet  duse  sint  distinctae  species  invicem  pugnantes  per  ra- 
tionale  et  irrationale,  attamen  facultates  sensitivse,  puta  nutritiva,  vi- 
siva  etc.  sunt  in  utroque  ejusdem  speciei,  quia  tendunt  in  idem  obje- 
ctum.  Facultates  enim  et  potentiae  distinguuntur  per  operationes,  et 
op  'rationes  per  objecta,  saltem  ex  parte  termini  extrinsece  specificativi; 
illae  namque  potentise  sensitivse  non  emanant  proxime  et  immediate  ab 
ultima  differentia  contrahente  genus,  nimirum  gradum  sensitivitatis, 
seu  animal,  et  constituente  speciem  proxime  hominis  et  equi;  sed  ex 
differentia  remota  contrahent '  genus  superius,  nimirum  corpus  vi- 
vens  ad  substantiam  corpoream  animatam  sensitivam,  et  constituente 
eam  in  esse  sensibili.  His  ita  praelibatis,  jam  resolvenda  est  proposita 
qusestio. 

Conclusio  prima.  —  Differentia  specifica  distinguens 

NATURAM  ANGELICAM  AB  HUMANA,  NON  EST  REPETENDA  EX  EO  QU0I> 
ANIMA  RATIONALIS   SIT   UNIBILIS    CORPORI,    ANGELUS   VERO  NON  ITA  SIT 

UNiBiLis.  Haec  est  Doctoris  Subtilis  sententia  loco  supra  laudato,  num.  2, 
eamque  sic  probat :  difierentia  specifice  distinctiva  peti  debet  a  gradu 
primo  constitutivo  et  distinctivo  speciei :  at  unibilitas  non  est  gradus 
primo  constitutivus  animae  rationalis  a  priori  "  ^;  illa  namque  unibilitas 
denotat  aptitudinem,  quse  essentiam  rei  praesupponit,  et  ideo  nequit 
esse  primaria  ratio  distinctionis  specificae,  licet  a  posteriori  eam  denotet 
sicut  proprietates  rerum  differentias  specificas  plerumque  indigitant. 
^  "•  Con-firmat  istam  rationem  ex  eo  quod  anima  (idem  esto  judicium  de 


QUOMODO  ANGELT  AB  ANIMA  RATIONALI  DISTINGUANTUR.     49 

caiteris  rebus  substantialibus)  prius  cst  in  se  essentialiter  eonstituta, 
quam  dicat  ordinem  ab  aliud  cui  uniatur;  ac  proinde  habet  in  se  dift*e- 
rentiam  qua  ab  aliis  rebus  distinguatur.  Quin  sane  Doctoris  ratio  '  ^ 
videtur  optima,  si  fiat  serino  de  unibilitate  formali,  et  prout  est  respectus 
aptitudinalis  resultans  ex  natura  animie;  secus  autem  foret  si  fieret 
sermo  de  unibilitate  radicali,  quia  illa  unibilitas  radicalis  est  ipsa- 
met  differentia  essentialis  anima^,  ex  qua  sequitur  aptitudo  ad  unio- 
nem;  sicut  e  contra  non  unibilitas  radicalis  Angeli,  consistit  in  ali- 
quo  prsedicato  essentiali  ipsius.  ad  quod  sequitur  negatio  unibilitatis 
tara  radicalis,  quam  formalis. 

Videtur  autem  S.  Bonaventura  de  radicali  unibilitate  locutus,  dum 
eam  in  primariam  rationem  specificandi  distinctionis  animse  ab  Angelo 
assignavit,  aitenim;  «  hoc  quod  est  animam  uniri  corpori  humano,  sive 
«  vivificare  corpus  humanum,  non  dicit  actum  accidentalem,  nec  dicit 
«  actum  ignobilem.  Non  accidentalem,  quia  ratione  illius  anima  est 
«  forma  substantialis  :  non  ignobilem,  quia  ratione  illius  anima  est  no- 
«  bilissima  forma  omnium,  et  in  ipsa  stat  appetitus  totius  naturie  :  cor- 
«  pus  enim  humanum  nobilissima  complexione,  et  organizatione,  quse 
«  sit  in  natura,  est  organizatum,  et  compleetionatum,  ideo  non  com- 
«  pletur,  nec  natum  est  compleri,  nisi  nobilissima  forma,  sive  natura: 
«  illud  ergo,  quo  anima  est  unibilis  corpori  tali,  dicit  quid  essentiale 
«  respiciens,  quod  est  nobilissimum  in  anima  :  et  ita  penes  illud  recte 
«  sumitur  specifica  differentia  secundum  quam  dif!ert  anima  a  natura 
«  angelica.  »  Quibus  verbis  Seraphicus  Doctor  videtur  loqui  de  uni- 
bilitate  radicali,  siquidem  illam  appellat  nobilissimam,  et  essentialem; 
talis  autem  non  est  unibilitas  formalis,  adeoque  de  ipsa  non  est  intel- 
ligendus,  sicque  valida,  et  eflficax  est  ejus  ratio,  coinciditque  cum  ra- 
tione  Doctoris  in  tertia  conclusione  proferenda. 

Conclusio  seeunda.  —  ^l^  ''  Ax(;elorum  ab  ani:>ia  rationali 

DISTINCTIO  SPECIFICA  NON  PROVENIT  EX  EO  QUOD  HABEANT  DIVER- 
Sr.M    MODUM    ET    VIM    DISTINCTAM    INTELLIGENDI.      Hsec    CSt    COUtra   au- 

ctores  secundae  et  tertise  sententiae,  prsesertim  vero  contra  Thomistas 
qui  suam  assertionem  cum  Angelico  Doctore  hoe  potissimum  ratioci- 
nioconfirmant:"  ^  Form^e  intellectuales,  quje  sic  se  habent,  quod  una  in 
intelligendo  discurrit,  et  alia  non  discurrit,  non  sunt  ejusdem  speciei: 
sed  anima  in  intelligendo  discurrit,  Angelus  vero  minime:  ergo  non 
sunt  ejusdem  speciei.  Conftrmatur  a  simili,  quia  anima  sensitiva  non 
videtur  distingui  in  brutis,  nisi  penes  diversos  gradus  sentiendi,  et 
tamen  ibi  est  differentia  speciflca :  igitur  debet  colligi  specifica  diffe- 
rentia  inter  Angelum,  et  hominem  penes  diversos  intelligendi  modos, 
et  gradus,  quod  videlicet  anima  in  intelligendo  discurrit,  non  vero 
Angelus. 

Hanc  rationem  impugnat  Doctor  :  tum  quia  non  est  a  prior/,  nam 
diversi  gradus,  et  modi  intelligendi  in  anima,  et  Angelo  sunt  aliquid 
posterius  ipsorum  essentiis :  specifica  autem  entium  distinctio  petenda 
est  ex  naturis.  Insuper  prius  res  distinguuntur  secundum  facultates, 
et  actus  primos,  quam  in  ordine  ad  actus  secundos :  sed  intelligere 
cum  discursu,  et  non  intelligere  cum  discursu,  sunt  actus  secundi 
tantum,  qui  prsesupponunt  in  Angelo,  et  anima  facultatem,  et  vim  in- 

Frassen  Theol.  Tom.  IV.  4 


50    QUOMODO  ANGELI  AB  ANIMA  RATIONALI  DISTINGUANTUR. 

tellectivam  diversam :  ergo  ab  eis  primario  non  est  desumenda  eorum 
specifica  distinctio.  Tum  quia  illa  ratio  non  etiam  concludit  a  poste- 
riori.  quia  inquit  Doctor,  si  discurrere,  et  non  discurrere  arguunt  di- 
versas  naturas  intellectuales,  cum  anima  discurrat  cirea  conelusiones  , 
quas  infert  ex  principiis  per  se  notis,  non  autem  discurrat  circa  eadera 
principia.  sequeretur  animam  esse  a  seipsa  specie  distinctam.  Insu- 
per  anima  hoata  circa  objectuni  beatificum  non  discurrit :  discurrit 
autem  circa  objectum  naturaliter  cognitum :  igitur  si  a  virtute  discur- 
rendi.  vel  non  discurrendi  coUigenda  esset  specifiea  distinctio  animse 
ab  Augelo,  sequerc^tur  animam  beatam  a  seipsa  specie  distingui,  quippe 
circa  unum  objectum  discurrit.  non  ita  eirca  aliud.  Nec  exemplum 
allatum  in  confirmatione  quidquam  juvat;  bruta  enim  non  distingu- 
untur  per  varios  gradus  inagis  aut  minus  sentiendi;  sed  per  formales, 
et  specificas  dififerentias,  quai  cum  nobis  ut  plurimum  ignotae  sint, 
cogimur  eas  explicare  per  diversas  earum  proprietates,  diversosque 
sentiendi  modos.  Hic  autem  proprietates  Angeloram  ab  animabus  pe- 
culiares  non  inquirimus,  sed  essentiales  differentias  quibus  invieem 
sp:'cie  discrepant.  quas  coutendimus  a  virtute  discurrendi  vel  non  di- 
scurrendi  nullatenus  inferendas. 

^  "'  Conclusio  tertia.  —  Distixctio  specifica  angelorvm  ab 

AXIMA  RAJIOXALI  XOX  EST    1'ETEXDA  AB  EORUM  MAJORI  VEL  MIXORI  IX- 

CLiXATioxE  ET  PROPEXSIOXE  AD  BOXUM.  Haec  cst  contra  Alensem  qui 
qucesf.  20.  memb.  5.  utriusque  natura?  angelicse  et  humanae  discrimen 
repetit  ex  eo"  ^quod  Angelus  sit  substantia  libera  vertibilis  iminuta- 
biliter,  anima  vero  sit  vertibilis  mutabiliter.  Deus  namque  (inquit)  est 
essentia  libera  invertibilis  in  bonum,  et  malum  :  Angelus  vero,  et 
anima  rationalis  est  essentia  libera  vertibilis  in  utrumque ;  sed  in  hoc 
differunt  essentialiter,  quia  intelligentia  angelica  ubi  vertitur  in  bo- 
num  vel  malum,  ad  id  determinatur  ex  natura  sua,  et  idcirco  Angelus 
malus  non  est  capax  poenitenti^e.  quia  iion  est  avertibilis  a  malo :  anima 
vero  rationalis  vertibilis  in  bonum,  et  malum,  post  suain  ad  alteru- 
trum  conversionem  semper  remanet  libera,  et  ideo  est  convertibilis, 
et  poenitentise  capax.  Verum  huic  rationi  quamquam  eximiae  non  fi- 
dit  ipsemet  Alensis,  subdit  enim:  Hoc  lUcitur  siiie  prceJu<Iicio  poiiori.s 
sententice;  .si  quis  enim  in  esse  theologico  potuit  convenientiorem  diife- 
rentiam  invenire.  quiescendum  est:  cum  res  hujusjnodi  sint  altissimfB 
speculationis.  Igitur  h?ec  ratio  differentiam  specificam  Angeli  ab  anima 
rationali  non  melius  indicat  quam  praecedentes ;  siquidem  illa  verti- 
bilitas  aut  invertibilitas.  seu  mutabilis  vel  immutabilis,  et  invariata 
adhifisio  voluntatis  alicui  objecto  vel  proposito,  sequitur  tantum  ad 
operationem  intellectus,  et  voluntatis  Angeli,  et  animae;  adeoque  sup- 
ponit  facultates  eorum,  et  essentias  diversas :  alia  igitur  inquirenda 
est  ratio  a  priori  specificre  distinctionis  Angeli  ab  anima,  quam  aperiet 

¥  "^  Conclusio   quarta.   —  Axgelus  et  axima    ratioxa- 

LIS  SPECIFICE  DIFFERUXT  EX  PROPRIIS  EORUM  NATURIS,  QUIA  XEMPE  Ax- 
GELUS  EST  XATURiE   COMPLET^.,    ET    AXIMA   NATUR.E    IXCOMPLET^.    Ita 

Doctor /oco  laudato  numero  4.  ^  "  ubi  ait:  dico  quod  quia  Angelus  est 
talis  natura  ad  se,  et  anima  talis  natura  ad  se.  ideo  primo  distinguuntur 


QUOMODO  ANGELI  AB  ANIMA  RATIONALI  DISTINGUANTUR.     51 

^pecie:  iioii  qiiidom  sicut  duse  species,  sed  sicut  species  et  pars  speciei; 
et  tamen  ipsa  est  prima  ratio  distinguendi  suam  speciem  (cujus  pars 
est)  ab  Ang-elo;  et  ideo  prima  ratio  distinctionis  specificiK  ex  parte  spe- 
■ciei  suse,  est  ipsa.  Quasi  diceret  "  ^  quod  habet  secundum  se  speciem, 
non  potest  esse  ejusdem  speciei  cum  eo  quod  non  habet  secundum  se 
.speci(Mn,  sed  est  pars  speciei:  at  vero  Angelus  habet  per  seipsum 
speciem,  anima  autem  tantum  est  pars  speciei  humanae,  et  ^  "  est  ratio 
seu  causa  formalis  cur  homo  specifice  distinguatur  ab  Angelo:  corpus 
enim  humanum  est  quidem  causa  materialis  hujus  distinctionis ;  at 
anima  est  ipsius  causa  formalis  et  magis  prsecipua;  cum  enim  ipsa  sit 
potior  pars  constitutiva  hominis,  est  pariter  potissimum  iilius  distin- 
ctiva.  "  *  Ergo  impossibile  est  quod  anima  sit  ejusdem  speciei  cum  An- 
gelo;  sed  differt  ab  illo  sicut  pars  speciei  a  specie.  Adeoque  primaria 
ratio  eorum  distinctionis  petenda  ex  eo  quod  anima  sit  natura  incom- 
pleta,  et  Angelus  natura  completa.  —  Deinde ,  ex  eo  pra^cise  petenda 
i'st  distinctio  specifica  Angelorum  ab  anima  rationali,  quo  posito,  ca^- 
teris  etiam  non  intellectis,  revera  percipiuntur  esso  diverspc  speciei : 
sed  posita  ratione  natume  corapletse  in  Angelis,  et  incorapletje  in  ani- 
raabus,  sufficienter  intelliguntur  specie  differre,  etiamsi  non  percipiaiur 
unibiiitas  vel  non  unibilitas  etc:  erg*o  primaria  ratio  eorum  specificie 
distinctionis  petenda  est  a  conceptu  naturae  completse  vel  incoraplet«. 
Major  constat.  Miiior  probatur:  sive  enira  Angelus,  et  aniina  conci- 
piantur  intuitive,  sive  abstractive,  certum  est  quod  qui  deprehendit 
Angelos  esse  naturas  corapletas,  nullura  ad  aliud  dicentes  ordinera  cum 
quo  totum  aliquod  constituant,  revera  percipiat  ipsos  specie  differre  ab 
aniraa  qua?  ex  sua  natura  est  incorapleta,  dicitque  habitudinera  ad  cor- 
pus  cum  quo  horainera  constituat ;  etiarasi  non  apprehendat  eos  esse 
discursivos  vel  non  discursivos  etc.  Ergo  primaiia  ratio  distinctionis 
eomm  desumitur  a  conceptu  naturse  completse  vel  incompletse.  ^  "  Quod 
utique  confirmatur  exemplo  ipsorura  angeloram,  qui,  ut  conveniunt 
theologise  Principes,  inter  se  distinguuntur  specie,  ac  subinde  habent 
distinctas  specie  facultates  et  potentias ;  non  possunt  enira  distingui 
specie,  nisi  distinctas  habeant  proprietates  a  diversis  differentiis  spe- 
cificis  proraanantes.  NjU  possunt  autera  assignari  quse  proprietates 
possint  uni  competere,  non  vero  alteri,  nisi  ipsi  eorum  intellectus  et 
modus  intelligendi  sit  specifice  distinctus.  Qiiii?  enim  ali^e  facultates 
in  Angelo  cogitari  possunt  quara  intellectus  et  Aoluntas?  Igitur  etiarasi 
intelleetus  angelici  versentur  circa  idein  objectum,  nihilominus  revera 
sunt  specie  distincti;  multo  magis  specie  etiam  distinguuntur  ab  hu- 
mano,  minor  est  enira  convenientia  intellectus  unius  Augeli  cuin  hu- 
^mano,  quam  cum  intellectu  alterius  Angeli.  '"  *  —  De)iiqice,  illa  dicenda 
5St  primaria  ratio  utriusque  distinctionis,  ex  qua  oriuntur'proprietates 
)ecie  distinctae:  sed  Angcli,  et  animse  proprietates  diversse  prove- 
liunt  ex  eo  quod  anima  sit  natura  incompleta,  Angeli  vero  natura 
sompleta;  inde  enim  sequitur  quod  aniraa  sit  unibilis  corpori,  Angelus 
rero  ipsi  non  sit  unibilis :  ergo  etc.  —  ^  "  Itaque  substantia  spiri- 
lalis  generice  surapta  immediate  dividitur  in  substantiam  spiritua- 
pem  completara  ad  raodum  actus  substantialis  et  spiritualis  ex  integro 
)er  se  existentis  ac  subsistentis,  et  in  substantiaraj  spiritualem  in- 
jompletam  ad  raodum  formse  ad  alteram   compartera,  hoc  est  ad  cor- 


52     QUOMODO  ANGELI  AB  ANIMA  RATIONALI  DISTINGUANTUR. 

pus  humauum  ordiuatEe  ac  proiude  uou  ex  iutegro  existentis  nee 
subsisteutis.  Illa  prima  species  est  Angelus;  secuuda  vero  est  anima. 
Prima  dicitur  spiritus  completus  per  modum  actus :  secunda  spiritus 
iucimpletus  per  modum  poteutiae;  uam  illud  esse  forma?,  cum  exigat 
materiam,  est  veluti  quiddam  potentiale:  uude  Angelus  dici  potest 
actus  iu  actu,  auima  vero  actus  iu  poteutia.  Quod  utique  luculeuter 
siguificat  Doctor  verbis  supra  laudatis,  cum  ait  uum.  5 :  Angelus  est 
talis  natura  ad  se,  et  anima  falis  natura  acl  se,  hoc  est  talis  substantia 
spirituulis,  ideo  primo  distinyuuntur  specie,  non  quidem  sicut  duce 
species.  sed  sicut  species  et  pars  speciei;  quia  anima  non  cst  proprie 
species,  sed  pars  speciei:  quasi  diceret:  uatura  augelica  integram 
efficit  speciem,    quia   est    actus  completus. 

DiCES  1 :  Si  hiec  ita  sint ,  iude  sequitur  Doctoris  Subtilis  hae 
in  re  seuteutiam  coiucidere  cum  opiuioue  sancti  Bouaveuturie  quam 
ipse  impuguat.  Quid  euim  aliud  est  unibilitas  auimje  cum  corpore  nisi 
illa  ratio  substautise  spiritualis  iucomplet?e  ?  Et  quid  aliud  est  illa  non 
unibilitas  in  Angelo  nisi  ratio  entis  completi?  Idcirco  eniin  anima  di- 
citur  uuibilis  corpori,  quia  est  substantia  iucompleta  et  forraa  ordina- 
bilis  ad  materiaui:  et  vice  versa  est  substautia  iucompletfi  quia  est 
unibilis  cum  corpore.  —  Respondeo  uegaudo  hane  illatiouem:  aliud 
enim  est  esse  substantiam  iucompletam,  et  aliud  esse  unibilem  cor- 
pori:  siquidem  ratio  substantiae  incomplet^e  est  prsecise  quid  absolu- 
tum.  et  attenditur  in  ordiue  ad  se ;  ratio  vero  unibilitatis  est  quid  re- 
lativum,  et  attenditur  penes  ordiuem  ad  aliud  cui  sit  unibiL'.  Deinde 
ratio  unibilis  sequitur  rationem  iucompleti,  suppouit  enim  rem  uui- 
bilem  jam  iu  suo  esse  constitutam,  atqu?  adeo  in  suo  esse  distinctam  ; 
lorma  enim  prius  concipitur  habere  esse  entitativum  et  secundum  s^ 
quam  coneipiatur  ordinari  ad  aliud.  Denique  ratio  non  unibilitatis 
cum  sit  uegatio,  non  potest  esse  constitutiva  et  distinctiva  naturae  an- 
gelicae.  Igitur  n^^c  unibilitas  potest  esse  ratio  constitutiva  et  distin- 
ctiva  animae.  Cum  enim  Augelus  et  anima  suut  distinct;Te  species  sub- 
stanti?e  spiritualis,  debent  habere  oppositas  differeutias  et  invicem  e 
diametro  puguautes.  Accedit  quod  uuibilitas  vel  est  nou  repugnantia 
ut  anima  uniatur  alteri,  et  sic  est  quid  negati^nim ;  vel  inclinatio  ad 
uuionem,  et  sic  suppouit  rem  coustitutam.  Anima  vero  non  integram 
speciem  constituit,  quamvis  ipsa  sit  prima  ratio  distinctionis  specifica? 
in  homine  quem  cum  humano  corpore  constituit.  —  Igitur  ex  mente 
Doctoris  prima  ratio  distiuctiouis  specificse  iuter  uaturam  angelicam 
et  humanam  est  quia  uua  est  substautia  spiritualis  completa,  alia  vero 
incompleta.  Cui  utique  gradui  substantiae  spiritualis  deinde  conve- 
uiunt  ratio  iutellectiva  et  volitiva,  seu  iutellectus  et  voluntas  qufe 
sunt  ipsius  substautic^  spiritualis  facultates  et  poteutia?  ac  veluti  pro- 
prietates  ab  ipsa  substautia  promauantes  et  de  ea  prsedicabiles  in 
quale.  Si  enim  quaeratur  qualis  sit  illa  substantia  spiritualis,  apposite 
respoudetur  quod  sit  actus  spiritualis  substantialis,  intellpctivus  et 
volitivus.  ''  ^ 

DiCES  2. :  Augelus,  et  auima  sunt  in  natura  pares :  ergo  sunt 
ejusdem  speciei.  Consequeutia  patet ;  quae  enim  specie  differunt, 
diversam  habent  naturam,  adeoque  non  sunt  natura  pares.  Probatur 
antecedens  ex  S.  Augustino  lib.  3.  De  Libero  arJjitrio,  ubi  ait,  animas 


QUOMODO  ANGELI  AB  ANIMA  RATIONALI  DISTINGUANTUR.     53 

rationales  superior/bus  pofcsfafihiis  cssp  ofjicio  impares,  natitra  uero 
pares:  ergo  ete.  —  Nego  antecedens,  et  ad  ejus  probationem  dico 
S.  Augustinum  dixisse  Angelum,  et  animam  esse  natura  pares,  non 
per  respectum  ad  praedicata  quibus  constituuntur,  sed  per  ordinem  ad 
beatitudinem  in  quam  ordinantur,  tum  quia  unus  plus  habet  de  bea- 
titudine  ex  natura  sua  quam  alius:  tum  quia  etsi  non  sint  ejiisdem 
perfeetionis  naturalis,  possunt  tamen  sequalem  habere  beatitudinem : 
tum  denique  quia  habent  idem  objectum  beatiticum  in  quo  solum 
quietari  possunt,  et  satiari ;  adeoque  ex  natura  sua  seque  ordinantur  ad 
Deum  videndum,  et  amandum. 

DiCES  3:  Oporationes,  et  potentiae  Angeli,  et  anim?e  rationalis 
sunt  ejusdem  speeiei:  ergo  similiter  Angelus,  et  anima  specie  non  dif- 
ferunt.  SequeLa  patet,  potentise  enim ,  et  operationes  consequuntur  na- 
turas  rerum  quaruin  sunt ;  opcrari  enim  sequitur  esse,  non  solum  se- 
cundum  ordinem  existentia^,  sed  etiam  secundum  rationem  essentise, 
et  entitatis  dignitatem.  —  Respondet  Doctor  niim.  6.  bifariam :  primo 
quidem  quod  si  Ang-elus,  et  anima  eonsiderentur  absolute,  et  secun- 
dum  proprias  naturas,  revera  specie  diflerunt;  non  tamen  propterea 
intellectus,  et  intellectio  Angeli  specie  distingui  debent  ab  intellectu, 
et  intellectione  anima? ;  non  enim  implicat  (inquit)  quod  aliqua  specie 
differant  secundum  naturam,  non  vero  secundum  potentiam  et  ope- 
rationem;  siquidem  anima  bovis,  et  aquike  invicem  specie  differunt, 
non  tamen  potentia  visiva  et  visio  bovis  diftVrt  specie  a  visione  et 
potentia  visiva  aquilse  dum  versantur  circa  Solem  v,  g.  quia  sunt  circa 
idem  objectum.  Hinc  possibile  est  quod  continentia  aliqua  differant, 
licet  contenta  invicem  non  discrepent;  animal  enim  in  homine  et 
bruto  idem  est,  licet  brutum  et  homo  speeie  differant.  Respoiidet  2. 
potentiam  intellectivam  Angeli  et  aniinic  differre  specie  ex  parte  fun- 
damenti,  non  tamen  ex  parte  objecti  dum  circa  idem  objectum  ver- 
santur,  sicque  actus  possunt  esse  diversi  quando  proveniunt  a  naturis, 
et  fundamentis  distinctis  potentiarum  ;  licet  sint  ejusdem  speciei  in 
quantum  dependent  ab  objectis  circa  quae  versantur;  ideoque  intel- 
lectio  Angeli,  et  hominis  dici  possunt  ejusdem  speciei  ex  parte  obje- 
cti,  diversse  vero  ex  parte  fundamenti.  Cum  autem  diversitas  ex  parte 
fundamenti  sit  diversitas  simplicitcr ;  identitas  vero^  ex  parte  obiecti 
non  sit  identitas  simpliciter,  sed  secundum  quid;  qusecumque  enim  dif- 
ferentia  sufficit  ad  distinguendum,  sed  non  quaecumque  identitas  suf- 
ficit  ad  perfectam  identitatem  aliquorum :  hinc  dicendum  est  quod  in- 
tellectio  Angeli,  et  hominis,  etiam  de  eodem  objecto,  et  similiter  eorum 
potentise  intellectivaj  specie  differant. 

DiCES  4:  Si  Angelus,  et  anima  essent  diversse  speciei.  sequeretur 
quemlibet  Angelum  esse  perfectiorem  qualibet  anima,  et  consequen- 
ter  quod  capacitas  cujuseumque  Angeli  respectu  beatitudinis  esset 
major  capacitate  cujuscumque  animce :  sed  beatitudo  satiat  totam  ca- 
pacitatem  naturie :  ergo  major  beatitudo  tribui  debet  majori  capaci- 
tati:  et  consequenter  beatitudo  cujuscumque  Angeli  esset  major  bea- 
titudine  cujuscumque  hominis;  quod  tamen  falsum  esse  non  solum 
Theologi,  sed  etiam  sancti  Patres  affirmant.  —  Respondet  Doctor  con- 
cedendo  utramque  sequelam,  et  negando  subsumptum  ;  nam  beatitudo 
(inquit)  non  datur  cum  proportione  ad  naturam  praeeipue,  sed  ad  me- 


54  DE    NUMERO,    ET     ORDINE    ANGELORUM. 

rita ;  et  coiisequenter  non  satiat  totara  capacitatem  natural  'ni  anima:- 
aut  Angeli,  quia  possent  habere  majorem  beatitudinem,  si  nempe  ha- 
berent  ampliora  merita.  licet  ?equal.'m  capacitatem  naturalem  obtine- 
rent.  Posset  etiam  negari  consequentia  secunda;  Angelus  enim  ma- 
jorem  habere  posset  perfectionem  naturalem,  quamvis  non  haberet 
majorem  capacitatem  ad  beatitudinem. 

ARTICI  LUS  TEKTIUS. 

m:  NUMERO,  ET  ORDINE  ANGELORUM. 

MiRABfXDrs  ajebat  aliquando  sapientissimus  Sirachi  filius  Eccli.  1, 
Areiiam  maris,  ef  jjhicice  (/uftas,  ef  dies  sceculi  qais  dinuineracitf  At 
eerte  majori  laborare  debet  inscitia  humana  mens  in  definienda  in- 
genti  ac  stupenda  Angelorum  multitudine :  nam  inquit  Sapiens  c.  9. 
Si  difficile  cestimamus  qure  in  terra  sunt:  et  qiue  in  prospecfu  sunt 
invenimus  cum  labore:  quce  in  ccelis  simi  quis  invesfigabif?  Quoniam 
tamen  cseteris  Theologis  morem  gerentes  suscepimus  aperiendam  An- 
gelorum  naturam,  multitudinem,  ordinem,  operationem  et  excellen- 
tiam,  idcirco  declarata,  quantum  licuit,  ipsorum  natura,  jam  investi- 
gandus  est  eorum  numerus,  et  diversus  ordo  delineandus.  Quocirca 
tria  in  pra?senti  Articulo  sunt  determinanda:  Primum,  an,  et  quae  sit 
ingens  Angelorum  multitudo:  Secundum,  qualiter  invicem  differant  ► 
Tertium,  quis,  et  qualis  sit  eonim  ordo. 

QU.ESTIO  PRIiMA. 

AN  CERTO  COGXOSCI  POSSIT  MULTIPLEX 
ANGELORUM  NUMERUS. 

NoTAXDrM  1.  Angelos  maximo  esse  numero,  ingentique  ac  prorsus 
stupenda  multitudine  passim  in  Scripturis  doceri ;  sie  Daniel.  7.  cap. 
Millia  millium  ministrabant  ei,  et  decies  millies  centena  millia  assi- 
sfelxint  ei:  Apocalypsis  5.  Audivi  vocem  Angelorum  multorum,  et  erat 
numerus  eorum  millia  millium:  et  ad  Hebrseos  12.  Accessistis  cul  mul- 
torum  millium  Angelorum  freciuentiam ;  constans  ergo  est  veritas  in- 
gentem  esse,  ae  maximam  Angelorum  multitudinem.  —  Valde  autem 
conveniens  fuit  creari  Angelos  maximo  numero :  tum  ut  Deus  libe- 
ralissime  pertectioribus  creaturis  sese  communicaret :  tum  etiam  ut 
omnipotentiam  suam  magis  ostenderet,  tot  simul  spiritus,  tamque  no- 
biles  unico  instanti  creando:  quod  utique  animadvertens  S.  Chrys^ 
hom.  2.  T>e  Incompjre.  ait:  Dena  sunt  millia  mgriadum  Angelorum 
supra^  et  decies  centena  millia  Archangelorum :  Ifem  Throni,  et  Domi- 
nationes,  et  Principatus,  et  Potestcdes,  et  infiniti  popjuli  corpore  caren- 
tium  Virtutum,  ac  gentes  innumeraljiles ;  et  famen  has  omnes  Virtutes 
tanta  facilitcde  condidit,  quantam  sermo  nullus  assequi  potest.  Accedit 
alia  ratio  congruentissima,  quod  Principem  summum  ac  potentissi: 
mum  Imperatorem  dejeat  habere  numerosissimam  familiam,  et  copio- 
sum  exercitum;  nam  Prov.  14.  In  multitudine  populi glaria  Regis,  ef 
in  paucitate  plebis  ignominia  Principis:  sed  Deus    est  Rex  maximus, 


DE    NUiMERO,    ET     ORDINE    ANGELORU.M.  55 

nempe   llex  Regum^    et  Dommu.s    Domivantium,  Apoc:  decuit    ergo 
ipsum  plurimos  habere  sibi  assistentes  Ang-elos. 

NoTANDUM  2.  Dupliciter  inquiri  posse  quantus  sit  numerus  Ange- 
lorum:  Primo  absolute,  et  prsecise:  Secundo  comparative,  puta  sitne 
major  tota  multitudine  hominum,  vel  ctiam  omnium  substantiarum 
corporearum.  Certum  est  autem  Angelorum  numerum  non  posse  abso- 
lute,  et  pra^cise  a  nobis  desiguari,  Scriptura  enim  verbis  supra  relatis 
cum  certum  ponit  numerum  Angelorum,  non  loquitur  de  omnibus, 
bonis  ffique  ac  malis,  et  determinatum  numerum  ponit  pro  indeter- 
minato,  ut  Interpretes  et  sancti  Patres  ibidem  agnoscunt:  alia  vero 
traditio  certa  nulla  prolertur:  imo  ipsimet  sancti  Patres  fatentur  nu- 
merum  illum  prsecise  nobis  esse  ignotum,  et  ita  ingentem,  ut  respe- 
ctu  nostri  innumerabilis,  et  infinitus  dici  possit,  ut  infra  patebit:  re- 
stat  ergo  investigandum,  an  sciri  possit  determinatus  Angelorum  nu- 
merus  ex  facta  comparatione,  tum  cum  hominibus  tum  cum  cseteris 
entibus  creatis, 

.  NoTANDUM  3.  Circa  hanc  determinationem,  variam  et  multiplicem 
esse  Auctorum  sententiam.  Sunt  enim  qui  putant  Angelos  esse  nu- 
mero  infinitos :  volunt  aliqui  eos  esse  plures  omnibus  creaturis  cor- 
poreis,  tam  in  specie,  quam  in  individuo  consideratis.  Refert  etiam 
Auctor  qusestionum  ad  Antiochum,  (quae  inter  Athanasii  opera  extant) 
quosdam  existimare  Angelos  ita  haberi  ad  homines,  ut  nonaginta 
novem  ad  unum,  ex  parabola  centum  oviuin:  alios  sic  ut  novem  ad 
unum^  secundum  alteram  parabolam  Dmchmarum  decem;  alios  deni- 
que  aequali  ambos  esse  numero  putant.  Sunt  etiam  qui  electos  ad  feter- 
nam  felicitatem  homines  totidem  fore  censent,  quot  Angeli  prolapsi 
sunt.  Quid  autem  in  tam  multiplici,  et  ancipiti  sententia  verius  nobis 
appareat,  ut  distincte  aperiamus,  tria  sunt  in  hac  Quaestione  determi- 
nanda:  Primum,  an  Angelorum  numerus  revera  sit  infinitus:  Secun- 
dum,  an  plures  sint  Angeli  quam  res  omnes  corporese,  tam  in  specie, 
quam  in  individuo  consideratse :  Tertium  denique,  an  saltem  nume- 
rum  hominum  excedant. 

Conclusio  prima.  —  Angeli  non  sunt  numero  infiniti. 
Ilsec  est  communis  apud  Theologos,  eamque  egregie  probat  Guillel- 
mus  Parisiensis  par.  2.  secundce  partis-  de  Universo  cap.  17.,  ex  eo 
quod  reruin  creatarum  numerus  necessario  sit  determinatus  ac  limi- 
tatus.  «  Primo  quidem  (inquit)  ipsa  determinatio  adeo  essentialis  est 
«  numero,  ut  omni  additione,  vel  diminutione  nova  ipsius  species 
«  constituatur.  Verbi  gratia,  si  ternario  unitatem  addideris,  alius  nu- 
«  merus  quam  sit  ternarius,  et  alterius  speciei  constituitur,  videlicet 
«  quaternarius :  si  vero  ei  unitatem  detraxeris,  alius  numerus,  et  al- 
«  terius  speciei,  ex  eo  relinquitur,  videlicet  binarius.  Hgee  igitur  de- 
«  terminatio,  quam  essentialem  dixi,  prohibet  omnem  numerum  reci- 
«  pere  magis  et  minus,  et  majoritatem  et  niinoritatem.  Secundo,  haec 
«  determinatio  constituit  unumquodque  numerorum  in  sua  specie, 
«  Quapropter  ubi  determinatio  mutatur,  et  species  numeri  cnjuscum- 
«  que  mutatur,  idest,  alia  est  a  priori :  quia  igitur  necesse  est  unum- 
«  quemque  numerorum  in  aliqua  specie  numeri,  vel  sub  aliqua  esse, 
«  utpote  individuum  :  necesse  est  unumquemque  numerorum  determi- 


56  DE    NUMERO,    ET     ORDINE    ANGELORUxM. 

«  natum  esse,  et  liinitatuin,  et  esse  biuarium  vel  temarium  vel  ali- 
«  quem  aliorum  deterjiiinatorum  :  quapropter  impossibile  est  modis  om- 
«  nibus  esse  numerum  aliquem  infinitum.  Tevtio,  si  esset  numerus  hu- 
«  jusmodi  substautiarum  inflnitus,  cum  esset  numerus,  esset  ex  ne- 
«  cessitate  vel  par,  vel  impar:  quod  si  esset  par,  haberet  medietatem, 
«  qure  vel  esset  finita,  vel  infinita :  si  finita.  totus  numerus  igitur  es- 
«  set  finitus,  cum  esset  aggregatus  ex  partibus  finitis :  si  infinita  esset, 
«  non  esset  ininor  toto  suo.  quoniam  non  esset  reperire  nuinemm  vel 
«  etiani  cogitare,  qui  excederetur  a  toto  suo.  Quarfo,  onnie  quod  re- 
«  cipit  additionem  super  se  est  finitum,  et  terminatum  additione  hu- 
«  jusmodi,  cum  totum  sit  citra  eam,  et  nihil  omnino  habens  ultra. 
«  Quia  ig'itur  nuniems  omnis  recipit  additionem  unitionis  supra  se, 
«  vel  etiam  numeri  alterius  speciei.  necesse  est  omnem  numemm  fi- 
«  nitum  esse.  Quare  impossibile  est  hunc  numerum  esse  infinitum. 
«  Qidnto  necesse  est  omnem  numerum,  et  omnem  mensuram  g-enere 
«  esse  quantitatem,  quantitas  autem  est  omne  faciens  quantum,  er 
«  numerus  est  faciens  quot:  totus  igitur  eoetus  hujusmodi  substantia- 
«  ram,  et  numero  quantus  est  et  numero  quot,  idest  aliquot;  que- 
«  madmodum  nou  est  aliquis.  de  quo  non  est  assignare  vel  respou- 
«  dere  (jiiis,  neque  quali.s,  neque  aliqaalis,  de  quo  non  est  assignare, 
«  et  respondere  interroganti  qualis.  Quia  igitur  non  potes  assignare 
«  vel  respondere  de  toto  ccBtu  sive  de  universitate  substantiamm  de 
«  quibus  agitur,  quantus  est  vel  quanta  est  nuuiero,  vel  quot  est: 
«  manifestum  est  non  esse  numemm  aliquem  hujusmodi  substantia- 
«  mm :  non  est  igitur  numerus  infinitus.  Sexto  Creator  oinnia  forma- 
«  vit  in  pondere,  numero,  et  mensura ;  qu-e  autem  in  numero  suut, 
«  numerabilia  sunt,  et  qu?e  numerabilia  sunt,  in  aliquo  numero  de- 
«  terminato  sunt ;  neque  euim  intelligibile  est  aliqua  esse  in  numero, 
«  et  esse  innumerabilia  ».  Cuin  igitur  numerus  infinitus  repugnet, 
etiam  repugnat  res  creata.s  esse  numero  infinitas.  Adde  quod  Ange- 
lorum  iufinita  multitudo  nec  ex  Scriptura  sacra,  nec  ex  SS.  Patribus, 
aut  aliqua  ratione  suaderi  queat. 

DiCES  1:  Job  cap.  25.  ait:  numquid  est  numerus  milituni  ejusf  Ac 
si  diceret:  non  est  numems  militum  e.ius.  nempe  Angelomm,  quos 
idcirco  Dei  milites  appellat,  quia  pro  Dei  gioria  hoininumque  salute 
adversus  Dremones  pugnant  ab  eo  tempore  quo  factum  est  praelium 
magnum  in  coelo  a  fidelibus  Angelis  contra  perduelles:  ergo  cum  An- 
gelorum  numems  non  sit  determinatus,  necessario  censeri  debet  infi- 
nitus.  —  Distinguo  antec:  Angelomm  numerus  non  est  determinatus 
respectu  nostri,  concedo :  respectu  Dei,  nego;  nam,  inquit  S.  Gregor. 
3Iagnus  in  pra?fatum  textum  Jobi,  In  cognitione  humance  rationis  su- 
pernorum  spirituum  numerus  non  est,  quia  quanta  sit  ilta  freqicentia 
invisibilis  exercitas  nescit.:  et  lib.  27.  Moral.  cap.  9.  conferens  praefa- 
tum  textum  Danielis,  cum  hoc  supradicto  addit:  Supernoruni  civium 
numerus  infinitas  est,  et  definitus  est,  et  exprimitur :  ut  qui  Deo  nu- 
merahilis  est,  esse  hominihus  innum.erahilis  demonstretur.  Fateor  ita- 
que  illum  ingentem  Angelomm  numerum  a  solo  Deo  determinate 
posse  cognosci,  et  idcirco  nobis  quasi  infinitum  apparere,  uti  etiam 
non  raro  a  SS.  Patribus  nominatur;  quamquam  revera  in  se  sit  de- 
terminatus  ac  finitus. 


DE    NUMERO,    ET     ORDINE    ANGELORUM.  57 

^  "  DiCES  2:  Plurimi  ex  sacris  Doctoribus  existimaiit  Aiigelorum 
numerum  esse  inflnitum,  nec  ullatenus  ab  hominibus  viatoribus  posse 
deprehendi.  Ita  prji?  c^eteris  Origenes  lib.  1.  Dc  Frlncipiis,  cap.  5,  ubi 
expendens  hunc  Apostoli  textmn  ad  Ephesios  1,  vers.  21:  super  oinne 
noinen  quod  nominatur  non  solum  in  sceculo  hoc,  cerum  etiam  in  fu- 
turo,  postquam  commemorasset  ab  Apostolo  declaratos  Angelorum  or- 
dines,  addit :  Ex  hoc  videlicet,  inquit,  ostendit  esse  qucedam  prceter 
hcec  quce  commemoravit,  quoe  commemorantur  quidem  in  hoc  sceculo, 
non  tamen  ab  ipso  emmierata  fuerint,  forte  nec  ah  alio  aliqua  intel- 
lecta :  esse  vero  alia  quce  in  hoc  scecido  quidem  non  nominentur,  ta- 
men  nominabuntur.  Nec  unus  id  sibi  persuasit  Origenes  prseter  eos 
Angelorum  ordines  qui  nominantur  in  Scriptura,  alios  esse  numero 
inftnitos,  et  hoininibus  ignotos.  Scripsit  siquidem  Chrvsostomus  homil. 
4  De  Incompr. :  Sunt  enim,  sunt  et  alice  virtutes,  quarum-  ne  nomina 
quidem  scimus.  Quod  paulo  post  ex  supra  memorato  Pauli  ad  Ephe- 
sios  loco  se  colligere  profltetur,  atque  idipsum  iterat  Orat.  5  contra 
Anomaeos,  et  Homil.  3.  in  epist.  ad  Eph.  Assentiuntur  Chrysostomo 
Theodoretus  in  eumdem  ejus  epistolae  locum  et  (Ecumenius  et  Theo- 
phylactus.  —  Respondeo,  pmefatos  scriptores  in  ea  quidem  fuisso  sen- 
tentia  quod  existimaverint  alios  esse  Augelorum  ordines  pr«ter  eos 
qui  in  Scriptura  sacra  declarantur,  quod  nondum  satis  liquido  con- 
staret,  uti  jam  constat  apud  Theologos  Angelorum  series  et  distributio 
in  tres  hierarchias  et  novem  ordines,  tametsi  vero  censuerint  longe 
plures  esse  Angelos  quam  sint  ii  quorum  characteres,  officia  et  no- 
mina  nobis  innotescunt.  Inde  tamen  colligere  non  licet  eos  existi- 
masse  Angelos  esse  numero  inflnitos ;  aliud  enim  est  asserere  nume- 
rum  aliquem  renim  esse  ingentem  et  maximum  quam  qui  possit  a 
mortalibus  deprehendi,  aliud  vero  quod  ille  sit  infinitus  ".  ^ 

DiCES  3:  Si  flnitus  esset  Angelorum  numerus,  maxime  quia  linii- 
tatus,  et  determinatus  fuisset  vel  ex  parte  Dei  creatoris,  vel  ex  parte 
Angeli  creabilis,  vel  ex  utroque  :  at  ex  neutra  parte  videtur  necessa- 
rio  Angelos  produci  debuisse  in  certo  ac  determinato  numero.  Non 
quidem  ex  parte  Creatoris ;  id  enim  proveniret  vel  quia  non  potuit, 
vel  quia  uoluit  Angelos  inflnito  numero  producere:  at  neutrum  recte 
videtur  asserendum  ;  «  nuUus  enim  (ait  Guillelmus  supra  laudatus)  adeo 
«  imbecillis,  et  brevis  intellectus  fuit,  qui  de  virtute  et  potentia  Crea- 
«  toris  cogitaverit,  quin  ipsa  sit  in  ultimitate  tam  amplitudinis,  quam 
«  fortitudinis,  quam  libertatis;  et  proj^ter  ultimitatem  fortitudinis  iiico- 
«  gibilis,  ad  id  quod  non  vult,  et  improhibilis  ab  eo  quod  vult,  simi- 
«  liter  infatigabilis,  et  indefectibilis.  Ipsa  etiam  coarctatio  seu  deter- 
«  minatio  non  provenit  ex  parte  bonitatis  ipsius ;  cum  enim  seque  fa- 
«  cilis  fuerit  ei  creatio  multaruin,  ut  paucarum  hujusmodi  substan- 
«  tiarum,  et  inflnitarum  ut  flnitarum,  quis  hunc  flnem  imposuit  Crea- 
«  tori  ?  quis  eum  sic  limitavit,  et  stare  fecit  in  nuinero  flnito  ?  quis 
«  eum  prohibuit  in  iuflnitum  extendi  ?  quis  vel  modicae  largitatis,  si 
«  eadem  faciiitate  posset  dare  magna,  qua  parva,  et  multa,  qua  pauca, 
«  et  inflnita,  qua  flnita,  prsesertim  cum  laudabiliter  onniia  dare  pos- 
«  sit,  restringeret  se  et  arctaret  ad  bona  flnita?  Quanto  fortius  igi- 
«  tur  largitas  Creatoris  dare  non  potuit  in  numero  aliquo  vel  etiam 
«  quantitate  donabilium?  Non  etiam  illa  limitatio,  et  determinatio  re- 


58  DE     NUMERO,    ET    ORDINE     ANGELORUM. 

«  peti  potest  ex  parte  Angelorum,  cum  int«r  eos  nulla  esset  contra- 
«  rietas  aut  adversatio  qua  sese  invicem  ullatenus  impedirent.  Non 
«  enim  apud  eos  est.  quemadmodum  apud  substantias  corporeas,  loci 
«  angustatio,  qua  fit  ut  sese  invicem  expellant.  —  Respondet  idem 
Guillelmus,  id  equidem  provenire  non  ex  parte  Creatoris,  sed  crea- 
turae,  «  quemadmodum  unquit)  non  defuit  Creatori  virtus  sive  poten- 
«  tia,  ut  mundura  infinitum  creare  posset.  sed  mundo  defuit  potentia, 
«  eujus  defectu  inflnitus  creari  non  potuit;  defuit  enim  ei  reeeptibi- 
«  litas  infinitae  magnitudinis.  Corpus  enim  aliquod  non  potest  esse  in- 
«  finit;^  magnitudinis,  igitur  inundus  corporeus  ut  corpus  esset,  vel 
«  aggregatum  ex  coi-poralibus,  neeesse  habebat  esse  finitus.  Non  igitur 
«  fuit  arctata  divina  potentia.  ut  majorem  ei  magnitudinem  pra^stare 
«  non  posset.  Sed  cum  videret  eum  non  posse  recipere  infinitam,  pro- 
«  vidit  ei  finitam  naturae  suae  congruentissimam,  quse  omnia  alia  cor~ 
«  pora  capere  sufficeret,  et  inter  se  continere.  Sic  etiam  providit  om- 
«  nibus  aliis  corporeis  naturis  suis  eongruentissiinas  quantitates.  Non 
«  enim  sine  causa  formicam  minorem  esse  voluit  Elephante,  et  mu- 
«  scam  tam  longe  a  magnitudine  gruis  vel  aquil<e.  Si  tamen  multi- 
«  tudo  infinita  esse  non  possit,  ex  parte  multidinis  fuit  ista  finitio : 
«  quapropter  stetit  largitas  et  bonitas  Creatoris  in  numero  determi- 
«  nato,  quoniam  indeterminatus  esse  non  poterat  seu  infinitus  ». 

Conclusio  secunda.  —  Ax(;eli  nimero  plures  sunt  quam 
SPECIES  corpore.e,  et  pr.estantiorum  specierum  individua:  nom 
videntur  autem  tot  esse  quot  individua  specterum  corporea- 
RUM  MiNUS  NoniLiUM.  Hpec  videtur  esse  probabilior  quantum  ad  utram- 
que  partem. 

Primam  indicat  sanctus  Dionysius  cap.  14.  De  Ccelesti  Hierarcliia 
ubi  ait :  Malti  sunt  beati  ccelestium  mentiam  exercitus,  qui  infirmum 
et  contractum  numeroinim  corporeorum  quibus  utimur  modum  supe- 
rant,  et  transeunt,  atque  scienter  de/iniuntur  a  sola  e/irum  summay 
ccdfstique  intclliyentia,  ac  scientia,  quce  eis  abundantissime  conceditur 
a  Diuinitate,  et  infinitce  cognitionis  causa,  quce  simul  universarum  re- 
rum  modo  naturam  superante  principium  est,  et  causa  deficiens  essen- 
tice,  et  vis  continens,  et  complectens  determinatio.  Additque  ibidem  Dio- 
nysius  Scripturam  numeram  Angelorum  maximis  numeris  in  se  repli- 
catis,  et  Myriadum  Myriadibus  explicare  solere.  Subscribit  ^Eneas  Ga- 
zaeus  tomo  2.  biblioth.  Grsec.  cuju&  in  Theophrasto  verba  sunt  eju- 
smodi:  Atqui  intelligibilibus  virtutibus  plenum  est  ccelum  universum, 
plena  sunt  terra,  mare,  et  quce  sub  terra  sunt  omnia,  et  quod  quidam 
e  nostris  Sapientibus  dixit,  nihil  est  vacuum,  ne  tantillum  quidem  ut 
vel  arista,  et  pilus  immitti  possit.  Adeo  ut  etsi  velit  Deus  ad  decem 
annorum  millia  hominum  propagare  vitam,  non  tamen  cequales  nu- 
mero  futuras  putem  hominum  animas,  Angelorum,  dcEmonumque  mul- 
titudini. 

Probatur  etiam  ratione  theologica :  quia  cum  perfectio  Universi 
fuerit  a  Deo  prseeipue  intenta  in  creatione  rerum,  quanto  aliqua  sunt 
magis  perfecta,  tanto  in  majori  excessu  fuerant  creata.  Quare  sicut 
Deus  corpora  cselestia  incorruptibilia,  et  perfeetiora  sublunaribus  in 
eo  inodo    essondi  condidit,    ut  essent  in  mole    infinities  pene  majori. 


DE    NUMERO,    ET    ORDINE    ANGELORUM.  59 

quani  .subliiiiaria,  sic  Angelos  incorruptibiliter  creavit  longe  niajori 
quantitate:  non  quideni  continua,  sed  discreta,  idest  majori  numero,. 
quani  c?etera  omnia  ipsis  inferiora. 

Secunda  pars  etiam  constat ;  quis  enim  in  animum  inducct  Ange- 
los  esse  plures  omnibus  arenis  maris,  atomis  aeris,  olerum,  et  arbo- 
rum  foliis,  culicibus,  muscis,  formicis,  et  omnibus  fluviornm,  marisque 
piscibus,  necnon  omnibus  granis  tritici,  hordei,  et  omnium  legumi- 
num,  quorum  ingens  numerus  prope  in  infinitum  vergit? 

Conclusio  tertia.    —   Probabiliu.s  est  numerum  AxaELO- 

RUM  EX(;EDERE  MUT/riTUDTNE:\l  IIOMINUM,  QUI  SUNT,  FUERTiNT,  ET 
BXTITURT    ST^NT. 

Probatur  primo  ex  illa  parabola  boiii  Pastoris,  qui  relietis  nona- 
ginta  novem  ovibus,  qusesitum  abit  unam  deperditam,  et  inventam 
humeris  reportat,  ut  legimus  Lucse  15.;  nam  ovis  illa  uniea,  humana 
dicitur  esse  natura:  Angeli  vero  undecentense  reliquae.  Sic  S.  Hila- 
rius  in  Matthiieum :  Ovis  (inquit)  una,  homo  intelligendm  est,  et  siib 
homine  uno,  universitas  sentienda  est:  sed  in  unius  Adce  errore  omne 
hominum  genus  aberravit:  ergo  nonaginta  novem  non  errantes,  mul- 
titudo  Angelorum  ccelestium  opinanda  est,  quibus  in  Ccelo  est  lcBtitia, 
et  cura  salutis  humance.  Subscribit  S.  Amb.  lib.  7.  ad  cap.  15.  Lucaj ;. 
Dives  igitur  pastor  (inquit)  cujus  omnes  nos  centesima  portio  sicnius, 
habet  Angelorum,  Archangelorum,  Dominationum,  Potestatum,  Thro- 
norum,  cdiorumque  innumerdbiles  greges,  quos  in  moniibus  dei'eliquit^ 
qui  quoniam  sunt  rationabiles,  non  immerito  hominum  redemptione 
lcetantur.  —  Cvrillus  quoque  Hierosolymitanus  cath.  15.  non  solum 
ex  illa  parabola  idem  colligit,  sed  hoc  insuper  argumento  utitur,  quod 
ex  loci  magnitudine,  incolarum  multitudo  «stimari  debeat :  est  auten:» 
universa  terra  puncti  instar  in  unius  cseli  medio,  in  quo  Angeli  de- 
morantur :  Nam  pro  locorum  magnitudine  (inquit)  hominnm  incolatus; 
cogitandus  est,  quod  si  hcec  terra  nostra  est  tamquam  centrum  in  me- 
dio  cceli,  et  tantam  habet  multitudinem ,  quantam  haJjebit  multitudinem 
cxBlum,  quod  terram  ambit,  et  cceli  ccelorumf  Immensam  certe  habent 
multitudinem. 

Suffragatur  etiam  alia  ratio  petita  ex  communi  sententia  Theolo- 
gorum  affirmantium  singulis  hominibus  a  Deo  deputari  custodem  An- 
gelum  ex  infimo  ordine ;  ita  quod  unusquisque  hominum  qui  fuerunt 
a  mundi  primordio,  et  ad  finem  sunt  extituri,  peculiarem  suum  habue- 
rit,  aut  habiturus  sit  Angelum ;  imo  legimus  in  Uevelcdionibus  S.  Bri- 
gittoe.  lib.  4.  cap.  11.  tot  esse  in  illo  infimo  ordine  S.  Angelos,  ut  ex  illo 
plusquam  decem  singulis  hominibus  in  custodiam  deputari  possent. 
Cum  autem  plures  sint  in  superioribus  ordinibus  Angeli,  haud  dubium 
est  eos  omnes  longe  numerum  hominum  excedere. 

DiCES :  Homines  salvandi  tot  sunt,  quot  Angeli  mali,  quia  tot  erimt 
beati  homines  quot  ceciderunt  Angeli,  ruinam  eorum  ex  pari  numero 
reparaturi :  sed  constat  quod  tertia  pars  Angelorum  cecidit,  quando 
Draco  tertiam  partem  stc^llarum  traxit,  Apoc.  12.  homines  vero,  qui 
beatitudine  donabuntur  non  sunt  tertia  pars  hominum,  siquidem  Ahdti 
sunt  vocati,  pauci  vero  electi:  ergo  videntur  esse  plures  homines,  quam 
Angeli ;  siquidem  homines   damnandi    longe    plures    sunt,  quam  sal- 


'60  DE    DISTIXCTIONE    ANGELORUM. 

vaudi.  qiii  tertiam  Augelorum  partem  exnequabuut.  —  Bespcndeo 
primo,  falsum  esse  homiues  tautum  ex  aceideuti  ruiua?  Augelonim, 
et  uou  per  se  fuisse  saluti  destiuatos ;  ideoque  totidem  praecise  sal- 
vaudos.  —  Secundo  iucertum  est,  au  illae  Augelorum  sedes  siut  per 
homiues  tautum  iu  eodeui  uumero,  et  secuudum  eamdem  proportiouem 
iustauraudc^.  Forfasse  enim  (iuquit  S.  Augustiuus  iu  i^uchiridio  c.  29.) 
civitas  illa  coelestiSj  nulla  civium  suoium  numerositate  fraudabitur, 
sed  uberiore  etiam  copia  fortasse  regnahit.  Quia  iion  scimus  quantus 
sit  vel  salvandorum  hominum,  vel  malorum  Angelorum  numerus.  — 
Tertio  deuique  dico  iucertura  esse,  au  Lucifer  tertiam  partem  Ange- 
lorum  prscise  traxerit :  uam  Apoe.  12.  uumerus  certus  pouitur  pro  in- 
certo.  Et  seusus  litteralis  est  de  Autichristo  inducturo  iu  errorem,  et 
peruiciem  magnam  partem  fidelium  etiam  doctiorum,  et  praestautio- 
ram,  qui  stellarum  instar  iu  firmamento  Ecclesise  fulgeut,  ut  docent 
Interpretes  capitis  citati.  maxime  Richardus  1.  4.  in  Apoc,  noster  Li- 
rauus  iu  eumdem  locum,  et  plurimi  Eecentiores  post  ipsos. 

DicES  2:  Tot  sunt  homines,  quot  Angeli :  ergo  Angeli  homiuum 
inultitudinem  non  excedunt.  Probatur  antecedens  ex  illo  Deuteronomii 
32.  Constituit  terminos  populorum  juxta  numerum  Angelorum  Dei,ut 
legunt  septuaginta  Interpretes :  nam  pro  eo  quod  est  iu  Vulgata  Juxta 
numerum  filiorum  Israel  legunt  filiorum  Dei.  quibus  Angeli  possunt 
intelligi.  ita  quod  Deus  constituerit  numerum  multiplicationis  homi- 
num  juxta  uumerum  Angelorum.  —  Respondeo  lectiouem  Vulgatam 
esse  prseferendam.  ut  colligitur  ex  Hebrseo  septuaginta  interpretum, 
ut  testantur  Origenes,  et  alii.  Sensusque  est  Deum  cum  Babylonae 
linguas  contunderet,  et  in  varias  terrse  partes  homines  dispergeret ; 
jam  tunc  terram  Chanaam  filiis  Israel  destinasse  in  sufficientem  et 
commodam  habitatiouem  :  tum  etiam  quia  lieet  proprie  legatur,  Juxta 
numerum  pliurum  Dei:  inde  solum  colligunt  antiqui  Patres  humana 
Regna,  et  Imperia  divina  esse  juxta  numerum  Angelorum,  qui  ad 
illorum  custodiam  deputatl  sunt,  ut  exponit  Theodoretus  Orat.  10.  in 
Danielem  circa  verba  illa ;  Princeps  regni  Persarum  restitit  mihi,  etc. 
Et  juxta  eumdem  sensum  dixit  Clemens  Alexandr.  lib.7.  Strom,  param  a 
principio:  Sunt  jussu  divino,  et  antiquo  per  Gentes  distribidi  Angeli. 

QU.iLSTIO  SECUNDA. 

AN  INTER  ANGELOS  PLURES  SINT  SPECIE,  ET  SOLO 
NUMERO  DISTINCTI. 

NoTAXDUM  1.  Ex  Doctore  Subtili  duplicem  iu  re  qualibet  creata 
reperiri  difierentiam.  nempe  specificam.  et  individualem.  Prima  est 
iuter  illa,  quse  difterunt  essentialiter.  ut  inter  horainem,  et  equum, 
et  hujusraodi  differentia  soluni  invenitur  inter  species  distinctas,  vel 
individua  diversarura  specierum :  etiam  inter  ea,  quae  nec  specie,  nec 
genere  proxirao  conveniuut,  ut  inter  horainera,  et  albediuera.  Se- 
cunda  est  inter  duo  iudividua,  ut  inter  duos  homines,  vel  inter  duos 
lapides.  et  universaliter  inter  ea,  quse  conveniunt  inter  se  specie  spe- 
cialissima,  quaeque  plurificantur  per  difierentias  individuale^.  A  quo 
mitem  sit  petenda  hsec  difierentia  uuraeralis,  varie  invicem  dissentiunt 
Auetores,  ut  constat  ex  nostra  Logica  q.  3.  De  differentia  individuali: 


DE    DISTINCTIONE   ANGELORUM.  61 

qiiidam  enim  eam  repetunt  ab  existentia  rei:  aliqui,  cum  S.  Thoma, 
ex  materia  sive  affecta  quantitate  et  aliis  accidentibus,  sive  tantum 
secundum  se  considerata ;  alii  aliter  sentiunt;  Doctor  vero  Subtilis  in  2. 
(l/sfincf.  3.  docet  eani  differentiam  esse  aliquam  entitatem  positivam, 
si'd  indistinctam  formaliter  a  natura,  quse  individuatur. 

NoTANDiM  2.  Quod  etsi  Angelus  non  sit  physice  compositus  ex 
materia  et  forma,  nec  ex  partibus  quantitativis ;  tamen  revera  com- 
positus  est  metaphysice  ex  aetu  et  potentia,  sive  ex  genere  et  dil- 
lerentia,  sive  ex  natura  et  supposito.  Nulla  enim  prseter  naturam  di- 
vinam  est  substantia,  qu?e  sit  purus  actus  ;  hoc  namque  soli  Deo  con- 
venit  ex  summa  illius  singularitate,  et  necessitate  essendi,  cum  ipsum 
constituant  in  ultima  actualitate,  et  unitate:  inde  essentia  divina  non 
cst  determinabilis,  nec  contrahibilis  ad  plura  individua,  quemadmo- 
dum  naturse  speciflc?e  in  rebus  creatis ;  hinc  implicat  eam  concipi,  ut 
indifferentem  ad  plures  Deos.  An  autem  natura  Angelica  ita  etiam  sit 
singularis,  ut  non  possit  raultiplicari  in  varia  individua,  controverti- 
tur  apud  Theologos. 

NoTANDUM  3.  Circa  prsesentem  Qusestionem  tres  esse  Theologorum 
sententias.  Prima  est  S.  Thomse  qusest.  50.  art.  4.  et  in  q.  de  spiri- 
tualibus  creaturis  art.  8.,  Cajetani  de  ente,  et  essentia  c.  5.  q.  9.  et 
aliorum  affirmantium  omnes  Angelos  differre  specie  inter  se :  esseque 
impossibile  dari  plures  Angelos  solo  numero  diversos.  Impossibile,  in- 
quam,  vel  absolute  et  simpliciter,  ut  sentiunt  Cajetanus,  et  alii  per 
eum  citati,  vel  de  potentia  ordinaria,  quod  videtur  sentire  S.  Thomas 
Opusculo  16.  Secimda  priori  contraria,  vult  omnes  differre  solo  nu- 
mero.  Terfia  sententia,  et  media  inter  pr?ecedentes,  affirmat  Angelos 
partim  specie,  partim  numero  solo  differre. 

Conclusio  prima.  —  Admittenda  est  distinctio  specifica 

INTER   AnGELOS. 

Probatur  primo  ex  S.  Dionysio  c.  5.  De  Ccelesfi  IJierarchia,  ubi  ait: 
Enunfianf  sancforum  vohcininum  fradifiones,  superiores  subsfanfias 
esse  graduum  infer  se  celsitudine  differentes.  Differentia  autem  gradua- 
lis  ad  minus  significat  diversitatem  specificam:  nam  plura  individua 
solo  numero  differentia,  non  differunt  inter  se  diversis  gradibus,  seu 
graduum  celsitudine:  ergo  ex  S.  Dionysio  inter  Angelos  potest  esse 
distinctio  specifica. 

Conclusionem  probat  Alensis  in  2.  Qucest.  20.  membr.  6.  «  Angeli 
«  de-  suprema  Hierarchia  plus  differunt  respectu  eorum,  qui  sunt  in 
«  infima,  quam  ab  eis,  qui  sunt  in  suprema  Hierarchia:  sed  illi,  qui 
«  sunt  in  eadem  Hierarchia,  vel  specie  sunt  idein,  vel  idem  genere, 
«  et  diflerunt  specie;  ergo  Angeli,  qui  sunt  in  superiori  Hierarchia,  cum 
«  plus  differant  ab  his,  qui  sunt  in  inflma,  differunt  specie.  Item  qui 
«  sunt  in  ordine  Seraphico,  plus  conveniunt  inter  se,  quam  conve- 
«  niant  cum  illis,  qui  sunt  de  ordine  Cherubim,  aut  Thronorum :  ergo 
«  cum  illi,  qui  sunt  de  ordine  Seraphim  inter  se  conveniant  in  spe- 
«  cie,  et  differant  secundum  numerum,  vel  conveniant  secundum  ge- 
«  nus,  et  differant  specie  ;  ita  illi  qui  sunt  de  ordine  Seraphim  diffe- 
«  runt  ab  his  qui  sunt  de  ordine  Cherubim.  Praeterea  ordines  distin- 


62  DE    DISTINCTIONE    ANGELORUM. 

«  guuntur  seeundum  offieia  ;  offieia  autem  sunt  differentia  genere,  vel 
«  specie:  ergo  et  Angeli  ». 

Probatur  insuper  :  id  maxinie  asserendum  est  Deum  eonstituisse, 
quod  magis  cedit  in  ipsius  divinpe  potenti?e,  ac  sapientiae  commenda- 
tionem,  et  LFniversi  pulchritudinem,  quodque  ex  natura  sua  non  re- 
pugnat:  sed  plures  Angelos  esse  specie  distinctos,  nullatenus  repugnat, 
idque  maxime  vergit  in  Dei  commendationem,  et  Universi  ornatum, 
ergo  etc.  Probatur  rninor  quantum  ad  primam  partem,  nempe  quod 
non  repugnet:  etenim  illa  repugnantia  repetenda  esset,  vel  ex  parte 
Dei,  vel  ex  parte  Angeli:  at  ex  parts  Dei  nulla  potest  excogitari:  si- 
quidem  Deus  est  infinitus  in  ratione  substantise  spiritualis,  qu;;madmo- 
dum  in  omni  alia  perfectione :  ergo  in  tali  ratione  est  infinita  varie- 
tate  participabilis  et  imitabilis;  adeoque  conveniens  est  ut  a  pluribus 
^ipeciebus  substantiae  spiritualis  participetur :  adde  quod  incredibile 
videtur  tantam  specierum  varietatem,  et  multitudinem  in  rebus  cor- 
poreis  creari  potuisse,  in  gradu  vero  spiritali  completo,  unicam  tan-^ 
tum.  Xon  etiam  repugnat  ex  parte  Angelorum;  haec  enim  repugnan- 
tia,  si  quae  esset,  repetenda  foret  ex  eo  quod  non  possit  explicari  qufe- 
nam  esset  illa  diversitas  specifica  unius  Angeli  ab  altero:  sed  hgec  ratio 
nulla  est,  possunt  enim  facile  concipi  habere  difterentias  speeificas, 
quibus  invicem  distinguuntur :  sicut  enim  differuijt  plusquam  speci- 
fice,  tum  a  Deo,  tum  ab  anima  rationali,  utpote  qui  a  Deo  superantur 
perfeetione  substantiali  intellectiva  plusquam  speciflce,  ipsique  animas 
rationales  excedunt,  etiam  quatenus  spirituales  et  intellectivai  sunt; 
sic  alii  alios  excedere  possunt  specifice  in  gradu  intellectuali  completo, 
et  consequenter  in  operatione,  ita  ut  plura  simul,  et  nobilius,  perfe- 
ctiusque  intelligant:  unde  etiam  species,  sive  infusas,  sive  acquisitas 
habeant  ampliores,  et  consequenter  majori  polleant  volendi  et  ope- 
randi  facultate.  Quod  utique  firmatur  ex  eo  quod  Theologi  passim 
cum  S.  Damasceno  lib.  2.  De  Fide  c.  3.  docent,  Angelos  accepisse  gra- 
tiam  proportionate  ad  sua  naturalia,  quatenus  scilicet  juxta  naturarum 
diff^erentiam,  gratias  Deus  ampliores,  aut  minores  ipsis  contulerit.  Id 
etiam  maxime  conducit  ad  Universi  pulchritudinem,  quemadmodum 
«nim  specierum  corporalium  diversitas  mundum  visibilem  et  sensibi- 
lem  mirum  in  modum  exornat;  sic  substantiarum  spiritualium  varietas 
mundum  spiritualem  et  intellectualem  illustrat. 

.  DiCES  1 :  Plurimi  S.  Patres  affirmant  Angelos  esse  ejusdem  naturse, 
et  speciei :  sic  Athanasius  vel  quisquis  est  Auctor  qusestionum  ad  An- 
tiochum  q.  o.  affirmat  eamdem  esse  Angelorum.  et  dsemonum  essen- 
tiam,  sicut  et  hominum :  at  homines  specie  non  diflerunt :  ergo  nec 
Angeli.  Subscribunt  Damascenus  lib.  De  Decretis  cap.  1.  Anselmus 
lib.  2.  Cur  Deus  homo,  cap.  21.  Et  Basilius  lib.  3.  Contra  J^Jujiomium, 
dicens,  Prioritatem  in  Personis  non  impedire  unitatem  essentice:  An- 
geli  enim  priores  sunt  alii  aliis,  et  tamen  sunt  ejusdem  essentice.  — 
Respondeo ,  SS.  Patres  nomine  essentise,  naturse,  vel  speciei,  intelli- 
gere  gradum  speciei  subalternse,  nempe  spiritualitatem  et  intellectua- 
litatem,  iu  quibus  omnes  Angeli  univoce  conveniunt;  qua  ratione  om- 
nes  creaturse  corporeae  dici  possunt  ejusdem  naturse,  habent  quippe 
rationem  corporis,  et  materise  communem. 

DiCES  2:  Omnes  animse  rationales  sunt  ejusdem  speciei :  ergo  etiam 


DE    DISTINCTIONE    ANGELORUM.  63 

et  oinnes  Aiigeli.  Consequentia  videtur  optima  a  paritate  rationis; 
sicut  enim  animae  rationales  in  gradu  rationalitatis,  ita  et  omnes  An- 
geli  in  gradu  pure  spiritualitatis,  et  intellectualitatis  conveniunt. 
—  Nego  paritatem,  et  ratio  disparitatis  ha;c  proferri  potest,  quod 
anima?  rationales  eum  sint  formae  natura  sua  ordinat»  ad  Informan- 
dum  corpus,  ut  cum  eo  constituant  hominem,  qui  ex  se  mortalis  est; 
idcirco,  ne  Universum  unius,  aut  alterius  hominis  interitu,  privaretur 
tota  aliqua  specie,  vel  pluribus,  debuit  tota  hominum  multitudo  esse 
unius,  et  ejusdem  speciei.  Noii  sic  autem  est  de  Angelis,  cum  enim 
unusquisque  ex  natura  sua  sit  incorruptibilis,  nec  ad  sui  conser\'a- 
tionem  indigeat  multiplicatione,  aut  aliqua  propagatione  individuorum 
in  sua  specie  infima,  hinc  est,  quod  Angeli  potuerunt  esse  diversse 
speciei. 

DiCES  ii:  Tota  distinctio,  quae  inter  Angelos  statuitur,  nobis  tantum 
apparet,  vel  ex  donis  ipsis  a  Deo  concessis;  vel  ex  officiis,  ad  qune 
deputantur:  sed  hsec  subsistere  possunt  in  Angelis  ejusdem  natura?, 
et  vspeciei :  erg-o  nulla  inter  eos  videtur  esse  specifica  distinctio.  — 
Respondeo ,  equidem  Angelorum  distinctionem  ex  illis  assignatis  ca- 
pitibus  apparere,  et  colligi  a  iiOHtenori,  et  quasi  per  quemdam  locum 
extrinsecum:  at  vero  longe  melius  nobis  insinuatur  illa  Angelorum 
><pecifica  diversitas,  ex  illis  rationibus  superius  a  nobis  designatis. 

Conclusio  secunda.  —  Probabilius  est  Ancielos  plures 

ESSE    EJUSDEM    SPECIEI,    ET    SOLO    MUMERO    DIFFERENTES.    HpeC  CSt  Do- 

ctoris,  et  omnium  pene  Theologorum,  paucis  demptis  Thomistis,  qui 
contrarium  cum  Cajetano  propugnant.  Eam  prius  docuerat  Seraphicus 
Doctor  in  dist.  3.  prima  parte  distinctionis,  art.  2.  qiccest.  1.  ubi  ait: 
«  quidam  dixerunt,  quod  in  Angelis  est  discretio  personalis,  sed  num- 
«  quam  pure,  imo  sunt  tot  species,  quot  individua,  similiter  dicunt 
«  in  luminaribus.  Sed  licet  hoc  probabilitatem  habeat  vi  corporibus 
«  c?elestibus,  non  tamen  videtur  rationabile  in  spiritibus,  ut  nullus 
«  communicet  cuin  alio  in  iiatura  spirituali,  et  specifica:  sicut  enim 
«  innotescit  per  Scripturam,  multi  Angeli  ad  idem  officium  ordinan- 
«  tur,  et  communem  videntur  habere  operationem  eamdem :  non  autem 
«  per  Scripturam,  nec  pei'  dicta  Sanctorum,  nec  per  officia  innotescit 
«  tanta  diversitas :  ideo  non  ^'idetur  nisi  prsesumptio  hoc  dicere,  ma- 
«  xime  cum  non  appareat  in  promptu  aliqua  ratlo  cogens.  Alia  est 
«  positio  sobria  et  catholica,  quai  in  Angelis  distinctionem  ponit 
«  quantum  ad  personalitatem  tantummodo,  aut  in  omnibus,  aut  in 
«  aliquibus  »•  Subscribit  etiam  S.  Tliomas  Opusc.  16.  De  unitate  in- 
tellectus  contra  Averroistas,  ubi  ait:  «  Sic  ergo  intellectus,  si  natura- 
«  liter  esset  unus  omnium,  quia  non  haberet  naturalem  causam  mul- 
«  tiplicationis,  posset  tamen  sortiri  multiplicitatem  ex  supernaturali 
«  causa,  nec  esset  implicatio  contradictionis :  quod  non  tantum  dici- 
«  mus  propter  propositum,  sed  magis  ne  hsec  argumentandi  forma  ad 
«  alia  extendatur  :  sic  enim  possent  concludere,  quod  Deus  non  potest 
«  facere,  quod  mortui  resurgant,  et  quod  cseci  ad  visum  reparentur  ». 
Nec  valet  reponere  cum  Goneto,  intentum  Angelici  Doctoris  in 
prsedicto  loco,  esse  tantum,  quod  noii  repugnet  intellectualem  natu- 
ram,  ex  eo  quod  intellectualis  est,  multiplicari,  dummodo  dicat  ordi- 


64  DE    DISTINCTIONE    ANGELORUM. 

nem  ad  materiam:  cle  Angelis  autem,  inquit,  nihil  ibi  tractat,  quia 
repug-nantia  multiplicationis  eorum  non  oritur  ex  natura  intellectuali, 
ex  eo  quod  immaterialis,  et  incorporea  est,  sed  ex  eo  quod  omnino 
separata,  et  irreceptibilis  sit,  ita  quod  nec  materiam  includat,  nec  or- 
dinem  dicat  ad  illam.  Hsec,  inquam.  replica  nulla  est :  siquidem  An- 
gelicus  Doctor  absolute  pronuntiat.  quod  si  intellectualis  substantia 
non  haberet  naturalem  causam  multiplicationis,  posset  tamen  sortiri 
multiplicationem  ex  supernaturali  causa.  Hoc  est.  etsi  non  diceret  or- 
dinem  ad  materiam,  qu?e  in  ejus  mente  est  causa  naturalis  indivi- 
duationis,  posset  tamen  virtute  supernaturali  multiplicari  numero^ 
quia  id  contradictionem  non  implicat:  quidquid  autem  contradictio- 
nem  non  implicat,  fieri  potest  a  Deo.  Adde  quod  anno  1325.  a  sacra 
J^acultate  Parisiensi,  agente  Stephano  Episcopo,  proscripti  sunt,  et  da- 
mnati  sequentes  articuli  1.  Qu/a  intdligPMtice  iion  halyent  materiam, 
Deus  non  pofest  facere  plures  ejusde.m  specifi :  2.  Deus  non  potpst  mul- 
fiplicare  indicidua  sub  una  specie^  sine  materia.  3.  Formee  non  reci- 
piiint  divisionem,  nisi  secundnm  materiarn.  Et  merito  quidem  pra?fati 
tres  Articuli  fuerunt  proscripti :  non  est  enim  denegandum  aJiquid 
divinse  potentije,  quod  manifestam  contradictionem  non  involvit ;  quia 
non  est  impossihile  apud  Deum  omne  verbum.  Quamvls  autem  plene^ 
et  evidenter  non  percipiamus  quomodo  distinguerentur  illi  duo  Angeli 
intra  eamdem  speciem ;  nihilominus  plura  novit  Deus  facere,  quam 
nos  intelligere ;  nam  Philosophi  reputant,  quod  a  privatione  perfecta 
et  consummata  ad  habitum  non  est  possibilis  regressus;  at  Deus  nos 
docuit  mortuos  posse  resurgere,  et  csecos  ad  visum  reparari.  Philosophi 
etiam  impossibile  reputant  accidens  posse  esse  sine  subjecto,  et  quod 
Deus  fieret  homo,  quod  pateretur  etc;  attamen  philosophis  licet  recla- 
mantibus,  hjpc  omnia  postmodum  Deus  opere  complevit. 

Probat  conclusionem  J) octor  SMhti\i%  loco  laudafo  ?i?^77iero  3.:  Nulli 
speciei  infimje  repugnat  communicari  posse  pluribus :  ergo  nec  repu- 
gnabit  habere  sub  se  plura  inferiora  solo  numero  distincta;  subinde- 
que  poterit  Deus  plures  Angelos  numerice  distinetos  sub  eadem  specie 
atoma  producere.  Consequentia  patet :  probatur  antecedens  :  si  alicui 
speciei  inflm?e  repugnaret  communicari  pluribus,  vel  haec  repugnantia 
proveniret  ex  perfectione,  vel  ex  imperfectione  talis  speciei :  non  ex 
perfectione,  quia  communicabilitas  convenit  naturae  sive  quidditati  di- 
vinse,  qu8e  tamen  est  summe  perfecta  :  non  etiam  ex  imperfectione, 
quia  communicari  pluribus,  convenit  speciebus  infimis  substantife  cor- 
porese,  qua^  tamen  sunt  imperfectiores  sp?ciebus  infimis  naturje  an- 
gelic?e :  ergo  nulli  speciei  infim?e  plitribus  communicari  repugnat ; 
adeoque  nec  angelicse  repugnabit. 

Hiic  RATiONi  ut  respondeant  Recentiores  Thomistae  observant  cum 
Cajetano  Opusculo  de  ente,  et  essentia  cap.  5.  qucest.  9.  triplicem  esse 
speciei  infim?e  sive  quidditatis  commuuicabilitatem.  Prima  est,  quae 
fit  cum  limitatione  ipsius  ad  certum  gradum  suse  perfectionis,  et  dicitur 
communicabilitas  naturae  universalis  respectu  suonim  inferiorum.  Se- 
cunda  est,  quse  fit  absque  limitatione  naturse  ad  certum  gradum  suae 
perfectionis,  quo  pacto  natura,  sive  quidditas  divina  dicitur  comrnu- 
nicabilis  tribus  Personis.  Tertia  denique  est  illa,  qu?e  fit  per  assum- 
ptionem   alicujiis    naturre    ad    hypostaticam    unionem,    et    ita    natura 


DE    DISTINCTIONE    ANGELORUM.  65 

huniana  dicitur  communicabilis  tribus  Personis  divlnis,  in  quantum 
videlicet  qurelibet  ex  illis  potest  illam  assumere  ad  unionem  hyposta- 
ticam.  Quibus  praimissis,  negant  antecedens,  de  quocumque  ex  illis 
tribus  modis  accipiatur;  nam  si  primo  modo,  est  falsum,  quia  essentia 
divina  non  est  communicabilis  primo  modo.  Si  secundo  modo,  etiam 
falsum  est,  quia  nulla  essentia  sive  quidditas,  vel  species  infima  creata, 
est  communicabilis  hoc  modo.  Si  denique  an-tecedens  intelligatur  de 
tertia  communicabilitate,  falsum  est  etiam,  ut  patet  exemplo  naturse 
divina?,  quae  non  potest  assumi  a  pluribus  suppositis  ad  unionem  hypo- 
staticam.  —  Contra,  ratio  Doctoris  recte  procedit ;  fundatur  enim  in 
illa  maxima :  Quidquid  competit  generi  sive  prcedicato,  competit  speciei 
sive  subjecto:  nam  communicahlle  in  illo  antecedenti  accipitur  in  com- 
muni,  et  quatenus  est  indifferens  ad  illos  tres  modos  :  quasi  diceret 
Doctor,  omnis  quidditas  est  communicabilis :  natura  angTlica  est  quid- 
ditas  :  ergo  est  communicabilis;  quod  argumentum  est  optimum,  quia 
est  a  toto,  ut  g'enus  ad  species,  nam  quiddltas  est  genus,  et  essentia 
angelica  est  una  sj^ecies  illius  :  ergo  prsedicatum,  quod  competit  illi 
generi,  nempe  quldditas,  debet  competere  quoque  e^jus  speciebus  ;  ex 
quo  sequitur,  quod  cum  natura  angelica  sit  quidditas,  etiam  sit  com- 
municabilis  altero  illorum  modorum;  cum  autem  primo  modo  sibi  re- 
pugnet  communicari,  a  sufficiente  divisione  sequitur  quod  secundo 
modo  communicetur,  vel  sit  communicabilis.  Nam  licet  a  superiori 
ad  inferius  affirmative  non  valeat  consequentia;  non  enim  sequitur  est 
animal :  ergo  est  liomo :  bene  tamen  a  superiori  descendendo  ad  in- 
ferius  per  distributionem.  Sequitur  enim  optime:  Petrus  est  animal : 
ergo  est  homo^  vel  hrutum  ;  sed  non  est  hrutum :  ergo  est  Uomo :  ita 
in  proposito,  natura  angelica,  quse  est  speeies,  est  communicabilis  plu- 
ribus :  erg-o  vel  sine  divisione,  seu  distinctione  numerica  sui,  vel  cum 
ea  :  sed  non  sine  divisione  numerica  sui,  quia  hoc  soli  divinae  naturse 
competit:  ergo  cum  divisione  sui  numerica.  —  tI^  "  Conprmantur  istai 
naturam  aliquam  specificam  carere  individuis  et  esse  alteri  incommu- 
nicabilem,  vel  importat  et  connotat  perfectionem  aut  imperfectionem. 
Si  iraperfectionem,  hsec  non  est  tribuenda  naturse  angelicae  omnium 
naturarum  creatarum  prajstantissima? ;  si  perfectionem,  inde  inferre 
liceret  naturam  angelicam  esse  divina  perfectiorem ,  quia  esset  magis 
incommunicabilis.  Natura  enim  divina,  licet  sit  incommunicabilis  plu- 
rimis  individuis,  est  tamen  communicabilis  pluribus  personis.  Natura 
vero  angelica  esset  dumtaxat  communicabilis  uni  personse,  ac  subinde 
magis  esset  incommunicabilis  quam  divina.  Accedit  quod  si  natura 
speciei  angelicse,  (verbi  gratia),  cherubim,  sit  tota  simul  et  secundum 
omnimodam  suam  perfectionem  in  unico  individuo,  puta  sancto  Mi- 
chaele  aut  Gabriele,  erit  infinit!©  perfectionis.  At  hoc  consequens  est 
absurdum,  igitur  etc.  Probatur  sequela;  quia  idcirco  Thomistse  negant 
individuorum  multiplicationem  in  Angelis  ex  eo  quod  ista  multipli- 
catio  tenderet  in  infinitum ;  individua  enim  respectu  ejusdem  speciei 
sunt  interminata :  cum  igitur  Gabriel  aut  Michael  haberet  naturam 
correspondentem  infinitis  individuis,  inde  fit  manifestum  quod  ipse 
etiam  sequipoUeret  infinitis  Angelis,  siquidem  actu  haberet  speciem 
quaj  ex  sua  communi  ratione  deberet  extendere  se  ad  infinitos  Angelos. 
At  inquies:  ratio  ista  nullatenus  concludit,  alioquin  quodlibet  in- 

Frassen  Theol.  Tom.  IV.  5 


66  DE    DISTINCTIONE    ANGELORUM. 

dividuura  alterius  uatur?e  quain  augelicse.  puta  humanse,  cum  habeat 
totam  nituram  humanam  in  infinitum  multiplicabilem,  dici  deberet 
inlinit?e  perfectionis,  quia  hab.^ret  naturam  infinitse  ^irtutis  in  sua 
communicabilitate.  —  Contra,  ista  responsio  argumenti  \^m  non  levat, 
est  enim  discrimen  inter  individuum  nalur?e  humame  et  angelicJB 
quod  individuum  naturse  humanoe  complectatur  in  se  naturam  quse 
non  est  actu  sed  tantum  potentia  multiplicabilis  in  infinitum,  ac  su- 
binde  actu  non  habet  omnimodam  suam  multiplicabilitatem.  At  vero 
si  natura  angelica  sit  incommunicabilis  pluribus  individuis,  consequens 
est  quod  indi\iduum  in  quo  residet,  continet  omnimodam  illius  mul- 
tiplicabilitatem,  ac  proinde  habet  multiplicabilitatem  in  infinitum.  Si- 
quidem  natura  in  illo  individuo  habet  id  omne  quod  obtineret  in  in- 
finitis  individuis,  si  multiplicabilis  esset  in  plura  iudividua.  "  ^ 

Probat  secundo  Doctor :  omnis  natura,  quae  potest  intelligi  sub  ra- 
tione  universalis  absque  contradictione,  est  plurificabilis  numero  ;  si 
enim  esset  de  se  ha^c,  repugnaret  ei  intelligi  sub  ratione  uuiversalis, 
sicut  repugnat  essentiae  divin?e,  quod  intelligatur  sub  ratione  univer- 
salis,  quia  essentia  divina  est  de  se  haec :  sed  omnis  natura  creata  potest 
intelligi  sub  ratione  universalis  absque  contradictione  ;  quia  nulla  est 
de  se  hsec,  alioqui  per  potentiam  Dei  absolutam  uon  posset  multipii- 
cari,  etiam  specifice:  ergo,  etc.  Confirmatiir :  licet  enim  Sol,  v.  g.  sit 
unus  numero  in  sua  specie,  tamen  intelligitur  in  universali,  siquidem 
de  eo  assignatur  definitio,  quse  competeret  aliis  indi^siduis  Solis,  si 
darentur  :  ergo  omnis  natura  creata  est  multiplicabilis  numero. 

Repoxunt  Thomi.st-i:  aliquid  posse  dici  uuiversale  duobus  modis, 
scilicet  vel  ex  parte  rei,  vel  ex  parte  intellectus :  primo  modo,  quando 
res,  quae  dicitur  universalis,  revera  est  in  pluribus,  ut  animalitas  in 
homine  et  bruto,  vel  humanitas  in  Petro  et  Paulo:  secundo  modo 
quando  res  illa  ab  intellectu  percipitur  secundum  se,  et  absque  eo 
quod  inveniatur  in  pluribus,  sed  solum  reprsesentetur  sine  conditio- 
nibus  individuantibus,  quse  sunt  materia,  et  quantitas  :  quibus  prse- 
missis,  dicunt  naturam  angelicam  non  posse  intelligi  sub  ratione  uni- 
versalis  primo  modo,  sed  tantum  secundo  modo,  quia  illa  quidditas 
angelica  intelligitur  tantum  sine  conditionibus  indi^iduantibus,  non 
tamen  invenitur  iu  pluribus  individuis;  unde  non  habet  fundamentum 
universalitatis  primo  modo :  illa  autem  propositio  major  est  vera  in 
primo  sensu,  sed  tunc  minor  est  falsa;  in  secundo  autem  sensu  minm 
est  vera,  sed  major  est  falsa.  —  Contra,  omne  ens  creatum,  vel  est 
universale,  et  commune,  vel  particulare,  aut  individuum :  sed  quid- 
ditas  Angeli  non  est  de  se  hsec,  et  individua  :  ergo  est  universalis. 
Major  est  clara.  ^finor  probatur  :  ubi  non  est  ratio,  et  causa  indivi- 
duationis,  ibi  non  est  individuatio,  nec  talis  res  est  individua  :  sed 
in  quidditate  Angeli,  ut  volunt  Thomistre,  non  est  principium  indi- 
viduationis  :  ergo  illa  quidditas  non  est  individua,  neque  de  se  hsec: 
ergo  est  universalis.  Praeterea,  si  esset  de  se  hsec,  esset,  ut  essentia 
divina,  implurificabilis  etiam  per  divinam  potentiam  in  plures  spe- 
cies,  quod  est  absurdum.  Consequentia  etiam  patet,  siquidem  inter 
uuiversale  et  individuum  non  est  medium,  quia  universale  est  id, 
quod  est  in  multis,  et  dicitur  de  multis;  singulare  vero  dicitur  de 
uno  solo,    scilicet    de    seipso.    Ex    quo    infero,    quod   non   solum    ex 


DE    DISTINCTIONE    ANGELORUM.  67 

parte  intellectus,  sed  etiam  ex  parte  rei,  quidditas  Angeli  est  intelli- 
gibilis  sub  ratione  universalis,  quia  ex  parte  rei  non  est  de  se  hsec, 
et  iuflividua  :  ergo  est  universalis,  sive  communis,  et  consequenter 
multiplicabilis  in  plura  numero  distincta.  Deinde,  (inquit  Eada),  di- 
stinctio  Cajetani  implicat,  quia  de  ratione  universalis  est  prsse  de 
pluribus  dici,  et  in  pluribus  esse  :  ergo  dividere  univcrsale  in  illud 
quod  est  in  pluribus,  et  in  illud  cui  repugnat  esse  in  pluribus,  est 
dividere  universale  in  se,  et  in  oppositum  sui.  —  Confirmatur:  non 
potest  intellectus  vero  applicare  alicui  intentionem  universalitatis,  nisi 
reperiatur  in  re  fundamentum,  alias  enim  ita  bene  posset  secunda  in- 
tentio  speciei  applicari  naturse  genericse,  sicut  specifieae,  et  intentio 
generis  individuo  sicut  generi :  ergo  necessum  est  aliquod  esse  in  re 
iundamentum,  ad  hoc  ut  intellectus  rem  sub  ratione  universalis  con- 
cipiat :  ergo  cum  intellectus  concipit  naturam  Angeli  Michaelis,  v.  g. 
sub  ratione  communis,  vel  communicabilis  jjluribus,  fundamentum  in 
ipso  invenit,  et  absque  contradictione,  et  repugnantia  ei  potest  secun- 
dam  speiiiei  intentionem  applicare. 

Probat  tertio  Doctor:  i^otest  Deus,  annihilato  uno  Angelo,  ejus 
speciem  reproducere  in  alio  individuo.  Non  eodem,  qui  erat  antea, 
quia  idem  numero  Angelus  annihilatus,  non  potest  reproduci,  in  sen- 
tentia  Thomistarum  asserentium,  quod  si  eadem  numero  anima  non 
remaneret  incorrupta,  sed  simiil  cum  ipso  corpore  anima  destrueretur, 
non  j)osset  idem  numero  homo  resurgere,  ut  expresse  docet  S.  Tho- 
mas  in  4.  distinctione  44.  art.  2.  qu.  2.  ad  tertium :  ergo  in  diverso 
individuo  ab  eo,  quod  fuerat  prius;  subindeque  possibilia  sunt  plura 
individua  sub  eadem  specie  ultima  naturse  angelicse,  saltem  de  po- 
tentia  Dei  absoluta. 

Respondent  Thomist^  concedendo,  quod  Deus,  annihilato  uno 
Angelo,  possit  ejus  speciem  reproducere  in  aliquo  individuo  :  negando 
tamen,  quod  illud  individuum  non  esset  illud  idem,  quod  fuisset  an- 
nihilatum,  sed  diversum.  Ad  probationem  in  contrarium  dicunt,  quod 
licet  non  possit  idem  numero  homo,  annihilata  anima  rationali  ipsius, 
resurgere,  bene  tamen  iterum  creari  sive  reproduci ;  et  ratio  dispari- 
tatis  est;  inquiunt,  quia  resurrectio  non  vero  reproductio,  sive  iterata 
creatio  hominis,  existentiam  partis  ipsius,  scilicet  aniniffi  rationalis 
requirit.  —  Contra  primo  :  Doctor  Subtilis  arguit  ad  hominem  con- 
tra  S.  Thomam,  nempe  quod  fieri  non  possit  reproductio  alicujus, 
nisi  subsisteret  ejusdem  pars  aliqua  incorrupta  ;  si  autem  desineret 
esse  Angelus,  cum  ipsius  nulla  pars  incorrupta  subsisteret,  non  pos- 
set  Deus  eumdem  reproducere  :  deberet  ergo  alium  ab  ipso  numero 
distinctum  creare  :  et  sic  verum  esset  quod  eadem  natura  specifica 
duobus  Angelis  uumero  distinctis  esset  communis.  Deinde,  vel  Deus 
potest  creare  alium  Angelum  ejusdem  speciei  cum  Gabriele,  vel  non: 
si  sic,  habetur  intentum  ;  si  non  ;  contra,  Deus  potest  quidquid  non 
implicat  contradictionem  :  at  duos  Angelos  esse  ejusdem  speciei  non 
implicat  contradictionem  :  ergo,  etc.  Assumptum  probatur:  si  quse  es- 
set  contradictio,  proveniret  ex  eo  quod  differentia  numerica  petenda 
esset  a  materia  :  sed  hoc  est  falsum  :  tum  quia  unus  Angelus  non  so- 
lum  differt  specie  ab  alio  Angelo,  sed  etiam  numero  :  sed  nullus  An- 
gelus  habet  materiam:  ergo  differentia  numeralis  in  Angelis  non  su- 


68  DE    DISTINCTIONE    ANGELORUM. 

mitur  a  materia ;  tum  quia  animse  rationales  a  corpore  vseparatoe  cli- 
stiuguuutur  numero,  nec  tamen  materiam  habent;  tum  denique  quia 
duo  lumina  gloriae,  duse  visiones  beatificse,  duo  actus  intellectus  aut 
voluatatis  angelicse  circa  idem  objectum  simili  modo  tendentes,  simi- 
liter  duo  habitus  supernaturales  fidei,  aut  spei,  aut  charitatis,  nume- 
rice  difterunt,  et  tamen  carent  materia. 

Reponuxt  Thomist.e,  quod  licet  illa  non  constent  materia,  eam 
tamen  connotant,  et  respiciunt :  nam  animae  rationales  dicunt  ordinem 
ad  diversa  corpora  qu?e  inforinant,  accidentia  vero  spiritualia  ad  su- 
bjectum  cui  inhaerent,  quod  licet  immateriale  sit,  gerit  tamen  vices 
materiae  quatenus  illa  recipit,  et  sustentat.  —  Contra  ,  si  multiplica- 
bilitas  numeralis  anima?  oriretur  ex  habitudine  illius  ad  corpus,  se- 
queretur  quod  data  illa  habitudine  poneretur  etiam  illa  multiplicabi- 
litas  :  sed  hoc  est  falsum,  nam  si  possibilis  esset  unica  anima,  haberet 
habitudinem  ad  corpus,  nec  tamen  esset  ab  alia  numero  distincta. 
Deindc,  inclinatio  ad  corpus  est  aptitudo  unius  ad  alterum  :  erg-o  sup- 
ponit  aliquid  prius,  adeoque  animse  substantia  prius  concipi  debet 
numero  distincta  ab  alia  anima,  quam  concipiatur  dicere  ordinem  ad 
corpus.  Denique  si  animse  sint  numero  distinctiie,  quia  possunt  infor- 
mare  diversa  corpora ;  sic  etiam  poterunt  dari  diversi  numero  Angeli, 
quia  possunt  esse  in  diversis  locis,  et  habere  diversas  operationes.  — 
Confirmat  has  rationes  Doctor  Subtilis  auctoritate  S.  Augustini  in 
EnchiridiO;  ubi  ait:  Flacuit  itaque  universalitatis  Creatori  atque  Mo- 
deratori  Deo,  ut  quoniam  non  tota  multitudo  Angelorum  Deum  dese- 
rendo  jyerierat,  illa  quce  perierat,  in  jjc^^ditione  perpetua  remaneret  r 
quce  autem  cum  Deo,  illa  deserente,  perstiterat,  de  siia  certissime  co- 
gnita  semper  futura  felicitate  gauderet.  Alia  vero  creatura  rationalis^ 
qucE  in  hominibus  erat,  quoniam  peccatis  atque  suppliciis,  et  origina- 
lihus,  et  jyi^opriis  tota  perierat,  ex  ejus  ixirte  reparata,  quod  angelicce 
societati  ruina  illa  diabolica  minuerat^  suppleretur.  Ex  quibus  sic  ar- 
guo  :  ista  totalitas,  et  partialitas  in  Angelis,  non  potest  salvari  nisi 
quia  aliqua  species  augelica  quantum  ad  omnia  individua  non  perie- 
rat  totaliter,  et  ita  aliqui  de  quacumque  specie  corruerunt,  et  aliqui 
perstiterunt :  ergo  in  eadem  specie  non  solum  possunt  esse  plura  in- 
dividua,  sed  de  facto  videntur  esse  plura. 

DiCES  1. :  Eepugnat  quod  forma  simplex,  et  a  materia  tam  actu 
quam  aptitudine  separata,  seu  quse  nullum  dicit  ordinem  ad  materiam, 
solo  numero  multiplicetur  :  talis  est  natura  angelica  :  ergo  repugnat 
illam  intra  eamdem  speciem  solo  numero  multiplicari.  Minor  patet  ex 
dictis  art.  1.  Major  vero  quam  negant  adversarii,  multipliciter  osten- 
ditur  ex  Aristotele  5.  Metaph.  c.  6.  circa  finem  dicente:  Alia  numero^ 
alia  specie,  alia  genere,  alia  analogice  unum  sunt.  —  Respondeo  cum 
Doctore  quod  Aristoteles  ibi  accipit  materiam  pro  illa  entitate  indi- 
\aduali,  quse  constituitur  in  esse  materiali,  non  autem  in  esse  formali, 
prout  quidditas  dicitur  forma,  quia  ista  entitas  non  est  quidditativa : 
patet  et  ista  expositio  per  illud  quod  subdit:  Specie  unum  sunt  quo- 
rum  ratio  est  una  ;  ratio  enim  ibi  sumitur  pro  quidditate,  quse  dicitur 
forma  respectu  esse  individualis  ;  quemadmodum  enim  materia  non 
est  prsecipua  pars  compositi  physici ;  ita  differentia  individualis  non 
est  prsecipua  pars  in  composito   metaphysico  :  natura  enim    specifica 


DE    DISTINCTIONE    ANGELORUM.  69 

i'iit  tota  iiiclividui  natura.  ReHpondeo  2 ,  quod  etsi  revera  Aristoteles 
loquatur  de  niateria  physica,  propterea  non  est  audiendus  a  Theolo- 
gis;  vera  quidem  esset  illatio  secundum  ejus  principia,  nempe  quod 
non  possent  Angeli  multiplicari  numero  in*eadem  specie,  quia  docet 
substantias  immateriales  esse  entia  necessaria,  et  consequenter  illas 
habere  actu  quidquid  ipsis  competere  potest :  unde  si  possent  habere 
plura  individua,  illa  necessario  haberent :  cumque  nulla  sit  ratio  cur 
habere  non  prssint  infinita  (si,  ut  putat  Aristoteles,  essent  entia  ne- 
cessaria),  si  plura  habere  possint  individua,  etiam  et  infinita  possent 
habere,  et  sic  necessario  darentur  infiniti  Angeli :  quod  cum  sit  ab- 
surdum,  etiam  absurdum  est  ex  principiis  Philosophi,  quod  natura 
Ang-elica  sit  multiplicabilis  numero.  Cum  autem  princfpium  ex  quo 
talem  illationem  infert  sit  falsum,  nempe  quod  omnis  quidditas  carens 
materia  physica  sit  neeessario  existens,  etiam  et  conclusio  ex  eo  illata 
omnino  falsa  est,  nec  a  Theologis  usurpanda. 

DiCES  2:  Omnis  differentia  formalis  est  specifica  :  sed  Angeli  in- 
vicem  differunt  differentia  formali,  quia  sunt  formse  distinctge  :  ergo 
necessario  omnes  differunt  specie,  adeoque  inter  eos  nulla  differentia 
numerica. — Respondet  Doctor,  differentiam  formalem  posse  bifariam 
aceipi :  primo  quidem  pro  differentia  quse  fit  per  formam  :  secundo, 
pro  difterentia  formarum,  seu  pro  formis  ipsis  qu^e  differentiam  ef!i- 
ciunt.  Primo  modo  major  est  vera  ;  sed  minor  falsa  :  secundo  autem 
modo  major  est  falsa.  Ad  lyrobationem  autem  quse  sic  posset  formari, 
Angelus  differt  ab  Angelo  qui  est  forma :  ergo  habent  inter  se  diffe- 
rentiam  formalem:  dicit  Doctor  ibi  esse  fallaciam  consequentis  :  non 
enim  sequitur:  formse  difterunt ;  ergo  formaliter  seu  per  formam  dif- 
ferunt  :  sicut  non  sequitur:  plures  homines  invicem  distinguuntur, 
igitur  per  humanitatem  differunt,  invicem  enim  differunt  per  suas 
difterentias  individuantes  ab  aliis,  non  per  suam  humanitatem.  Unde 
aliud  est  aliquid  distingui,  et  aliud  esse  rationem  distinctionis:  Petrus 
enim  per  humanitatem  distinguitur  a  Bucephalo,  non  vero  est  ipse  ratio 
distinctionis,  sed  ipsius  humanitas. 

DiCES  3 :  Omnis  forma  separata  a  materia  habet  totam  perfectionem 
sufe  speciei :  sicut  albedo  si  esset  ab  omni  subjecto  separata,  haberet 
totam  perfectionem  albedinis  :  sed  Angelus  est  forma  separata  a  ma- 
teria  :  ergo  habet  totam  perfectionem  debitam  suae  speciei ;  adeoque 
non  possunt  esse  plures  Angeli  numero  distincti  in  unica  specie.  Pro- 
batur  major  :  si  totam  perfectionem  suse  speciei  debitam  non  haberet, 
deberet  eam  participare  :  sed  id  fieri  nequit ;  quia  ut  participaret  ipsa 
forma  deberet  habere  rationem  materiae  perfectibilis,  siquidem  perfe- 
ctibilis  esset  per  illam  perfectionem  quam  acciperet.  Quam  rationem 
materiai  cum  non  habeat,  etiam  non  j^otest  participare  perfectionem 
su9e  speciei ;  adeoque  debet  illam  omnimodam  perfectionem  suse  spe- 
ciei  in  se  continere,  sicque  non  potest  esse  alius  ejusdem  speciei  An- 
gelus.  —  Negat  majorem  Doctor,  cum  sua  probatione  ;  ex  eo  enim 
quod  aliquid  careat  materia,  non  sequitur  prsecise  quod  debeat  habere 
omnimodam  perfectionem  suse  speciei,  cum  enim  illa  natura  specifica 
sit  multiplicabilis  in  infinitum,  si  unum  ejus  individuum  deberet  ha- 
bere  totam  perfectionem  suse  speciei,  necessario  haberet  perfectionem 
infinitam,  saltem  extensive,  quod  est  absurdum.    liespondet  secundo, 


70  DE    DISTINCTIONE    ANGELORUM. 

negata  incijyre,  clistinguendo  ejus  probationem :  si  participaret  perfe- 
ctiouem  speciei,  deberet  habere  rationem  materise  primie  pliysicfe  quae 
ordinatur  ad  formam  pliysicam,  negat :  materioe  methaphysicse,  hoe 
est,  naturse  specificae,  quae  ordinatur  ad  formam  methaphysicam,  nempe 
ad  diflerentiam  individualem  per  quam  contrahitur,  et  determinatur 
ad  esse  individui,  concedit :  sed  exinde  nihil  infertur  contra  veritatem 
conclusionis. 

DiCES  4:  In  entibus  perfectis,  qualis  est  Ang?lus,  nihil  est  quod 
non  iutendatur  per  se  a  natura  :  sed  plurali:as  numerica  non  inten- 
ditur  per  se  a  natura,  quia  pluralitas  talis,  quantum  est  ex  se,  potest 
esse  infinita  ;  infinitum  autem  non  potest  per  se  intendi  a  natura,  quia 
natura  hon  intendit  quod  producere  nequit :  cum  autem  sit  limitata 
in  entitate,  et  operatione  sua,  nequit  infiuitum  producere.  —  Respondet 
Doctr.r  negando  minorein  cum  consequentia  probationis ;  quamvis 
enim  pluralitas  numeralis  possit  esse  iufinita,  non  tamen  necessario 
debet  esse  infinita;  et  consequenter  quamvis  non  intendat  natura  per 
se  pluralitatem  infinitam,  non  sequitur  quin  intendat  pluralitatem 
aliquam  quae  non  sit  actu  iufinita,  qualis  revera  est  Augelorum  mul- 
titudo,  ut  probatum  est  in  prsecedenti  Qua^stione. 

DiCES  5:  Multitudo  individuorum  solum  iutenditur  propter  con- 
servationem  speciei,  quae  in  corruptibilibus  deficeret;  nisi  propagare- 
tur  in  pluribus  individuis,  ut  ait  Aristot.  2.  De  anuna :  sed  hoec  ratio 
nulla  est  de  Angelis ;  cum  enim  sint  immateriales  et  incorruptibiles, 
salvari  posset  species  in  unico.  Confirmatur:  intra  genus  substantiae 
corporese  iucorruptibilis,  Deus  unicum  uumero  individuum  produxit, 
puta  unum  Solem,  Lunam  unicam,  et  stellas  singulas  specie  ab  in- 
vicem  distinctas  :  ergo  a  pari  idem  dicendum  de  Angelis,  qui  sunt 
substantiae  spirituales  incorruptibiles.  —  Negat  majorem  Doctor;  cum 
enim,  inquit,  rerum  omnium  Artifex  prsecipue  intendat  bonum,  et  or- 
dinem  Universi  in  rerum  formatione,  non  solum  debet  intendere  ea- 
rum  diversitatem  secundum  speciem,  sed  etiam  multitudinem  secun- 
dum  individua;  quia  utrumque  maxime  conducit  ad  ordinem,  et  pul- 
chritudinem  Universi ;  Xam,  inquit  S.  Augustinus  lib.  19.  De  Ciuit. 
Dei.  cap.  13.,  Ordo  est  parium,  et  impariuni  rerum,  unicuique  sua  loca 
distrihuens  congrua  dispositio  :  ubi  per  res  imjmres,  intelligit  rerum 
essentias,  quae  in  perfectione  quidditativa  sequari  nequeunt,  alias  non 
essent  species,  et  essentite  diversae  :  per  res  pares  autem  iutelligit 
individua  sub  eadein  specie  atoma  cont  mta,  quae  ob  id  dicuntur  j^aria 
quia  eamdem  omnino  perfectionem  essentialem  participant.  Adde  quod, 
inquit  sauctus  Damasccmus  In  Elenientario  cap.  12.,  congruum  fuit 
plures  Angelos  in  eadem  specie  producere,  Ut  communicantes  ad  in- 
vicem  naturam,  gaudeant  invicem  ;  et  naturali  hecditudine  copulati,  ad 
invicem  secure,  et  amicahiliter  disponantur. — Ad  Confirinationem  nego 
antecedens :  verosimilius  enim  est  Cselos  omnes,  et  stellas  plurimas 
esse  ejusdem  speciei,  quamvis  etiam  aliquae  specie  differant,  ut  ex 
eorum  influxu  vario  ac  diverso  colligi  potest.  Vel  nego  consequentiam: 
disparitas  enim  est  quod  productio  plurium  individuorum  in  illis  re- 
bus  coelestibus,  aut  esset  inutilis,  aut  officeret  Universo ;  esset,  inquam^ 
inutilis,  cum  quidquid  lumini  praestari  posset  per  duos  Soles,  v.  g. 
sufficienter  per  unicum  profuudatur:  officeret  etiam  Universo:  illienim 


DE    DISTINCTIONE    ANGELORUM.  71 

diio  Solcs,  ciim  non  posscnt  lucere  simiil,  oporteret  ut  oceidente  uno 
alter  oriretur,  sicque  nulla  esset  dierum  ac  noctium  alternatio,  nee 
proinde  tempus  quietis  pro  animalibus,  nec  refrigerationis  pro  terre- 
nis,  quippe  cum  alternantes  Solis  sestus  omnia  torrerent.  Non  sic  au- 
tem  de  Angelis,  qui  cum  distincta  habeant  munia  erga  diversos  ho- 
mines  regendos,  et  varias  res  administrandas,  etiam  diversi  esse  pos- 
sunt  cum  summa  Universi  utilitate.  H  ec  omnia  luculenter  expendit, 
et  confirmat  Guillelmus  Parisiensis  in  2.  parte  primce  partis  de  uni- 
verso  cap.  21.  «  Non  est  verisimile  (inquit)  sapientissimum  Creatorem 
«  omnes  simplices  ac  spiriluales  substantias  creasse  per  omnia  sequales, 
«  et  in  omnibus  similes :  quemadmodum  neque  in  aliqua  spejie  sen- 
«  sibilium  substantiarum  hoc  ei  facere  placuit,  sicut  neque  omnes  ho- 
«  mines,  neque  equos,  et  eodem  modo  se  habet  in  aliis  omnibus  spe- 
«  ciebus  substantiarum  sansibilium.  Prsevidit  enim  atque  prsenovit 
«  sapientia,  et  bonitas  Creatoris.  quod  ex  ipsa  ina^qualitate,  dissimi- 
«  litudine,  atque  varietate  augeretur  inti^stimabiliter  ipsa  speciositas 
«  illius  prseclarae  ac  nobilissimse  Civitatis  suae  supercoelestis.  Quemad- 
«  modum  enim  ipsam  militiam  ornat  atque  decorat  diversitas,  et  que- 
«  madmodum  frequentiam  ministrorum  ac  ornatuum  varietas  efficit 
«  spectantibus  gratiorem  :  sic  donorum  naturalium,  hoc  est,  scientia- 
«  rum,  et  virtutum,  multiformis  speciositas  militias  illas  substantia- 
«  rum  simplicium  atque  spiritualium  speciosiores  efficit,  et  universi- 
«  tati  ipsarum  plurimum  delitiae  tribuit,  et  decoris  ;  instar  amoenissimi 
«  prati,  cui  fiorum  quanto  major  est  diversitas,  ac  multiformior  va- 
«  rietas,  ac  multiformior  speciositas,  tanto  est  oculis  spectantium  magis 
«  grata,  ejusdemque  praestantior  pulchritudo.  Sic  in  veste  se  habet 
«  colorum  varietas ;  sic  et  in  picturis,  et  in  omnibus  aliis  quse  fiunt 
«  ad  pulchritudinem,  et  decorem.  Evidens  autem  de  hoc  exemplum 
«  est  Cseli  stellarum  fixarum  varietas,  quoe  tantam  pulchritudinis  spe- 
«  ciem  ei  praestat.  ». 

QU^STIO  TERTIA. 

QUID,  ET  QUOT  SINT  ANGELORUM  HIERARCHLE, 

ET  ORDINES. 

NoTANDUM  1.  HierarchicB  vocabulum  grsecum  esse,  quod  sacrum 
principatum  sonat,  seu  collectionem  personarum  aliquo  modo  sacra- 
rum  sub  aliquo  Principe.  Triplicem  autem  Hierarchiam  distinguit  san- 
tus  Dionysius  lib.  De  ccelesti  Hierarchia  cap.  3.  Prima  (inquit  Hugo 
Victorinus  in  explanatione  ejusdem  libri),  «  principalis  omnium,  et 
«  forma,  et  exemplar  reliquarum  summa,  et  ineffabilis  potestas  est 
«  Trinitatis:  simplex,  et  una,  et  uniformis,  sine  gradu,  et  differentia^ 
«  et  comparatione,  summa,  et  seterna,  et  perfecta,  et  vera,  in  omnia 
«  opera  sua  condenda;,  et  regenda,  propria  virtute  omnipotens;  nihil 
«  externum  suscipiens,  nihil  suum  amittens.  Secunda  Hierarchia  in 
«  angelica  natura  formata  est,  adoptione,  et  participatione,  et  digna- 
«  tione  a  prima  et  suprema,  et  ad  primam  secunda  similitudine  sub- 
«  limis  gradum  habens,  et  differentiam  suscipiens,  et  comparationem 
«  admittens:  post  summam  Trinitatem  secunda  semulatione,  trina  di- 
«  visione  distincta.    Tertia,  et  ultima  Hierarchia  in  humana  natura  or- 


72  •  DE    DISTINCTIONE    ANGELORUxM. 

«  dinata  est:  seciundam  primo,  et  primam  seeundo  loeo  imitans.  et 
«  imagiuem  summam,  et  superexcellentem  similitudinem  per  mediji 
«  participantia  suscipiens,  et  referens  per  id  ipsum  ut  ab  uno  totum 
«  sit,  et  ad  unum  totum,  et  totum  unum.  »  —  Adverte  tamen  in  Deo 
non  esse  proprie  Hierarchiam,  cum  nec  inter  tres  divinas  Personas 
sit-principatus,  nec  ordo,  nec  superioritas  aut  inferioritas  dignitatum. 
Unde  ibidem  docet  S.  Dionysius,  Deiim  esse  extra,  et  supra  omnem 
Hierarchiam^,  nam  omnis  Hierarchia  ad  illins  imitationem .,  et  simili- 
tudinem  existit. 

NoTAXDiM  2.  Triplicem  a  SS.  Patribus,  et  Theologis  distingui 
Angelorum  Hierarchiam,  nempe  supremam,  mediam,  et  infimam,  qua- 
rum  qua^libet  tribus  distinctis  ordinibus  integratur.  Prima  namque, 
iuquit  noster  Le  Petit  c.  6.  De  Angelis,  complectitur  Seraphinos,  Che- 
rubinos,  et  Thronos.  Seraphini  sic  dicuntur,  ab  ardore  dilectionis,  et 
ferventissimo  Dei  amore  in  quo  alios  exceduut,  et  ad  quem  inferiores 
excitant;  ita  ut  continuo  sint  ardentes,  infiammati,  et  accensi  amoris 
igne  quo  excellenti  modo  Deum  prosequuntur,  dum  eum  eontemplan- 
tur  proximiores  tantse,  et  admirabili  ejus  majestati,  ut  scribunt  S.  Gre- 
o'orius.  S.  Dionvsius.  S.  Thomas,  etc.  C/if /v<6/?i/ dicuntur  ob  scientia^ 
plenitudinem,  et  excessum  quo  alios  inferiores  excedunt,  illudque 
splendidissimum  lumen  tamquam  lucidissimi  Soles  in  alios  effundunt. 
Throni  sic  appellantur,  quia  in  illis  Deus  piacidiori  quodam  modo 
specialiter  quiescit;  unde  dicuntur  sedes  Dei  ad  divinos  fulgores  in 
se  suscipiendos,  et  alios  inferiores  transfundendos.  Secunda  Hifrar- 
chia  eomprehendit  Dominationes,  Principatus,  et  Potestates.  Dicuntur 
autem  Domincdiones  ob  exeellentiam  Domiuii,  quia  videlicet  alios  ex- 
cedunt  in  imperatione  rerum  agendarum.  Principatus  sic  vocitantur, 
quia  Regnis,  et  Provinciis  pricsunt,  et  respectu  inferiorum  Angelorum 
principes  dici  possunt,  eos  instruunt,  illuminant,  et  movent  in  his  quae 
ad  salutem  omnium  hominum  pertinent,  juxta  Dei  voluntatem  sibi 
manifestatam.  Potestates  sic  dicuntur,  ob  magnam,  qua  poUent,  po- 
tentiam,  et  potissimum  ad  coercendos  infernales  Spiritus,  ne  incom- 
moda  liominibus  inferant.  Tertia  Hierarchia  complectitur  ^'irtutes,  Ar- 
changelos,  et  Angelos.  Virtutes  sic  nominantur,  quia  ad  illos  spectat 
patrare  miracula,  et  signa  ac  prodigia  facc^re;  nam  licet  omnes  Spi- 
ritus  miracula  facere  possint,  hoc  tamen  Yirtutibus  spiritualiter  tri- 
buitur:  illo  prseterea  donantur  nomine,  quod  mascula  quadam  forti- 
tudine  hi  Spiritus  prompti  et  expediti  ad  diviuum  sunt  obsequiuin; 
ac  etiam  opem  largiuntur  aliis  Angelis  se  inferioribus.  Archangeli  ho- 
minibus  ex  praescripto  Dei  majora  nunciant,  et  graviora  expediunt 
negotia,  et  personas  graves  custodiunt.  Angeli  vero,  quia  minora  nun- 
tiant  negotia  vel  ea  perficiunt,  quia  peculiare  aliquod  nomen  non  ha- 
bent,  commuui  nomine  omnibus  aliis  Spiritibus  donantur:  eorum  munus 
est  liomines  custodire. 

NoTAXDUM  3.  Quod  licet  praefata  noniina  singulis  Angelorum  or- 
dinibus  peculiares  characteres  exprimant,  nihilominus  interdum  acci- 
IDiuntur  ut  omnibus  communia,  ita  ut  nomen  proprium  unius  ordinis 
tribuatur  Angelis  alterius  ordinis:  sic  promiseue  omnes  illos  beatissi- 
mos  spiritus  Angelos  appellat  S.  Chrysostomus  Homilia  3.  Contra  Ano- 
maeos:  Hilarius  quoque  Yirtutes  universe  sic  accipit  lib.    3.  Virtutes, 


DE    DISTINCTIONE    ANGELORUiM.  73 

iiiquit,  hi  Ccelo  j^lures  sunt,  et  efficientes,  et  ceternce,  sed  unua  Unige- 
nitus  est  Filius.  Cur  autem  Angeli,  et  Virtutes  sic  omnes  appellentur, 
prioris  appellationis  causam  profert  S.  Gregorius  Homil.  34.  in  Evan- 
golia,  quod  per  eos  aliqua  nuntiantur,  nam  non  extremi  tantum  or- 
dinis  Spiritus,  sed  supremi  etiam  nonnumquam,  ad  homines,  et  nun- 
tiorum  fungi  munere  plures  existimant.  Virtutes  autem  omnes  Angeli 
dicuntur,  inquit  S.  Dionys.  cap.  11.  quod  beatse  ilLT?  mentes  hsee 
tria  habeant:  essentiam  sive  substantiam,  vim  sive  virtutem,  et  efficien- 
tiam.  Ha^c  diserte  explicat  S.  Gregorius  Mngnus  Homilia  34.  in  Evan- 
gelium.  Flerumque,  inquit,  ijysi  heatorum  Spiritmcm  ordines,  vicinorum 
sihi  ordinum  vocahula  sortiuntur:  Thronos  etenim  scilicet  sedes  Dei, 
specialem  hecdorum  Spirituum  ordinem  diximus,  et  tamen  per  Psalmis- 
tam  dicitur  qui  sedes  super  Cherubim  appare:  quia  videlicet  clum  in 
ipsis  distinctionibus  agmina  Cheruhim  Thronis  junguntur,  sedere  etiam 
super  Cheruhim  Dominus  ex  vicini  agminis  ceqiialitate  perhihetur.  Sic 
enim  in  illa  summa  civitate  specialia  qiioedam  singulorum  sunt,  ut  ta- 
men  sint  communia  omnium,  et  quod  in  se  ex  parte  qnisque  hahet, 
hoc  in  cdio  ordine  possidet:  sed  idcirco  uno  eodemque  vocahulo  commii- 
niter  continentur,  ut  ille  ordo  vocari  privato  uniuscujusque  rei  nomine 
deheat,  qui  hanc  in  munere  plenius  accepit.  His  praelibatis^  deternu- 
nandum  est  quibus  momentis  constet  dari  tres  illas  hierarchias,  et 
novem  Angelorum  ordines. 

Conclusio  unica.  —  Revera  sunt  tres  Hierarchi^,  et  no- 
ve:n[  distincti  sanctorum  Angelorum  Ordines.  Hsec  est  comunis 
apud  SS.  Patres,  et  Theologos,  eamque  S.  Dionysius  expendit,  et 
explicat  toto  libro  De  Ccelesti  Hierarchia  ubi  cap.  6.  ita  loquitur  de 
divinis  illis  Intelligentiis:  «  Has,  inquit,  divinus  noster  sacrorum  ini- 
«  tiator,  S.  Paulus,  in  tres  terniones  distribuit  atque  distinxit:  ac  pri- 
«  mum  quidem  vult  esse  eorum  qui  semper  Deum  eircumstant,  et  de 
«  quibus  traditum  est,  cum  eo  toto  animo,  et  prse  ca^teris  nulla  re 
«  interjecta  conjungi,  nam  et  sanctissimos  Thronos,  et  qu?e  multos 
«  oculos,  et  quse  multas  alas  habent,  Cherubim,  et  Seraphim,  Hebrse- 
«  orum  sermone  vocata,  quam  proxime  Deum  circumstare,  scriptis 
«  divinis  proditum  esse  dicit.  Hanc  igitur  quse  ex  tribus  constat  dis- 
«  tinctionem  ut  unam,  et  ejusdem  generis,  ac  vere  primam  Hierar- 
«  chiam  clarissimus  Prseceptor  noster  tradidit,  qua  non  est  altera  Deo 
«  similior,  et  quse  in  primis  Divinitatis  in  agendo  illustrationibus, 
«  sine  intervallo  majore  studio  occupatur.  Alteram  esse  dicit  eam  quam 
«  Potestates,  Dominationes,  Virtutesque  expleant.  Tertiam  in  extremis 
«  cselestibus  Hierarchiis  Angelorum,  Archangelorum,  Principatuumque 
descriptionem.  »  —  Eamdem  veritatem  luculenter  exponit  S.  Bernar- 
dus  lib.  5.  De  Consideratione  cap,  4.  ubi  cum  enumerasset  omnes  bea- 
torum  Angelorum  ordines,  ita  scribit:  «  Quid  ergo  sibi  vult  gradualis 
«  distinctio  li?ec  ?  Putemus  Angelos  dici,  nisi  tu  convenientius  aliquid 
«  considerasti,  quia  singuli  singulis  hominibus  dati  creduntur:  Missi 
«  in  ministeriui^,  secundum  Pauli  doctrinam,  propter  eos  qui  hceredi- 
«  tatem  capiunt  salutis.  De  quibus  Salvator:  Angeli  eorum  semper  vi- 
«  dent  faciem  patris.  Putemus  his  prseese  Archangelos,  qui  conscii  my- 
«  steriorum  divinorum,  nonnisi  ob  praecipuas  et  maximas  causas  mit- 


74  DE    DISTINCTIONE    ANGELORUM. 

«  tuntur;  e  quibus  inagnus  ille  Archangelus  Gabriel  missus  legitur 
«  ad  Mariam;  ob  causam  utique  qua  major  esse  nou  potuit.  Putemus 
«  super  istos  Vlrtutes  esse,  quarum  nutu  vel  opere  signa  et  prodigia 
«  in  elementis,  sive  ex  elementis  facta  apparent  ad  commonitionem 
«  mortalium.  Inde  est  fortassis  quod  cum  in  Evangeliis  legas;  Erunt 
«  Hlgna  in  Sole,  et  Luna,  et  stellis,  paulo  post  habes:  Nam  Virtutes 
«  ccelorum  ^novebuntur.  Hi  nimirum  Spiritus  per  quos  signa  fiunt.  Pu- 
«  temus  Fotestates,  supsriores  istis,  quarum  virtute  potestas  tenebra- 
«  rum  comprimitur,  et  coercetur  malignitas  aeris  hujus,  ne  quantum 
«  vult  noceat,  nec  malignari,  nisi  ut  jirosit,  possit.  Putemus  Princi- 
«  patus  his  quoque  prailatos,  quorum  moderamine  et  sapientia  omnis 
«  in  terris  principatus  constituitur,  regitur,  limitatur,  transfertur,  mu- 
«  tilatur,  mutatur.  Putemus  Doniinationes  adeo  cunctis  supereminere 
«  praifatis  ordinibus,  ut  respectu  horum  cseteri  videantur  omnes  admi- 
«  nistratorii  Spiritus,  et  ad  istas  tamquam  ad  Dominos  referri  regi- 
«  mina  Principatuum,  tutamina  Potestatum,  operationes  Virtutum,  re- 
«  velationes  Archangelorum,  curam  et  providentiam  Angelorum.  Pu- 
«  temus  Thronos  alto  etiam  ab  his  evolasse  recessu,  qui  ex  eo  quod 
«  sedent,  Throni  dicuntur,  et  ex  eo  sedent,  quod  sedet  in  eis  Deus. 
«  Neque  enim  sedere  in  eis,  qui  non  sederent,  posset.  Quseris  quid  illam 
«  sentiam  sessionem  ?  Summam  tranquillitatem,  placidissimam  sereni- 
«  tatem,  pacem  quse  exuperat  omnem  intellectum.  Talis  est  qui  sedet 
«  in  Thronis  Dominus  Sabaotli,  judicans  omnia  cum  tranquillitate,  pla- 
«  cidissimus,  serenissimus,  pacatissimus.  Ettalessibi  constituitThronos, 
«  simiilimos  sibi.  Putemus  Cherubim  ex  ipso  sapientia?  fonte  ore  Altis- 
«  simi  haurientes,  et  refundentes  fluenta  scientise  universis  civibus  suis. 
«  Et  vide  an  is  sit,  quem  Propheta  loquebatur;  fluminis  impetus  lcetificans 
«  civitatem  Dei.  Putemus  Seraphim  Spiritus  totos  divino  igne  succensos, 
«  succendere  universa,  ut  singuli  cives  singuk^e  sint  lucernse  ardenteS;, 
«  et  lueentes^  ardentes  charitate,  et  lucentes  cognitione  »  —  Hanc  ipsam 
veritatem  ex  sacra  Scriptura  ita  probat,  et  concludit  S.  Gregorius  Papa, 
Homilia  34.  «  Novem  (inquit)  Angelorum  ordines  diximus,  quia  vi- 
«  delicet  tot  esse,  testante  saero  eloquio,  simul  Angelos,  Archangelos, 
«  Yirtutes,  Potestates,  Prineipatus,  Dommationes,  Thronos,  Cherubim 
«  atque  Seraphim  novimus.  Esse  namque  Angelos,  et  Archangelos  pene 
«  omnes  sacri  eloquii  paginse  testantur.  Cheruhim  vero  atque  Seraphim 
«  ssepe,  ut  notuui  est,  libri  Prophetarum  loquuntur.  Quatuor  quoque 
«  ordinum  nomina  Paulus  Apostolus  adEphesios  enumeratdicens:  supra 
«  omnem  Principafiim^  et  Potestatem,  et  Virtutem,  et  Dominationem. 
«  Qui  rursus  ad  Colossenses  scribens  ait  sive  Throni  sive  Domina- 
«  tiones,  sive  Principatus,  sive  Potestates.  Dominationes  vero,  et  Prin- 
«  cipatus  ac  Potestates  jam  ad  Epliesios  loquens  descripserat.  Sed  ea 
«  quoque  Colossensibus  dicturus  jDrajmisit  Thronos,  de  quibus  necdum 
«  quidquam  fuerat  Ephesiis  locutus.  Dum  ergo  illis  quatuor  quae  ad 
«  Ephesios  dixit,  idest  Principatibus,  Potestatibus,  Yirtutibus,  atque 
«  Dominationibus,  conjunguntur  Tlironi,  quinque  sunt  ordines,  qul 
«  specialiter  exprimuntur.  Quibus  dum  Angeli ,  et  Archangeli,  Clie- 
«  rubim  atque  Seraphim  adjuncti  sunt,  proculdubio  novem  esse  An- 
«  gelorum  ordines  inveniuntur.  » 

His  constat  quam  foede  hallucinentur  Erasmus,  et  Beza  in  Scholiis 


DE    DISTINCTIONE    ANGELORUM.  75 

ad  8.  cap.  Epist.  ad  Roin.  dum  negant  illos  Angelorum   diversos  or- 
dines  ex  Apostolo    posse    colligM;    nam  prsefatis   verbis  a  S.  Gregorio 
laudatis,   certos  gradus  Angelorum,  et  ordines,  omnes  SS.  Patres  tani 
Grteci  quam  Latini  summa  consensione  docent.  Imprimis  vero  S.  Igna- 
tius,  Epist  ad  Trallianos:  Ego  (inquit)  quia  intelligere  possum  ccelestla^ 
et  Anyelicos  ordines,  necnon  AngeLorum  et  exercituum  clifferentias,  ac 
Virtutmn  et  Dominationum  cUscrimina,   Tlironorumque  et  Potestatum 
varietates,  JBonum  magnitudines,  Cherubim  et  Seraj)him  eoccellentias... 
Hcec,  inquam,  quia  cognosco,  non  propterea  penitus  sum  perfectus,  etc. 
—  S.  Irenoeus  pariter  eosdem  ordines  numerat,  si  Seraphinos  et  Che- 
rubinos  excipias;  ait  enim  libro  2.  cap.  54.:  Dicunt  nobis  quce  sit  in- 
visibilium  natura,  enarrant  numerum  Angelorum,  et  ordines  Archan- 
gelorum,  demonstrant  Thronorum  sacramenta,  et  docent  diversitates  Do- 
mincdionum,  Principatuum,  Potestcdum  atque  Virtutum.  S.    Basilius- 
in  sua  Liturgia  hoc  ordine  eos  recenset:   Te  laudant  Angeli  atque  Ar- 
changeli,   Throni,    Dominationes,  Principatus,    Potestcdes,    Virtutes,  et 
multi  oculi  Cherubim,  tibi  astant  in  circuitu  Seraphim.  Similiter  S.  Atha- 
nasius  pluribi  idipsum  docet,  sed  maxime  libro  De  Communi  essentia, 
Quemadmodum,  inquit,  discrimen  in  supernis  Virtutibus   agnovimus, 
ita  et  stcdionis  oc  cognitionis.   Throni  quidem,  et  Seraphim,  et  Cheru- 
bim  immedicde  a  Deo  discunt,    tamquam    superiores  omnibus,  et  Deo 
propinquiores.  Hi  porro  docent  inferiores  ordines,  et  ita  deinceps  supe- 
riores  docent  inferiores.  Infimus  autem  ordo  est  Angelorum,  qui  et  ho- 
minum  sunt  magistri.  —  Subscribunt  etiam  Latini.  S.  Augustinus  libro 
contra  Priscilianistas  et  Origenistas  cap.  10.   expendens  illud  Apostoli 
ad  Coloss.  1.  Siue  Throni,  sive  Dominationes,  etc.  ait:  Esse  itaque  sedes 
Principatus,  Dominationes,   Potestates,   in   cc/^Jestibus  apparatibus  fir- 
missime  credo,  et  differre  aliquid  indubitata  ficle  teneo.  Sed  qui  me  con- 
temnas,  quem  j^utas  magnum  esse  doctorem,  qucenam  ista  sint,  et  quicl 
inter  se  differant,  nescio.  ^  "■  Quin  et  horum  disquisitionem  non  obscure 
damnat,  dicens:  Magis  in  istis  temerariam  prcesumptionem ,  quam  cau- 
tam  ignorationem  culpandam  vicleri,  et   mox,    satis    clare    significans- 
eos  sese  supra  divinos  Scriptores  efferre,  qui  de  his  aliquid  se  supra 
ea,  quae   Scripturis    raptim  tacia   ac  prescripta   sunt,   sapere  putant. 
Et  in  Enchiridio  cap.  58.  dubitat  utrum  Archangeli  iidem  sint^,  qui  di- 
cuntur  virtutes,  et  quid  inter  se  distent  quatuor  illa  vocabula,  quibus 
universam  ipsam  cselestem  societatem  videtur  et  Apostolus   esse  com- 
plexus,  dicendo,  sive  sedes,  sive  dominationes,  sive  principatus,  sive 
potestates,  dicant,  inquit,  qui  possunt,  si  tamen  possunt  probare,   di- 
cant,  ego  me   ista   ignorare  confiteor.   Et    lib.    2.    contra   Maximinum 
arianum,  eum  objurgans,  quod  Angelos  ab  Archangelis  quidem  videri,. 
Arcliangelos  autem  ab  Angelis  non  videri  scripsisset,  a  quo,  inquit,  hoc 
audisti  ?  unde   didicisti  ?    ubi    legisti  ?    nonne    melius    divinis    Libris 
animum  intenderes,  ubi  legimus,  et  ab  hominibus  Angelos  visos  quando 
voluerunt,  et  quomodo  voluerunt  videri  ?  ' '  ^ 

In  eadem  ancipiti  sententia  videtur  fuisse  S.  Hieronymus;  si- 
quidem  cum  libro  11.  contra  Jovinianum  septem  numerasset  Ange- 
lorum  ordines  puta  Angelos,  Archangelos,  Thronos,  Dominationes,  Po- 
testcdes,  Cherubim,  et  Seraphim  subdit:  Et  omne  demum  quod  nomi- 
natur,  non  sohmi  in  proesentl  sceculo,  sed  etiam  in  futuro;  rem  indefi- 


76  DE    DISTINCTIONE    ANGELORUM. 

uite  coniplexus,  quasi  imiumerabiles  alii  essent  gradus  Angelorum, 
et  graduum  nomina.  Quod  clarius  indicat  in  comment.  ad  cap.  1.  Epist. 
ad  Ephesios.  ubi  cum  inquisivisset  unde  Paulus  acceperit  inter  Ang-e- 
los  esse  Principatus,  Yirtutes,  Potestates,  et  Dominationes,  dixisset- 
que  id  quod  de  Regibus  atque  Principihus,  DuciJnis  quoque,  Trihunis, 
et  Centurionihus  innumeris,  et  in  Hegnorum  lihris  refertur,  imaginem 
aliorum  Principum  Begumque  cognovisse,  subdit:  Quod  scilicet  in  c(v.- 
lestihus  sint  Principaius,  sint  Potestates,  sint  Dominutiones  atque  Vir- 
tutes,  et  ccetera  ministeriorum  vocahula  quce  nec  possumus  nominare; 
nec  ipsum  Paulum  puto,  ut  in  gravi  corpusculo  constituium,  enume- 
rare  voluisse.  Quasi  diceret  nec  S.  Paulum  compertos  habuisse,  nec 
enumerare  potuisse  omnes  beatorum  Angelorum  ordines.  —  ^  "  Dubius 
etiam  hac  iu  re  fuit  S.  Cyrillus  Hierosolimitanus  Catechesi  11.  ad  II- 
luminatos,  ubi  arianonim  audaciam  increpans  de  Filii  generatione  te- 
mere  et  curiose  satagentium:  Dic  mihi  prius,  inquit,  hoTno  audacis- 
sime,  quid  thronus  a  dominatioue  differat,  et  tunc  quae  ad  Christum 
pertinent  inquirere.  Dic  mihi  quid  sit  principatus,  quid  virtus,  quid 
angelus,  ettum  Factorem  ipsum  curiose  perquirere.  '"  ^  —  In  eamdem 
dubitationem  ivit  S.  Chrvsostomus.  Homil.  4.  De  incomp.  ubi  carpens  H?e- 
reticorum  audaciam  qui  temere  Dei  naturam  inquirunt;  Cogitate,  in- 
quit,  animo  quanta  sit  Hcereticorum  imolentia;  servorum  ne  appella- 
tiones  quidem  sciynus^  et  illi  Domini  suhstantiam  curiosius  quiclem  in- 
quirunt.  Sunt  enim  Angeli,  et  Archangeli,  ei  Throni,  et  Doininationes^ 
et  Principatus,  et  Potestates:  sed  non  soli  isti  sunt  ccetus  in  coelis,  verum 
ijifiniice  genies,  et  naiiones  ineffahiles.  rpias  explicare  non  j)otest  oratio. 
Quod  probat  ex  illo  Apostoli  ad  Ephes.  1.  Seclere  ipsum  fecit  supra  om- 
nem  Prindpatum,  et  Potestatem,  et  Virtutem,  et  omne  nomen,  quod  no- 
minatur  iwn  solum  in  hoc  sceculo,sed  eiiam  in  fuiuro;  ex  quibus  infert: 
Videtis  uti  sunt  aliqua  nomina,  quoe  manifesta  illic  eruni,  cum  sint 
ignota  modo:  nam  propterea  clixit,  non  .^olum  quce  iwminantur  in  hoc 
sceculo,  sed  etictm  in  futuro.  His  constat  Angelorum  ordines  a  plurimis 
SS.  Patribus  non  fuisse  definitos.  —  Qu?e  tamen  non  ofiiciunt  nostrie  Con- 
clusionis  certitudini,  quippe  constanter  alii  SS.  Patres  contrarium  edo- 
cent,  et  jam  id  indubitatum  habemus  ab  omnibus  Theologis,  qui  ipsam 
veritatem  varie  probant.  In  primis  enim  eam  diserte  dedueit  Guillel- 
mus  Parisiensis  in  2.  p.  2.  partis  De  Universo  cap.  112.  comparatione 
facta  cselestis  Regni  cum  Ministris,  Asseclis  terreni  Regis.  «  Visum 
«  est  mihi  (inquit)  quod  proximi  ac  laterales  Regis,  necessario  debent 
«  constituere  tres  ordines  liominum,  quos  necesse  est  indesinenter,  et 
«  lateraliter  assistere  ipsi  Regi.  Primus  ergo  est  Amantissimonim,  hoc 
«  est,  maxime  Regem  amantium,  et  amore  ipsius  super  omnes  fen^en- 
«  tium:  et  manifestum  est,  quia  hsec  est  consuetudo  Regum  omnium, 
«  scilicet  ut  et  velint  habere,  et  habeant  juxta  se,  et  proximos  sibi,  quos 
«  sibi  credunt  amicissimos.  Secundus  est  ordo  Sapientium,  quo  ordine 
«  nihil  Regi  convenientius,  nihil  decentius,  prsesertim  cum  ipsa  sa- 
«  pientia  dicat,  quia  per  me  Eeges  regncint,  et  ille  Rex  Hebrseorum 
«  sapientissimus  omnibus  aliis  donis  sapientiam  prsetulerit,  aliisque 
«  postpositis  illam  singulariter.petierit.  Tu  quoque  scis,  quam  neces- 
«  sarii  sint  sapientes  gnibernationibus  regnorum,  sicut  et  ille  idem  sa- 
«  pientissimus    Rex  dixit,   quia    multitudo    sapientum  salus  est  orbis 


DE    DISTINCTIONE    ANGELORUM.  77 

«  terrariiiii.  Nosti  etiam,  quia  per  sapieutiam  couduutur  leges,  et 
«  statuta  salutaria,  hominibusque  perutilia  eduntur.  Tertius  ordo  est 
«  Judicum,  videlicet  qui  jura  reddant,  qui  controversias,  et  lites  diri- 
«  mant.  Quartas  ordo  est  Excellentissimorum,  atque  Magnatum;  inter 
«  quos  sunt  Regis  subditi,  et  tributarii  Regis,  vel  illi,  qui  solent  dici 
«  Proceres  regni,  et  Barones,  in  quibus  consistit  mag-na  pars  fortitu- 
«  dinis,  et  potentise  Rsgni.  Quintus  ordo,  Prsesides  provinciarum.  Sextus 
«  ordo,  Duces  legionum,  atque  bellorum  instructores,  et  Capitanei  acie- 
«  rum.  Septimus  ordo  Centurionum,  videlicet  Ministrorum,  qui  vin- 
«  dietas,  et  justitias  exequuntur.  Octavus  magnorum  Nunciorum,  qui 
«  Legati  usu  aliter  nominautur,  videlicet,  quia  magna  nuntiant,  et  aliis 
«  nunciis  non  revelanda,  et  de  magnis  rebus,  atque  negotiis  deferunt, 
«  ad  quos  Rex  jusserit.  Xonus,  et  novissimus  ordo  est  minorum  Nun- 
«  ciorum  per  totum  R^gnum  discurrentium,  sive  equitum,  sive  pedi- 
«  tum,  jussa  Regis,  et  mandata  deferentium.  Quia  igitur  iste  numerus 
«  ordinum,  et  ista  dispositio  eorum,  et  Regni  terreni  tota  hujusmodi 
«  dispositio  decentissima  est,  atque  pulcherrima....  et  omnis  Rex  bonus 
«  exemplum  est,  et  similitudo  primi,  ac  summi  Regis,  qui  est  Creator 
«  benedictus,  erit  necessario  et  omne  Regnum  bene  dispositum  ex- 
«  emplum,  et  similitudo  regni  illius,  et  ordiuatio  hujus  ordinationis, 
«  et  ordines  liujus  ordinum  ipsius.  Apparet  etiam  hoc  evidenter  in  si- 
«  militudine,  et  proportionalitate,  atque  comparationibus  partium  sive 
«  ordinum  ad  partes,  sive  ordines,  primi,  ac  nobilissimi  ipsius.  Ordo 
«  enim  prius,  scilicet  ordo  amore  Regis  ferventissimorum,  ordini  Se- 
«  raphim  assimilatur,  atque  proportionatur,  sicut  apparet  ex  ipsa  co- 
«  giiominatione  ipsius,  quae  est  totus  ardeiis,  sive  incendium  amoris. 
«  Et  ordo  Sapientum,  qui  est  secundus  ordo,  per  similitudinem  et 
«  proportionem  respondet  ordini  Cherubim,  quod  ostendit  ejusdem  co- 
«  gnominatio  ex  Hebrseo  in  Latinum  interpretata,  quse  est  plenitudo 
«  scienticB,  vel  fusio  sapientice.  Similiter  et  tertius  ordo,  qui  est  Ju- 
«  dicum,  assimilatur,  et  proportionatur  ordini  tertio  prseclari  illius  ac 
«  nobilissimi  Regni,  qui  Throni  vel  Secles  cognominatur;  in  illis  enim 
«  tamquam  in  regno  regalis  excellentise  suse  sedet  Rex  ille,  et  Domi- 
«  nus  saeculorum,  et  inde  per  illos  judicia  sua  exercet.  Quartus  ordo 
«  Potentissimorum,  honoreque  ac  sublimitati  potestatis  in  regno  prse- 
«  eminentium,  respondet  per  easdem  vias  quarto  ordini  regni  antedicti, 
«  qui  cognominatur  Dominationes,  quoniam  in  illis  maxime  relucet  do- 
«  minatio  supereminentissima  Creatoris,  quemadmodum  in  ipsa  po- 
«  tentia,  et  gloria  Magnatum  maxime  apparet  regni  terreni  potentia. 
«  Prsesides  vero  provinciarum,  per  quos  scilicet  provincise  reguntur, 
«  Principatibus  similitudine  convenientissima  comparantur....  Sexto 
«  ordini,  qui  est  Potestatum,  rectissime  comparantur  Duces  legionum, 
« instructores  acierum,  et  Principes  militiarum,  quoniam  per  eos 
«  in  potestatem  Regis  reducuntur,  et  rediguntur,  qui  a  potestate  re- 
«  cesserunt,  vel  eidem  rebellant.  Septimus  ordo,  qui  est  vindictas  ex- 
«  ercentium,  et  justitias  sive  judicia  exequentium,  quales  solent  esse 
«  Centuriones.  aptatur  ordini  Virtutum,  qui  adeo  inimici  debent  esse 
«  vitiis,  ut  in  mortem  eorum  conjurati  appareant,  et  eo  usque  adver- 
«  sari  videantur  vitiis,  ut  non  solum  Virtuosi,  S3d  etiam  Virtutes  no- 
«  minari  digni  sint...  Novissimi  vero   ordines    duo,    qui    scilicet  sunt 


78  DE    DISTINCTIONE    ANGELORUM. 

«  majorum  Nunciorum,  atque  minorum,  evidentissimam  habent  pro- 
«  portionem,  atque  similitudinem  Angelorum,  et  Archangelorum.  » 
Probant  aliqui  diversitatem  Hierarchiamm  in  Augelis  ex  hierarchicis 
operationibus,  qui  sunt  purgare  et  purgari,  illuminare  et  illuminari^ 
perficere  et  perfici^  ut  ait  S.  Dionysius  c.  3.;  juxta  enim  hoe  triplex 
muuus,  Angeli  tres  in  Hierarchias  recte  distribuuntur.  Prima  enim 
Hierarchia  a  solo  Deo  purgatur,  illuminatur,  et  perficitur,  et  mediam 
inde  purificat,  illuminat,  et  perficit.  Media  vero  a  superiori  purgata, 
illuminata,  et  perfecta,  in  inferiorem  eosdem  divinos  effectus  prsestat. 
Tel  prima  a  nulla  alia  Hierarchia  superiore  purgatur,  illuminatur,  ae 
perficitur,  sed  inferiores  purgat,  illuminat,  et  perficit;  Secunda  pur- 
gatur  a  superiori,  illuminatur,  ac  perficitur,  et  tertiam  purgat,  illu- 
minat,  et  perficit:  Tertia^  et  ultima  nullam  aliam,  nisi  humanam  per- 
ficit,  illuminat,  et  purificat.  H?ec  autem  purificatio  non  est  accipienda 
quasi  flat  a  peccato,  vel  ab  errore,  vel  ab  ignorantia;  hsec  enim  in 
Angelis  sanctissimis,  et  Deum  clare  ac  intuitive  videntibus  locum 
habere  non  possunt;  sed  fit  a  nescientia,  quae  in  illis  reperitur.  Quippe 
omnes  veritates  supernaturales  non  cognoscunt  per  acti^itatem  suam 
naturalem,  nec  per  ipsam  "sisionem  beatificam,  quie  tantummodo  ter- 
minatur  ad  objectum  beatitudinis,  videlicet  ad  essentiam  divinam,  di- 
vinasque  ejus  praecellentias;  non  vero  ad  ea,  qu?e  sunt  externa.  quseve 
pertinent.  vel  ad  Universi  dispositionem,  vel  ad  Ecclesise  regimeu, 
vel  ad  mysteria  gratiie,  quae  inferiores  Angeli  a  superioribus  discere 
possunt,  et  Superiores  a  Deo  ipso,  ut  Guillelmus  Parisiensis  parie  se- 
cunda  primce  partis  de  Universo  cap.  198.  erudite  hunc  fere  in  modum 
istud  explicat;  inter  Angelos  alii  sunt  splendidiores  aliis,  ac  divino 
lumini  propinquiores,  adeoque  puriores,  non  eo  quod  vel  minus,  vel 
nihil  omnino  sordium  habeant,  sed  quod  ab  inexhausto  lucis  fonte 
largiores,  ac  liquidiores  veritatis  haustus  excipiunt:  quemadmodum  si 
Soli  objecta  sunt  aliquot  crystalla,  vel  specula,  quae  non  eodem  situ 
collocentur,  sed  illius  radios  plenius,  ac  directius  aliis  alia  capiant; 
sic  cum  Angelorum  aliqui  Deus  ca?teris  perfectius  contemplentur, 
uberiore  quam  isti  luce  superfunduntur,  eoque  puriores  sunt  illis,  et 
eosdem  abundautia  sui  luminis  illustrante;  quse  quidem  communicatio 
luminis  copiosioris  purgatio  dicitur;  non  quod  tenebrarum  insit  ali- 
quid,  et  caliginis,  quod  majoris  appulsu  luminis  extinguatur,  sed  quia 
lucis,  ut  dixi,  ad  lucem  fiat  accessio.  Non  enim  luminis  remissio,  tene- 
brarum  admixtione  constat;  uti  neque  motus  tardatio  quietis,  neque 
visus  hebetudo  c^ecitatis,  ex  quibus  exemplis  secundum  maxime  ad 
rem  pertinet:  siquidem  cselestes  orbes  non  omnes  pari  celeritate  tor- 
quentur,  sed  supremus  inter  illos,  quod  primum  mobile  vocatur,  ra- 
pidiori  motu  concitatur,  ac  caeteri  deinde  uti  quisque  propior  est 
aut  remotior,  ita  velocius  agitentur  aut  lentius.  Quod  si  minor  illa 
celeritas  quietis  parte  aliqua  constaret,  nusquam  verus  ac  simplex 
motus  esset;  quoniam  et  suprema  illa,  ac  celerrima  conversione,  ce- 
lerior  alia  vel  fingi  a  nobis,  vel  a  Deo  procreari  potest:  quamobrem 
sine  ulla  contrarige  quietis  adjunctione  motus  alter  altero  est  tardior; 
itidem  lux  una  altera  splendidior,  nuUa  caliginis  parte  temperata.  Ad 
eum  itaque  modum  purgari  dicitur  Angelus  cum  novam  quamdam 
cognitionis  lucem  accipit,  qua  carebat  antea:  et  idipsum  quod  deerat 


DE    DISTINCTIONE    ANGELORUM.  79 

tamquam  privatio  qusedam  est,  quam  adveniens  notitia  pellit;  ut  ei  pro- 
pterea  purgationis  vocabulum  sit  inditum. 

Quy^:RES  PRiMO,  An  singuli  Angeli x>ropria  haheant  nomina? 

KsspONDEo:  verisimilius  videri  singulis  quibusdam  AngL'lis  assi- 
g-nata  fuisse  a  Deo  propria  nomina;  non  quidem  ut  per  illa  ab  aliis 
Beatis  cognoscantur,  ut  docet  S.  Gregorius,  Homilia  de  centum  ovibus, 
sed  ut  inter  colloquendum  illis  utantur  Beati,  nam  post  judicii  diem 
alii  Beati  de  aliis  et  de  Angelis  loquentur ;  ergo  eorum  nomina  usur- 
pent  necesse  est,  et  nunc  tam  animce  beat^e,  quam  Angeli,  de  quo- 
cumque  loquantur,  egent  nominibus  ob  eamdem  causam.  Et  quod  de 
Angelis  bonis  dicimus,  idem  de  malis  judicandum,  alias  frustra  quem- 
dam  dsemonem  interrogasset  Christus  quodnam  esset  ejus  nomen. 

Sanctorum  autem  Angelorum  tantum  septem  sunt,  quorum  nomina 
memorantur  a  Catholicis  Scriptoribus,  suntqUe  Michael,  Gabriel,  Ra- 
jjhael,  Uriel,  Salathiel,  sive  Sealtlel,  Jeliudiel,  et  Barachiel,  ut  pro- 
bant  Serarius  in  12.  cap.  Tobiae,  et  Salmeron  tom.  3.  Hi  pluribus 
appellationibus  mysticis  designantur  a  sacra  Scriptura;  nam  Apocal.  4. 
dicuntur  septem  lampades  ante  thronum  Dei;  quia  summa  claritate 
refulgent,  et  eos  ad  quos  mittuntur  insigni  quodam  splendore  col- 
lustrant,  eujus  rei  Symbolum  exhibuit  Angelus,  qui  cum  astitit  Petro, 
Lumen  refidsit  in  hahitaculo,  Act.  12.  Et  in  eadem  Apocal.  S.  Joann. 
ait:  Vidi  agnum  stantem  tamquam  occisum,  hahentem  cornua  septem, 
et  oculos  septem,  cpti  sunt  septem  Spintus  Dei,  missi  in  omnem  terram. 
Dicuntur  autem  cornua,  quia  sunt  fortissimi  ad  profligandos  dasmo- 
nes,  ad  tutamdam  Ecclesiam,  ad  patranda  miracula,  ad  defensionem 
justorum,  et  vindictam  impiorum:  iidem  vocantur  oculi,  quia  perspi- 
cacissimi  sunt,  et  vigilantissimi  ad  Dei  voluntatem  cognoscendam,  et 
explendam,  ad  Ecclesi?e,  et  hominum  salutem  procurandam ;  unde  de 
his  dicitur  apud  Zach.  4.  Septem  isti  ocidi  sunt  Domini,  qui  discur- 
runt  in  universam  terram:  de  his  quoque  habetur  in  eadem  Apocal. 
c.  8.  Et  vidi  septeni  Angelos  stantes  in  conspectu  Dei.  Et  alibi  ejusdem 
libri  septem  Angeli  memorantur  quasi  curam  habentes  universre  terrse. 
Hinc  Tobise  2.  Eaphael  se  ex  illis  septem  dicebat :  Ego  sum,  inquit, 
Raphael  Angelus,  unus  ex  septem,  qui  adstamus  ante  Dominum.  Di- 
cuntur  autem  adstare  ante  Dominum,  vel  in  conspectu  Dei  metapho- 
rice,  ad  eum  modum  quo  Ministri  prsesto  sunt  Principi,  et  parati  ad 
ejus  mandata  excipienda,  et  obeunda,  et  hoc  etiam  indicat  quantum 
sint  Deo  familiares,  adstare  enim  videtur  familiaritatem  quamdam 
significare,  nam  de  familiaribus  Salomonis  Regina  Saba  in  lib.  Reg.  3. 
cap.  10.  dicit:  Beati  servi  tui,  quia  stant  coram  te  semper ;  quia  pro- 
prium  est  familiarium,  et  stipatorum  adstare  Principi,  Principis  vero 
sedere.  Ista  omnia  confirmat  Clem.  Alex.  lib.  6.  Strom.  ad  finem. 
Septem,  inquit,  sunt,  quormn  est  maxima  potentia,  jyrimogeniti  Ange- 
lorum  Principes,  oh  sua  munia  nomen  Dei  secum  prodferentes . 

Horum  autem  nominum  peculiaris  significatio  ita  deducitur:  Michael 
interpretatur  quis  ut  Deus?  quod  quidem  nomen  fuit  illi  impositum  post- 
quam  generoso  animo  Luciferum  debellavit,  et  a  Cselo  empyreo  cum 
suis  malis  expulit,  et  pro  hominibus  contra  illum  quotidie  pugnat,  et 
quia  etiam  Dei  honorem,  maximamque  ejus  gloriam  defendit,  et  tue- 


80  DE   DISTINCTIONE    ANGELORUM. 

tnr,  nec  permittit  de  ea  quidquam  quamvis  miiiimum  sit  detrahi. 
Aliqui  alii  addunt  ipsum  praeesse  precibus,  et  otalationibus  lidelium, 
et  ota  eam  rationem  vocari  Michaelem,  idest,  quls  ut  Deus/  quasi  di- 
ceret:  solius  Dei  est  exaudire  preces  pcEnitentium,  eorumque  pcccatis 
propitiari,  nccnon  illos  justificare,  et  salvare.  —  Gdbriel^  idest,  forii- 
tudo  Dei,  Q\ma,ioYt\Si  Dei  gesta,  et  taella  annuntiavit  Danieli,  beatae 
Yirgini,  etc.  Rursum  Gatariel  dicitur  Hetaraice  Geberel,  idest  vir 
Deus,  quasi  diceret:  Deus  incarnataitur,  eritque  homo  quantum  ad  na- 
turam,  ac  setatis  et  corporis  progressum :  idem  tamen  erit  vir,  quia 
a  primo  conceptionis  instanti,  anima  ejus  erit  plena  omni  scientia, 
gratia,  fortitudine,  etc.  juxta  illud  Jeremiae  31.  Fcemina  circum- 
dahit  virum.  —  Raphael,  idest  Medicus,  vel  mediciua  D^i,  quia  prje- 
est  sanitaii  corporum.  Unde  Totaiae  csecitatem  curavit,  et  medelam 
spiritualem  et  corporalem  nobis  potest  impetrare.  —  Uriel,  idest 
lu.r,  vel  ignis  Dei,  quiahomines  Dei  cognitione  illuminat,  et  araore 
infiammat. — Salathiel,  sive  Sealtiel,  idest  oratio  Dei,  quia  pro  homi- 
nitaus  orat,  illosque  ad  adorandum  exeitat.  —  Jehudiel,  idest  Confessio, 
seu  laus  Dei,  quia  homines  ad  confessionem,  et  laudem  Dei  exhor- 
tatur.  —  Barachiel,  idest  benedictio  Dei,  quia  taeneficia  Del  notais  pro- 
curat,  uosque  ad  Dei  taenedictionem  et  gratiarum  actionem  impellit. 
—  Tres  ultimi  nulia  traditioue  notantur,  sed  ata  Hetarseo  accepta  ad 
nos  pervenerunt.  Urielis  mentio  est  apud  Esdram  lita.  4.,  sed  hic  litaer 
non  recensetur  inter  Canouicos;  Salathiel,  Gehudiel,  et  Baraehiel,  ab 
Antonio  Duca  viro  egregio,  qui  floruit  tempore  Pauli  tertii  Pontif. 
Max.  in  Hymno  de  septem  Angelis  assistentibus  celebrantur.  Verum 
sive  illis,  sive  aliis  uominitaus  sint  appellandi,  certo  certius  est,  quod 
sunt  septem  Angeli  principes  aulse  caelestis,  qui  stant  in  conspectu 
Dei,  et  quitaus  cura  universse  t^rrse  demaudatur. 

Hi  porro  SS.  Angeli  excitant  nos  ad  amplectendas  virtutes  septem, 
totidem  peccatis  capitalitaus  oppositas,  quse  sunt:  humilitas,  patientia, 
litaeralitas,  castitas,  temperantia,  diligentia,  et  charitas;  et  qui  septem 
pra^cipui  illi  Angeli  sunt  ex  ordine  Seraphinorum,  ut  statim  dicemus; 
propterea  eorum  speciale  munus,  et  officium  est  septem  praecipuos 
dnemoues  e  Coelo  lapsos  compescere,  qui  ad  septem  illa  capitalia  pec- 
cata  perpetranda  continuis  suggestionitaus  nos  inducunt,  et  heu  I  ssepe 
illis  nos  succumtaere  faciunt.  At  quinam  sunt  illi  Principes  angeli 
mali  a  Lucifero  deputati  ad  tot  suggerenda  mala?  S.  Bern.  in  serm, 
lo.  in  Psalm.  qui  habitcd,  eos  recenset.  Primus,  inquit,  est  Leviathan, 
Princeps  supertaise:  Secundus  Beerith,  Princeps  irse:  Tertius  Mammon, 
Princeps  avaritii^e :  Quartus  Beelzetauth,  Princeps  invidiae :  Quintus 
Asmodseus,  Princeps  luxuriae :  Sextus  Beelphegor,  Princeps  gulse,  et 
Septimus  Astaroth,  Princeps  acediae,  seu  pigritiie.  Cum  igitur  haec 
ita  sint,  Deus  qui  sua  taenignitate,  et  ineffataili  taonitate  ^oilt  omnium 
nostrorum  salutem ,  totidem  Principes  ex  Angelis  taonis  seligere,  et 
instituere  voluit,  ut  impios  horum  septem  daemonum  adversum  nos 
impetus  retunderent.  His  adde,  quod  ultra  quatuor  primos  Angelos  ex 
septem  praenominatis,  veneratailis  Beda  in  Collectaneis,  duorum  alio- 
rum,  videlicet  Itumielis,  et  Phanielis  meminit,  seipsumque  eis  com- 
mendat  his  vertais:  Gabriel  esto  mihi  logica;  Michael  esto  mihi  bal- 
teus;  Raphael  esto  mihi  scutum ;  Uriel  esto  mihi  protector;  Rumiel  esto 


DE   FACULTATIBUS,    ET   OPERATIONIBUS   ANGELORUM.        81 

7ni1ii  defenmr,  Phaniel  esto  mihi  securitas.  Praeter  ista  autem  nomina 
addunt  aliqui  Nurielem^  Zamaelem,  Zadeielem,  et  Caphzielem.  Sunt 
etiam  aliqui  ex  pra^memoratis,  necnon  et  alii  nominati  in  libro  se- 
cundo  S\  billinorum  ViTsuum,  qui  referuntur  in  tomo  secundo  Biblio- 
thecse  Sanctorum  Patrum: 

Tunc  Eromiely   Uriel,  Samiel,  Azaelque, 

Quce  7nala  quisque  hominum  patraverit,  ante  seientes 

E  terris  animas  tenebris  ccdicjinis  omnes 

Judicio  sisteiit,  ad  formidabile  pcdris 

Magni  immortalis  solium. 

Verum  quoniam  haee  nomina,  nec  ex  Scripturis  inferuntur,  nec  a 
SS.  PP.  referuntur,  idcirco  nee  usurpanda,  nec  invocanda  sunt; 
maxime  cum  vocum  novitates  proscripserit  S.  Apostolus,  et  Conci- 
lium  Romanum  celebratmn  anno  Domini  745.,  sub  Zacharia  summo 
Pontifice,  damnaverit  orationem  cujusdam  Aldeberti,  in  qua  octo  no- 
mina  Angelorum  invocans  dicebat:  Precor  vos,  et  conjuro  vos,  et  sup- 
plico  me  ad  vos  Angelus  Uriel,  Angelus  Paguel,  Angelus  Tohuel,  An- 
gelus  Michael,  Angelus  Adimis,  Angelus  Tuhuas,  Angelus  Sahaoth, 
Angelus  Limihel.  Qua  lecta  oratione  dixit  Zacharias  Papa :  «  h^c  no- 
«  mina  praeter  Michaelis,  omnia  sunt  nomina  daemonum.  Quid  aliud 
«  agendum  nisi  ut  omnia  qu?e  lecta  sunt  igni  concrementur?  annue- 
«  runtque  omnes  Episcopi  dicentes ,  non  plusquam  trium  Angelorum 
«  nomina  agnoscimus,  idest,  Gabriel,  Michael,  Raphael  ».  Ita  legimus 
in  Actis  Concilii.  Atque  hinc  infert  Baronius  perspicuo  intelligit  li- 
brum  quartum  Esdrse  nomine  vulgatum,  in  quo  frequens  est  mentio 
Angeli  Urielis,  ab  Ecclesia  Romana  proscriptum  penitusque  rejectum. 
■^  "  Similis  farinse  reputanda  sunt  ea  qutB  refert  Rabbi  Benidior  in  praefa- 
tione  quam  prsemisit  commentario  super  librum  Jetsira,  i.  e.  De  crea- 
tione,  ubi  profert  nomina  eorum  angelorum  quos  Thalmudistae  fabu- 
lantur  fuisse  magistros  et  pr^eceptores  Patriarcharum.  Dicunt  enim 
angelum  Paziel  fuisse  doctorem  et  praiceptorem  Adami,  Jophiel  Semi, 
Zaclekiel  Abrahami,  Paphael  Isaaci,  Peliel  Jacobi,  Gahriel  Josephi, 
Metraton  Moysi,  Mcdathiel  Elife.  Adjicit  idem  auctor  eorum  prsece- 
ptorum  et  doctorum  quemlibet  suum  discipulum  voce  aut  scripto  Cab- 
balam  seu  traditionem  docuisse,  a  quibus  propagata  fuerit  in  populo 
Dei.  Sic  angelus  Raziel  v.  g.  Adami  pedagogus,  ei  consignavit  ex 
parte  Dei  librum  in  quo  sublimioris  et  abstrusioris  sapientise  arcana 
continebantur,  cujus  mirandi  libri  mentio  in  Zohar  super  Genesim. 
Verum  hsec  omnia  nugse  sunt  rabbinicse,  quibus  nulla  fides.  "  ^ 

DISPUTATIO  SECUNDA. 

DE  FACULTATIBUS,  ET  OPERATIONIBUS 
ANGELORUM. 

CuM  Angeli  rerum  omnium  creatarum  fastigium^  et  primas  teneant, 
Deique  majestatem,  et  prsecellentias  in  se  delineatas  perfectius  refe- 
rant;  etiam  Dei  instar  triplici  facultate  et  operatione  donantur;  nimirum 
intellectiva,  volitiva,  et  effectiva;  per  quarum  primam,  veritatem  om- 
nem  tam  creatam  quam   increatam   percipiunt:   per  secundam   circa 

Frassen  Theol.  Tom.  IV.  6 


S2  QUIS    SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS. 

bonura  quodlibet  avidissirae  feruntnir,  illoque  veluti  divino  nectare 
recreantur :  per  tertiam  viero  tam  seipsos  quam  csetera  a  se  distincta 
movent,  et  locum  occupant,  ac  per  qucelibet  spatia  quam  citissime 
ieruntur.  Ut  itaque  harura  facultatum,  et  operationum  Angelicarum 
quantulamcumque  notitiam  possimus  assequi,  proesentem  Disputa- 
tionem  tribus  Articulis  absolvemus.  Pr/nius,  Angelorum  vim  intel- 
leetivam  perspicacemque  eorum  cog'nitionem  refert.  SecimduSj  eorum 
voluntatem  ejusque  actus  explicabit.  Tertiua  denique,  virtutem  mo- 
tivam  qua  seipsos,  el  alia  movere  possunt,  ac  subinde  ipsorum  motum 
localem,  et  ipsius  motus  terminum,  nempe  locum,  seu  ipsorura  ubifi- 
cationem,  et  consistentiam  in  loco  declarabit. 

ARTICULUS  PEIMUS. 

DE  IXTELLECTU,  ET  COGNITIONE  ANGELORUM. 

Nemini  dubiura  esse  potest  Angelos  esse  praeditos  intelligendi  \Ar- 
tute,  quippe  cum  sint  substanti^^e  immateriales,  liberi  arbitrii  compotes, 
perfect;e  beatltudinis  capaces,  Deique  iraaginera,  et  similitudinera  pr?e- 
stantissirae  referentes,  quse  tot  sunt  veluti  demonstrationes,  et  argu- 
menta  quibus  in  eis  virtutem  intellectivam  esse  suadetur,  et  evinci- 
tur.  Constat  jDariter  tantam  esse  tamque  cxiraiara  eorum  sapientiam, 
et  scientiam,  ut  non  immerito  Sophronius  eos  vocaverit  cognitioniH 
fnntes,  et  scaturigines,  quorum  comparatione  ,  exigua  sane  (quam- 
quam  sublimis  videatur)  est  omnium  hominum  notitia.  Etenira  haec 
etiara  ipsa  qu^e  nos  scire  arbitraraur,  paiiim  profunde,  imperfecte,  et 
tantum  in  cortice  vel  superficie  pereipimus,  necnon  cum  magna  in- 
genii  tarditate,  et  diuturno  labore,  ac  non  modica  raolestia  modicum 
illud  iraperfectae  nostrai  scientiae  assequimur.  Hinc  Hypocrates  doctis- 
siraum  librum  suum  Aphorismorura  longa  rerura  experientia,  et  ob- 
servatione  conscriptura  his  verbis  exorditur :  Vita  brevis,  ars  longa, 
tempus  prceceps,  experimentum  difpcile :  Angelicus  vero  intellectus 
summa  facilitate,  celeritate  maxima,  ac  incredibili  perspicacitate  re- 
rum  omniura  notitiara  plenissinie  obtinet ;  et  quae  tot  Philosophi  multis 
exantlatis  laboribus  non  fuerunt  adepti,  ille  sine  labore  assequitur. 
Quapropter  nomine  intelligenticB  Angeli  donantur  a  Philosophis,  nihil 
enim  est  in  mundo,  cum  materia  concretum  vel  ab  ea  sejunctum, 
incorruptibile  aut  caducum,  tempore  finitum  aut  sempiternura,  quod 
non  intime,  distincte,  et  penitissime  intelligant  ac  percipiant.  Itaque 
non  opus  est  ampliori  connnendatione  angelicum  intellectura  illu- 
strare,  solumque  nobis  incumbit  ejus  delineare  characteres,  et  opera- 
tiones :  quapropter  pr^sens  Articulus  quatuor  potissiraura  Qusestio- 
nlbus  absolvetur,  quarum  Prima  ipsius  intellectus  angelici  vim 
aperiet:  Secunda  modum  operandi  illius  declarabit:  Tertia  objectum 
cognitionis  angelicae  proponet :  Quarta  denique  diversas  ejusdera  co- 
gnitionis  species  explanabit. 


QUIS   SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS.  83 

QU.ESTIO  PRIMA. 
QUIS,  ET  QUALIS  SIT  INTELLECTUS  ANGELICUS. 

Conveniunt  omnes  Aiictores  Angelos  esse  cognitione  intell(=ctuali 
pmeditos  ;  dissentiunt  vero  circa  principium  ejus  intellectionis  :  quidam 
^nim  volunt  Angelos  intelligere  per  ipsammet  suam  substantiam,  et 
essentiam,  ut  docuisse  videtur  Commentator  12.  Metaph.  text.  52.,  ubi 
affirmat  quod  in  substantiis  separatis  essentia,  et  operatio  non  est  quid 
distinctum,  ac  proinde  quod  intelligere  Angeli  sit  ipsamet  ejus  suta- 
stantia.  Durandus  vero  in  2.  distinct.  3.  qusest.  5.  asserit  quod  licet 
intellectio  ista,  qua  Angelus  intelligit  alia  a  se  realiter,  distincta  sit 
■al*  ejus  substantia;  illa  tamen  qua  seipsum  cognoscit,  prorsus  est  in- 
distincta.  Thomistse  contendunt  intelligere  angelicum  esse  distinctum 
realiter  ab  ejus  substantia ;  quippe  cum  sit  purum  accidens.  Yerum 
Subtilis  Doctoris  Discipuli  cum  eo  volunt  intellectum  angelicum, 
sicut  et  humanum,  esse  virtutem  formaliter  solum  distinctam  a  sub- 
stantia  ipsius  Angeli  vel  animse,  elicitivam  tamen  intelleetionis  rea- 
liter  distinctse.  Quocirca  tria  maxime  sunt  in  prsesenti  Quaestione  re- 
solvenda:  Frimicm,  quod  Angelus  non  intelligat  per  suammet  sub- 
stantiam,  sed  per  vim  intellectivam  formaliter  a  sua  substantia  et 
essentia  distinctam.  Secundum,  quod  illa  vis  intellectiva  habeat  ra- 
tionem  intellectus  agentis,  et  possibilis.  Tertium,  quod  intellectus  an- 
gelicus  fiat  intelligens  formaliter  per  verbum  mentis  a  se  productum. 

NoTANDUM  1.  Hoc  cssc  discrimcn  inter  intellectum,  et  intellectio- 
nem,  quod  ille  sit  actus  primus  intelligendi,  seu  virtus,  et  activitas 
substantise  spiritualis  ad  percipiendum,  et  cognoscendum  objectum 
intelligibile ;  hsec  autem  est  actus  secundus,  seu  ipsamet  operatio  sub- 
stantiae  spiritualis,  qua  de  facto  objectum  intelligibile  percipit.  Ille 
autem  dicitur  actus  primus,  quia  nimirum  est  prima  ratio  cur  sub- 
stantia  spiritualis  sit  capax  percipiendi  objectum  intelligibile ;  hsec 
vero  dicitur  actus  secundus,  quia  nimirum  emanat  ab  ipsamet  vi,  et 
capacitate  intelligendi,  velut  effectus  a  causa.  Unde  prior  non  solum 
dicitur  actus,  sed  etiam  i^otentia,  eo  quod  ordinetur  ad  ulteriorem 
actum  qui  ab  eo  emanat,  et  eum  ultimo  perficit :  posterior  vero  sim- 
pliciter  actus  nominatur,  quia  nimirum  est  ipsius  virtutis  intellectivse 
quasi  forma  eam  ultimo  perficiens  in  ratione  intelligendi. 

NoTANDUM  2.  Duobus  modis  intellectum  agentem  dici  posse.  Primo 
late  prout  est  facultas  quomodocumque  activa,  sive  productiva  pro- 
priorum  actuum,  sive  specierum  vel  habituum  intellectualium ;  et  hoc 
sensu  nemo  Theologorum  negat  esse  in  Angelis  intellectum  agentem. 
Secundo,  stricte,  prout  est  facultas  solum,  et  immediate  productiva 
specierum  intelligibilium  in  intellectu  possibili  carente  illis,  sive  ab- 
strahendo  species  illas  a  phantasmate,  sive  agendo  aliter.  ^  "  Igitur 
intellectus  agens  est  interna  facultas  animse  per  modum  principii  in- 
tellectivi  in  actuprimo;  ideo  ipsum  activum  et  factivum  a,])])eUat  Ari- 
•stoteles  lib.  3.  De  anima,  textu  17  et  18,  ubi  scribit,  intellectum  agen- 
tem  omnia  facere,  et  possibile  omnia  fieri,  ut  observat  Subtilis  Doctor 
<^uodIibet.  5.  artc.  1.  Hujus  autem  intellectus  agentis  duo  prsesertim 
sunt  munia,  nimirum    illuminare  et  praeparare  species    intelligibiles. 


84  QUIS    SIT    ANGELORUM   INTELLECTUS. 

Haec  autem  illuminatio  non  est  prsecise  solum  respectu  phantasmatis 
a  sensibus  hausti  et  intellectui  prsesentati,  sed  etiam  respectu  speciei 
intelligibilis,  undecumque  illa  veniat,  et  intellectus  possibilis,  quatenus 
ei  species  ad  intelligendum  obligatur,  quod  utique  indicat  Doctor  in 
primum  dist.  3.  quaest.  6.  ubi  scribit,  intellectinn  agentem  nihil  revera 
causare  in  phantasmate  per  illustrationem ;  sed  tantum  in  intellectu 
possihili  imprimendo  speciem  intelliyibilem.  Itaque  licet  nullum  adesset 
phantasma  illustrandum  ab  intellectu,  nihilominus  hoc  illius  munus 
adhuc  subsisteret  respectu  specierum  intelligibilium.  Quod  utique  con- 
firmat  Aristoteles  loco  laudato,  textu  28.  cum  scribit:  intellectum  agen- 
tem  se  habere  ad  intelligibilia,  sicut  lumen  ad  colores  quos  facit  visi- 
hiles  in  actu,  cum  tantum  essent  visibiles  in  potentia.  Itaque  sicut 
lux  illustrat  colores,  et  ipsammet  visivam  potentiam,  ita  et  intellectus 
agens,  etiam  secluso  phantasmate,  illuminat  species  intelligibiles  exci- 
tando  eas,  et  proponendo  illas  expeditas  in  actu  primo  ad  intelligen- 
dum  intellectui  possibili,  qui  ab  eo  dicitur  illuminari,  quia  principium 
intellectionis  suse  accipit  ab  illo.  Unde  apparet  secundum  munus  illius 
intelleetus  agentis.  Utrum  vero  ipse  intellectus  agens  intellectionem 
producat  etiam  in  actu  secundo,  non  levis  est  inter  quosdam  Scotistas 
controversia,  ut  videre  est  apud  Mastrium  disput.  6.  De  anima,  quaest.  5. 
art.  3.  At  cum  de  his  egerimus  in  Physicis,  ab  ampliori  hac  de  re  di- 
squisitione  supersedimus.  Ex  his  autem  apparet  alterum  munus  ipsius 
intellectus  agentis,  nimirum  prseparare  species  intelligibiles,  eas  illu- 
strando  et  efficiendo  idoneas  ut  in  intellectu  patiente  recipiantur.  "  ^ 
—  Similiter  intellectus  possihilis  vel  patiens  dupliciter  accipitur:  Frimo 
late,  pro  facultate  quomodocumque  passiva,  et  receptiva,  vel  existente 
in  potentia  ad  patiendum,  et  recipiendum.  Sicque  intellectus  Auge- 
lorum  est  passibilis  quatenus  est  in  potentia  ad  actus  proprios,  et  species^ 
et  habitus  intellectuales.  qui  ex  ipso  educuntur,  et  in  eodem  recipiun- 
tur.  Atque  eo  sensu  S.  Bonaventura  in  secundo,  distinct.  3.  intellectum 
Angelorum  possibilem  vocat.  Secundo  stricte,  prout  sumitur  ab  Aristo- 
tele  lib.  De  anima  c.  4.  pro  facultate  quae  sit  prius  nuda  potentia  in. 
genere  intelligibilium,  posteaque  fiat  omnia  intelligibilia  per  susce- 
ptionem  specierum  vel  verbi  mentis. 

NoTAXDUM  3.  Intellectionem  inchoative  consistere  in  illa  intelle- 
ctus  actione  qua  producit  eam  qualitatem  quse  verhum  mentis  dicitur;^ 
consummative  autem  in  ejusdem  qualitatis  receptione :  in  eo  siquidera 
formaliter  consistit  intellectio,  quod  intellectum  assimilat  rei  intelle- 
ctse,  eumque  formaliter  intelligentem  efficit:  sed  id  prsestatur  inchoa- 
tive  per  actionem  illam  verbi  mentis  productivam,  complete  vero  per 
ejusdem  verbi  receptionem ;  illa  siquidem  qualitas,  cum  sit  rei  intel- 
lectse  expressa  similitudo,  proculdubio  intellectum  informando,  et  ei 
adhserendo  cum  objecto  cognito  assimilabit,  ac  proinde  complete  in- 
telligentem  efficiet.  Est  autem  verbum  mentis  actus  intelligenticB  pro~ 
ductus  a  memoria  foecunda  non  hahens  esse  nisi  dependenter  ah  actuali 
cognitione;  ita  Doctor  in  primum  dist.  27.  q.  3.  Dicitur  primo  actus 
intelligentice,  quia  cpnstituit  animam  formaliter  intelligentem,  sicut 
calor  constituit  calidum.  Secundo  a  memoria  foecunda.,  idest,  ab  in- 
tellectu  informato,  et  quasi  gravido  specie  intelligibili  objecti.  Tertio 


QUIS   SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS.  85 

non  liabenH  esse  nisi  dependenter  ab  actuali  cogitatione,  quia  esfc  ipsamet 
completa  intellectio. 

Conclusio  prima.  — Angelus  non  intelligit  per  suammet 

SUBSTANTIAM,  SED    PER  VIRTUTEM    AB    IPSA    SUBSTANTIA    SALTEM   FOR- 

maliter  distinctam,  quam  intellectum  appellamus.  Hsec  duas  par- 
tes  complectitur,  quarum 

Probatur  prima,  primo  quidem  auctoritate  SS.  Patrum,  nam  S.  Dio- 
nysius  lib.  De  ccelesti  Hierarchia  cap.  11.  distinguit  in  summis  Spiri- 
tibus  substantiam,  virtutem^  et  operationem,  In  tria,  inquit,  omnes 
*  divince  Mentes  ccelesti  ratione  sua  divisce  sunt,  in  Essentiam,  in  Vir- 
tutem,  et  in  Actionem.  Et  S.  Anselmus  libro  De  conceptione  originali 
cap.  4.,  hsec  tria  similiter  distinguit.  Et  libro  De  casu  Diaholi  cap.  8. 
affirmat  voluntatem  Angeli  non  esse  substantiam,  licet  sit  aliqua  es- 
sentia.  Et  S.  Augustinus  lib.  6.  De  THnitate  eap.  6.  dicit  animam 
humanam  deficere  a  simplicitate  divina,  propter  multitudinem  ope- 
rationum,  et  virfcutum. 

Probatur  etiam  ratione:  si  substantia  Angeli  esset  suum  intelli- 
gere,  esset  etiam  actus  purus,  quia  sibi  identificaret  ultimam  actua- 
litatem  ordinis  intellectualis,  ac  proinde  nihil  haberet  potentialitatis 
admixtum ;  sed  nulla  substantia  creata  potest  esse  actus  purus :  ergo 
substantia  Angeli  non  potest  esse  suum  intelligere.  Secunclo,  si  sub- 
stantia  Angeli  esset  ei  ratio  cognoscendi  omnia,  sequeretur  quod  An- 
gelus  semper,  et  necessario  intelligeret  omnia :  at  certum  est,  ut  pa- 
tebit  infra,  Angelum  non  omnia  intelligere  vel  necessario,  vel  semper, 
€t  aliqua  posse  fugere  cognitionem  ejus:  ergo  Angelus  non  intelligit 
•omnia  a  seipso  distincta  per  suam  substantiam.  Tertio  denique,  si 
Angelus  per  suam  substantiam  esset  sui  ipsius  intellectio,  etiam  per 
suam  substantiam  foret  sui  ipsius  amor;  etenim  inter  intellectionem, 
et  amorem  naturalis  est  proportio :  sed  Angelus  esse  nequit  essen- 
tialiter  ac  substantialiter  sui  amor :  ergo  nec  sui  intellectio.  Minor 
probatur :  si  enim  Angelus  esset  amor  sui  per  substantiam,  talis  amor 
■esset  essentialiter  ac  invariabiliter  rectus  in  Angelo :  sed  hoc  dici  ne- 
quit:  ergo  nec  illud.  Sequela  majoris  patet;  tota  siquidem  substantia 
Angeli  est  creata  a  solo  Deo ;  quse  autem  a  solo  Deo  sunt,  necessario, 
^t  essentialiter  ordinata  sunt.  Minor  vero  suadetur;  nam  Angeli  mali 
non  habent  rectum  et  ordinatum  sui  amorem;  cum  rectus  et  ordi- 
natus  sui  amor  non  possit  subsistere  cum  peccato,  et  odio  Dei ;  unde 
Psalmo  10.  dicitur:  qui  diligit  iniquitatem,  odit  animam  suam:  ergo 
in  Angelis  amor  sui  non  est  essentialiter,  et  invariabiliter  rectus. 

Probatur  secunda  pars  a  Doctore  in  secundum  distinct.  15.  ubi 
demonstrat  facultates  animse  non  essc  realiter  ab  ipsa  distinctas,  illis 
omnibus  rationibus  philosophicis,  quas  in  nostra  Philosophia  qucest.  3. 
conclusione  2.  de  Anima  jam  expendimus.  Sufficit  itaque  nunc  illam 
veritatem  firmare  S8.  Patrum  oraculis.  In  primis  itaque  S.  Augustinus 
lib.  1.  De  Trinitate  cap.  11.  hsec  habet:  Hoec  tina  igitur,  memoria,  in- 
telligentia,  et  voluntas,  quoniam  non  sunt  tres  vitce,  sed  una  vita,  nec 
tres  mentes,  sed  una  mens;  consequenter  utique  nec  tres  suhstantioe, 
sed  una  suhstantia:  ergo  illse  facultates  non  sunt  accidentia  seu  qua- 
litates  realiter  ab  anima  diversse,  ut  volunt  Thomistse.  Insuper  S.  Ber- 


86  QUIS   SIT    ANGELORLM    INTELLECTUS.     ' 

nardus  sermone  11.  Super  Cantica  dicit:  Qucedam  in  anima  intueoi\ 
memoriam,  intelligentiam,  et  voluntatem,  et  hcec  tria  ipm  anima  sunt: 
sed  qnod  est  distinctnm  realiter  ab  anima,  non  est  ipsa  anima.  De- 
niqne  Hngo  Victorinns  lib.  De  Spiritu,  et  anima,  hcec  habet:  Anima 
secundum  sua  opeva  variis  nominibus  nuncupatur,  dicitur  iiamque. 
anima  dum  vegetat,  sensus  dum  sentit,  animus  du77i  sapit,  mens  dum 
intelligit,  etc;  ista  vero  non  differunt  in  suhstantia  quemadmodum  et 
in  nominibus,  quoniam  omnia  una  essentia,  proprietates  quidem  di- 
versce.  His  constat  intellectum  humanum  revera  ab  essentia  anim» 
esse  distinctum ;  non  quidem  realiter,  nec  nomine  tenus ;  adeoque  est 
tantum  formaliter  ab  animae  substantia  diversus.  Sed  eadem  est  ratio 
de  intellectu  angelico,  ut  patet,  adeoque  constat  ipsum  non  realiter, 
sed  formaliter  esse  distinctum  ab  esseutia. 

DiCES  1 :  Angeli  sunt  puri  actus,  et  iutellecti^T  essentialiter :  ergo 
nihil  distinctnm  a  sua  substautia  possunt  recipere  quod  cum  illorum 
intellectu  efficiat  cognitionem  rerum  ab  illis  distinctarum ;  sed  sola 
eorum  substantia  supplebit  ejusmodi  medium..  —  Distingao:  Angeli 
sunt  puri  actus,  puritate  excludente  solam  materiam,  cum  qua  recte 
potest  aliqua  forma  spiritalis  in  illis  recepta  consistere,  quie  cum  il- 
lorum  intellectu  efficiat  in  illis  cognitionem  rerum  omnium  ab  illis^ 
distinctamm ;  similiter  sunt  essentialiter  cognoscitivi,  et  intellectiYi 
in  actu  primo  et  radicali,  concedo:  sunt  actus  puri  puritate  exclu- 
dente  potentialitatem  facultatis;  similiter  sunt  in  actu  proximo,  et  in 
actuali  cognitione,  qute  sit  de  intriiiseco  conceptu  illorum,  nego;  hoe 
enim  esse  nequit  ex  praecisa  ratione  creatur^e,  quam  Angeli  intriu- 
seee  includuut,  et  quse  necessario  admittit  compositionem  ex  actu  et 
potentia. 

DiCES  2:  Idcirco  anima  nostra  non  intelligit  per  substantiam  uee 
est  sua  intellectio,  quia  est  intelligens  solum  in  potentia,  eo  quod  ita 
sit  conjuncta  corpori,  et  ita  ab  ipso  pendeat  in  operando,  ut  nonnisi 
eo  mediante  rerum  species  acquirat,  et  per  eas  constituatur  intel- 
ligens:  ergo  cum  Angelus  non  sit  intelligens  solum  in  potentia,  sed 
actu,  consequens  est  ut  sit  ipsa  sua  intellectio,  seu  quod  sit  intel- 
ligens  per  seipsum.  —  Respondeo  concesso  antecedente,  negando  eon- 
sequentiam,  natura  enim  intellectualis  tripliciter  se  habere  jDOtest  ad 
suam  intellectionem  :  primo,  ita  ut  sit  intelligens  solum  in  potentia:  se- 
cundo,  ita  ut  actu  intelligat,  sed  per  actum  distinctum  ab  ipsa:  tertio, 
per  actum,  qui  sit  eadem  natura  intelligentis.  Primum,  et  secundum 
conveniunt  animse  nostrae,  et  Angelis :  tertium  vero  est  proprium  Deo, 
qui  est  actus  purus.  L^ude  negari  debet  consequeutia  simul  cura  suo 
antecedente. 

Conclusio  secunda.  —  Admittendus  est  in  Angelo  in- 
TELLECTUS  Agens  et  Patiexs  proprie  dictus.  Haec  est  Doctoris  in 
secundum  distinctione  tertia  qusest.  11.  n.  4.  Eamque  sic 

Probat.  1.  Omnis  activa  potentia,  qu^  absque  imperfectione  tri- 
buitur  natura^  inferiori,  non  est  deneganda  superiori:  sed  intellectus 
agens  in  hominibus,  qui  sunt  Angelis  inferiores,  est  ejusmodi:  ergo 
non  est  Angelis  denegandus.  Major,  et  consequentia  per  se  constant. 
Minor  probatur:  maxima  est  perfectio  in  qualibet  natura  quod  habeat 


QUIS    SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS.  87 

iii  sc  virtutein,  et  principium,  quo  sibi  convenientem  perfectionem 
possit  acquirere,  si  eam  aliunde  non  habeat:  sed  intellectus  agens 
est  principium,  per  quod  homo  potest  assequi  veram  notitiam,  et  scien- 
tiam,  quge  est  suD)ma  sui  intellectus  perfectio:  crgo  perfectionis  est 
in  homine  habere  intellectum  agentem.  —  ConfirmatuT :  natura  no- 
bilissima  debefc  in  se  eas  complecti  virtut.'S,  quibus  suam  assequi  pos- 
sit  perfectionem,  si  aliunde  eam  non  habeat:  ergo  natura  angelica, 
quai  omnium  rerum  creatarum  primas  tenet,  debet  in  se  habere  prin- 
cipium,  quo  possit  sibi  comparare  cognitionem  rerum  universalium, 
si  eas  ab  initio  suai  formationis  jam  non  novisset  per  sibi  inditas  a 
Deo  earum  species,  quo  pariter  possit  acquirere  cognitionem  plurium 
rerum  singularium,  quarum  notitiam  non  habet  congenitam.  Patet  an- 
tecedens,  necnon  ct  consequentia ;  rerum  etenim  cognitio  est  Angeli 
perfectio,  quam  nonnisi  intellectus  agentis  beneficio  sibi  comparare 
potest. 

Reponuxt  Thomist.i-:  majorem  argumenti  esse  quidem  veram  de 
perfectione  simpliciter,  quai  nullam  in  suo  conceptu  imperfectionem 
includit,  et  praesupponit,  falsam  autem  de  perfectione  illa,  quse  tantum 
comparatur  ad  supplendam  imperfectionem :  intellectus  autem  agens 
(inquiunt)  non  est  perfectio  simpliciter,  sed  tantum  conceditur  in  ho- 
mine  ad  supplendam  in  eo  imperfectionem,  nernpe  carentiam  cognitionis 
rerum,  quam  tenetur  emendicare  a  rebus  ipsis  dependcnter  a  phan- 
tasmatibus,  qua  imperfectione  cum  careant  Angeli,  etiam  in  eis  non 
est  admittendus  ille  intellectus  agens,  sicut  nec  admittitur  in  eis  ge- 
neratio,  quse  tamen  in  hominibus  perfectionem  importat,  nempe  spe- 
ciei  propagationem.  —  Contra,  qua  ratione  admittitur  intcllectus 
agens  in  hominibus,  eadem  concedi  debet  in  Angelis ;  quamquam 
cnim  rerum  praestantissimarum  habeant  species  sibi  concreatas,  tamen 
rerum  omnium,  maxime  singularium,  notitiam  sibi  congenitam  non 
obtinent ;  adeoque  vel  eam  sibi  comparare  possunt,  et  sic  egent  intel- 
lectu  agente;  vel  si  non  possint,  haud  dubie  sunt  deterioris  condi- 
tionis,  quam  homines:  nam  illa  natura  perfectior  censenda  est,  quse 
cum  non  habeat  ab  intrinseco  suam  perfectionem,  habet  tamen  facul- 
tates,  et  vires  naturales,  quibus  eam  possit  acquirere.  Delnde,  quam- 
vis  Angeli  ab  eorum  formationis .  exordio  habuissent  sibi  concreatas 
rerum  omnium  etiam  materialium,  et  singularium  species,  non  minus 
tamen  habere  deberent  intellectum  agentem  et  passibilem :  nani  (in- 
quit  Doctor)  licet  Christus  Dominus  rerum  omnium  cognitionem  ha- 
buerit  ab  instanti  suae  conceptionis,  omniaque  viderit  in  Verbo,  nihi- 
lominus  habuit  intellectum  agentem  et  passibiiem,  alioqui  perfectus 
homo  non  extitisset,  quippe  cum  non  habuisset  utrumque  illum  in- 
tellectum,  quem  in  omnibus  hominibus  etiam  Adversarii  concedunt. 
Denique  actio,  qua  agens  superioris  ordinis  prsevenit  operationem  agen- 
tis  inferioris,  non  aufert  ab  eo  potentiam  activam  respectu  suse  ope- 
rationis;  si  enim  Deus  nunc  crearet  aquam,  cui.  calorem  inderet, 
eumque  continuo  servaret,  non  propterea  diceretur  aquam  spoliasse 
sua  virtute  frigefactiva :  etenim  si  Deus  decerneret  eum  calorem  con- 
servare,  statim  aqua  ex  se  sibi  naturaliter  debitum  frigus  compararet 
non  minori  facilitate,  quam  ipsum  frigus  repetit,  ubi  semovetur  ab 
igne,  qui  in  eam  calorem   induxerat.  Ergo  a  simili,  quamquam  Deus 


88  QUIS    SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS. 

indiderit  Angelis  species  renim  statim  ab  eorum  creatione,  non  pro- 
pterea  dici  debet  eis  abstulisse  intellectum  agentem.  qnibus  ea  possent 
comparare,  si  tales  species  in  eis  conservare  desineret.  Nec  quidquam 
juvat  exemplum  de  generatione ;  siquidem  imperfectio,  ad  quam  tol- 
lendam,  vel  supplendam  conceditur  generatio,  nempe  corruptibilitas. 
non  reperitur  in  Angelis,  adeoque  nec  reperiri  debet  illius  reparativa 
generatio.  Secus  est  autem  de  intellectu  agente;  siquidem  imperfectio, 
quam  tollit,  et  supplet,  nempe  carentiam  notitia^  plurium  rerum,  ma- 
xime  singularium  et  materialium,  a^que  reperitur  in  Augelis  ac  in 
homine  :  ergo  in  utrisque  est  admittendus. 

Repoxunt  2.  Prsefatum  Doctoris  Subtilis  argumentum  concludere 
quidem  in  rebus,  quce  non  habent  perfectiones  sibi  coaevas,  non  tamen 
in  eis,  qute  ex  natura  sua,  et  a  sua  origine  perfectiones  sibi  vindi- 
cant,  quales  sunt  Angeli :  quod  probant  exemplo  coelorum,  qui  cum 
habeant  naturales  perfectiones  sibi  congenitas,  frustra  ponerentur  in 
eis  virtutes,  et  instrumenta,  quibus  ipsas  possent  assequi.  —  Verum 
hsec  responsio  Doctoris  Subtilis  argumentum  nec  infirmat,  nec  frangit; 
aliquid  enim  potest  dici  habere  sibi  co?evam  suam  perfectionem  alte- 
rutro  ex  his  tribus  modis  :  primo  scilicet  quia  talis  perfectio  ex  ejus 
natura,  et  priucipiis  intrinsecis  emanat,  sicut  ex  natura  hominis  ri- 
sibilitas  oritur,  et  ex  substantia  animae  facultates  erumpunt :  secundo, 
quod  emn  talis  perfectio  ab  aliqua  virtute  naturali  produci  nequeat, 
necessario  exigat  causari  ab  Auctore  naturie  cum  ipsa  re,  quse  produ- 
citur;  sicut  v.  g.  Cselorum  qualitates,  qute  a  causis  naturalibus  pro- 
duci  nequeunt,  ab  ipsorum  Administratore  et  Auctore  cum  Cielis  ipsis 
formari  debuerunt :  tertio  denique,  aliquid  dici  potest  habere  coaevam 
sibi  perfectionem  ex  beneplacito  Creatoris  volentis  ipsi  tribuere  illam 
perfectionem  ab  ipso  formationis  exordio,  quam  tamen  res  ipsa  propriis 
viribus,  et  temporum  decursu  sibi  posset  comparare:  sicut  anima  Chri- 
sti  habuit  sibi  cosevam  rerum  omnium  cognitionem  ab  ipsius  conce- 
ptionis  initio  per  infusas  sibi  divinitus  species,  quas  successu  tem- 
poris  potuisset  sibi  comparare.  Quibus  praemissis,  dico,  quod  natura, 
quse  vel  primo,  vel  secundo  modo  habet  sibi  coaevam  suam  perfe- 
ctionem,  non  indiget  equidem  mediis,  vel  instrumentis,  quibus  eam 
possit  assequi,  quippe  cum  perfectiones  illae,  vel  ab  ipsius  substantia 
oriantur,  vel  ab  Auctore  natur^e  fuerint  ipsi  concessae:  quse  vero  tan- 
tum  hanc  perfectionem  tertio  modo  obtinet,  nempe  ex  beneplacito  et 
arbitrio  Auctoris  naturae  eam  pro  libito  concedentis,  quam  tamen  res 
aliunde  posset  sibi  vindicare,  nego  quod  ad  eam  obtinendam  res  ipsa 
habere  non  deberet  facultates  et  virtutes  intrinsecas,  quibus  illam 
perfectionem  sibi  vindicare  posset,  si  ab  Auctore  naturse  primitus  non 
fuisscnt  concessae.  Cum  igitur  Angelus  habeat  notitiam  rerum  univer- 
salium  sibi  cosevam  tantum  hoc  tertio  modo,  non  videntur  ipsi  dene- 
gandse  facultates,  quibus  illam  possent  assequi,  si  Deus  illi  hanc  no- 
titiam  non  indidisset. 

Probat  2.  Doctor  Conclusionem  ratione  ipsa,  qua  S.  Thoinas  oppo- 
situm  Conclusionis  stabilitae  contenderat,  quam  vero  Doctor  deducit 
in  oppositum.  Objectum  adsequatum  intellectus  Angelici  vel  est  quid 
siugulare,  vel  quid  universale  per  prsedicationem ,  ita  quod  comple- 
ctatur  sub  se  omnia  prorsus  intelligibilia :  non  primum;  res  enini  sin- 


QUIS   SIT   ANGELORUM    INTELLECTUS.  89 

gularis  creata,  quantumvis  perfecta,  continere  nequit  formaliter,  aut 
eminenter  omnia  intelligibilia  ab  Angelo  :  objectum  autem  primum, 
et  adaequatum  alicujus  facultatis  omnia,  quai  ab  ipsa  percipi  possunt 
continere  debct  formaliter,  aut  eminencer,  adeoque  objectum  intello- 
ctus  Angelici  necessario  debet  esse  aliquid  universale  et  commune 
per  prsedicationem  et  attributionem :  ita  quod  sub  se  contineat  omnia 
intelligibilia  ab  Angelo,  sive  immaterialia,  sive  materialia:  sed  ol)jecta 
sensibilia  non  sunt  proxime  et  actu  intelligibilia :  ergo  ut  illa  perci- 
piat  angelus,  necessario  indiget  intelleetu  agente,  cujus  virtute,  et 
operatione  possit  a  rebus  ipsis  materialibus  species  excipere,  easque 
proxime,  et  actu  intelligibiles  efficere. 

Reponunt  Thomist.i:,  objectum  adaequatum  intellectus  angelici 
non  esse  quid  abstractum  a  sensibilibus,  sed  tantum  speciem  univer- 
salem  naturaliter  inditam  intellectui  angelico,  qua  pereipere  potest 
res  singulares,  sive  materiales,  sive  immateriales.  —  Contra  primo, 
falsum  est  dari  tales  species  universales  ejusmodi  rerum  singularium 
expressivas,  ut  infra  demonstrabiraus.  Secundo,  objectum  adsequatum 
intellectus  angelici,  quod  est  commune  per  prsedicationem  iis  omni- 
bus,  quse  ab  Angelo  cognosci  possunt;  vel  sic  est  commune,  ut  con- 
veniat  omnibus  rebus  intelligibilibus,  sive  materialibus,  sive  immate- 
rialibus ;  vel  quod  tantum  rebus  immaterialibus  quadret.  Non  secun- 
dum,  quia  sequeretur  res  materiales,  et  corporeas,  v.  g.  cselos  et 
elementa  non  posse  ab  Angelis  cognosci,  nulla  enim  facultas  versatur 
circa  id  quod  sub  objecto  suo  adaiquato  non  comprehenditur.  Si  vero 
primum  admittas,  cum  sensibilia,  et  materialia  non  sint  per  se  proxime, 
et  actu  intelligibilia,  quia  non  sunt  proportionata  objecta  facultati  pure 
intellectuali,  necessum  erit  ad  ea  percipienda,  quod  Angelus  habeat 
intellectum  agentem,  quo  mediante  species  a  rebus  ipsis  materialibus 
excipiat,  et  earum  ope  res  ipsas  materiales  cognoscere  possit,  si  earum 
notitiam  aliunde  sibi  inditam  non  haberet. 

Probat  3.  Doctor:  in  Angelo  admittendus  est  intellectus  passibilis: 
ergo  et  intellectus  agens.  Patet  consequentia ;  intellectus  enini  non  di- 
citur  passibilis,  nisi  respectu  agentis:  ergo  admisso  uno,  alter  est  ne- 
cessario  admittendus.  Probatur  antecedens:  intellectus  Angeli  recipit 
species,  quas  Deus  ab  initio  suse  formationis  indidit :  ergo  habet  in  se 
potentiam,  et  facultatem  earum  specierum  receptivam.  Antecedens  ad- 
mittunt  Thomistse ;  necessum  est  ergo  etiam  consequentiam  admittant, 
omne  siquidem  recipiens  formam  aliquam  opus  est  habeat  potentiam 
receptivam  ejusdem  formae ;  nec  refert,  quod  recipiens  non  prsecedat 
duratione,  sed  tantum  natura,  formse  receptionem ;  nam  si  Deus  animse 
uostrae  concreasset  species  omnium  intelligibilium,  nihilominus  in  ea 
-esset  potentia  receptiva,  quam  intellectum  patientem  appellamus,  adeo- 
que  non  est  necessum,  quod  recipiens  tempore  prsecedat  formam  in  se 
receptam,  ut  dicatur  habere  facultatem  ejus  reeeptivam. 

Reponunt  TnoMiSTiE,  quod  licet  in  Angelis  admittatur  illa  facultas 
receptiva  specierum,  vocari  tamen  non  potest  intellectus  possibilis,  quia 
est  semper  sub  actu,  et  nunquam  sub  statu  potentise  ad  ipsum  actum 
ordinatse.  —  Contra,  Angelus  revera  potest  recipere  species  plurium 
rerum,  puta  singularium,  quas  a  primordio  suse  formationis  non  ha- 
buit :  ergo  saltem  respectu  ipsarum  habebit  potentiam,  quse  intellectus 


90  QUIS   SIT    ANGELORUM     INTELLECTUS. 

possibilis  appellatur.  Consequentia  patet  ex  terminis :  antecedens  pro- 
babitur  inferius,  suadeturque  nunc  ex  eo,  quod  Deus  potuit  non  tot 
concedere  species  infimo  Angelo  quot  superiori  contulit ;  adeoque  in- 
ferior  ille  Angelus  illas  species  sibi  non  coaevas  de  novo  recipere  po- 
terit,  vel  ab  ipso  Deo,  vel  a  superioribus  Angelis  ipsum  illuminantibus, 
et  consequenter  respectu  carum  habc'bit  potentiam  receptivam,  quia 
vere  erit  in  potentia  ad  notitiam  illarum  rerum,  quarum  species  de 
novo  excipit:  sicquo  habebit  vere  intellectum  possibilem.  Deinde  non 
opus  est  ad  lioc  ut  iDotentia  proprie  dicatur  receptiva,  quod  aliquando 
non  sit  sub  actu  ,  seu  quod  actualiter  non  habeat  formam,  ad  quam 
ordinatur ;  sed  sufficit  quod  naturaliter  illa  forma  destitui  possit.  Ete- 
nim  materia  casli  et  elemeutorum  est  coseva  suis  formis,  nec  usquam 
extitit  sine  illis;  uuUus  tamen  dixerit  eam  in  se  non  habere  potentiam 
receptivam  illarum  formarum:  ergo  a  simili  quamvis  Angelus  habuisset 
ab  initio  su?e  creationis  sibi  cosevas  species  rerum  omnium,  non  minus 
propterea  dicendus  esset  habere  potentiam  earum  receptivam,  adeoque 
etiam  intellectum  possibilem,  et  consequenter  intellectum  agentem. 

DiCES  1:  Ideo  anima  nostra  dependet  in  operando  a  corpore,  quia 
dependet  ab  ipso  in  essendo:  sed  Angelus  non  dependet  in  essendo 
a  corpore  :  ergo  nec  in  operando:  at  accipere  species  a  rebus  ipsis  cor- 
poreis  est  operatio  pendens  a  corpore  :  ergo  illam  elicere  non  potest 
Angelus,  nec  consequenter  habere  intellectum  agentem,  cujus  prima- 
rium  munus  est  species  cudere,  sua  corporeitate  defsecare,  easque  spi- 
rituales  efficere.  —  Distinguo  majorem :  ideo  solum  deiDcndet  a  cor- 
pore  in  operando,  quia  dependet  in  essendo  ab  ipso,  nego  majorem: 
ideo  dependet  in  operando  ab  ipso  mediantibus  sensibus,  et  phantas- 
matibus,  concedo  majorem;  et  concessa  minore,  similiter  distinguo  eon- 
sequens:  Angelus  non  dependet  a  corpore  in  oj^erando,  quasi  neces- 
sario  operari  deberet  mediantibus  sensibus  et  phantasmatibus  corpo- 
reis,  concedo  ;  non  dependet  in  operando  a  rebus  corporeis,  ut  ab  eis 
excipiat  species,  quarum  ope  res  illas  corporeas  intelligat,  nego.  Itaque 
Angelus  dependet  a  corpore  non  tamquam  a  principio,  et  concausa 
suae  cognitionis,  sed  tamquam  ab  objecto,  a  quo  cognitionem  rei  ma- 
terialis  debet  excipere. 

DiCES  2:  Intellectus  agens  et  passibilis  solum  ita  nominantur  et 
distinguuntuj'  per  comparationem  ad  phantasmata:  sed  in  Angelo  non 
suntuUa  phantasmata:  ergo  nec  admitti  debentilli  intellectus.  —  Nego 
majorem:  proprium  enim  munus  intellectus  agentis  est  cudere  species 
spirituales  rerum  quas  intelligit ;  unde  quando  objeeta  intelligibilia 
corporea  sunt,  possuntque  solum  species  corporeas  emittere,  necessario 
Angelus  ad  earum  specierum  materialium  praesentiam  spirituales  debet 
effingere,  quarum  beneficio  res  ipsas  materiales  percipiat;  nee  ad  id  opus 
est  ullo  phantasmate,  sicut  contingit  in  nobis,  qui  cum  nihil  percipere 
possimus  nisi  dependenter  a  sensibus,  hinc  est  quod  intellectus  noster 
phanfasmatibus  egeat  ut  ad  eorum  conspectum  rerum  intelligibilium 
imagines  spirituales  effingat. 

^  "  DicEsS:  Intellectus  agens  etpossibilis  dedecent  dignitatem  naturse 
angelicse:  igitur  neuter  eorum  ipsi  est  attribuendus.  Antecedens  con- 
stat,  nam  intellectus  agens  servilis  est;  illius  enim  functio  et  officium 
iii  eo  potissimum  consistit  ut  conficiat,  aut  accipiat  species,  easque  in- 


QUIS   SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS.  91 

star  bajiili  deferat  et  ministret  iutellectui  possibili.  Hic  autem  intel- 
lectus  possibilis  ita  dictus  est,  quod  patiatur  et  recipiat  istas  speeies,  quo 
prodit  suam  imperfectiouem,  nimirum  uegationem  actualitatis;  ipsius 
enim  passibilitas  seu  possibilitas  in  essendo  negat  actualitatem  et  ef(i- 
caciam,  ae  subinde  suam  imbecillitatem  et  inertiam  prodit.  —  Nego 
antecedens;  nam  munus  species  suppeditandi  et  conferendi  non  est 
servilis  opc»ra;  alioquin  Deus  dicendus  esset  serviliter  agere  et  operari, 
dum  rerum  species  intelligibiles  ereato  intellectui  confert  et  suppe- 
ditat.  Unde,  sic  retorqueri  potest  arg-umentum:  summa  dignitas  est 
idipsum  exequi,  quod  Deus  ex  infinita  bonitate  et  potentia  operatur 
et  molitur:  at  intellectus  agens  conferendo  species  id  exequitur  quod 
praestat  Deus:  igitur  etc.  —  Confirmatur  haec  responsio  ex  eo  quod 
indecorum  non  sit  facultatibus  et  potentiis  sibi  invicem  opitulari  et 
adminiculari;  imo  valde  honorificum ;  nemo  enim  dedecus  imputabit 
intellectui  quod  voluntati  subserviat,  eamillustrando,  eique  proponenda 
bonum  oligendum  et  malum  fugiendum.  Neque  Angelis  superioribus 
vertitur  in  opprobrium  quod  inferioribus  ministerium  suum  impendant,. 
eos  illumiuando  et  regendo.  Itaque  quantum  ad  prlmam  partem,  evi- 
dens  est  antecedeutis  falsitas.  Patet  etiam  quantum  ad  secundum;  non 
enim  dedecus  est  intellectui  patienti  quod  ejus  operatio  sit  quoddam  pa- 
ti,  cum  eiiim  sit  potentia  ad  intelligendum,  quse  non  est  purus  actus  ut 
est  Deus,  necessum  est  quod  aliunde  accipiat  principia  intelligendi,  un- 
dequaqueilla  veniaut,  sive  a  Deo  coucreentur,  sive  ab  iutellectu  agente 
subministrentur,  sive  ab  objectis  profluant.  Igitur  nulla  ex  parte  inde- 
corum  est  quod  in  augelis  admittautur  iutellectus  ageus  et  patiens.  "  ^ 
Coetera  quse  possent  objici  dissolveutur  in  Qusestione  sequenti. 

Conclusio  tertia.  —  Intellecti^s   Angelicus  discurrerb 

POTEST,    ET   EX    REBUS    COGNITIS     ALIAS    IGNOTAS    LEGITIMO    DISCURSU 

concludere.  Haec  est  Doctoris  qusest.  4.  et  5.  Prologi:  et  in  2.  dist.  1, 
qusest.  1.  numero  3.  et  dist.  7.  num.  7.  ubi  asserit  non  videri  probabile 
Angelis  esse  denegaudum  omuem  discursum :  coutra  S.  Thomam  qui 
1.  p.  q.  58.  art.  3.  et  alibi  docet  iutellectum  Augeli  non  esse  discur- 
sivum,  ita  ut  procedat  a  priucipiis  ad  conclusiones  seorsim  eas  intel- 
ligendo. 

Probat  conclusionem  Doctor :  ideo  Augelus  non  esset  discursi^iis^ 
vel  quia  non  haberet  virtutem  deduceudi  eouclusiones  ex  prsemissis, 
ex  hypothesi  quod  couclusiones  non  essent  ipsi  notse ;  vel  quia  oiinie&- 
conclusiones  ipsi  fuisseut  notse  ab  initio  suae  creatiouis;  vel  deuique 
quia  saltem  habitualiter  eas  novisset  ab  ipso  suse  formationis  exordio: 
sed  uullum  horum  rite  potest  affirmari.  Non  quidem  primum^  esset 
enim  imperfectio  in  Augelo,  si  uou  liaberet  virtutem  colligendi  iguo- 
tum  ex  cognitis  deducibile.  Non  etiam  secundum;  falsum  euim  est  quod 
Angelus  actu  omues  couclusioues  simul  intellexerit,  alias  infiuita  pene 
cognovisset  virtute  uaturali ;  infiuitae  siquidem  sunt  propemodum  con- 
clusiones  ex  rebus  creatis  deducibiles:  Augelum  autem  infinita  cogno- 
scere  implicat.  Nou  deuique  tertium^  quamquam  euim  habitualiter  om- 
nia  novisset  ab  initio,  quatenus  uempe  habuisset  habitum  ac  species 
divinitus  inditas,  quibus  mediantibus  posset  pro  libito  quamcumque 
cognitionem  iutelligere;  tameu  iude  nou   sequeretur  quod  ex  se  non 


92  QUIS    SIT    AXGELORUM    INTELLECTUS. 

•esset  disciirsivTis ;  sicut  a  pari  homines  uon  minus  forent  discursivl, 
lieet  omnes  conclusiones  per  inditas  sibi  species  cognoscerent,  ut  con- 
stat  de  anima  Christi,  quse  etsi  habuerit  notitiam  omnium  rerum  sibi 
divinitus  inditam,  non  minus  vere  diseursiva  extitit,  seu  vim  discur- 
rendi  habuit,  alioquin  per  omnia  nobis  non  esset  assimilatus  in  na- 
turalibus. 

Probat  2.  Doctor:  si  Angelus  discurrere  nou  posset,  maxime  quia  in 
illa  virtute  discursiva  sequeretur  nullum  inter  ipsum,  et  animam  ra- 
tionalem  esse  discrimen :  sed  haec  ratio  nuHa  est:  ergo  concedenda 
est  Angelis  virtus  discursiva.  Major  est  pra^cipua,  et  fundamentalis 
ratio  S.  Thomae;  Minor  vero  probatur :  quamquam  Angeli,  et  animae 
rationales  in  virtute  discursiva  convenirent  invicem.non  miuus  aliunde 
possent  specifice  distingui :  ergo  ex  eo  quod  vis  discurrendi  utrique 
tribueretur,  non  sequitur  nulium  inter  utrumque  fore  discrimen.  Pro- 
batur  antecedens :  licet  Angeli  in  sententia  Adversariorum  non  discur- 
rant,  non  minus  invicem  specie  distinguuntur  in  ratione  intellectivi: 
ergo  a  simili  licet  Angeli,  et  anima  invicem  non  discreparent  per  xiv- 
tutem  discursivam,  non  minus  aliunde  habere  possent  differentiam 
specificam :  non  enim  est  major  ratio  cur  intra  gradum  intellectivi 
absque  discursu  possint  admitti  varite  species  distinctae,  quam  admit- 
tantur  intra  gradun  intellectivi  cum  discursu. 

Ob.jicies  1.  SS.  Patres  expresse  negantes  in  Angelis  discursum, 
eisque  simplicem  notitiam  attribuentes.  Sic  S.  Dionysius  c.  7.  De  Di- 
xinis  nominihus  ait:  Simplices,  et  beatas  Intelligentias  non  indivisibi- 
libus  aut  divisibilibus.  sive  sensibus,  sive  verbis,  et  rationibus  divinam 
colligere  scientiam :  et  infra:  Pure  sjyiritualiter,  et  extra  materiam  unico 
divisibilem  penetrant :  ergo  negat  in  eis  esse  multiplicitatem  actuum 
■qui  in  discursu  desiderantur.  Unde  postea  de  anima  nostra  subdit : 
Fer  divinam  itein  sapientiam,  et  animce  ratiociuandi  vim  habent  di- 
scursione,  et  longo  habitu  ad  rerum  veritatem  adnitentes,  atque  in  eo 
singularibus  illis  Spiritibus  inferiores.  Quibus  verbis  satis  aperte  di- 
scrimeu  inter  animam  et  Angelum  videtur  constituere,  quod  anima 
discurrendo,  Angelus  vero  simpliciori  modo  scientiam  obtineat.  Sub- 
scribit  S.  Bern.  serm.  5.  in  Cantiea.  ubi  docet  Angelos  non  cognoscere 
spiritualia  ex  corporalibus  sicut  nos  ea  cognoscimus,  sed  inquit  sola 
sua  virtute  ac  vivacitate  luiturce,  summa  et  infima  penetrant.  —  Re- 
spondeo  ex  iis  SS.  Patrum  sententiis  solum  inferri  quod  Angeli  non 
intelligant  divina  ex  corporalibus,  modo  corporeo,  nempe  per  phan- 
tasmata,  nec  ea  laborant  difficultate  qua  nos  plerumque  desudamus 
in  colligenda  veritate,  vel  effectuum  ex  causis,  vel  causarum  ex  effe- 
ctibus,  propterea  quod  utriusque  necessaria  connexio  nobis  aperte  nou 
aflulgeat.  Secus  autem  est  de  Angelis,  nam,  ut  subdit  S.  Bernardus 
loco  laudato,  Eo  ille  ccelestium  habitator  ingenita  subtilitate  ac  subli- 
mitate  sua,  omni  velocitate  facilitateque  pertingit. 

Objicies  2.  In  hoc  maxime  distingui  videntur  intellectus  angeli- 
€us  et  humanus,  quod  hic  discurrendo,  ille  simplici  intelligentia  seu 
intuitu  rerum  veritatem  deprehendat:  unde  nostri  spiritus  ratiouales 
solent  nominari;  Angeli  vero  sublimes  intelligentiae:  ergo  revera  Ange- 
lus  non  est  discursi^nis.  —  Nego  antecedens,  in  quo  certe  petitur  prin- 
cipium;  Angeli  enim  inter  se  specie  distiuguuntur.  quamquam  in  seu- 


QUIS   SIT   ANGELORUM     TNTELLECTUS.  93 

tentia  Adversariorum  noii  sint  discursivi ;  quidni  ergo  etiani  specie 
distinguerentur  ab  anima,  quamvis  eamdem  cum  ipsa  discurrendi  vir- 
tutem  haberent  ? 

Objicies  S.  Ita  comparantur  Angelici  Spiritus  ad  humanos,  sicut 
caelestia  corpora  ad  sublunaria:  ergo  sicut  corpora  cselestia  distant  a 
terrenis  quod  hsec  sine  motu  suam  perfectionem  obtineant,  iila  vero 
per  motum  eam  adipiscantur,  sie  homines  indigent  discursu,  qui  est 
veluti  spiritualis  motus,  ut  ad  veritatis  cognitionem  perveniant;  caele- 
stes  vero  Spiritus  sine  discursu  illam  intuentur.  —  Distinguo  ante- 
cedens:  comparantur  quoad  omnia  nego:  quantum  ad  aliqua,  transeat, 
possunt  enim  invicem  comparari  vel  in  incorruptibilitate  vel  in  aliqua 
alia  proprietate.  Oieterse  rationes  D.  Thomse  vel  petunt  principium^ 
vel  facile  ex  prsecedentium  solutione  dissolvi  possunt. 

QU/ESTIO  SECUNDA. 

AN,  ET  QUALITEE  ANGELI  RES  INTELLIGANT 
PER  EARUM  SPECIES. 

Celebris  est  inter  Angelici,  et  Doctoris  Subtilis  discipulos  contro- 
versia  hac  in  resolvenda  Quaestione :  licet  enim  Subtilis  Doctor  in  2. 
d.  3.  q.  10.  et  11.  concedat  Angelum  a  su?e  formationis  exordio  liabuisse 
sibi  divinitus  infusas  rerum  universalium  species,  imo  et  eorum  indi- 
viduorum  quse  cum  ipso  tunc  temporis  extabant,  ac  proinde  eas  non 
aeceperit  ab  ejusmodi  objectis ;  contendit  tamen  species  illorum  sin- 
gularium,  quse  decursu  temporis  producuntur,  nec  ipsi  ab  initio  fue- 
mnt  cognita,  mutuari  ab  ipsismet  individuis :  imo  quod  posset  etiam 
Angelus  indita  sibi  intelligendi  virtute  omnes  omnino  species  ab  obje- 
ctis  desumere,  si  aliunde  sibi  eas  non  haberet  infusas.  Contrariam  vero 
sententiam  docet  Angelicus  Doctor  in  2.  d.  3.  q.  2.  art.  1.  et  2.  contra 
Gentes  c.  96.  quem  sequuntur  omnes  ipsius  discipuli.  Ut  autem  evi- 
dentior  appareat  hujusce  Qua?stionis  resolutio,  priesensque  controversia 
faciliori  calculo  dirimatur 

NoTANDUM  1.  Duplicem  solito  distingui  rerum  cognitionem,  Intui- 
tivam  videlicet,  et  Abstractivam.  Intuitiva  est  cognitio  rei  praesentis, 
et  moventis  ut  praesens  est  in  sua  actuali  existentia.  Abstractiva  vero 
est  cognitio  objecti  moventis  secundum  quod  abstrahit  ab  omni  prse- 
sentia,  et  existentia  actuali.  Hanc  autem  duplicem  cognitionem  An- 
gelis  inesse  fatentur  omnes.  Primo  namque  res  aliquae  sunt  illis  prse- 
sentes  in  sua  actuali  existentia  easque  intuitive  cognoscunt,  nec  in- 
digent  aliqua  specie  ad  eas  percipiendas,  sufficienter  enim  ad  illam 
intellectionem  concurrit  objectum  praesens  ut  causa  efficiens  cum  in- 
tellectu,  juxta  illud  vulgare  effatum:  ab  objecto,  et  potentia  paritur 
omnis  notitia.  Res  vero  quee  non  sunt  priesentes  nec  per  suam  actua- 
lem  existentiam  debite  proportionatam  movent  intellectum  angelicum 
ad  sui  notitiam,  eas  Angelus  tantum  abstractive  cognoscit,  nempe  in 
specie  impressa  rem  ipsam  reprsesentante.  Ut  etiim  objectum  concur- 
rat  simul  cum  potentia,  inquit  Doctor  qusest.  laudata  10.,  debet  esse 
prsesens  vel  in  se,  vel  in  alio.  Objectum  autem  respectu  cognitionis 
abstractivae  cum  non  sit  in  se  prsesens,  necessario  debet  prsesens  ef- 
fici   per   sui    speciem,  et  imaginem.  Unde  cognitio  intuitiva  prsecise 


^4  QUIS   SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS. 

€st  cognitio  rei  existentis,  et  moventis  iiitellectum  ad  sui  notitiam  qua- 
teniis  praesens  est:  abstractiva  vero  est  cognitio  objecti  prnesentis  tan- 
tuin  in  specie,  et  imagine  per  quam  repraesentatur. 

XoTANDUM  2.  Seu  resumendum  ex  his  quie  diximus  sect.  2.  q.  1. 
de  visione  beatifica,  duplicem  solito  distingui  speciem  objecti  reprae- 
sentativam:  alia  enim  dicitur  impressa,  alia  vero  expressa.  Prior  est 
virtuaiis  similitudo  alicujus  objecti,  seu  qualitas  qusedara  intentionalis 
effective  concurrens  cum  intellectu  ad  producendam  cognitionem,  com- 
plendo  nimirum  ipsain  potentiam,  et  illam  determinando  ex  parte 
objecti  ad  hanc  cognitionem  producendam.  Dicitur  ^imilitudo,  (\\\\?i  re- 
priEsentat  objectum,  illudque  potenti^e  cognoscenti  pr<\3sens  exhibet : 
dicitur  virticalis,  non  enim  reprKS?ntat  objectum  formaliter,  sed  vir- 
tualiter,  quia  vice  objecti  concurrit  ad  cognitionem  formandam.  Cum 
enim  cognitio  oranis  ex  potentia  et  objecto  nascatur,  potentia  quidem 
per  seipsam  semper  eoncurrit  ad  formandam  cognitionem,  objectum 
vero  interdum  per  vicariam  sui  speciem,  ut  jam  dictum  est.  Dicitur 
quaUfas  intfnfionalis,  quia  ordinatur  ad  cognition;'m,  et  intellectum, 
<?ujus  operatio  interdum  intentio  appellatur.  Posterior  species,  nimirum 
expressa,  est  terminus  internus  cognitionis,  qui  in  intellectu  dicitur 
Verbum  mentis,  in  unagmAtioTie  phantasma,  estque  ipsa  ab  intellectu 
et  objecto  concurrente  forraata  ut  ipsius   objecti   iraago  et   expressio. 

XoTAXDrM  3.  Oranes  Theologos  coneedere  Angelis  fuisse  eoncreatas 
rerum  saltem  universaliura  species,  necnon  et  pra?stantiorum  indivi- 
duorura,  qu;ii  Deus  vel  forraaverat  vel  fonnaturus  erat:  haec  enim  ve- 
ritas  deducitur  primo  ex  Sacra  Scriptura  quse  Ecelesiastici  eap.  17. 
affirraat  Deura  primos  Parentes  replevisse  disciplina  intellectus,creasse 
illis  scientiara  spiritus,  et  sensu  iniplevisse  cor  illorura :  sequum  autem 
est  idem  sentire  de  Angelis,  de  quorum  uno  nempe  Principe  SS.  Pa- 
tres  interpretantur  allegorice  illud  Ezechielis  28.  Tu  Clieruh...  signa- 
culum  similitudinis,  plenus  sapienfia,  ef  perfectus  decore  in  deliciis 
paradisi  Dei  fuisti,  etc.  Tu  Cherub  extentus,  et  protegens....  perfectus 
in  viis  fuis  a  die  condifionis  fuce,  donec  inventa  est  iniquitas  in  te. 
Hine  S.  Dionysius  c.  5  et  7.  docet  rationes  rerum,  et  exemplaria  fuisse 
a  di^-ina  Mente  Angelis  indita,  et  communicata ;  et  S.  Augustinns, 
lib.  4.  De  gen.  ad  lifffram  c.  24.  expresse  docet  prius  tempore  vel 
natura  quam  conderentur  res  materiales,  Angelos  habuisse  rerum 
omniura  notitiara,  non  solum  in  Verbo.  sed  etiam  in  genere  proprio 
seu  per  ipsarum  rerura  species.  Quod  utique  firraari  potest  hac  ratione 
S.  Thorase  q.  55.  art.  2:  ita,  proportione  servata,  se  habere  debuit  in- 
tellectiva  potentia  ad  forraas  intelligibiles,  sicut  raateria  priraa  ad 
forraas  substantiales,  utraque  enira  est  de  sepura  potentia,  indigetque 
forraa,  per  quara  reducatur  ad  actura :  ergo  queraadmodum  materia 
rerura  inferiorum  et  corruptibilium  non  seraper  sub  actu  extitit,  sed 
successive  actuatur  per  diversas  forraas ;  materia  vero  corporura  cae- 
lestiura  incorruptibilium  accepit  ab  initio  suas  formas  substantiales 
sibi  congenitas :  sic  Angeli  caelestes  spiritus  et  immortales,  species 
seu  formas  intentionales  ad  suam  perfectionem  necessarias  ab  initio 
habuerunt  sibi  congenitas  ;^  humani  vero  intellectus  sensira  eas  a  re- 
biis  accipiunt. 

His  prselibatis,  tria  maxime  veniunt  hac  in  Quaestione  determinanda: 


QUIS    SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS.  95 

Prhnum,  an  Angeli  necessario  opus  liabeant  speeiebus  intelligibilibus 
ad  res  quaslibet  percipiendas :  Secundum,  an  liabuerint  singularum 
rerum  singulas  species,  an  vero  per  unicam,  aut  non  ita  plures  spe- 
cies  universales,  res  omnes  perceperint:  Tertium,  an  excipere  potuis- 
sent  species  rerum  ab  objectis,  si  Deus  eas  non  indidisset;  possintque 
de  novo  aliquas  a  rebus  ipsis  individualibus,  quse  in  dies  formantur, 
mutuari:  Quartum,  an  scipsos  per  suam  substantiam,  vel  per  species 
intelligant. 

Conolusio  prima.  —  Angelus  indiget  speciebus  rarRES- 

SIS  AD  COGNITIONEM  ABSTRACTIVAM  RERUM  POSSIBILIUM,  AUT  PRiE- 
TERITARUM,  AUT  FUTURARUM,  AUT  NON  SUFFICIENTER  PR.ESENTIUM  : 
NON  VERO  AD  COGNITIONEM    PR^SENTIUM.  HarC  CSt  DoCtOris  ill  2.  dist.  3. 

q.  10.  n.  16.  quantum  ad  utramque  partem,  quarum 

Probatur  prima.  Ad  rerum  possibilium,  et  non  debite  praesentium 
notitiam  intellectus  humanus  exigit  species  intelligibiles:  ergo  ct  an- 
gelicus.  Probatur  consequentia,  quia  facilius  apparet  qualiter  intelle- 
ctus  humanus  posset  determinari  ad  earum  rerum  cognitionem  absque 
specie,  quam  angelicus :  ergo  si  hoc  non  obstante  admittantur  species 
in  intellectu  humano,  multo  magis  in  angelico  sunt  admittendoe.  Pro- 
batur  antecedens :  si  intellectui  humano  non  adessent  species  intel- 
ligibiles,  dici  posset  ad  rerum  notitiam  determinari  per  species  phan- 
tasticas :  nihil  autem  assignari  potest  in  Angelo  quod  seclusis  specie- 
bus  determinaret  ejus  intellectum  ad  rerum  notitiam:  ergo  si  neces- 
sarise  videantur  species  in  intellectu  humano  respectu  rerum  abstra- 
ctive  cognoscendarum,  multo  magis  erunt  necessarise  in  intellectu  an- 
gelico.  Deinde,  objectum  omne  debet  infiuere  in  facultatem,  et  eam 
ad  cognitionem  determinare,  vel  per  se,  vel  per  aliquid  aliud  ipsius 
vices  gerens,  illudque  reprgesentans :  sed  res  illse  abstractive  cogno- 
scendaj  per  seipsas  movere  nequeunt  intellectum,  cum  nec  sint  rea- 
liter  existentes,  nec  ipsi  debite  prsesentes :  ergo,  etc.  Deniqice,  Ange- 
lus  non  intelligit  necessario  omnia  possibilia,  hoc  enim  absque  dubio 
infinitam  in  eo  virtutem  argueret :  ergo  ut  aliquod  eorum  intelligat,  de- 
bet  admitti  aliquod  deterininativum  illius,  quo  rem  illam  possibilem 
percipiat:  sed  illud  determinativum  non  potest  esse  res  possibilis  se- 
cundum  se,  quia  res  possibilis,  ut  talis,  est  necessario  possibilis,  et 
quantum  ex  natura  sua  eodem  modo  semper  applicatur;  nec  aliud 
determinativum  assignari  potest  prseter  speciem  impressam  :  ergo  est 
concedenda.  —  Idem  ferendum  judicium  de  rebus  absentibus;  quod 
enim  Angeli  res  corporeas  existentes  videre  non  possint  in  quacumque 
distantia,  insinuare  videtur  Scriptura  sacra  pluribi,  maxime  Job.  1.  v.  7. 
Circuivi  terram,  et  peramhidavi  eam,  etc.  Numquid  considerasti  servum 
meum  Jobf  Et  Matth.  12.  v.  43.  ubi  Christus  ait,  quod  spiritus  im- 
mundus,  idest  diabolus,  cum  exierit  ab  homine  ambulat  per  loca  arida 
ad  requiem  captandam,  eaque  non  inventa,  revertitur  in  domum  qua 
exierat :  Et  veniens  invenit  eam  vacantem,  scopis  mundatam,  et  orna- 
tam.  Tunc  vadit,  et  assumit  septem  alios  spintus  nequiores  se,  et  in- 
trantes  hahitant  ihi,  et  fiunt  novissima  hominis  illius  (energumeni)  pe- 
jora  priorihus.  Quibus  patet,  Angelis  res  non  esse  compertas  in  qua- 
cumque  distantia:  si  enim,  inquit  Martinonus  disp.  36.,  dsemon  undi- 


96  QUIS    SIT    ANGELORUM  INTELLECTUS. 

que  videt  omnia,  poterat  Jobura  considerasse  attente,  terra  non  pera- 
grata,  cujus  tamen  peragrationis  prjesuppositte  causa  vel  occasione 
Deus  dsemonem  interrogat  num  Job  servum  suum  considerav^erit.  Ne- 
que  erat  quod  alter  locum  aridum  peteret  ad  requiem  quaerendam,  si 
antequam  eo  se  conferret,  videre  poterat  non  esse  ibi  quieti  locum; 
nec  ut  reverteretur  ad  antiquum  hospitium,  cognitaque  ipsius  dispo- 
sitione  commoda  rediret  ad  socios,  illisque  assumptis  in  illud  simul 
iterum  intraret.  Quid  enim  tot  peregrinationibus,  si  ex  arido  loco  po- 
terat  hospitii  dispositionem  cernere,  iudeque  socios  advocare,  tuncque 
simul  in  illud  se  recipere  ?  Nee  obest  quod  opponunt  aliqui,  divitem 
Epulonem  ex  inferno  vidisse  Abraliamum  et  Lazarum  existentes  in 
limbo ;  nam  vel  hsec  distantia  magna  non  fuit  physice,  licet  moraliter 
sit  magnum  chaos  interjectum,  propter  impossibilitatem  commeatus  vel 
opis;  aut  potius  haec  visio  non  fuit  naturalis  quoad  modum,  sed  su- 
pernaturalis,  sicut  alia  multa  ad  justitiam  divinam,  et  Beatonim  ae 
damnatorum  statum  pertinentia. 

DiCEs:  Quamvis  Angelus  haberet  species  plurium  rerum,non  de- 
beret  necessario  ferri  circa  objeeta  istarum  specierum,  nee  ea  neces- 
sario  intelligeret :  ergo  ad  ea  speciatim  intelligenda  determinari  de- 
beret  per  aliquid  aliud  distinctum  a  speciebus  :  sed  illud  aliud  deter- 
minativum  tam  posset  ipsum  intellectum  determinare  seclusis  speciebus 
quam  ipsis  prjesentibus  :  ergo  illae  species  non  videntur  necessariae. 
Patet  antecedens,  si  enim  Angelus  necessario  res  intelligeret  quarum 
habet  species,  cum  omnium  pene  rerum  speeies  habeat  inditas,  seque- 
retur  eum  res  omnes  simul  intelligere,  quod  certe  majorem  quam  in- 
tellectum  angelicui»  deceat  pertectionem  importaret.  Consequentia 
pariter  est  evidens  :  cum  enim  intellectus  sit  facultas,  et  potentia  ex 
se  velut  indifferens,  et  indeterminata  ut  versetur  circa  hoc  vel  illud 
objectum,  non  potest  uni  prae  ceteris  intelligendo  applicari,  nisi  ad 
hane  cognitionem  per  aliquid  determinetur.  —  Dist.  antec :  non  de- 
beret  necessario  ferri  circa  objecta  quorum  habet  species,  quando  spe- 
cies  illae  ipsi  intellectui  debite  representantur,  et  in  eo  relucent  actu, 
Ipsique  dilucide  obversantur  tamquam  imagines  rerum,  quarum  sunt 
species,  nego  :  cum  enim  intellectus  sit  facultas  naturalis,  etiam  na- 
turaliter,  et  necessario  fertur  in  cognitione  rerum  sibi  debite  prsesen- 
tium,  vel  per  se,  vel  per  sui  speciem :  non  fertur  necessario  circa 
objecta  quorum  species  ita  in  se  actu  relucentes  non  habet,  concedo 
antec.  et  nego  conseq.  Quamquam  enim  intellectus  noster  plurium 
rerum  species  in  se  reconditas  habeat ;  quia  tamen  non  omnes,  sed 
solum  aliquas  in  eo  alternante  successu  actu  relucentes  apparent,  ip- 
sique  conspiciendae  obversantur,  inde  fit  quod  solum  aliquamm,  non 
vero  omnium  rerum,  quarum  species  complectitur,  notitiam  habeat. 
Idem  a  pari  dicendum  de  intellectu  angelico,  qui  licet  plurium  renim 
species  sibi  divinitus  inditas  complectatur  conservetque ;  quia  tamen 
omnes  ejus  intuitu  non  aeque  objiciuniur  conspiciendse,  inde  fit  quod 
non  omnia  simul  objecta  percipiat,  quorum  species  in  se  complectitur. 

Instabis  :  idcirco  noster  intellectus  omnes  quas  in  se  reconditas 
species  complectitur,  actu  non  percipit ,  quia  nempe  a  phantasmatibus, 
et  objectis  de  novo  appositis  determinatur  ad  unius  prae  alio  cognitio- 
nem:  at  haec  dici  nequeunt  de  intellectu  angelico,  quippe,  ut  diximus. 


QUIS   SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS.  97 

nihil  prseter  species  habet  a  quo  movori,  et  determinari  possit  ad  obje- 
cti  notitiam  :  ergo,  etc.  —  Respondeo,  concessa  majore,  distinguendo 
mmorem:  nihil  simile  eorporeum  ct  sensibile  habet  intellectus  an- 
gelicus,  concedo :  immateriale  et  spirituah^  nego,  Cum  enim  angelicus 
intellectus  sit  finitse  entitatis,  nec  possit  omnia  simul  cognoscere,  ne- 
cessum  est  quod  alternante  conceptu  objecta  percipiat,  vel  per  eorum- 
dem  objectorum  prsesentiam  de  novo  ipsi  exhibitam,  vel  per  excita- 
tionem  specierum  qure  fit  aut  a  superioribus  Angelis  illustrantibus, 
aut  a  voluntate  ejusdem  Angeli;  quse  cum  sit  seiiiper  illustrata, 
et  summe  libera,  nec  ut  nostra  veluti  ofiuscetur,  captivetur  per  phan- 
tasmata,  aut  per  sensuum  tam  internorum  quam  externorum  opera- 
tionem,  pro  libito  movere  potest  intelloctum  Angeli  cum,  ut  hoc  vel 
illud  objectum  in  specie,  quam  ipsi  objicit,  intueatur. 

DiCES  2:  Si  Angelus  haberet  species,  vel  ipsas  acciperet  a  rebus, 
vel  a  Deo  inditas:  sed  neutrum  potest  asseri:  ergo,  etc.  Jfajor  con- 
stat:  minor  probatur:  si  species  illas  Angelus  a  rebus  exciperet,  de- 
beret  moveri  ab  objectis  externis  ad  illas  species  excipiendas :  sed 
objecta  ipsa  per  se  sufficienter  concurrere  possent  cum  intellectu  an- 
gelico  ad  sui  cognitionem,  etiam  seclusa  specie:  ergo  hac  ratione  non 
videntur  admittend?e.  Non  etiam  videntur  illse  species  a  Deo  infusse, 
nam  vel  illse  species  productse  ab  initio  cum  Angelo,  ipsi  fuissent  di- 
vinitus  inditre ;  vel  sicut  debitse  perfectiones  naturje  angelicre,  aut 
sicut  formse  fiuentes  ab  ejus  substantia  ad  modum  proprietatis :  pri- 
mum  non  videtur  admittendum,  sequeretur  enim  quod  Deus  posset 
Angelis  species  negare  absque  ullo  naturas  angelic?e  prsejudicio ;  nee 
violentum  et  imperfectum  foret  Angelo  nullius  rei  cognitionem  ha- 
bere,  sieut  violentum  ipsi  non  est,  Deum  non  videre  naturaliter,  li- 
cet  alio  luinine  supernaturali  illum  possit  intueri.  —  Nego  minorem: 
etenim  Angelus  species  illas  posset  a  rebus  excipere,  ut  mox  proba- 
bimus,  veJ  eas  habere  a  Deo  sibi  divinitus  inditas:  nec  inde  seque- 
retur  ipsas  supernaturales  formas  esse  dicendas;  siquidem  form?e  na- 
turalitas  vel  supernaturalitas  pr?ecise  non  attenditur  ex  parte  principii 
producentis;  nam  si  Deus  de  novo  produceret  calorem  in  aqua,  calor 
ille  non  propterea  diceretur  forma  supernaturalis,  nec  specie  distin- 
ctus  ab  eo,  qui  ab  igne  produceretur :  sed  attenditur,  vel  penes  po- 
tentiam  receptivam,  quae  ex  natura  sua  talem  formam  non  exigit  ad 
perfectionem  et  operationem  suam,  vel  ex  parte  finis  et  objecti  na- 
turge  vires  transcendentis,  quod  videlicet  virtute  sua  nuturali  nequa- 
quam  posset  attingere.  Hsec  autem  dici  nequeunt  de  speciebus  rerum 
Angelis  a  Deo  inditis ;  siquidem  species  illse  possent  naturaliter  acquiri 
ab  intellectu  angelico,  si  aliunde  eas  sibi  inditas  non  haberet:  nec 
sunt  pr?eter  statum  naturalem  ipsius,  cum  enim  sit  naturaliter  intel- 
ligens,  etiam  rerum  cognitionem  tamquam  naturalem  suam  perfectio- 
nem  exigit,  et  illa  cognitio,  quam  mediantibus  speciebus  habet  de 
objectis,  pure  naturalis  est. 

Probatur  secunda  pars :  nempe  quod  ad  cognitionem  rerum  exi- 
stentium,  et  prresentium  Angelus  non  egeat  speciebus ;  objecta  enim 
sive  eorporea,  sive  spiritualia  sint,  sufiicienter  movere  possunt,  ac 
determinare  intellectum  angelicum,  sive  per  modum  causse  partialiter 
concurrentis  ad  fonnandam  cognitionem,  sive  per  modiim  termini,  vel 

Frassen  Theol.  Tom.  IV.  7 


98  QUIS   SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS. 

conditionis  sine  qiia  non  :  ergo  ad  eoram  objeetoram  notitiam  non 
videutur  necessario  desiderari  species.  Conseq.  patet:  si  enim  sint  fru- 
stranea?,  niiiil  necessitatis  est  eas  concedere;  quippe  nihil  ^acuum,  et 
frastraneum  natura  patitur.  Prob.  anteced.  Qua  ratione  objectum  prai- 
seus  eoncurrere  posset  ad  producendam  sui  speciem  quando  intellectui 
angelico  prsesens  sistitur,  eadem  virtute  posset  concurrere  ad  produ- 
cendam,  seu  terminandam  sui  ipsius  cognitionem  :  ergo  ad  illius  no- 
titiam  non  A'identur  species  desiderandiie. 

DiCES  1:  Si  absque  specie  posset  Angelus  objecta  pncsentia  intel- 
ligere,  Angelus  inierior  superiorem,  vel  superior  inferiorem  cognosce- 
ret  per  se:  sed  neutrum  potest  affirmari.  Xon  quidem  primum,  quia 
principium  determinativum  ad  cognitionem  debet  commensurari  po- 
tentia?,  nec  ipsam  excedere  in  immaterialitate;  hae  enim  ratione  es- 
sentia  divina  videri  nequit  ab  Angelo  naturaliter:  sed  Angelus  supe- 
rior  nou  est  commensuratus  iuferiori :  louge  enim  ipso  est  immateria- 
lior,  seu  perfectior,  adeoque  non  potest  cum  ipso  naturaliter  ad  co- 
gnitionem  concurrere.  Non  etiam  secundum;  quia  objectum  natum 
concurrere  cum  facultate  intellectiva  ad  cognitionem  sui,  debet  esse 
ieque  immateriale.  ac  ipsemet  iutellectus:  sed  Augelus  inferior  non 
est  seque  immaterialis  ac  superior.  —  Nego  minorem;  qua  enim  ra- 
tioue  objectum  non  posset  coucurrere  cum  poteutia,  qua3  esset  magis 
vel  miuus  materialis,  etiam  uou  posset  cum  ipsa  concurrere  ad  sui 
speciem  producendam,  nec  talis  intelleetus  ejusmodi  speeiem  natura- 
liter  exigeret :  hoc  autem  uemo  dixerit :  ergo  nec  quod  exinde  sequi- 
tur  admitti  debet.  Te/  cUco ,  probationem  illius  mhwris  esse  distin- 
g-uendam :  objectum  debet  esse  ejusdem  perfectionis,  et  aeque  imma- 
teriale,  ac  potentia,  secuudum  entitatem  suam.  nego:  debet  esse  im- 
materiale,  et  commensuratum  secundum  modum  op:^randi,  ita  quod 
scilicet  ad  operationem  spiritualem  objectum  quantumlibet  perfeetum 
aut  imperfectum  debet  coucurrere  juxta  modum  facultatis  operantis. 
et  ipsi  ita  attemperari,  ut  objectum  prajstantius  cuin  minus  p.M-fecta 
facultate  prgestantiorem  operatiouem  non  efficiat,  quam  efficeret  minus 
perfectum,  coucedo.  Dignitas  enim  operatiouis  non  ex  parte  objecti 
tautum,  sed  etiam  ex  parte  facultatis  operantis  deducenda  est. 

IxSTABis:  Si  unus  Augelus  posset  determiuare  immediate  intelle- 
ctum  alterius  Angeli  ad  sui  coguitionem  (idem  diceudum  de  quolibet 
alio  objecto),  uecessura  esset,  ut  meuti  ejus  illaberetur,  quippe  cum  ei 
deberet  fieri  iutime  prsesens,  ipsumque  realiter  immutare:  sed  nulla 
creatura  potest  alteri  creaturse  illabi:  hoc  enim  soli  Deo  proprium  est 
ratioue  sua»  diviuse  immensitatis :  ergo.  etc.  —  Nego  majorem;  ete- 
nim  ut  objectum  moveat  poteutiam,  nou  debet  illi  fieri  pricsens  sub- 
stautialiter,  et  per  illapsum  substantiae ;  sed  suffieit,  quod  fiat  praesens 
per  iutimam  et  immediatam  sui  motionem  etiamsi  hsec  fiat  per  solam 
objecti  exteruam  appositiouem  et  praesentiam.  Adde  quod,  ut  unus 
Angelus  alterum  determinare  possit,  et  moverv%  non  requiratur  ea 
prsesentia,  qme  fiat  veluti  per  modum  coutactus  physici,  qualis  esse 
debet  iutima  coq^orum  pra^seutia.  Etenim  Augelus  cum  non  dependeat 
a  medio  materiali,  ut  in  alterum  .suam  virtutem  exerat,  potest  etiam 
ab  ipso  physice,  et  substantialiter  distans,   eum  movere,  ac  determi- 


QUIS   SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS.  99 

naro  ad  sui  iiotitiam,  ut  ])lcnius  infra  docebimus  ag'endo  de  locutione 
angelica. 

DicE.s  2:  Ut  objectum  causet  intellectionem  cum  intellectu,  debet 
esse  unum  cum  ipso,  adeoque  forma  ipsius :  at  non  potest  objectum 
€sse  tale  secundum  se  immediate,  sed  solum  mediante  specie:  ergo 
necessario  requiritur  species  objecti.  —  Nego  majorem:  quemadmo- 
dum  enim  phantasma  cum  inteJlectu  ag-ente  potest  concurrere  ad  spe- 
ciem  impressam,  quamvis  non  sit  forma  ipsius,  nec  unum  cum  ipso, 
nisi  eo  modo  quo  duiie  causse  partiales  dici  possunt  esse  una  causa, 
ad  quod  non  requiritur,  ut  una  sit  in  altera,  aut  sit  forma  alterius  : 
ita  plane  in  proposito  dicendum  est,  quod  ut  objectum  proportionatum 
causet  cum  intellectu  possibili  ipsam  intellectionem  immediate,  non 
sit  necesse,  ut  alio  modo  faciat  ununi  cum  intellectu,  aut  sit  in  ipso 
tamquam  forma  ipsius. 

Conclusio  secunda.  —  Angelus  non  habet  species  uni- 
versaj.es  Qumus  plura  distincta  counoscere  possit,  sed  ad.  re- 

RUM   DIVERSARf  M    NOTITIAM  DIVERSIS  EflET  SPECIEBUS.  Ita  Doctor  lau- 

data  qu.  10.  num.  <S. 

Probat  1.  Nulla  res  creata  potest  esse  ratio  cognoscendi  plura  nu- 
mero  infinita :  sed  species  universalis  si  daretur  esset  raiio  cognoscendi 
plura  inflnita  numero:  ergo,  etc.  Minor  constat,  cum  enim  individua 
specierum  sint  jiossibilia  numero  infinita,  consequens  est,  quod  si  detur 
species  universalis,  v.  g*.  omnium  hominum  tam  existentium  quam 
futurorum  et  possibilium  reprsesentativa,  illa  debet  habere  viin  reprae- 
sentandi  infinita.  Probat  majorem  Doctor:  implicat  aiiquam  admitti 
posse  creaturam^  qua3  sit  infinitse  perfectionis :  sed  species  reprsesen- 
tativa  infinitorum,  necessario  deberet  habero  perfectionem  infinitam  ; 
nam  ubi  pluralitas  numeralis  perfectionem  importat,  major  pluralitas 
majorem  perfectionem  connotat;  adeoque  intinita  pluralitas  perfectio- 
nem  infinitam  arguit.  Etenim  si  virtus  capax  portandi  duas  libras 
sit  perfectior,  quam  qua^  potest  portare  unieam,  et  capax  portandi  sex 
perfectior  quam  quae  duas  portat,  consequens  est,  quod  quae  infinitas 
portare  potest,  infinitfe  erit  perfeetionis :  ergo  a  simili  cum  species 
repriesentativa  duorum  sit  perfectior  ea,  qua?  tantum  unieum  refert; 
consequens  est,  quod  ea  qua?  haberot  vim  reprajsentandi  infinita, 
«tiam  foret  infinitse  perfectionis.  Con/irmaf  a  simili,  quia  ex  eo  quod 
essentia  divina  sit  reprsesentativa  omnium  intelligibilium,  colligimus 
€am  esse  infinitam:  ergo  a  pari  si  aliqua  species  poss^t  reprsesentare 
infinita,  revera  foret  etiam  infinitse  perfectionis. 

Probat  2.  Si  aliqua  species  reprsesentarc  posset  plura  distincta, 
maxime  species  naturse  communis,  v.  g.  species  natume  hominis,  quse 
omnes  omnino  homines  repraesentaret :  sed  id  dici  nequit.  Probatur: 
ut  species  natura^  humanse  reprsesentare  posset  omnes  omnino  liomi- 
nes,  oportet  ut  omnes  liomines  in  natura  humana  continerentur :  sed 
hoc  est  falsum.  Probatur:  si  natura  humana  contineret  omnes  omnino 
homines  sibi  inferiores,  maxime,  vel  formaliter,  vel  eminenter:  sed 
neutrunr  dici  potest.  Non  quidem  primum,  quod  enim  continet  ali- 
quid  formaliter,  est  etiam  formaliter  illud  ipsum  :  sed  nulla  natura  est 
formaliter  omnia  sua  individua :  ergo  illa  non  eontinet  formalitpr.  Non 


100  QUIS    SIT    ANGELORUM     INTELLECTUS. 

etiam  secuudum :  contiueus  euim  emineuter  louge  praestautius  est  eo 
quod  continet;  si  ergo  aliqua  natura  emiuenter  contineret  omuia  sua 
iudividua  tam  existentia,  quam  possibilia,  cum  hiec  numero  sint  iu- 
fiuita,  sequeretur  ipsam  naturam  esse  inlinite  perfectam :  hoc  autem 
implicat:  ergo  et  illud  uude  sequitur.  Deinde,  ut  aliquid  reprseseutet 
aliud  perfecte,  debet  omnes  ejus  charactores,  et  gradus  involvere,  alio- 
quin  tautum  ex  parte  et  imperfecte  illud  reprsesentabit :  sed  nulla 
species  naturse  uuiversalis  potest  referre  omues  characteres  inferiorum, 
Probatur:  non  potest  aliud  nec  aliter  ulla  species  natuvne  universalis 
reprsesentare,  quam  quod  ipsa  in  se  entitative  continet,  ct  repraesen- 
taudum  exhibet:  sed  nulla  uatura  comraunis,  vel  universalis  entitative 
coutiuet  omnes  g-radus  suorum  iuferionim,  quipp  '  individua  adduut 
distinctam  entitatem,  et  difterentiam  supra  naturam  specificam :  ergo 
cum  gTadus  indi^^idualitatis  non  coutineatur  in  natura  specifica,  etiam 
per  eam  non  poterit  reprfesentari. 

Probatur  3.  Species  ilhie  universales  videntur  inutiles,  et  super- 
flu?e:  ergo  non  sunt  admittend?e.  Probatur  autecedens :  quidquid  pos- 
set  Angelus  intelligere  per  speciem  universalem.  longe  prsestantlus 
cognoscere  posset  per  speciem  paiticularem  illius ;  perfectius  enim 
species  rei  particularis  ipsam  reprseseutat,  quam  reprsesentaret  species 
tantiim  communis.  Ergo  ad  id  non  ^identur  utiles  species  universales. 
Deinde,  per  illas  species  universales,  vel  Angelus  necessario  intelli- 
geret  omnia,  quorum  species  habet,  vel  uon  intelligeret  omnia  simul^ 
sed  nunc  hsec  objecta  nunc  illa.  prout  vel  a  sua  voluntate.  vel  aliunde 
movebitur  ac  determinabitur.  Si  primum,  certum  est  quod  species 
particularis  tam  perfecte  id  posset  pr?estare,  quam  species  universalis. 
Si  secumdum,  longe  facilius  intellectus  poterit  ab  uuo  objecto  ad  aliud 
intelligendum  diverti.  ubi  varia  illa  objecta  per  diversas  species  re- 
prDesentabuntur,  quam  si  per  unicam ;  qualiter  enim  fieri  posset,  ut 
intellectus  uuam,  eamdemque  entitative  speciem  intuendo,  quatenus 
esset  repr?esentativa  albedinis,  v.  g.  jam  amplius  ipsam  non  ut  albe- 
diuem  referentem  intueretur.  sed  ut  nigrodinem,  cum  illa,  eademque 
species  ipsi  invariata  exhibeatur  prsesens  ? 

Probatur  4.  Illse  species  Angelo  sunt  ascribend?e.  quse  ^identur 
ipsi  magis  connaturales :  sed  species  particulares  sunt  ejusmodi :  ergo 
etc.  Major  patet;  uatur8e  namque  prrestautissimfe,  qualis  est  Augelus, 
concedend?e  sunt  perfectiones.  qu?e  naturalem  ejus  activitatem  et  en- 
titatem  deceant.  Minor  probatur:  illse  species  videntur  magis  conna- 
turales  Angelo,  quas  Angelus  ipse  virtute  propria  sibi  comparare  pos- 
set.  si  aliunde  eas  sibi  non  haberet  inditas:  sed  Angelus  posset  sibi 
comparare  species  particulares  ab  ipsis  rebus.  sicut  de  facto  acquirit 
illas  species  rerum  particularium.  qu?e  ipsi  nou  fueruut  concreatse:  non 
posset  autem  ullatenus  species  universales  acquirere  :  volunt  enim 
Thomista"  esse  tales  in  entitate  sua,  ut  nec  ab  ipsomet  Angelo,  nec 
ab  ulla  alia  causa  creata  produci  possiut:  ergo  species  particulares 
sunt  magis  connaturales.  quam  universales. 

DiCES  1:  Uhe  species  coucedeud?e  suut  Angelo,  qua?  magis  ejus 
naturam  decent:  sed  species  uuiversales  magis  naturam  augelicam 
decent,  quam  particulares :  ergo.  etc.  Probatur  minor:  Angeli  sunt  in 
supremo  gradu  substantiarum  creatarum  intellectualium :  ergo  maxi- 


QUIS   SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS.  101 

luain  debeut  habere  efficaciain  et  vu-tutem  intc]li*2,'endi,  adeoque  intel- 
ligendi  plura  per  unani  speciem ;  virtus  enim  unita  perfectior  est  di- 
visa;  prsestantior  ergo  erit  virtus  intellectiva  angelica,  si  plura  per 
speciem  unicam  ])ercipiat,  quam  per  plures  species  rebus  diversis  cor- 
respondentes.  —  Nego  minorem,  et  ad  ejus  probationem  dico,  maxi- 
mani  intelligendi  virtutem  Angelorum  ex  eo  non  esse  repetendam, 
quod  plura  per  unam  speciem  intelligere  posset  potius,  quam  per  plu- 
res  species,  sed  ex  eo  quod  evidentius,  et  perspicacius  res  intelligant, 
quam  naturai  intellectivai  sibi  inferiores,  vel  quod  plura  cognoscere 
possent,  quam  homines,  sive  illa  cognoscant  per  plures  species,  sive 
per  unicam.  Adde  quod  non  majoris  foret  periectionis  in  Angelo  plura 
per  unam  speciem  intelligere  magis,  quam  per  plures,  nisi  illa  co- 
gnitio  quic  fieret  per  unicam  perfectior  esset  illa  quai  fieret  per  plures: 
sed  non  apparet  qualiter  perfectius  sit  per  unicam  speciem  intelligere 
res  diversas,  v.  g.  albedinem,  et  nigredinem,  quam  per  particulares 
earum  species,  ut  jam  diximus.  Ad  id  autem,  quod  additur,  virtutem 
unitam  esse  perfectiorem  non  unita :  equidem  verum  est,  quando  de- 
fectu  unionis,  s.'U  unitatis  sequeretur  minor  applicatio  intellectus  ad 
objectum;  quod  non  contingit  in  prsesenti,  siquidem  tam  perfecto  imo 
«fficacius  applicaretur  intellectus  ad  intelligenda  plura  objecta  per  di- 
stinctas  eorum  species,  quam  per  unicam. 

DiCES  2;  Idcirco  videntur  proscribendai  species  universales,  quia 
niaxime  reprcesentarent  omnia  ejusdem  natur»  inferiora ;  sed  exinde 
nihil  sequitur  absurdi  ;  ergo  propterea  non  debent  negari.  Major  patet 
■ex  dictis.  Minor  prob :  si  non  posset  species  aliqua  naturse  communis 
repricsentare  omnia  ejusdem  natura^  individua,  maxime  quia  illa  fi- 
nita  est,  hsee  vero  numero  infinita ;  infinitum  autem  per  finitum  re- 
praesentari  nequit,  quippe  cum  reprsesentans  debeat  reprsesentato  as- 
similari;  sed  hsec  ratio  nulla  est ;  siquidem  Deus  perfecte  et  distin- 
cte  reprsesentatur  per  speciem,  aut  qualitatem  creatam  et  finitam, 
nempe  per  lumen  glorise,  aut  speciem  impressam  essentise  di^dnae  re- 
praesentativam,  quam  possibilem  esse  probavimus  in  Disput.  de  Vi- 
sione  beatifica;  ergo,  etc.  —  Nego  minorem,  et  ad  ejus  probationem  dico 
nullam  esse  paritatem ;  Tum  quia  hic  sermo  est  de  reprsesentatione 
naturali,  non  autem  de  supernaturali,  quse  fit  per  medium  superna- 
turale,  puta  per  speciem  illam  impressam  divinse  Essentise,  quse  a  Deo 
supernaturaliter  agente  crearetur,  et  infunderetur,  vel  per  lumen  glo- 
ria^,  quod  est  superioris  ordinis,  et  divini ;  hsec  autem  reprsesentatio 
infinitorum  individuorum  supponitur  omnino  naturalis,  et  fieri  in  in- 
tellectu  angelico  naturaliter  operante ;  adeoque  inter  utramque  reprse- 
sentationem  non  est  paritas.  Tum  quia  facilius  reprsesentari,  et  videri 
potest  objectum  entitative  infinitum  numero  unicum,  quam  inflnita 
numero,  et  secundum  entitatem  finita;  quia,  inquit  Doctor  in  1. 
dist.  2.  qusest.  2.  «  cognitio  eo  perfectior  est,  quo  plura  cognoscit, 
«  cognoscere  enim  aliqua  est  perfectio,  cognoscer?  autem  plura  sonat 
«  majorem  perfectionem,  et  speciem  impressam  perfectiorem ;  ergo  co- 
«  gnoscere  infinita  dicit  infinitam  perfectionem ;  non  sic  autem  quando 
«  objectum  est  unicum  numero,  sed  entitate  infinitum,  quia  tunc  per- 
«  cipitur  tantum  sub  ratione  objecti  infiniti,  non  vero  secundum  omnes 
«  gradus  infinita^  perfectionis.  » 


10*2  QUIS   SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS. 

Conclusio  tertia.  —  Ax(;eli  possi  nt  aliquid  de  novo  co- 

GNOSCERE,    ET   SPECIES   A    REBi:S   EXTERNIS   EXCIPERE.   HieC  est  DoctO- 

ris  iii  2.  d.  o.  qiiaest.  11.  luim.  11.  ubi  ^!^  "  tria  statuit:  primo  quod  An- 
gelus  possit  de  novo  cognoscere  aliquod  singulare  cujus  non  habet  con- 
creatam  notitiam  ;  non  potest  autem  hoc  singula  aut  singulare  eo- 
gnoscere  per  concreatam  speciem  universalis  ae  subinde  debet  illam 
notitiam  sibi  comparare  per  speciem  de  novo  acceptam.  Secunduni 
quod  etsi  haberet  notitiain  singularis  aliunde,  adhuc  deberet  accipere 
notitiam  existentise  et  accidentium  qu?e  comitantur  existentiam,  quia, 
inquit,  ex  notitia  quidditatum  et  universalium  qu;Te  sunt  necessaria^ 
non  potest  cognosci  complexio  contingens;  sed  existentia  rerum  vel 
non  existentia  sunt  contingentes  ;  ergo  non  sufficit  habere  notitiam 
quidditatum  et  universalium  ad  hoc  quod  cognoscat  hoc  singulare  esse. 
Tertio  quod  quantumcumque  haberet  concreatam  sibi  notitiam  singularis- 
et  existentise  contingentis,  tamen  cognitionem  intuitivam  singulariun> 
necessario  recipit  a  rebus  ;  non  enim  omnis  cognoscens  existentiam 
alicujus,  cognoscit  ipsam  intuitive,  quia  potest  ipsam  cognoseere  ab- 
stractive.  His  adjicit  quartam  rationem,  nimirum  quod  etsi  Angeli  non 
haberent  species  rerum  universales  sibi  concreatas,  nihilominus  pos- 
sent  res  omnes  creatas  cognoscere  opera  et  beneficio  intellectus  agentis^ 
et  patientis.  Priusquam  vero  has  omnes  Subtilis  Doctoris  rationes  ex- 
pendamus,  auctoritate  ''  tH 

Probanda  est  conclusio,  primo  quidem  ex  Scriptura  sacra;  nam- 
S.  Paulus  ad  Ephesios  3.  ait;  Misit  me  illuminare  omnes  quoe,  sit  di- 
spenmtio  Sacramenti  ahsconditi  a  sceculis  in  Deo,  qui  omnia  creavit, 
hoc  est  ut  annuntiarem  mysterium  Incarnationis  non  solum  hominibus,. 
sed  etiam,  inquit,  ut  innotescat  Principatihus,  et  Pofestatitnis  in  cce- 
lestihus  per  Ecclesiam  midtiformis  Sapientia  Dei.  Quasi-dieeret  se  a 
Deo  deputatum,  ut  Incarnationis  mysteriuin,  non  solum  homines,  sed 
etiam  Angelos  doceret;  nam,  inquit  S.  Chr\'sostomus  in  ipsum  locum^ 
Mysterium  istud  ignorahctnt  Angeli:  nam  si  Principatus  ignorahant, 
utique  multo  magis  Angeli.  Unde  ergo  cognituri,  quo  recelante,  quando 
videlicet  illud  cognovit  Paulus,  tunc  per  illum  et  isti:  Paulus  Angelo- 
rum  Evangelista ,  hic  eos  illumjnavit.  Cui  concinit  S.  Ambrosius  iii 
eumdemlocum,  dicens  quod  Deus  Paulum  non  solum  magistrum  dedit 
Gentihus,  sed  etiam  Angelis.  Subscribit  Cyrillus  Alexandrinus,  affir- 
mans  quod  Paulo  prcedicante,  Evangelit  mysteria  didicerunt  Angeli. 
Favet  etiam  huic  veritati  S.  Augustinus  lib.  12.  cap.  7.  ubi  docet 
quod  dum  res  aliqua  fit  de  novo,  afficiantur  sensus  carnales  hominum^ 
et  animalium,  necnon  et  C8elestes  Angelorum.  Deus,  inquit,  no7i  ad 
tempus  videt  nec  cdiquid  novi  flt  in  ejus  visione,  cttque  scientia  cum 
aliquid  temporaliter  geritur.  Sicut  inde  afficiantur  sensus,  vel  carnales 
animalium,  et  hominum,  vel  etiam  ccelestes  Angelorum  ;  sed  haec  nova 
affectio  Angelorum  fieri  nequit  a  rebus  illis,  nisi  Angeli  ab  ipsis  spe- 
cies  excipiant:  ergo,  ete. 

Probatur  Conclusio:  Primo,  Angelus  habet  intellectum  agentem,  et 
passibilem :  ergo  potest  acquirere,  et  in  se  recipere  de  novo  species  a 
rebus  ipsis.  Antecedensprobatum  fuit  superiori  Qusestione.  Consequentia 
vero  per  se  est  manifesta:  intellectus  enim  agens  est  facultas  acqui- 
sitiva  speeierum,  passibilis  vero  potentia  earumdem  receptiva.  —  Con- 


QUIS   SIT   ANGELORUM    INTELLECTUS.  103 

firmatuf :  si  Aiigelus  a  Deo  crearetur  i\\  puris  naturalibus,  nullis  vi- 
delicet  speciebus  intelligibilibus  donatus,  et  illustratus,  vel  posset  ali- 
quid  a  se  cuni  universali  et  communi  Dei  concursu  pcr  proprias  vires 
cognoscere,  vel  non.  Si  primum  :  ergo  Angelus  suie  natur.ie  relictus 
posset  a  rebus  ipsis  cogniiionem,  subindeque  species  mutuari.  Si  se- 
cundum:  ergo  Angelus  secundum  proprias  vires  naturales  imperfe- 
ctior  erit  anima  nostra,  qua^  cum  communi  Dei  intiuentia  potest  rerum 
cognitiones  per  exceptas  ab  eis  species  int 'Higibiles  slbi   comparare. 

Reponunt  TnoMLSTyi:,  non  esse  mirum  quod  Angelus  in  eo  casu 
nihil  perciperet,  essetque  minus  perfectus,  quam  anima  nostra,  quippe 
careret  aliquo  suse  natume  debito :  sicut  non  esset  mirum,  quod  anima 
nostra  sine  intellectu  agente,  et  viribus  sensitivis  creata  nihil  posset 
intelligere,  subindeque  esset  secuudum  se  vilior  bruto.  —  Contra,  hsee 
responsio  vim  rationis  non  infirmat,  quippe  falsum  est,  species  An- 
gelis  eodem  jure  deberi,  quo  inteliectus  agens  et  facultas  sensitiva 
homini.  Siquidem  hse  facultates  sunt  de  intrinseca  perfectione,  et 
constitutione  hominis,  et  ab  ejus  anima  realiter  distincta' :  species  au- 
tem  illse  intelligibiles  Angelis  sunt  adventitise,  et  ab  extrinseco  inditse, 
adeoque  ipsis  seclusis  salva  et  integra  stare  potest  angelica  natura 
secundum  substantiam  et  facultates  operativas :  adeoque  absentibus 
illis  speciebus,  ejus  intellectus  est  in  pari  statu  quo  humanus:  sed,  ut 
dictum  est,  humanus  intellectus  speciebus  intelligibilibus  non  illu- 
stratus  potest  eas  sibi  comparare:  ergo  multo  magis  angelicus.  —  Con- 
firmatuf :  qua^  sunt  in  inferiorlbus  dicentia  perfectionem,  potiori  jure 
in  superlori  existere  fatendum  est :  sed  abstrahere  species  a  rebus  sen- 
sibilibus  imprrtat  perfectionem  in  anima  rationali,  qu?e  Intellectus 
agentis  beneficio  omnem  rerum  naturaJium  cognitionem  sibi  vindicare 
potest:  ergo  multo  magis  illa  virtus  Angelo  est  tribuenda. 

Probat  2.  Angelus  potest  cognoscere  Petrum  et  Paulum,  et  quod- 
libet  aliud  individuum  de  novo  productum :  sed  non  potest  ipsa  co- 
gnoscere  per  species  aliquas  infusas:  ergo  vel  illa  cognoscit  imme- 
diate,  vel  per  species  ab  eis  mutuatas.  Major  patet;  quis  enim  affir- 
maret,  quod  intellectus  angelicus  aliqua  individua  de  novo  producta, 
et  sibl  debite  prsesentia,  non  posset  cognoscere?  Probatur  minor:  si 
cognosceret  illa  absque  speciebus  a  se  comjjaratis,  cognosceret  maxime 
vel  per  species  universales  naturse  communis  illorum  individuorum, 
vel  per  species  particulares,  quibus  ipsa  singularia,  et  individua  re- 
praesentantur :  sed  neutrum  dici  potest.  Non  quidem  primum ;  tum 
quia,  ut  superio-ri  Conclusione  probatum  est,  species  ilke  universales 
omnlno  sunt  proscribendje :  tum  quia  sicut  natura  universalis  non 
continet  sub  se  determinate  Petrum  et  Paulum  magis  quam  reliqua 
individua  naturse  humanse,  ita  species  ejus  non  potest  determinare, 
et  inovere  ad  cognoseendum  Petrum  et  Paulum  magis  quam  singu- 
lares  alios  homines :  ergo  ut  intellectus  angelicus  intelligat  Petrum^ 
et  Paulum  determinate,  debet  habere  aliud  motivum  et  determinati- 
vum,  quam  speciem  natur?e  human^e.  Non  etiam  secundum  diei  po- 
test;  quamquam  enim  Adversariis  concedatur,  quod  Angeli  habeant 
sibi  species  divinitus  inditas  quorumdam  individuorum,  non  videtur 
probabile  eis  fuisse  concreatas  species  omnium  prorsus  individuorum 
quovis  tempore  extiturorum.  Cum  enim  possint  Angeli  objecta  per  se- 


104  QUIS   SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS. 

sufficieiiter  prsesentia  intueri  sine  adininieulo  speciei,  \el  ab  eis  sep- 
cies  nmtuari,  dum  ipsis  prnesentia  sistuntur,  quid  opus  fuit  Deum  il- 
lis  ab  initio  infundere  species  reprsesentantes  omnes  ^entorum  flatus, 
motus  foliorum,  marinos  tluctus,  omnia  quorumlibet  idiomatum  g-e- 
nera,  omnesque  verborum  significationes,  et  similia,  quae  Angelos 
nosse  certum  est?  Adde  quod  cum  Angelus  cognoscat  futura,  quando 
existunt,  omnesque  eorum  circumstantias  temporis  et  loci,  sequeretur 
qiiod  si  horum  omnium  species  ab  initio  creationis  inditas  habuisset, 
non  minus  c(U'to  potuissot  cognoscere  futura  libera,  sicut  et  intuetur 
pra^sentia,  potestque  recordari  praeteritorum,  quorum  speeiem  retinet : 
sed  contra  fidem  est  Angelos  naturaliter  prsenosse  certo,  et  plusquam 
conjecturaliter  futura  contingentia  antequam  existant,  ut  probabitur 
infra :  ergo.  etc. 

Probatur  3.  Quod  quamvis  Angelus  haberet  speeies  infusas,  qui- 
bus  iutelligeret  singuhiria.  tam  materialia,  quam  spiritualia,  illai  spe- 
cies  non  sufficerent  ipsi  ad  cognoscendam  eorumdem  objectorum  rea- 
lem  existentiam;  sed  deberet  illam  notitiain,  vel  a  rebus  ipsis  imme- 
diate  et  sine  specie.  vel  mediate  et  per  speciem  accipere:  ergo  re- 
vera  potest  a  rebus  species  accipere,  et  aliquid  de  novo  cognoscere. 
Probatur  antecedeus :  existentia  actualis  non  necessario,  sed  tantum 
contingenter  conjuugitur  cum  re  singulari :  Petrus  enim,  v.  g.  non 
existit  necessario :  ergo  species  qute  reprsesentat  Petrum,  ut  est  tale 
individuum  naturse  humanie,  non  repr^esentat  necessario  ipsum  ut 
cxistentem;  et  consequenter  ut  sic  repnesL^ntetur  intellectui  angelico, 
necessario  requiritur  aliquid,  quo  moveatur  ille  intellectus  ad  cogno- 
scjudum  Petrum  nunc  existentem,  quem  antea  solum  ut  futurum  no- 
verat:  sed  hoc  determinati\*um  aliud  esse  non  potest,  quam  species 
de  novo  acquisita,  vel  ipsamet  res  individualis,  quae  per  sui  speciem 
moveat  intellectum  angelicum  ad  cognition  nn  suse  realis  existentiae : 
ergo,  ete. 

Reponunt  Thomistae  cum  S.  Bonaventura  in  2.  d.  3.  p.  2.  art.  2. 
q.  1.  quod  dum  res  est  praesens,  et  existens,  potest  Angelus  diri- 
gere  aspectum  suum  ad  eam^  et  sic  mediantibus  speciebus  infusis 
cognoscere  ipsam  rc'aliter  existentem,  quam  solum  ut  futuram  prius 
noverat.  —  Contra:  eatenus  potest  dirigere  aspectum  in  rem  prsesen- 
tem  quatenus  habet  species,  quse  ipsam  reprsesentant,  ut  realiter  exi- 
stentem :  sed  species  ipsis  concreatse  non  possunt  reprsesentare  rem  il- 
lam  existentem,  siquidem  ab  initio  mundi  species  Petri,  v.  g.  non 
producti  reprsesentabat  eum  tantum  ut  futurum :  ergo  ut  Augelus  qui 
per  sibi  concreatam  speciem  Petrum  tantum  ut  futurum  prius  vide- 
bat,  necessario  opus  liabet  aliquo  determinativo,  et  motivo  quo  possit 
euin  ut  prsesentem  intueri.  Alias  ejusmodi  rationes  profert  Doctor  quas 
brevitatis  causa    referre  supersedeo. 

tK:  "  Q,uarto  tandem  Subtilis  Doctor  conclusionein  probat  ex  eo 
quod  per  istas  species  conereatas  non  possunt  cognosci  complectiones 
contingentes  rerum,  nam  haec  complexio  contingens,  v.  g.  Petr-us  cras 
orahit  Druin  est  contingens,  siquidem  potest  esse  vel  non  esse.  Illa 
vero  cognoscitur  ab  Angelo  priusquam  sit,  determinate  vel  non  de- 
terminate.  Si  primum,  non  cognoscitur  ut  contingens;  si  secundum, 
requidtur  alia  ratio  cognoseendi  praeter  species  illas  concreatas ;  spe- 


QUIS    SIT   ANGELORUM    INTELLECTUS.  105 

cies  onim  ilUie  repraisentaiit  taiitum  illos  terminos  rctrm  orahit,  non 
vero  contingentiam  illorum.  Igitur  per  species  illas  concreaias  non  po- 
test  haberi  cognitio  contingentise  illius  rei  quye  solum  certo  cognoscetur 
quando  res  illa  existet.  Ut  enira  cognosceretur  certo  futura  illius  rei 
existentia,  necessum  esset  quod  pariter  cognosceretur  decretum  Dei  li- 
berum  de  ipsius  rei  futuritione ;  at  probabile  non  est  quod  Deus  Angelis 
manifestaverit  omnia  sua  decreta  circa  rerum  productionem,  directio- 
nem  et  ad.i  inistrationem.  Igitur  per  illas  species  concreatas  Angelus 
non  potest  certo  cognoseere  rerum  contingentiam.  —  Confirmatur  quia 
species  ilhe  concreatie  Angelis  non  sunt  perfectiores  ideis  diviH.is  in  re- 
pra3sentando :  sed  idea^  divinjc  non  repra^sentant  rerum  complexiones 
contingentes  sive  contradictorias  certo  ac  determinate:  ergo  uec  spe- 
cies  illse  contingentiam  hanc  reprassentabunt.  MaJ o r  est  evidens:  quid- 
quid  enim  creatum  est  et  l.nitum  tam  ex  parte  subjecti  quam  ex  parte 
termini,  longe  minus  perfectum  est  quam  quod  est  increatum  et  in  en- 
titate  inllnitum.  Species  autem  illai  Angelis  concreatse,  revera  sunt 
quid  creatum  et  in  intellectu  finito,  ut  patet;  idese  vero  divina^  in- 
creatie  sunt  et  in  intellectu  infinito:  igitur  etc.  Mlnor  etiam  est  mani- 
festa;  idese  enim  divina'  ajitecedunt  decretum  liberum  voluntatis  sine 
quo  nullum    est  futurum  contingens  determinatum.  "  ^ 

DiCES  1.:  Corpora  cielestia  habuerunt  sibi  concreatas  qualitates  om- 
nes,  et  perfectiones,  quas  habere  possunt:  ergo  pariter  Angeli  a  suae 
formationis  initio  habuerunt  omneni  sibi  debitam  perfectionem,  et  co- 
gnitionem,  adeoque  nihil  de  novo  nosse  possunt.  —  Respondet  Do- 
ctor  primo  retorquendo  argumentum  hoc  modo :  corpora  cselestia  non 
debuerunt  hdbere  sibi  concreatas,  nec  a  solo  Deo  inditas  perfectiones 
quas  vel  ipsa,  vel  alise  eausse  secundaj  in  illis  producere  poterant: 
crgo  pariter  Angeli  non  debuerunt  habere  species,  aut  cognitiones  a 
Deo  infusas,  quas  ipsi  comparare,  et  de  novo  acquirere  poterant. 
Deindc  si  paritas  statuenda  sit  inter  corpora  caelestia,  et  Spiritus  quan- 
tum  ad  propositum,  inferendum  est  quod  quemadmodum  nulluni  est 
ex  corporibus  caelestibus,  quod  perfectiones  sibi  naturaliter  debitas 
concreatas  non  habuerit,  ita  a  simili  nullus  Spiritus  esse  deberet,  qui 
sibi  debitam  naturalem  perfectionem  ab  initio  suse  formationis  inditam 
non  vindicaret ;  subindeque  anima  nostra  cum  sit  revera  Spiritus, 
omnimodam  perfectionem  sibi  compossibilem  ab  initio  habere  debuis- 
set.  Denique  idcirco  corpora  caelestia  habent  suas  perfectiones  sibi 
concreatas,  quia  nempe  perfectiones  illse  ab  earum  substantia  velut 
proprietates  emanant:  at  Angeli  non  habent  similem  virtutem  produ- 
clivam  et  emanativam  specierum  et  cognitionum :  ergo  non  est  ibi 
paritas.  Respondet  2.  Doctor:  distinguo  consequens :  Angeli  debent 
habere  omnes  perfectiones  sibi  concreatas,  quas  non  possunt  facile, 
et  prompte  acquirere,  concedit:  quas  sibi  possunt  comparare  absque 
uegotio,  negat. 

DiCES  2.:  ^  "  Angelus  medius  est  secundum  naturam  interDeum  et 
animam  rationalem :  igitur  medium  inter  utrumque  habere  debet  ope- 
randi  modum;  ac  subinde,  sicut  Deus  non  intelligit  per  species  in- 
telligibiles ;  anima  vero  intelligit  per  species  acquisitas  et  receptas  a 
sensibus;  ita  Angelus  inedio  modo  debet  intelligere,  idest  per  spe- 
cies  quidem    sed  inuatas    et  concreatas,    non  autem   advenientes  nee 


106  QUIS   SIT    ANGELORUM     INTELLEGTUS. 

acquisitas.  —  Nego  sequelam  majoris;  tametsi  eiiiin  coneedatiir  quod 
Angelus  sit  inedius  inter  hominem  et  Deum,  inde  non  est  consequens 
quod  medium  etiam  inter  utrumqu^'  habere  debeat  essendi  et  operandi 
modum.  Neque  enim  valet  haec  illatio;  Angelus  mediat  intcr  Deum 
et  hominem :  sed  Deus  est  actus  purus  in  essendo  et  in  operando ; 
homo  vero  est  quid  potentiale  in  essendo  et  in  operando:  igitur 
Angelus  debet  esse  partim  actus  purus  et  partim  quid  potentiale 
tam  in  ( ntitate  quam  in  modo  operancli.  Eadem  argumentandi 
inepta  et  inconcinna  ratio  apparet  ex  hoc  arg-umento:  homo  medius 
est  inter  Angelum  et  equum:  sed  Angelus  non  movetur  motu  pro- 
gressivo,  equus  autem  eo  movetur:  igitur  homo  debet  alium  movendi 
modum  quam  progressivum  liabere.  Itaque  neganda  est  absurda 
illa  majoris  sequela.  Accedit  quod  sic  retorqueri  poiest  argumen- 
tum  in  adversarios.  Angelus  mediat  inter  Deum  et  liominem:  igi- 
tur  inter  utrumque  debet  haberi  medium  operandi  modum  in  quo 
partim  cum  extremis  conveniat  et  discrepet.  Ergo  quemadmodum 
diftert  ab  homine  in  modo  intelligendi  per  species  universales  con- 
creatas,  ita  convenire  debet  cum  homine  in  modo  inteHigendi  et  co- 
gnoseendi  singularia,  existentia  et  contingentia  per  species  de  iiovo 
comparatas.  ""  ^ 

IxsTABis :  non  potest  creatura  intellectualis  desumere  species  ab 
objecto  materiali,  nisi  sensus  habeat,  et  phantasiam:  sed  Angelus  ca- 
ret  illis  potentiis :  ergo  ab  objectis  materialibus  species  non  potest 
desumere.  Mojor  probatur:  non  potest  virtus  creata  naturaliter  tran- 
sire  de  extremo  ad  extremum,  nisi  per  medium,  quod  a  natura  inter 
utrumque  constitutum  est:  atqui  si  creatura  intellectualis  carens  sen- 
sibus  et  phantasia,  desuineret  speciem,  et  cognitionem  ab  objecto  ma- 
teriali,  tale  objectum  transiret  ab  uno  extremo  in  aliud,  non  tran- 
seundo  per  medium  inter  illa  a  natura  constitutum.  Probatur:  esse 
imaginabile,  sive  phantasticum  est  medium  a  natura  constitutum  in- 
ter  esse  omnino  sensibile,  quod  a  sensibus  corporeis  percipitur,  et  esse 
intelligibile  quod  ab  intellectu  potest  attingi :  atqui  si  creatura  intel- 
lectualis  carens  sensibus,  et  phantasia  reciperet  species  ab  objecto  sen- 
sibili,  jam  ejusmodi  objectum  transiret  ab  esse  materiali,  et  sensibili 
quod  Jiabet  in  se,  ad  esse  intelligibile,  quod  habet  in  intellectu  ange- 
lico,  non  transeundo  per  esse  medium,  etphantasticum :  ergo  lieret  tran- 
situs  de  extremo  ad  extremum.  absque  transitu  per  medium  a  natura 
constitutum.  —  Negat  majorem  Doctor,  et  minorcin  illius  probationis 
distingniit :  esse  imaginabile  est  medium  inter  sensibile  et  intelligibile, 
quantum  ad  intellectum  humanum,  transeat :  quantum  ad  angelicum, 
negat.  Potest  enim,  inquit,  contingere  ut  aliquid  sit  medium  respectu 
unius  virtutis,  non  vero  respectu  alterius,  v.  g.  posset  esse  aliquod  ca- 
lefactiAnim  minoris  virtutis,  quod  inducere  non  valeret  octo  gradus  ca- 
loris  in  subjectum  simul  et  semel,  et  nisi  prius  sensibiliter  calefaciat 
ut  unum,  postea  ut  duo,  sicque  gradus  illi  intermedii  usque  ad  octa- 
vum  erunt  veluti  media  respectu  illius  octa^i  producendi:  verum  pos- 
set  dari  aliud  calefactivum  tantse  Airtutis,  ut  statim  ac  apj)licaretur 
subjecto  produceret  octo  illos  gradus  caloris,  non  elficiendo  prius  ip- 
sum  sensibiliter  calidum,  ut  duo  vel  ut  tria,  sicque  respectu  illius 
duo  vel  tres  gradus  caloris  non  censebuntur  esse  medii :  ergo  a  pari, 


QUIS   SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS.  107 

essc  iiHaginabile,  et  phantasticuin,  potest  esse  mediiini  respectu  intel- 
lectus  huniani,  non  vero  angelici.  Quod  utique  confirniat  Doetor  :  si 
enini  imaginabile  esset  medium  absolute  transeundum  ab  esse  sensi- 
bili  ad  esse  intelligibile,  vel  esset  tale  medium  ex  natura  ipsius  ob- 
jecti,  vel  ex  natura  potentise  cognoscentis.  Primurn  dici  nequit,  alias 
nulhis  intellectus  etiam  divinus  posset  cognoscere  esse  sensibile,  nisi 
prius  haberet  esse  imaginativum.  Si  secundum  dixeris,  exinde  etiam 
sequitur,  quod  Angvlus  nuilo  modo  poterit  intelligere  res  materiales,. 
quippe  cum  esse  imaginabile  et  phantasticum  non  possit  excipere. 
Adde  quod  etsi  illud  imaginabile  sit  medium  necessarium  respectu 
potentiiB  inferioris  debilioris,  quae  sensibus  alligatur,  non  inde  sequi- 
tur  quod  etiam  debeat  esse  medium  respectu  potentiie  superioris,  et 
vegetioris  a  corporea  concretione  prorsus  immunis. 

Reponunt  Thomist.t-:  :  Posse  quidem  percipi  objectum  sensibile 
absque  eo,  quod  habeatur  esse  imaginativum  et  phantasticum;  non 
posse  vero  immittere  sui  specicm  in  intellectum,  nisi  transeundo  per 
imaginationem ;  ex  quo  sequitur,  inquiunt,  quod  sicut  potest  intelle- 
ctus  divinus  et  angelicus  ipsum  objectum  sensibile  cognoscere  ab- 
sque  eo  quod  immittat  cjusmodi  species,  ita  potest  perfectam  de  illo 
habere  notitiam,  absque  eo  quod  prius  tale  objectum  habeat  esse  in 
aliqua  imaginatione,  vel  phantasia.  —  Contra ;  objectum  sensibile  id- 
circo  non  posset  immittere  sui  speciem  immediate  in  intellectum  a 
corpore  separatum,  quia  nempe  pure  corporcum  est,  et  materiale ; 
nullum  autem  materiale  recipi  potest  nec  attingi  immediate  a  spiri- 
tuali :  at  hsec  ratio  nulla  est,  siquidem  illud  esse  phantasticum,  et 
imaginabile  revera  corporeum  est ;  est  enim  objectum  phantasise,  et 
sensus  communis  revera  eorporei,  attamen  percipitur  immediate  ab 
intellectu  humano,  siquidem  ad  ejus  intuitum  iutellectus  agens  cudit 
species  intelligibiles;  quidni  ergo  pariter  intellectus  angelicus  attin- 
gere  posset  objecta  corporea,  et  ad  eorum  intuitum  species  intelligi- 
biles  cudere  ?  Idcirco  autem  intellectus  humanus  non  potest  immediate 
versari  circa  objecta  cxterna,  quia  cum  sit  alligatus  sensibus,  nec  pos- 
sit  nisi  ab  eis  dependenter  operari,  inde  non  mirum  si  esse  sensibile 
prius  debeat  fieri  imaginativuin  et  phantasticum ,  quam  flat  intelligi- 
bile  ab  intellectu  humano. 

Conclusio  quarta.  —  Angelus  potest  seipsum  cognosceke 
PEii  sua:\i  essentiam,  et  nulla  :\iediante    specie    intelligibili  : 

POSSET  TAMEN  SEIPSUM  PER  SUI  SPECIEM,  ET  ABSTRACTIVE  COGNOSCERE. 

Ita  Doctor  3.  dist.  3.  q.  8.  n.  8.  ^  '^  ubi  scribit:  Dico  quod  Angelus 
potesf  intelligere  se  per  essentiam  suam  secundum  intellectum  expo- 
situ7n  in  princijyio  qucestionis.  Quod  probo  primo :  cptia  ohjectum  ha- 
het  cdiquam  causalitcdem  partialem  respectu  intellectionis,  et  hoc  in 
quuntum  est  actu  intelligihile;  et  intellectus  hahet  suam  causalitcdem 
respectu  ejusdem  actus,  secundum  quam  concurrit  cum  ohjecto  ad 
tcdem  actionem  perfecte  producendam,  ita  quod  ista  duo  quando  suni 
in  se  perfecta  et  unita,  sunt  una  causa  integra  respectu  intellectionis. 
Ut  autem  hanc  assertionem  probct  Doctor,  repetit  ex  1,  d.  3.  q.  7. 
quod  intellectus  non  sit  causa  totalis  ullius  cognitionis,  neque  etiam 
objectum,  sed  quod  utrumque   sit    causa  partialis  essentialiter  alteri 


108  QUIS    SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS. 

subordinata,  quse  senteutia  est  communior  longc  et  ab  omnibus  con- 
«editur  de  intellectu  humano  saltem  conjuncto,  et  probata  est  in  Di- 
sputatione  do  anima. 

His  autem.  prselibatis,  sic  conclusionem  probat :  Omnis  causa 
partlalis  quce  est  in  actu  sihi  perfecto  proprio,  et  secundum  quod  talis 
causa,  potest  causare  causalitate  sibi  correspondente  effectum,  et  quando 
€st  unita  alteri  causce  partiali  in  suo  actu  potest  cum  ea  perfecte  cau- 
sare  :  sed  essentia  Angeli  est  de  se  in  actu  primo  correspondente  objecto, 
quia  de  se  est  actu  intelligibilis,  et  etiam  de  se  est  unita  intellectui,  si- 
€id  objectum  in  conjunctione  utriusque  causce  partialis;  ergo  potest  im- 
mediate  cum  alia  causa  partiali  unita  liabere  actum  perfectum  intel- 
lectionis  respectu  suce  essentice.  Hoc  ut  confirmet  et  explicet,  adducit 
exemplum  speciei  intelligibilis  cum  intellectu  causantis  intellectionem, 
in  qua  dicit  esse  objectum  in  esse  diminuto,  hoc  est  repra^sentato;  et 
deducit,  multo  melius  causare  objectum  in  esse  vero,  et  simpliciter, 
et  absoluto,  quale  habet  essentia  Angeli  per  se  immediate  objecta  in- 
tellectui  Angeli,  Quare  non  esse  dubitandum,  quin  ex  essentia  et  intel- 
lectu    unum,  et    adi\iquatum,  imo  et  nobilius  ])rincipium  constituatur. 

His  praelibatis  sic  ratiocinari  videtur  Doctor:  '  ^  omne  agens  actio- 
ue  immanente  habens  causam  totalem  alicujus  effectus  productivam 
potest  ipsum  producere  c?eteris  quibuscumque  seclusis :  sed  Angelus 
habet  in  se  causam  totalem  su?e  intellectionis,  habendo  solum  suum 
intellectum,  et  suam  essentiam,  seclusis  quibuscumque  extrinsecis,  et 
speciebus  :  ergo  potcst  seipsum  per  suam  essentiam  intelligere.  Major 
constat.  Probatur  minor:  qui  habet  intellectum  nativa  sua  activitate 
prjTeditum,  et  objectum  intelligibile  ipsi  intellectui  in  ratione  objeeti 
proportionatum,  et  unitum,  revera  potest  illud  intelligere  ;  sed  ita  est 
de  Angelo  respectu  cognitionis  sui ;  ipsius  namque  intellectus  non 
minoris  est  activitatis  respectu  cognitionis  sui,  quam  caeterorum;  ipsius 
pariter  essentia  est  actu  intelligibilis,  et  intellectui  proportionata, 
quippe  sunt  ejusdem  ordinis  gradu  spiritualitatis,  est  etiam  ipsi  intime 
unita,  et  approximata,  nec  ulla  potest  esse  major  unio  cujusvis  spe- 
ciei  cum  ipso  intellectu,  quam  sit  unio  ejusdem  essentise  cum  illo, 
sunt  enim  idem  realiter;  species  autem,  et  intellectus  realiter  invicem 
distinguuntur :  ergo,  etc.  —  Deinde:  species  impressa,  in  qua  objectum 
tantum  continetur  secundum  suum  esse  diminutum,  seu  intentionale, 
sufficit  cum  intellectu  ad  producendam  cognitionem  objecti :  ergo  multo 
magis  ipsum  objectum  debite  applioatum  et  proportionatum  sufficiet 
ad  eamdem  formandam  cognitionem  :  sed  essentia  Angeli,  ut  diximus, 
est  debite  proportionata  intellectui  ejusdem  :  est  enim  in  eodem  or- 
dine  immaterialitatis  cum  eo,  et  consequenter  sufficiet  ad  formandam 
cognitionem  ipsius  Angeli.  —  Denique :  si  aliqua  ratione  essentia  An- 
geli  non  posset  esse  ratio  cognoscendi  seipsam,  maxime  quia  est  forma 
per  se  existens,  et  non  inh?erens  intellectui  :  sed  hujusmodi  per  se 
existentia,  vel  non  inhgerentia  non  obstat :  ergo  potest  esse  ratio  co- 
gnoscendi  se  in  proprio  intellectu.  Major  est  nota  :  minor  probatur: 
Imprimis  illa  per  se  existentia  non  obstat,  quia  essentia  divina  est 
magis  per  se  existens,  et  tamen  est  ratio  intelligendi  in  intellectu  di- 
vino,  et  creato  beato.  Insuper,  ut  aliqua  forma,  vel  quid  se  habens 
ad  modum  form?e  sit  principium  operationis  physicae,  non  est  necesse, 


QUIS   STT    ANGELORUM    INTELLECTUS.  109 

quod  inh?ereat :  calor  enim,  qiii  esset  in  subjecto  solum  per  assisten- 
tiam,  tam  expedite  posset  illud  calefacere,  ac  si  ipsi  inhfcreret :  ergo 
a  simili,  ut  aliquid  sit  principium  operationis  in  genere  intelligibilium^ 
non  opus  est,  quod  intellectui  inhaereat,  sed  sufficit,  quod  ipsi  obji- 
ciatur,  et  proportionetur,  intimeque  uniatur.  'rancUm  omnes  fatentur 
Angelum  posse  res  sibi  intime  prsesentes,  et  proportionatas  cognoscere 
absque  ulla  specie  :  sed  illae  res  sic  cognitoe  non  possunt  inhajrere  in- 
tellectui  Angeli  eas  cognoscentis:  ergo  ut  aliquid  sit  ratio  cognoscendi,. 
non  opus  est,  quod  intellectui  inhanvat. 

^  "  Objicit  primo  Doctor:  si  objectum  quodlibet  sufficienter  pr8esen& 
intellectui  cum  eo  possit  concurrere  ad  formandam  intellectionem,  se- 
queretur  quod  objectum  sensibile  intellectui  expositum  causare  posset 
absque  specie  impressa,  quia  albedo  secundum  se  habet  esse  simpli- 
citer,  et  consequenter  esse  perfectius  quam  esse  secundum  quid,  quod 
habet  in  specie  impressa.  —  Ad  primum  dico  num.  10.  negando  con- 
quentiam,  quia  objectum  sensibile  non  est  secundum  esse  reale  suum 
actu  intelligibile ;  et  propterea  nequit  determinare  intellectum  ad 
cognitionem  ;  sed  in  specie  impressa  est  actu  intelligibile,  et  propterea 
ilt  in  ea  relucens  potest  determinare  ad  intellectionem.  In  proposito 
autem  praesenti  essentia  Angeli  est  secundum  esse  reale  tam  actu  in- 
telligibilis,  et  tam  proportionata  intellectui,  quam  est  in  specie  intel- 
ligibili ;  unde  si  in  specie  potest  determinare  ad  intellectionem,  se- 
quitur  quod  secundum  esse  reale  possit  sic  determinare. 

Objicit  SEcrxDO  :  nihil  potest  concurrere  partialiter  cum  intelle- 
ctu  ad  formandam  intellectionem,  nec  potest  ipse  esse  ratio  agendi 
immanenter,  nisi  ipsum  informet  aut  ipsi  inhsereat.  At  essentia  Angeli 
nec  potest  informare  intellectum  nec  ipsi  inhaerere,  igitur  non  potest 
esse  ipsi  ratio  agendi  immanenter,  et  cum  ipso  partialiter  concurrere 
ad  formandam  intellectionem.  —  Distinguit  majorem  Doctor  :  non 
potest  essft  talis  ratio  totalis,  concedit ;  partialis,  negat ;  et  concessa 
minore,  similiter  distinguit  consequens  :  essentia  Angeli  non  est  to- 
talis  ratio  illius  quam  ipse  habet  intellectus,  concedit ;  non  est  par- 
tialis,  negat.  Cum  autem  essentia  Angeli  non  minus  intellectui  sit 
praesens,  quam  esset  si^ecies  intelligibilis  expressa,  non  minorem  etiam 
habet  vim  ut  ipsum  intellectum  moveat  ad  eliciendam  sui  cognitionem. 
Nam,  inquit,  ibidem  Doctor,  num.  10.  mtellectus  habet  activifatem  suam 
propriam  sive  subjecfo  prcesente  in  se,  sive  in  sjyecie  sua  concurrente 
secum  acl  causanclum  effectum  communem  ambormn,  ifa  quocl  sufficit 
unio  et  approximafio  istarum  partialium  causarum.  Nec  tamen  requi- 
ritur  quocl  altera  alteram  informef,  quia  neutra  clat  alteri  acfum  per- 
finenteni  acl  suam  causalitatem  parfialem. 

Instabis.  Cum  essentia  distincta  sit  ab  intellectu  angelico,  non 
potest  cum  ipso  concurrere  sive  ut  causa  partialis,  sive  ut  totalis,  nisi 
cum  ipso  uniatur  in  esse  intelligibili.  Sed  non  potest  sic  uniri  nisi 
per  speciem  expressam.  Igitur  nec  sine  hac  eum  ipso  concurrere  ad 
sui  notitiam  formandam,  —  Respondeo  hanc  instantiam  urgere  qui- 
dem  Thomistas  contendentes  intellectum  realiter  distingui  ab  essentia, 
nec  cum  objecto  partialiter  concurrere  ad  formandam  intellectionem, 
sed  tantum  mere  passive  in  ea  operatione  se  habere.  Non  ita  vero 
urget  Subtilis  Doctoris  discipulos  qui  contendunt  cum  eo  intellectum 


110  gUIS    SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS. 

dumtaxat  ab  essentia  formaliter  disting*ui,  et  eum  esse  comprincipium 
coneurrens  cum  objecto  ad  formandani  intelleetionem.  Major  enim  est 
identitas  intellectus  angeliei  cum  essentia  in  doctrina  Scoti  quam  in 
doctrina  S.  Thom-e  ;  ae  subinde  facilius  intelligitur  qua  ratioue  es- 
sentia  Angeli  movere  possit  intellectum  ad  sui  notitiam.  Essentia  enim 
illa  est  ex  se  cognoscibilis  instar  lucis  atque  adeo  per  se  manifesta 
et  e\^dens  ;  cumque  intima  sit  intellectui  et  ab  eo  realiter  distincta. 
eum  illustrat  et  illuminat.  Et  quemadmodum  ei  vitam  communicat. 
ita  et  prsestat  intellectionem  qure  nihil  aliud  est  quam  actio  per  quam 
vi\it  intellectus  ;  qui  cum  ex  se  sit  acti^nis  et  animse  insit  veluti  forma, 
non  est  opus  ut  aliquid  recipiat  ab  essentia  sibi  intime  proesente  et 
eum  illumiuante,  ut  ipsam  distincte  cognoscat.  Unde  quemadmodum 
Aolunras  movetur  ad  propositionem  boni  repraisentati  absque  eo  quod 
quidquam  ab  eo  recipiat,  quid  enim  ab  eo  exciperet  voluntas,  nisi  il- 
luminationem  ?  At  ipsa  lucis  spiritualis  et  intelligentiai  suscipiendie 
non  est  capax.  Xihilominus  ipsa  operatur  amando,  vel  abhorrendo  ob- 
jectum  ab  intellectu  propositum  et  reprsesentatum.  Quidni  ergo  intel- 
lectus  ex  prsesentia  immediata  et  perspicua  essentia  angelica,  ipsam 
poterit  cognoscere  absque  ulla  media  specie  emissa  ab  essentia  et  iu 
intellectu  recepta  adeo  ut  ipsa  notitia  sit  quasi  facialis  et  intuiflva, 
atque  instar  ^isionis  beatificae.  in  qua  essentia  divina  sine  ulla  media 
specie  concurrit  cum  intellectu  beato  ad  formandam  illam  visionem? 
Sic  facile  extricatur  et  solvitur  prsesens  difficultas  qu?e  omnium  hujus 
disputationis  videtur  gravissima.  "^ 

DicES  o:  Id  quod  est  ratio  cognoscendi  debet  subordinari  iutelleetui: 
sed  essentia  Angeli  per  se  subordinari  nequit  ejus  intellectui :  ergo 
nec  per  se  ab  eo  eognosci.  Miuor  constat,  quia  subordinatio  dicit  de- 
pendentiam  :  essentia  autem  Angeli  ab  ejus  inteilectu  pendere  nequit: 
imo  hic  ab  illa  pendet  tamquam  proprietas,  et  facultas  emanans  ab 
illa  essentia,  quse  est  fons,  et  radix  omnium  suanim  proprietatum,  et 
facultatum.  n/r/?o/-  probatur :  principium  quo  subordinatur  principio 
qiiod  :  sed  ratio  cognoscendi  est  principium  quo^  intelleetus  vero  prin- 
cipiiim  quod :  ergo  illa  huic  debet  subordinari. — Distinguo  minorem : 
quando  ratio  cognoscendi  est  quid  accidentale  receptum  in  intellectu, 
-et  ab  eo  realiter  distinctum,  concedo :  quando  est  aliquid  substantiale, 
et  indistinetum  realiter  ab  intellectu,  nego  :  divina  essentia  enim  di- 
vino  intellectui  non  subordinatur,  licet  sit  ratio  cognoscendi  seipsam, 
et  alia  omnia  :  ergo  a  simili.  essentia  Angeli  non  debet  intellectui 
sui  ipsius  subordinari.  quia  ab  eo  est  realiter  indistineta,  et  ejus  fous, 
et  origo. 

DiCEs  4:  Si  Angelus  seipsum  agnosceret  per  .suam  essentiam,  se- 
queretur,  quod  semper  esset  in  actu  cognitionis  sui  ipsius,  ita  ut  non 
posset  ab  ea  cessare  :  at  consequens  videtur  absurdum.  et  contra  mo- 
dum  agendi  liberrimum  Angeloram  :  ergo,  etc.  —  Nego  sequelam  ma- 
joris  :  quamquam  enim  Angelus  suam  substantiam  semper  debite  ap- 
plicatam  sub  ratione  objecti  praesentem  habeat:  potest  tamen  eam,  si 
velit,  non  intueri:  poterit  siquidem  ad  voluntatis  imperium  a  suae  sub- 
.stantise  intuitu  revocari  Angelus.  ut  ad  alia  objeeta  proposita  sese 
applicet,  quemadmodum  intellectus  noster  ab  uno  objecto  praesente 
avocatur  ad  alterius  intuitum. 


QUIS    SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS.  111 

^  ''  DiCES  tandem:  Essentia  Angeli  est  quid  singiilare:  sed  nulluui 
singulare  est  per  se  intclligibile :  igitur  nee  per  sc  potest  esse  ratio  suaj 
cognitionis.  — Respondet  S.  Thonias  majorom  esse  verani  de  rebus  cor- 
poreis,  non  mtionc  .s/nguUiritafis,  sed  ratione  materioi  <juai  est  in  eis  indi- 
viduationis  j)^^incipium,  secus  autein  de  rebus  spiritualibus  et  a  niatcn-ia 
sejtinctis,  quales  sunt  Angeli,  —  Verum  hanc  rationein  improhat  Do- 
ctor  ostenditquc  quod  si  ideo  non  potcst  Angelus  cognosccre  materialc, 
quia  per  materiam  individuatur,  nec  poterit  item  cognoscere  immate- 
rialc,  quia  multo  cst  difficilius  cognoscerc  rationem  individuantcm  rci 
spiritualis.  Probatur;  quia  magis  remota  est  ratio  differentia'  indivi- 
dualis  in  re  spirituali  quam  in  materiali.  cuiii  in  re  spirituali  multo 
sint  pauciora  signa  ct  indicia  diversitatis,  quam  in  corporali.  Deinde 
ratio  dif(erentia3  est  in  uno  solo  in  sententia  S.  Thomse,  at  vcro  in 
specie  corporea  est  in  inultis.  Unde  ex  ipsa  multitudine  sumitur  fa- 
cilitas  ea  eognoscendi.  Prceterea  in  cognitione  singularis  spiritua- 
lis  debet  necessario  intervenirc  cognitio  spcciei  per  suam  specifi- 
cam  differentiam,  qune  non  tam  faciles  sunt  eognitu,  quam  sint 
gcnera  et  individua.  Denique  in  principiis  S.  ThomfC  multo  facilius 
dctcgitur  principium  individuationis  in  rc  corporca  quam  in  spirituali. 
In  illa  enim  occurrit  statim  materia  quanta  cum  suis  certis  ct  deter- 
minatis  accidentibus ,  quse  pra^seferunt  ct  monstrant  diversitatem 
individualcm.  At  vero  in  rc  spirituali  simplici,  et  simili  in  natura  spi- 
ritus,  carente  compositione  physica,  actus  et  materia3  non  facile  extant 
principia  distinctionis.  — Itaque  rcspondeo  cum  Doctore  de  rebus  etiam 
indiAiduis  certain  haberi  posse  notitiam  maxime  cum  adeunt  debite 
circumstantia^  puta  objecti  intima  pr?esentia  illiusque  manifcstatio  sive 
per  se,  sive  per  speciem  sui  vicariam.  "  ^  Poterit  etiam  cessare  ab  ea 
cognitionc  per  non  applieationem  ;  sicut,  v.  g.  contingit,  quod  interdum 
oculos  habeamus  apertos,  et  objectum  debite  praesens,  et  illuminatum, 
Tiec  tamen  illud  videamus,  co  quod  potenti?e,  et  facultates,  tum  sen- 
sitivjie,  tum  rationales  aliunde  occupcntur  et  detineantur. 

Probatur  secunda  pars :  Supcrior  Angelus  cognoscerc  potest  infe- 
riorem  pcr  ipsius  speciem  :  ergo  pari  modo  inferior  ille  Angelus  po- 
terit  scipsum  cognoscerc.  Antccedens  patet ;  norunt  cnim  se  invicem 
Angcli  per  species  sibi  divinitus  inditas,  ut  latentur  omnes  ;  quam- 
quam  etiam  seipsos  nosse  possint  immediate  per  sui  prsesentiam.  Pro- 
batur  consequcntia  :  dum  intellcctus  pcrfcctior  potest  imperfectam  ha- 
bere  cognitionem  de  objccto  aliquo,  intellectus  minus  perfectus  parem 
haberc  poterit :  ergo  si  superior  Angelus  possit  habere  cognitionem 
abstractivam  (quas  est  imperfcctior  intuitiva)de  inferiori  Angelo,  quidni 
parem  de  scipso  poterit  habere  Angelus  inferior  ?  Deinde  Angclus  qui- 
libet  cognoscibilis  est,  ct  intelligibilis  per  speciem  ab  intellectu  ca- 
pacc  receptionis  illius  speeiei  :  sed  ipsius  intellectus  revera  capax 
est  receptionis  illius  speciei  emittendpe  a  sua  substantia ;  imo  ad 
cam  recipiendain  cjeteris  videtur  aptior :  siquidem  ipsi  substantiae 
emissiviie  speciei  est  intimior,  ipsamquc,  et  omnia  qu?e  ab  ea  proflu- 
unt,  melius  quam  quilibet  alter  penetrat  et  concipit :  ergo  potest 
illam  speciem  a  se  emissam  excipere,  subindeque  seipsum  abstractive 
'•ognoscere.     ■ 

DiCES  5:  Essentia  Angcli  ncccssario  jungitur  cum  ipsius  existcntia: 


112  QUIS    SIT    ANGELORUM    INTELLECTUS. 

ergo  noii  potest  cognosci  secundum  essentiam,  quin  cognoscatur  ut 
existens :  sed  non  potest  cognosci  per  speciem,  ut  existens,  nisi  In- 
tuitive:  ergo  nullatenus  Angelus  cognoscere  potest  seipsum  abstra- 
etive.  —  Nego  sequelam  majoris:  sicut  enim  dari  posset  species  pro- 
pria  hominis.  quse  repr?esentaret  ipsum.  ut  est  animal,  absque  eo  quod 
ipsum  repreesentet  quatenus  rationalis  :  quamquam  animal,  et  ratio- 
nale  sint  duo  gradus  intime  uniti  in  homine:  ita  dari  posset  Sf|pcies 
repraesentativa  substantife  Angeli,  absque  eo,  quod  reprsesentet  gradum 
existentise,  maxime  si  Deus  suum  suspendere  velit  concursum,  ne  dum 
essentia  suam  speciem  emittit,  existentia  pariter  in  ejusmodi  emissio- 
nem   influat. 

Instabis:  Eo  ipso  quo  Angelus  cognoscit  seipsum,  ut  est  res  tali& 
singularis,  debet  cognoscere  seipsum,  ut  ipseest:  ergo  si  est  in  se 
existens,  debet  cognoscere  seipsum  ut  existentem,  et  consequenter 
intuitive.  Probatur  consequentia,  quia  in  re  aetu  existente,  non  di- 
stinguitur  existentia  ab  essentia  singulari.  —  Distinguo  antecedens: 
ut  in  se  est  quoad  naturam  singularem,  eoncedo:  ut  in  se  est  quoad 
reliqua  omnia  quiP  competunt  ipsi,  et  non  necessario  involvuntur  in 
conceptu  naturas  singularis  talis,  nego  anteeedens,  et  consequentiam 
cum  sua  probatione.  Et  sane  mirum  est,  quod  nonnulli  existimeut  con- 
ceptum  existentiaj  non  esse  distinctum  in  re  existente  a  conceptu  na- 
tur?e  singularis,  cum  certum  sit  nos  de  facto  habere  cognitionem  de 
aliquo  homine  singulari  qui  existit,  etiamsi  non  cognoscamus  an  exi- 
stat.  nec  ne :  adde  quod  unus  Angelus  sine  dubio  posset  habere  con- 
ceptum  de  alio  Aiigelo  singulari  existente,  saltem  in  absentia  magna^ 
quin  cognoscat  ipsum,  ut  existentem  formaliter. 

DicES  3 :  Angelus  per  eamdem  speciem  invariatam  in  actu  primo, 
cognoseit  rcm  singularem  existere  quando  existit,  et  non  existere^ 
quando  non  existit :  ergo  quoties  cognoscit  quidditative  alium  Ange- 
lum,  aut  seipsum,  necessario  cognoscit  intuitive.  Probatur  antecedens: 
nam  eo  ipso,  quo  contemplatur  rem  singularem,  et  non  videt  ipsam 
existentem,  cognoscit,  quod  non  existit:  ergo  per  eamdem  speciem  in- 
variatam  cognoscit  utrumque.  —  Respondet  Poncius  in  Commentario 
ad  2.  Scoti  dist.  3.  qu.  8.  Primo  quidem  negando  consequentiam : 
quamvis  enim  posset  per  eamdem  speciem  aliquam  cognoscere  rem 
singularem  existentem,  et  non  existentem :  non  tamen  hoc  deberetve- 
rum  esse  de  omni  specie,  sed  de  specie  sufhcienti  ad  cognitionem  in- 
tuitivam;  ut  valeret  autem  consequentia,  deberet  esse  verum  de  omni 
specie.  Hespondet  2.  negando  anteceden^:  nam  illa  species,  qufe  nata 
est  reprcesentare  rem  ut  singularem,  et  existentem,  semper  determi- 
nabit,  nec  potest  aliter  rem  illam  repraesentare :  quod  si  habens  talem 
speciem  contempletur  illam  rem  quando  non  existit,  et  non  videat 
ipsam  existentem  ;  non  ^idebit  ipsam  sic  mediante  illa  specie ;  sed  me- 
diante  alia,  et  non  poterit  cognoscere,  quod  non  existat  cum  certitu- 
dine,  quia  sic  potest  discurrere :  hsec  res  posset  esse  revera  existens, 
quamvis  non  cognoscatur  a  me  esse  existens.  Imo  quamvis  eadem  spe- 
cies,  qure  reprresentaret  rem  existentem,  etiam  reprsesentare  posset, 
quando  non  existeret :  attamen  etsi  Angelus  non  videret  eam  existere, 
inferre  non  posset,  quod  ipsa  res  non  existeret ;  dubitare  namque  posset 
videndo  ipsam  non  existere;  quod  forte  vel  a  Deo  alibi  esset  translata. 


QUIS   SIT   ANGELORUM     INTELLECTUS.  113 

vel  qiiod  sibi  clcnegaretur  divinus  concursns  ad  illius  rei  existentiam  de- 
prehendendam,  —  ^  "  Confinnantur  ista:  si  quid  obstaret  quominus  spe- 
cies  materialis  subjecti  corporei  non  posset  concurrere  cuin  intellectu 
angelico  tamquam  comprincipium  ad  formandam  cognitionem  rei  exi- 
stentis,  maxime  vel  quia  species  illa  cum  sit  materialis,  non  potest  in- 
tiuere  in  iacultatem  (^t  operationem  pnre  spiritualem,  qualis  est  intel- 
lectus  et  notitia  Angeli,  vel  quia  non  posset  conjungi  cum  ipso  intel- 
lectu  angelico  ut  ab  eo  fiat  subtilior  et  spiritualis.  At  ex  neutro  capite 
istud  repugnat:  non  quidem  ex  primo  quia  species  rerum  corporearum 
a  sensibus  excepta  tametsi  remaneat  materialis  et  resideat  in  phantasia, 
est  etiam  facultas  materialis.  Niliilominus  movet  intellectum  agentem 
et  cum  eo  concurrit  ad  forinandam  speciem  spiritualem  et  intelligibi- 
lem  atque  ab  eo  subtilizatur  et  fit  veluti  spiritualis.  Quidni  igitur  species 
illse  rerum  materialium  etiam  movere  possint  intellectum  agentem 
ipsius  Angeli,  et  ab  eo  reponi  in  statu  spirituali  et  convenienti,  ut  cum 
ipso  coneurrant  ad  formandam  intellectionem?  —  Non  repugnat  etiam 
ex  secundo  capite.  Ut  enim  species  materialis  concurrat  cum  intellectu 
agente  Angeli  ad  producendam  cognitionem,  necesse  non  est  quod  re- 
cipiatur  in  ipso  intellectu,  sed  sufficit  quod  apte  conjungatur  ipsi  et 
accommodetur  ad  recipiendam  illam  defoecationem  et  subtilizationem, 
ut  constat  exemplo  speciei  phantasticse,  quaj  licet  maneat  intra  ]3han- 
tasiam,  nihilominus  sufficienter  applicatur  intellectui  agenti  ut  ab  eo 
defoeeetur  et  fiat  immaterialis.  —  Nec  reponere  juvat  disparitatem  in 
eo  esse  quod  phantasia  sit  facultas  media  inter  sensum  externum  et 
intellectum  agentem,  ac  j)roinde  quod  illius  pliantasma  seu  species  sit 
natur3e  defoecatioris  et  subtilioris,  et  consequenter  aptioris  ad  produ- 
cendam  specieni  immaterialem.  Hoec,  inquam,  responsio  non  juvat; 
nam,  ut  supra  diximus  cuin  Doctore,  inde  solum  colligitur  quod  major 
requiratur  virtus  in  intellectu  agente  angelico,  ad  defoecandam  illam 
speciem  qune  ipsi  offertur  ab  objectis  corporeis,  quam  desideretur  in 
intellectu  humano  ad  attenuandam  illam  quae  ipsi  a  phantasia  jDropo- 
nitur;  licet  enim  hsec  sit  minus  crassa  et  materialis  quam  altera,  ni- 
hilominus  semper  est  materialis:  igitur  hac  ratione  non  repugnat  ut  spi- 
ritualizetur  ab  intellectu  Angeli  qui  est  vegetior  quam  humanus.  "  ^" 

COROLLARIA. 

Ex  His  COLLKIE  1.  Animam  rationalem  a  corpore  solutam,  posse 
seipsam  per  suam  etiam  substantiam  intelligere ;  quippe  tunc  cogno- 
scet  modo  angelico,  nec  indigebit  speciebus  acceptis  a  rebus  sensi- 
bilibus,  aut  conversione  ad  phantasmata :  secus  autem  est  dum  corpori 
alligatur;  cum  enim  sit  ipsius  forma,  nec  possit  quidpiam  cognoscere, 
nisi  sensuum  beneficio,  inde  fit,  quod  indigeat  specie  quadam  acciden- 
tali,  qua  ad  sui  ipsius  cognitionem  moveatur  per  discursum  assequen- 
dam,  removendo  nempe  a  sua  substantia  omnes  rerum  corporearum  de- 
fectus,  et  se  immortalem  ac  immaterialem  cognoscendam. 

CoLLiGE  2.  Quod  quamquam  Angelus  seipsum  per  propriam  suam 
substantiam  agnoscat,  quse  omnino  similis  est  substantise  alterius  An- 
geli ;  nequit  tamen  alterum  Angelum  per  intuitum  suse  proprise  sub- 
stantise,  tamquam  per  speciem,  abstractive  cognoscere.  Species  enim 
est  formalis  et  perfecta  similitudo  objecti :  substantia  autem  unius  An- 

Frassen  Theol.  Tom.  IV.  8 


H4  DE    COGNITIONE    AXGELORUM. 

o-eli  uon  perfecte  assimilatiir  substantiae  alterius  secundum  omnes  om- 
nino  gradus.  Quamquam  enim  essent  ejusdem  speciei,  et  solo  numero 
discreparent;  quilibet  eorura  habet  characteres  proprios,  et  gradus  in- 
dividuales,  quos  alter  non  obtinet,  adeoque  unus  alterum  perfectc  re- 
terre  non  potest.  Adde  quod  ut  unum  objectum  sit  ratio  cognoscendi 
alterius,  debet  illud  continere,  vel  formaliter,  vel  eminenter :  at  neutro 
modo  substantia  Angeli  alterum  continet:  non  quidem  formaliter,  quippe 
cum  habeant  formas  distinetas,  et  varios  characteres  personales :  nec 
etiam  eminenter,  hivc  enim  eminentialis  continentia  rerum  secundum 
earum  entitatem,  et  perfectionem  soli  Deo  congruit,  ratione  seilicet 
infinitre  suic  entitatis,  et  principii  omnium  entium. 

CoLLKvE  3.  Quod  cum  species  rerum  universalium,  et  praestuitio- 
riim  individuorum  Angelis  a  Deo  concessae  fuerint,  eonsequens  est  il- 
his  ab  ipsorum  substantia  non  emanare ;  species  enim  cum  sint  semen 
objecti;  vel  ab  ipso  objccto,  vel  eo  deficientc,  a  rerum  omnium  Opi- 
fiee  produci  d  'bent.  Deinde  qua  ratione  ab  essentia  Angeli  emanarent 
aliquarum  rerum  spccies.  emanarent  quoque  species  cieterarum,  etiam 
possibilium,  adeoque  infinitarum.  Denique  pari  ratione  dici  posset, 
quod  ab  essentia  Angeli  emanarent  ipsiemet  rerum  cognitiones. 

CoLLKiE  DENiQUE,  Quod  ctsi  specics  illse  diAinitus  fuerint  indit?e, 
non  propterea  tamen  censeri  debent  supernaturales  quantum  ad  sub- 
stantiam ;  sed  tantum  quoad  modum  aequisitionis,  non  secus  ac  fuit 
scientia  primis  parentibus,  et  Salomoni  a  Deo  concessa;  illse  namque 
species  fuerunt  omnino  similes  eis,  quas  ipsi  Angeli  comparare  po- 
tuissent  ad  prsesentiam  objectorum,  si  aliunde  sibi  inditas  non  ha- 
buissent;  nec  fuerunt  ultra  sortem,  et  exigentiam  naturalem  ipsius 
Angeli,  quippe  cum  eorum  nativa  virtus  cognoscendi  id  ex  se  natu- 
raliter  exigat,  quod  conducere  potest  ad  suam  naturalem  perfectionem: 
species  aut?ra  ill?e  ita  conferunt,  adeoque  non  deb:»nt  censeri  pme- 
ternaturales. 

QU.ESTIO  TERTIA. 

QUODNAM  SIT  OBJECTUM   COGNITIONIS   ANGELIC.E. 

SUPPONO  1.  Tamquam  certum  Angelum  plura  cognoscere  natura- 
liter,  puta  seipsum,  alios  Angelos,  et  objeeta  quseque  corporea,  sive 
per  se,  sive  per  sui  species  angelicum  intellectum  ad  sui  cognitionera 
moventia,  imo  et  Deura  ipsum,  cognitione  nedura  abstractiva,  quse  fit 
per  discursum,  quaque  nedum  Dei  existentia  sed  etiara  ejus  divime 
prsecellentiae  ex  rebus  creatis  coUiguntur  ab  omnibus,  subindeque  longe 
pTfectiori  raodo  colligi  possunt  ab  Angelis :  sed  etiara  ea  cognitione 
abstractiva,  qu3e  fieret  per  speciera  divinie  essentise  repr?esentativam: 
nam,  inquit  Doctor  in  2.  dist.  3.  qu?est.  9.  n.  7.  «  talem  speciem  reprie- 
«  sentantem  essentiam  divinam  intellectui  angelico,  non  videtur  in- 
«  conveniens  ponere  intellectui  Angeli  inditam  esse  a  principio:  ita 
«  quod  licet  ipsa  non  sit  naturalis  intellectui,  hoc  modo  quod  iste  in- 
«  tellectus  possit  ex  naturalibus  suis  eara  acquirere;  nequeetiara,  quod 
«  possit  eam  habere  ex  actione  alicujus  objecti  agentio  naturaliter,  quia 
«  non  potest  eam  habere  praesentialitate  alicujus  objecti  finiti  moventis, 
«  nisi  essentiae  divin?e  tantura,  quic  nihil  aliud  a  se  causat  naturali 


DE   COGNITIONE    ANGELORUM  115 

«  causatione  ;  tamen  sicnt  perfectiones  data^  Angelo  in  sua  prinia  crea- 
«  tione,  licet  non  necessario  sequantur  naturam  ejus,  dicerentur  na- 
«  turales,  distinguendo  contra  mere  supernaturales,  scilicet  gratiai  et 
«  glori?e ;  ita  ista  perfectio  data  intcllectui  angelico,  qua  essentia  di- 
«  vina  esset  ei  prsesens  distincte,  licet  abstractive,  potest  dici  natu- 
«  ralis,  et  ad  cognitionem  naturalem  Angeli  pertinere ;  ita  quod  quic- 
«  quid  cognoscit  Angehis  de  Deo,  virtute  liujus  speciei,  aliquo  modo 
«  co^noscit  naturaliter,  et  aliquo  niodo  non  naturaliter;  naturaliter, 
«  in  quantum  ista  non  est  princii^ium  actus  gratuiti,  nec  gloriosi ; 
«  non  naturaliter  autem  in  quantum,  quod  ad  istam  non  posset  pertin- 
«  gere  ex  naturalibus,  neque  aliqua  actione  naturali  ».  Hoc  est,  iila 
species  distincte  reprajsentativa  diviiiae  essenticie,  quam  esse  possibi- 
lem  demonstravimus  agendo  de  visione  beatifica  sectione  2.  qusest.  1. 
•esset  naturalis,  quantum  ad  substantiam,  quippe  non  esset  ejusdem 
ordinis  cum  quaiitatibus,  qua?  sunt  ordinis  gratise,  vel  gioriiE;  esset 
Autem  supernaturalis  quantum  ad  modum,  quia  nec  ab  intelleetu  exi- 
geretur  naturaliter  tamquam  perfectio  ipsius  naturali  complemento  de- 
bita,  nec  poSvSet  ab  eo  propriis  viribus  obtineri.  —  Hanc  autem  spe- 
ciem  Angelo  fuisse  inditam  a  primordio  suoe  formationis  sibi  persuadet 
Doctor  hisce  rationibus.  1.  Quia  naturalis  felicitas  Angeli  priestantior 
fuit,  quam  extiterit  nativa  hominis  felicitas ;  sed  verisimile  est  homi- 
nem  ante  peccatum  habuisse  naturalem  Dei  notitiam  aliqualiter  di- 
stinctam ;  ergo  Angelus  perfectiorem,  nempe  quidditativam  habere 
debuit.  2.  Talis  species  possibilis  non  excedit  capacitatem  naturalem 
receptivam  ipsius  Angeli,  summeque  confert  ad  ejus  perfectioiiem, 
qu?e  maxime  ex  veritatis  cognitione  integratur,  subindeque  prsestan- 
tior  est,  quse  colligitur  ex  veritate  pra^stantissima,  qualis  est  distincta 
Dei  cognitio.  3.  S.  Aug,  lib.  4.  De  Gen.  ad  litteram  cap.  21.  tribuit 
Angelis  omnibus  ante  lapsum  cognitionem  matutinam  rerum  creata- 
rum  in  Verbo,  prseter  cognitionem  vespertinam  earumdem  rerum  in 
seipsa;  ilLa  autem  cognitio  rerum  in  Verbo,  vel  fuit  cum  cognitioue 
Dei  intuitiva,  vel  cum  abstractiva,  et  per  speciem ;  primum  dici  ne- 
quit,  alioquin  ( tiam  dsemones  intuitivam  Dei  cogiiitionem  habuissent, 
sicque  fuissent  revera  beati,  maxime  in  sententia  Thomistarum,  qui 
formalem  beatitudinem  in  visione  beatiflca  constituunt.  Hoc  autem 
nullus  Theologorum  admittit,  adeoque  necessum  est  fateri  cognitio- 
nem  illam  rerum  in  Verbo  extitisse  simul  cum  cognitione  abstractiva 
Dei  per  speciem.  Insuper  ex  illo  actu  cognitionis  potuit  remanere  no- 
titia  habitualis,  et  species  ipsius  memoriam  causans,  qualem  habuit 
S.  Paulus  dum  recordabatur  eorum,  qujB  ad  tertium  Coelum  raptus 
audiverat,  et  viderat.  —  Hic  itaque  solum  inquirimus,  an  Angelus 
naturse  viribus  cognoscere  possit  Deum,  ut  Auctorem  natunTe,  et  gra- 
tise,  necnon  et  ea,  quae  intra  utrumque  ordinem  continentur,  seu  quse 
supernaturalia  sunt  tam  quoad  substantiam,  v,  g.  gratia,  lumen  gio- 
riae,  etc,  quam  quoad  modum,  v.  gr.  resurrectio  mortuorum.  aquse  in 
vinum  mutatio,  etc. 

SuppoNO  2.  Futura  contingentia  psse  triplicis  generis :  qusedam 
enim  necessario  proveniunt  ex  causis  naturalibus,  nec  ullo  modo  pen- 
dent  a  libero  arbitrio,  ut  motus  corporum  cselestium,  et  cursus  astro- 
£i'um,  imo  etiam  omnes  eventus  naturales,  qui  in  his  inferioribus  fiunt. 


116  DE     COGXITIONE    ANGELORUM. 

sive  a  coelorum  mfluxii,  sive  ab  aliis  causis  inferioribus  naturalibus, 
ubi  nullo  modo  liberum  intercedit  arbitrium.  Alia  sunt  futura,  qu?e 
non  necessario,  sed  ut  plurimum  ex  suis  causis  sequuntur  absque  ulla 
etiam  liberi  arbitrii  interventu,  ut  sanitas  ex  tali  medicina.  Alia  de- 
nique  futura  sunt,  qui^e  omnino  contingenter,  et  a  causis  liberis  fiunt,. 
aut  eveniunt.  Certum  est  autem  Angelos  naturaliter  cognoscere  neces- 
saria,  quse  continentur  in  causis  naturaliter  ad  eorum  productionem- 
determinatis,  atque  de  lege  ordinaria  a  Deo  rerum  omnium  Opifice 
non  impediendis.  Habent  enim  Angeli  universalem,  et  mirabilem  cau- 
sarum  naturalium  scientiam,  et  consequenter  effectuum  ex  illis  natu- 
raliter,  et  necessario  provenientium.  Certum  pariter  Angelos  posse  fu- 
tura  contingentia,  et  libera,  idest  a  causis  contingentibus,  et  liberis 
provenientia  percipere  cognitione  quadam  conjecturali,  et  aliquibus 
indiciis  ;  idque  quatuor  modis,  ut  ex  S.  Augustino  lib.  5.  De  Genesi 
ad  literam  de  dsemonibus  docet  Seraphicus  Doctor  2.  d.  7.  p.  2.  a.  1. 
q.  3.  videlicet:  «  vel  ingenii  acrimonia,  aut  multa  experientia,  aut 
«  dolosa  cautela,  aut  aliena  doctrina:  sensus  acrimonia,  ut  quanda 
«  vident  diligenter  ac  considerant  ad  quid  inclinetur  affectio  nostra^ 
«  vel  quse  sint  inducentia,  vel  retrahentia.  Experientia  temporum,  quia 
«  ex  talibus  vident  accidere  talia.  Dolosa  eautela  quando  proponit  ali- 
«  quid  factum,  et  prsedicit  quod  aliquid  sit  facturiis.  Aliena  doctrina^ 
«  quando  justo  Dei  judicio  permittitur  addiscere  ab  Angelis.  » 

SrppoNO  3.  Maximam  apud  Theologos  versari  difRcultatem,  an  An- 
geli  naturaliter  cognoscere  possint  secreta  cordium,  seu  affectus  et 
cogitationes,  vel  ab'  horainibus  vel  ab  aliis  Angelis  libere  elicitas.. 
Quamquam  enim  consentiant  omnes  contra  Durandum,  illos  internoSy 
et  liberos  affectus,  non  solum  faturos,  sed  etiam  prsesentes  revera  An- 
gelis  de  facto  occultari,  et  soli  Deo  patere;  quippe  qui  hanc  notitiani 
'  sibi  soli  reservavit ;  tamen  varias  scinduntur  in  partes  quantum  ad 
virtutem,  et  activitatem  naturalem  intellectus  angelici ;  an  videlicet 
ex  se  sufficienti  virtute  poUeat,  qua  possit  hos  liberos  affectus,  hasque 
internas  cogitationes  deprehendere.  Id  communiter  negant  omnes  Tho- 
mistre.  Afifirmant  vero  Doctoris  Subtilis  discipuli  cum  ipso  in  2.  dist-.  9, 
n.  27.  et  in  Reportatis  dist.  10.  Observandum  autem  cum  Seraph.  Do- 
ctore  in  2.  dist.  2.  parte  2.  q.  6.  ex  S.  AugTistino  lib.  12.  De  Genesi 
acl  litteram  cap.  17.  «  Quod  sicut  substantise  corporales  habent  aliqua 
«  velamenta,  quibus  se  alienis  aspectibus  occultant,  sic  et  habent  sub- 
«  stantise  spirituales  suo  modo.  Quod  quidem  obstaculum  non  debet 
«  intelligi  per  interpositionem  alicujus  naturse  opacae,  sicut  est  in  visu 
«  nostro  corporeo,  vel  obscure,  vel  minus  clare;  sed  abscondere  in 
«  eis,  idem  est,  quod  nolle  manifestare.  Et  licet  non  sint  ibi  diver- 
«  sitates  plicarum  ex  compositione  diversarum  naturarum,  sunt  tameii 
«  in  anima  gradus  potentiarum,  et  statuum,  secundum  quos  qu?edam 
«  dicuntur  esse  anima3  magis  intima,  utpote  quse  respiciunt  potentias- 
«  superiores,  et  simpliciores,  sive  puriores,  secundum  quas  anima  ma- 
«  gis  in  se  colligitur,  et  ei  quod  summe  unum  est  unitur,  et  simpli- 
«  ficatur;  et  jDenes  has  minime  residet  conscientise  secretum.  Inde  su- 
«  pra  intulit,  quod  nulla  creatura,  nec  humana,  nec  angelica  potest 
«  conscientise  humanse  nosse  secreta,  nisi  per  signa  et  conjecturas,  vel 
«  nisi  illa  noverit  Dei  revelatione,  aut  hominis  denuntiatione.  Et  quo- 


DE    COGNlTIpNE    ANGELORUM.  117 

«  iiiain  paiica  suiit  ita  secreta,  quiii  prodeant  in  opcra  cxteriora,  vel 
«  appareant  per  signa  exteriora  faciei,  vel  per  signa  cordis,  quod  mo- 
«  vetur  diversimode  secundum  diversitatem  actionum  :  hinc  est,  quod 
«  multse  cogitationes,  et  affectiones  nostrse  deprehendi  possunt  a  ma- 
«  lig-nis  spiritibus,  nisi  areeantur  Dei  virtute;  hsec  autem  cognitio 
«  potius  est  conjectura3,  quam  certse  scientite  ». 

His  itaque  sic  praelibatis,  Frhno,  determinandum  est,  an  Angeli 
virtute  naturali  cognoscere  possint,  quse  supernaturalia  sunt  quantum 
ad  entitatem,  et  quantum  ad  modum.  Secundo,  utrum  futura  contin- 
gentia  a  causis  liberis  omnino  pendentia,  certo  possint  apprehendere. 
Tetilo,  an  cogitationes  internas,  et  affectus  liberos  cum  Angelorum, 
tum  hominum,  non  soluin  ex  conjectura,  sed  etiam  ex  certa  scientia 
nosse  queant. 

Conclusio  prima-  —  Angelus  res  in  entitate   superna- 

TURALES,  ET  QU.E  VERE  SUNT  INTRA  ORDINEM  GRATI.i:,  ET  GLORI^, 
COGNOSCERE  NON  POTEST  VIRIBUS  NATUR.i:  :  BENE  VERO  EAS,  QU^ 
«UPERNATURALES   SUNT   TANTUM    PENES    MODUM.   HseC   CSt   rCCeptiSSima 

apud  Theologos  quantum  ad  utramque  partem :  quarum 

Probatur  prima  ex  illo  primse  ad  Corint.  2.  Quls  liominum  scit, 
quoe.  sunt  hominis  nisi  spiritus  hominis,  qui  in  ipso  estf  et  quce  Dei 
sunt  nemo  cognovit  nisi  Spiritus  Dei;  quasi  diceret,  qua3  ex  sola  Dei, 
•et  libera  voluntate  pendent,  nullus  nisi  illo  tribuente  cognoscit:  itaque 
subinde  haec  Apostolus  addit:  Nos  autem  non  Spiritum  hujus  muncU 
accepimus;  sed  Sjnrituni,  qui  ex  Deo  est,  ut  sciamus,  qucB  a  Deo  do- 
nata  sunt  nohis.  Ubi  Spiritu-m  mundi  recte  Theodoretus  interpretari 
videtur  de  creato  Spiritu.  Hoc  enim  Apostoli  propositum  est,  nempe 
Christianae  fidei  mysteria  nullam  creatarum  rerum  intelligentiam  etiam 
Angelorum  potuisse  consequi,  sed  solo  Dei  revelante  Spiritu  fuisse 
cognita.  Deinde  spiritum  mundi  Dei  spiritui  opponit  ex  adverso.  Quara 
in  rem  faciunt  Ambrosii  verba  in  commentario  ad  eum  locum:  Sensum 
Dei  nemo  novit,  nisi  qui  de  Deo  est  Spiritus  Dei.  Inferiora  enim  non 
possunt  superiorum  scire  consilium,  neque  creatura  Condiioris  sui  di- 
gnoscere  voluntatem.  —  Probari  pariter  potest  ex  illo  ad  Ephesios  3.  ubi 
idem  Apostolus  ait:  Sihi  datam  hanc  esse  yrcdiam,  ut  illuminaret 
(idest  instrueret,  et  doceret)  quoe  sit  dispenscdio  Sacramenti  ahscondifi 
ci  sceculis  in  Deo,  qui  omnia  creavit,  ut  innotescat  priyicipatihus,  et  po- 
testatihus  in  ccelestihus  per  Ecclesiam,  ^nidtiformis  Sapientia  Dei :  Quse 
^enarrans  S.  Chrysostomus  copiose  demonstrat,  ab  Apostolis  arcana  illa 
detegentibus  illustratos  esse  Principatus,  et  Potestates,  hoc  est  supre- 
mos  Angelorum  ordines,  et  quse  hactenus  ignorabant  hoc  ab  illis  di- 
<licisse.  Id  autem  potissimum  verum  fuit  de  cognitione  mysterii  In- 
carnationis,  ut  diserte  expendit  Gregorius  Nyssenus  hom.  8.  in  Cant. 
Etenim,  inquit,  hactenus  simplicem,  et  uniusmodi  potesfatem  Dei,  ei 
efficienticnn  intelligehant  Angeli,  qui  una,  et  simplici  Dei  voluntate,  ac 
solo  verho  omnem  illam  conditarum  rerum  varietatem  extitis.se  videranf. 
Varium  autem  illud  et  multiplex  genus  Sapientice,  quod  ex  contrariis 
rehus  invicem  nexis,  apfisque  constat^  per  Ecclesiam  manifeste  cogno- 
veranf:  Quemadmodum  Verhum  caro  factum  est,  utpote  quod  vita  cum 
morte  miscetur :  quomodo  livore  suo  nostra  vulnera  persanat,  quomodo 


118  DE     COGNITIOXE    ^NGELORUM. 

cnicis  infirmitate  vires  hostis  evertit:  qitemadmodum  id  quod  aspecfa- 
bile  non  est,  in  carne  manifestatur,  ut  qui  captivos  redimit,  idem  illey 
qui  eniptor  est,  et  pretium  ;  tum  quemadmodum  mortem  sic  obiit,  ut  a 
vita  non  recederet.  —  Favet  etiam  Anselmus  iii  Oommeiitariis  ad  Epi- 
stolam  Pauli,  ubi  ait:  Per  Ecclesiam  profecisse  in  cognitione  hujus  sa- 
pientice  etiam  Angelicos  Spiritus  asserit;  quia  dum  eam  Christus  vel 
per  se,  vel  per  Apostolos  institueret,  plurima  secreta  didicerunt  Angeli,. 
quxE  ignorabant.  —  Mirandum  quid  magis  loquitur  Ambrosius  lib.  4. 
De  init.  cap.  7.  dum  ait:  Dubitarerunt  etiam  Angeli  cum  resurgeret 
Christus,  dubitaverunt  Potestates  cmlorum  videntes,  quod  caro  in  Cce- 
lum  ascenderet;  denicpie  dicebant:  Quis  est  iste  Rex  glorioef  et  cum  alii 
dicerent,  Tollite  portas  etc;  alii  dubitabant  dicentes:  Quis  est  ille  Rex 
glorioef  etc.  Veruin  minime  induci  possum,  ut  credam  Angelis  tune 
temporis  incogiiitum  fuisse  Incarnationis  mvsterium ;  nam  ipsemet 
S.  Paulus  ad  Hebr.  1.  scribit:  Et  cum  iterum  introducit  Primogenitum 
in  orbem  terne  dicit,  et  adorent  omnes  Angeli  Dei:  eo  itaque  momento 
quo  in  terram,  idest,  in  carnis  consortium  inductus  est  Filius,  hunc 
Pater  Angelis  suis  proposuit  adorandum.  Deinde,  non  solum  Gabriel 
nasciturum  illum  Dei,  ac  Virginis  Filium  nuntiat,  sed  etiam  cseteri 
natum  eumdem  postea  frequentia,  etfestis  acclamationibus  celebrarunt, 
apudLucam,acPastoribus  ortum  illius  indicarunt:  Quia  natus  est  vobis 
hodie  Scdvator,  cpu  est  Christus  Dominus,  in  Civifate  David.  Denique, 
multo  antequam  carnem  assumeret,  Angelis  cognitum  esse  persuadet 
ista  ratio,  quod  cum  Prophetse  Deum,  hominemque  venturum  esse 
prsedixerint.  veJut  Isaias,  non  sit  credibile  hoc  Angelos  latuisse,  qui 
c?elestium  vaticinationiim  Administri  fere  atque  Interpretes  erant.  Quae 
quamquam  de  sanctissimis  Spiritibus  vera  sint,  verisimilius  tamen 
apparet  hoc  mysterium  Incarnationis  daemonem  latuisse :  id  namque 
aperte  declarat  S.  August.  De  Civit.  Dei  cap.  21.  ubi  de  Angelorum, 
ac  dsemonum  scientia,  ejusque  discrimine  loquens :  Tantum,  inquit, 
eis  innotuit,  quantum  voluit:  Tanfum  autem  voluit,  quantum  oportuit: 
sed  sic  innofuit,  non  sicut  Angelis  sancfis,  qui  ejus  secunduin  id  quod 
Dei  Verbum  est,  participata  ceternitate  perfruuntur;  sed  sicut  eis  ter- 
rendis  innotescendum  fuit,  nimirum  per  qucedam  temporalia  suce  vir- 
tutis  e/fecta,  ef  occulfissimce  signa  prcesentioe,  qu€e  angelicis  sensibus^ 
etiam  mcdignorum  spintuum  potius,  quam  infirmati  hominum  possent 
esse  conspicua.  Denique  quando  ea paululum  supprimenda  judicavit,  et 
alicpcando  alfius  lafuif,  dubitavif  de  illo  dcemonum  Princeps,  eumque 
fentavit,  an  Chrisfus  esset,  etc. 

Huic  veritati  suffragatur  quod  scribit  Apostolus  1.  ad  Cor.  2.  cums 
de  incarnata  Sapientia  ait:  Quam  nemo  Principum  hujus  sceculi  co- 
gnovit.  Si  enim  cognovi.Hsenf,  numciuam  Dominum  glorice  crucifixissent : 
Principes  enim  saeculi,  dsemones  intelligunt  plurimi  Patres,  maxime 
vero  S.  Leo,  serm.  De  Passione,  ubi  de  Christo  Domino  ita  scribit: 
Qui  ut  humanum  gznus  vinculis  morfiferoe  prcevaricationis  absolveret, 
et  servienti  diabolo  potentiam  suce  majesfcdis  occuluit,  et  humilita- 
tem  nostrce  infirmitatis  objecit.  Si  enim  crudelis,  ef  superbus  inimicus 
consilium  misericordice  Dei  nosse  pofuisset;  Judceorum  animos  man- 
suetudine  potius  femperare,  quam  injustis  odiis  statuissei   accendere  : 


DE    COGNITIONE    ANGELORUM.  119 

ne  omiiinm  captivoram  amitleret   servitutem.,  dum    nihil  sibi  debentis 
persequitur  libertatem . 

Hoc  ipsum  probat  ratio  theolog-ica,  1.  Quidem  Ang'elus  id  solum 
nosse  i)otest,  quod  sutie  virtuti  iiaturali  j^roportionatum  est :  at  myste- 
ria  gratise  non  sunt  proportionata  activitati  naturali  intellectus  ange- 
lici,  quippe  cum  sint  altioris,  et  superioris  ordinis,  nec  aliunde  di- 
cantur  supernaturalia,  quam  quia  oinnimode  excedunt  vires  agentis 
naturalis.  Deinde,  cum  mysteria  omnia  ex  mera  Dei  voluntite  pen- 
deant,  cognosci  nequeunt  per  eorum  species  nativas,  nec  per  aliquid 
quod  liabeat  cum  eis  connexionem :  species  enim  illas,  vel  a  rebus 
ipsis  exciper.'t  intellectus  angelicus,  vel  a  Deo  sibi  divinitus  infun- 
dente.  Non  primum,  cum  enim  res  ill;«  sint  inferioris  ordinis,  ad  quem 
sese  applicare  non  potest  nativa  Angelorum  virtus;  multo  minus  po- 
terit  ab  eis  species  mutuari,  Si  secundum:  ergo  illas  species  non  pos- 
sunt  naturaliter  sibi  vindicare,  adeoque  nec  illa  mysteria  naturse  vi- 
ribus  cognoscere. 

DiCES  1:  Da^mones  revera  cognoverunt  lucarnationem  Verbi,  non 
per  revelationem,  nec  per  speciem  sibi  divinitus  inditam :  ergo,  etc. 
—  Respondent  sacri  Interpretes  illos  adulatorie  locutos  fuisse,  ut 
veritatem  elicerent,  an  esset  Dei  Filius,  et  Messias  in  mundum  mis- 
sus,  necne  ;  non  tamen  inde  sequi  illos  viribus  naturalibus  cognovisse 
Incarnationis  mysterium. 

DiCES  2:  Ens  creatum  non  excedit  activitatem  intellectus  ange- 
lici ;  atqui  entia  illa  supernaturalia  sunt  creati:  ergo,  etc.  — Distin- 
guo  majorem :  non  excedit  activitatem  intellectus  angelici  sub  qua- 
cumque  ratione  consideratum,  nego;  sub  aliqua,  concedo.  Est  enim 
terminus,  et  objectum  facultatis  intellectivae,  quatenus  ens  est  limi- 
tatum,  et  finitum,  et  sub  hac  ratione  proportionatum  cuicumque  intel- 
lectui  creato,  et  limitato;  non  vero  quantum  ad  gradum  supernatura- 
litatis,  penes  quem  excedit  virtutem,  et  activitatem  ejusdem  faculta- 
tis,  ac  proinde  non  mirum  si  non  possit  ab  ea  attingi. 

Patet  etiam  secunda  pars ,  nempe  quod  supernaturalia  quantum 
ad  modum  non  excedant  vim  naturalem  intellectus  angelici.  Qvi-x,  re- 
vera  sunt  intra  ordinem  rerum  naturalium,  possunt  ab  intellectu  an- 
gelico  facile  percipi :  sed  quae  tantum  supernaturalia  sunt  penes  mo- 
dum,  secundum  suam  entitatem  revera  sunt  intra  ordinem  naturalera 
rerum,  utconstat:  ergo  etc.  Nec  refert  quod  habeant  gradum,  et  mo- 
dum  supernaturalitatis :  cum  enim  Angelus  perspectam  habeat  omni- 
potentiam  divinam,  noveritque  Deum  plura  posse,  quse  causarum  na- 
turalium  activitatem  omnimode  superant,  nullo  modo  entitatem  natu- 
ralem  effectus  producti  cognoscendo,  etiam  modum  supernaturalem 
illius  productionis  saltem  arguitive  cognoscere  poterit.  Videndo  nam- 
que  liominem,  qui  prius  caecus  extiterat,  nunc  donari  visu;  non  so- 
lum  hunc  visum  restitutum  intelligere  poterit,  quippe  cum  visus  ille 
secundum  suam  entitatem  sit  pure  naturalis ;  verum  etiam  poterit  ju- 
dicare  eum  divinitus  esse  restitutum ;  siquidem  perspicacius  novit  An- 
gelus,  quam  Philosophi,  a  privatione  ad  habitum  non  dari  regressum 
natura?  viribus:  adeoque  necessum  fuit,  ut  homo  ille  oculis  orbatus  eos 
donante  virtute  supernaturali  receperit.  Hac  ratione  ])oterit  Angelus 
nosse  naturaliter  Christi  Domini  humanitatem    carere    propria   subsi- 


120  DE    COGNITIONE    ANGELORUM. 

steutia,  et  accidentia  eucharistica  privari  inhaesione,  et  Christum  esse 
sub  speciebus  modo  indivisibili.  Haec  enim  quantum  ad  entitatem  na- 
turalia  sunt.  licet  fiant  modo  supernaturali. 

DiCEs ;  Si  possit  Angelus  detegere  Christi  Domini  humanitatem 
propria  subsistentia  spoliari;  poterit  etiam  cognoscere  eam  subsistere 
divina.  quod  est  praiternaturale  quantum  ad  substantiam;  sed  hoc  est 
contra  primam  partem :  ergo  oportet  alterutra  sit  falsa.  —  Nego  se- 
quelam  majoris:  cum  enim  Deus  conservare  possit  substantiam  omni 
sub.^istentia,  ut  volunt  aliqui,  spoliatam,  cuinque  saltem  suspendere 
possit  suum  concursum,ne  Angelus  videndo  humanitatem  videat  etiam 
ejus  subsistentiam  ab  ea  realiter  distinctam,  si  contingat  Angelum  vi- 
dere  Christi  Domini  humanitatem  propria  spoliatam  subsistentia,  exinde 
colligere  non  potest  eam  subsisterc  divina,  quippe  dubitare  poterit  num 
sibi  Deus  suum  deneget  concursum,  ne  videndo  humanitatem  videat 
pariter  subsistentiam. 

Conclusio  seeunda.  —  Axgeli  de  facto  xox  cognoscint 

SECRETA  CORDILM  :  POSSENT  TAMEX  EA  1'ERCIPERE  XlSI  DeUS  PRO- 
HIBERET. 

Probatur  prima  pars  illis  omnibus  Scripturae  textibus,  quibus  se- 
cretorum  cordis  notitia  soli  Deo  reservari  significatur;  sic  3.  Eegum  8. 
Tu  solus  nosti  cor  omnium  fillorum  hominum :  et  2.  Paralip.  6.  Eedde 
unicuique  secundum  vias  suas,  quas  nosti  eum  habere  in  corde  suo ; 
tu  enim  solus  nosti  carda  filiorum  homijium,  ait  Salomon  Deo  :  et 
Jerem.  17.  Pravum  est  cor  hominis,  et  inscrutahile ;  quis  cognoscet 
illudf  Eyo  Dominus  scrutans  cor,  et  probans  renes.  Qure  interrogatio 
ejusque  responsio  videtur  cuilibet  alteri,  prseterquam  soli  Deo,  negare 
notitiam  cordis  humani,  et  ejus  agnoscendi  difficultatem,  non  in  Dei 
placitum,  sed  in  ipsammet  Dei  naturam  refundere. 

Hanc  ipsam  veritatem  praeter  Sripturarum  testimonia,etiamSS.  Pa- 
tres  nos  docent,  impriiiiis  Origenes  Homilin  7.  in  Genesim,  ubi  negat 
Angelospropositum  mentis  nostr«  cognoscere  ;  Verbi  ca usa,  iiiquii,  j^ro- 
positwm  habeo  martynum,  non  ex  hoc  dicere  ad  me  Angelus  poterit, 
quia  nunc  cognovi,  quod  tu  times  Deum.  Deo  enim  soli  cognitum  est 
propositum  mentis:  si  vero  accessero  ad  agones,  protulero  bonam  con- 
fessionem,  quce  inferuntur  constanter  cuncta  suscepero,  tunc  jwtest  di- 
cere  Angelus  velut  confinnans  me,  et  corroborans:  nunc  cognovi,  quod 
tutimesDeum.  Subscribit  Hilarius  in  Psalmum  139.  Cogitationes  cordis, 
inquit,  nosse  non  nostrum  est,  sed  ei  de  quo  dictum  est:  senitans  corda 
et  renes  Deus  :  ejus  quoque  qui  dixit,  sciens  cogitationes  eoram,  quid 
cogitatis  mala  in  cordibus  vestris  ?  Ille  occultos  omnes  malignorum 
cordium  sensus  penetrabili,  atque  pervio  aditu  obeunte  natura  virtutis 
sucB  contuetur.  —  Hoc  ipsum  suadent  alii  S.  Patres,  dum  probant  Chri- 
stum  faisse  veram  Deum  ex  eo  quod  internas  mentis  cogitationes  co- 
oTioverit :  si  autem  cognoscere  secreta  cordium  non  esset  actio  Deo 
propria,  et  alteri  quam  Deo  conveniret,  non  bene  ex  ea  inferretur  Chri- 
stum  esse  Deum :  ergo  cognoscere  secreta  cordium  est  actio  Deo  pro- 
pria,  quse  nulli  creaturse  humanse,  vel  angelicse  competit.  Probatur 
major  ex  Joann.  9.  ubi  dicitur,  quod  Christus  non  credebat  semeti- 
psum  aliquibus,  qui  in  ipsum  se  credere  profitebantur,  quia  eoram  corda 


■'^^ 


DE     COGNITIONE    ANGELORUM.  '  121 

a  se  aliena  esse  cognoscebat.  Ex  quo  infert  Evangelista  indicans  Christi 
divinitatem :  Opus  ei  non  erat,  ut  quis  testiynonium  jjerhiberet  de  lio- 
rnine,  ipse  enim  sciebat,  quid  esset  in  liomine  :  ad  qua^  Cyrilliis  2.  in 
Joann.  Hcec  quoque  dignitas,  inquit,  i^^^"  et  ccetercequ(B  simt  iu  Christo, 
Deo  competit ;  nec  inest  idli  rei  creatce.  Soli  eni^n  vero  Deo  ipsam  tri- 
huit  Psalmista  dicens:  Qiii  finxit  sigillatim  corda  eorum,  qui  intelligit 
omnia  opera  eorum.  Hinc  Ambrosius  in  caput  5.  Lucae ;  Dominus, 
inquit,  salvos  volens  facere  2>eccatores,  et  occultorum  cognitione  Deum 
se  esse  demonslrat.  Quibus  subscribit  S.  Chrysologus  serm.  5.  ubi 
Pharisgeum  alloquens  cujus  cogitationem  Christus  detexerat  Lucce  7. 
Cape,  inquit,  ejus  Divinitatis  insignia,  audi  eum  j^ectoris  tui  jyenetrasse 
secretum:  aspice  eum  ad  cogitationum  tuarum  latebras  pervenisse.  In- 
tellige  eum  cordis  tui  tacita  nudare  consilia.  Et  s:'rm.  94.  Dum  Pha- 
riscei  cordis  patefecit  arcanum,  seipsum  fuisse  totius  Prophetice  demon- 
straf  Auctorem.  Quibus  omnibus  constat  revera  Angelis  negare  secre- 
torum  cordis  cognitionem,  quippe  soli  Deo  propriam. 

DiCBS  1:  Nonnulli  etiam  SS.  Patres  affirmant  Angelos  suos  invicem 
affectus  naturaliter  nosse,  necnon  et  hominum  cogitationes.  Sic  Phi- 
lippus  Presbyter  in  commentariis  ad  librum  Job,  existimasse  videtur 
Angelos  intimas  suas  cogitationes,  et  affectus  invicem  cognoscere.  Non 
enim,  inquit,  quidquam  affectuum  suorum  ab  invicem  latere  Sjnritus 
X)0ssunt.  Simplices  enim  crecdurcE  nullum  habentes  quasi  obstaculum 
corpulentice,  perspicuce  sibi  sunt.  Ita  pariter  sentire  videtur  S.  Grego- 
rius  lib.  18.  Moralium  cap.  27.  In  beatitudine  resurgentium,  inquit, 
2Jerspicabilis  alteri  sicut  ipse  sibi ;  et  cum  unusqnisque  intellectus  at- 
tenditur,  simid  conscientia  penetrcdur.  Unde  concludit,  Civitatem  Bea- 
torum  allegorice  vocari  vitrum  mundum.  Et  immediate  post  subjicit : 
Nunc  autem  corda  nostra  quamdiu  in  hac  vita  sumus,  quict  ab  altero 
in  cdterum  videri  non  possunt,  secl  intra  lutea  vascida  concluduntur. 
Subscribit  etiam  Beda  libro  2.  In  Job.  c.  7.  ubi  ait:  Non  enim  quid- 
quam  affectuum  suorum  acl  invicem  latere  spiritus  potest:  Simplices  enim 
crecdurce,  nullum  habentes  quasi  obstacidum  corpulentum,  perspicuce 
sihi  sunt.  —  Respondeo  1.  SS.  Patres  intelligendos  esse  vel  de  cogni- 
tione  conjecturali,  quam  habere  possunt  Angeli,  maxime  ex  hominibus 
per  quamdam  corporis  eorum  concitationem,  qualiter  S.  August.  lib. 
De  divinatione  Diemonum,  aliquando  dixerat:  Angelus  hominum  dispo- 
sitiones  non  solum  voce  ijrolatas,  2'erum  etiam  cogitatione  conceptas, 
cum  signa  qucedam  exprimuntur  in  corpore,  tota  facilitate  j^erdiscere. 
Quod  deinde  retractavit  2.  Retract.  c.  30.  Bem,  inquit,  dixi  occultis- 
simam  audaciore  as.severatlone,  quam  debui  ;  nam  pervenire  ista  ad 
notitiam  Dcemonum,  per  nonnulla  etiam  experimenta  compertum  est : 
Sed  ictrum  signa  qucedam  dentur  ex  corpore  cogitantium,  illis  sensibi- 
lia,  nos  autem  latentia;  an  alia  vi,  et  ea  spintali  ista  cognoscant ;  aut 
difficillime  po^esf  ab  hominibus,  aut  omnino  non  potest  inveniri.  — 
Bespondeo  2.  SS.  Patres  laudatos  solum  velle,  quod  Angeli  non  im- 
pediantur  propter  membrorum  corpulentiam,  sicut  homines,  ne  alter 
alterius  mentem  penetrent. 

Objicies  2.  Experientia  constat,  quod  Angeli  etiam  mali  plerumque 
cognoscant  et  prodant  cogitationes  internas  et  secreta  cordium.  Nam 
Magi  et  Energumeni  aperiunt  interdum   quid   homines  inter  se  deli- 


12.2  •  DE     COGNITIONE    ANGELORUM. 

beraverint,  aut  cogitaverint ;  ut  de  Alberico  quodam  Mago  testatur 
S.  August.  lib.  1.  contra  Academicos  c.  6.  Alia  etiam  refert  Delrio 
libr.  4.  Dlsquisitioiium  magicarum  c.  2.  qusest.  2.  —  Respondeo  :  dae- 
mones  hnec  quidem  cognoscere,  et  aperire  ex  conjectura  propter  con- 
citationem  quam  vident  in  corpore;  vel  ex  eo  quod  illi  interni  afte- 
ctus  mentis,  et  cordis  reprciesententur  in  phantasmate,  aut  in  appetitu 
sensitivo  propter  motus  internos  concitato;  nam  ut  2.  suppositione  ob- 
servatum  est  ex  S.  Bonaventura,  possunt  dgemones  quatuor  modis  res 
abditas  et  cccuitas  detegere,  vel  ut  addit  ibidem:  «Dico  quod  nulla  crea- 
«  tura,  nechumana,  necangeiiea  potest  conscientise  liumance  nosse  secre- 
«  ta.  nisi  per  signa  vel  conjecturas,  vel  nisi  noverit  Dei  revelatione  aut 
«  hominis  denuntiatione.  Et  quoniam  jmuca  sunt  ita  secreta,  quin  pro- 
«  deant  in  opera  exteriora,  vel  appareant  per  signa  exteriora  faciei,  vel 
«  per  signa  cordis,  quod  movetur  diversimode  secunflum  diversitatem 
«  aftectionum,  hinc  est  quod  multcC  cogitationes,  et  aftectiones  nostra'. 
«  deprehendi  possunt  a  malignis  spiritibus,  nisi  arceantur  Dei  virtute: 
«  haec  autem  cognitio  potius  est  conjecturje,  quam  certse  scientise  ». 

Probatur  secunda  pars,  nsmpe  quod  Angelus  posset  virtute  natu- 
rali  detegere  secreta  cordium,  nisi  Deus  pra^pediret,  ut  asserere  videtur 
Doctor  in  3.dist.  9.  qu.  9.  num.  27.  et  in dist.  10.  q.  8, ^  "  ubi  respondens 
ad  argumentum  S.  Thom?e  initio  quiTestionis  propositum  ex  prima 
parte  qusest.  57.  art.  4.  et  qu^est.  17.  art.  3.  quo  Angelicus  Doctor 
contendit  cogitationes  et  aftectiones  intellectus  et  voluntatis  soli  Deo 
esse  notas,  quia  voluntas  rationalis  creaturae  soli  Deo  subjacet,  et 
ipse  solus  in  eam  operari  potest  qui  est  principale  ejus  objectum  et 
ultimus  finis;  sic  illud  impugnat:  licet  aliqui  dicant  quod  Angelus 
potest  intellectionem  suam  per  actum  voluntatis  suce  occultare,  et  iion 
occultare,  et  istud  non  occultare,  est  loqui:  tamen  non  lideiur  quare 
aliquid  actu  intelligihile  esset  prcBsens  intellectui  passivo,  et  non  posset 
ipsum  immutare:  nec  vicletur  major  ratio,  quare  per  voluntatem  suam 
possit  occultare  magis  intellectionem  suam,  quam  essenticim.  Et  in  4. 
dist.  45.  qusest.  4.  num.  7.  ubi  disputat  utrum  Beati  cognoscant  ora- 
tiones  quas  ofierimus,  cum  proposuisset  secundum  argumentum  pro 
parte  negante,  nimirum  quod  solus  Deus  novit  secreta  cordium,  qualis 
est  oratio  mentalis,  slc  respondet:  Dico  quod  nihil  est  in  mente,  ope- 
ratio  scilicet  qucBCumqne  intellectus  et  voluntatis,  vel  qucecumque  pro- 
prietas,  vel  conditio  recdis  hujus,  vel  istius,  quin  totum  ita  pateat 
Angelo  ptroportionaliter  prcesenti  non  impedito,  vel  animcB  non  im- 
peditce  proportioncditer  prcesenti,  sicut  animoe  conjunctcE  apparet  al- 
tjedo  prcEsens  x>er  sensus.  Ex  quibus  constat  Doctoris  sententiam  esse 
quod  Angeli  non  solum  hominum  sed  et  suas  invicem  cognoscere 
possent  mentis  cogitationes  et  aftectiones  naturaliter,  msi  a  Deo  prse- 
pediantur.  ''  ^  —  Omne  objectum  actu  intelligibile,  et  projDortionatumy 
ac  sufticienter  prsesens  intellectui  angelico,  potest  ab  eo  naturaliter  per- 
cipi:  sed  secreta  cordium  et  aftectus  mentis  sunt  ejusmodi:  ergo,  etc. 
Major  est  evidens:  niinor  probatur:  illud  est  actu  intelligibile,  et  pro- 
portionatum  intellectui  angelico,  quod  revera  est  existens;  omne  enim 
ens  reale  est  actu  intelligibile,  quodque  continetur  intra  ordinem  na- 
turalem:  sed  illi  mentis  aftectus,  ac  secreta  cordium  supponuntur  actu 
existere  :  sunt  etiam  intra  ordinem  naturalem,  non  enim  sunt  super- 


DE     COGNITIONE    ANGELORUM.  123- 

iiaturales  actus,  ut  supponitur,  adeoque  proportionantur  intellectui 
angelico. 

Reponuxt  ALi(,)ri  illos  aftectus  inentis  esse  quidem  naturaliter  co- 
gnoscibiles  ab  intellectu  angelico,  nisi  per  voluntatem  alterius  Angeli 
tales  affectus  habentis  occultarentur:  cum  autem  uniuscujusque  Angeli 
\oluntas  sit  libera,  et  domina  suarum  actionum,  eos  potest  pro  libito 
oecultare,  vel  manifestare:  adeoque  non  pcsset  alter  Angelus  detegere 
quacumque  virtute  naturali,  nisi  consentiat  alius.  —  Contra,  inquit 
Doctor,  hon  est  potior  ratio,  cur  Angelus  posset  per  volitionem  suam 
o.*cultare  mentis  affectum.  et  cogitationem  internam,  quam  essentiam: 
sed  efficere  nequit  ut  alter  Angelus  suam  essentiam  non  videat:  ergo 
nec  impediet  quominus  videat  suos  aftectus.  Major  est  evidens  :  illi 
namque  affectus  tam  reales  sunt,  quam  essentia,  subindeque  sunt  seque 
intelligibiles.  Deindc,  illa  volitio  per  quam  diceretur  occultare  suos 
aftectus,  est  etiam  ens  naturale,  et  actualiter  intelligibile,  adeoque  vel 
pateret  simul  cum  eo,  quod  occultare  dicitur,  vel  deberet  occultari  per 
alteram  volitionem,  et  illa  rursus  per  aliam,  et  sic  fieret  processus  in 
infinitum. 

Reponx:xt  2.  Thomistse  intellectum  angelicum  posse  quidem  na- 
turaliter  attingere  omnem  entitatem  naturalem  spectantem  ad  ordinem 
physicum,  non  vero  eam  quse  spectat  ad  ordinem  moralem.  Aetus  au- 
tjm  liberi,  inquiunt,  pertinent  ad  ordinem  moralem,  non  autem  ad 
ordincm  physicum;  adeoque  non  mirum  si  ab  intellectu  angelico  non 
possint  naturaliter  percipi.  In  tantum  enim,  inquiunt,  intellectus  an- 
gelicus  potest  aliquod  objectum  percipere,  in  quantum  est  pars  Uni- 
versi;  ea  autem  quae  ad  lineam  moralem  et  liberam  pertinent,  non 
sunt  partes  Universi,  sicque  non  sunt  intra  objectum  proportionatum 
intellectus  angelici.  —  Contra  1.  Omne  ens  reale,  sive  sit  physicum 
sive  morale,  est  ex  se  actu  intelligibile,  eo  modo  quo  ens  reale  est, 
sive  sit  ordinis  physici  sive  moralis :  sed  illi  affectus  mentis  sunt 
entia  realia  naturalia:  ergo  naturaliter  intelligibilia,  subindeque  na- 
turaliter  possunt  cognosci:  ens  enim  naturaliter  cognoscibile  potest 
naturaliter  cognosci.  Delnde,  concedunt  ipsi  Thomistse  quod  Michael, 
V.  g.  possit  naturaliter  cognoscere  suos  proprios  affectus,  suasque  in- 
ternas  cogitationes :  ergo  pari  jure  eas  poterit  cognoscere  Gabriel ; 
lam  enim  illae  cogitationes  sunt  naturaliter  cognoscibiles  respectu 
Gabrielis,  quam  respectu  ipsius  Michaelis :  adeoque  qua  ratione  Mi- 
chael  illas  eoncipit  virtute  naturali,  licet  sint  intra  lineam  moralem, 
pari  ratione  eas  percip^re  poterit  Gabriel.  Denique,  unus  Angelus  po- 
test  percipere  affectus  alterius  Angeli  eos  sibi  revelantis;  nam,  ut 
constabit  infra,  Angeli  sibi  invicem  loquendo  promere  possunt  in- 
ternas  cogitationes,  et  mentis  affectus :  ergo  ratio  illa  entis  moralis 
non  impedit  quominus  illse  cogitationes,  et  mentis  affectus  possint 
naturaliter  cognosci,  si  fiant  debite  praesentes ;  sive  interim  manife- 
stentur  voluntarie,  sive  non.  Revera  itaque  unus  Angelus  cognoscere 
posset  internos  mentis  affectus  alterius,  nisi  Deus  praspediret.  —  Quod 
autem  Deus  illam  cognitionem  prohibeat,  colligitur  tum  ex  Scriptura, 
tum  ex  SS.  Patribus  supra  laudatis. 

DiCES  1:  Praefatse  Scripturse  ac  SS.  Patrum  sententise  simpliciter 
affirmant  non  posse  internos  mentis  affectus  ab  alio,  quam  a  Deo  co- 


124  DE    COGNITIONE    ANGELORUiM. 

gnosci :  sed  hic  loquendi  modus  vems  non  esset  si  naturaliter  eognosei 
possent,  ut  asserimus :  ergo  hsec  nostra  sententia  tam  Scripturae,  quani 
SS.  Patribus  videtur  adversari.  Probatur  mhior:  Frimo,  quia  qrod 
naturaliter  fieri  potest,  dicitur  absolute  fieri  posse;  quamquam  enim 
Deus  prsepedire  possit  ignem  ne  comburat,  nihilominus  revera  ignis 
dicitur  posse  comburere,  quia  vim  comburendi  naturalem  habet;  ergo 
si  dici  potest  simpliciter,  quod  illi  interni  affectus  possint  cognosci  na- 
turse  viribus,  propositiones  contradictoriiie  fieri  poierunt,  nempe  quod 
possiiit  cognosci  naturaliter,  et  non  possint  cognosci  naturaliter.  Se- 
cundo,  quia  si  naturaliter  intellectus  creatus  videre  posset  alienaa 
mentis  aflectus,  sequeretur  illum  semper  esse  in  statu  violento,  fie- 
rique  miracula  perpetua ;  sicut  miraculum  esset  si  ignis  debite  appli- 
catus  non  coinbureret,  quod  certe  videtur  minus  congruum,  maxime 
cum  Deus  non  videatur  privare  concursu  connaturaliter  debito  totum 
^liquod  genus  causae  (saltem  a  principio  su£e  formationis)  ad  aliquam 
actionem,  ad  quam  habet  naturalem  incliuationem,  et  virmtem  pro- 
portionatam :  alias  illa  inclinatio,  et  virtus  essent  frustraneae.  Tertio 
denique,  quia  ex  locutionibus  SS.  Patrum,  quibus  Deus  asseritur  ab- 
solute  invisibilis,  non  posset  colligi  quod  non  videri  queat  naturaliter. 
Simili  namque  ratione  diceretur  Deus  invisibilis,  non  quia  non  possit 
naturaliter  videri,  sed  quia  Deus  non  decrevit  concurrere  ad  sui  vi- 
sionem,  nisi  post  hanc  vitam:  at  consequens  videtur  absurdum :  ergo 
et  antecedens.  —  Nego  minorem,  et  ad  ejus  primam  probationem  dico, 
quod  licet  Angelus  de  facto  non  percipiat  alienos  mentis  aflectus,  ad 
quos  tamen  cognoscendos  naturalem  habet  cognitionem,  et  virtutem, 
exinde  non  sequitur  dicendum  illum  posse  naturaliter  illos  mentis  af- 
fectus  percipere,  quod  esset  contradictorium.  Etenim  ut  propositiones 
sint  revera  contradictorije,  debent  fieri  de  eodem,  eodemque  modo 
spectato,  quod  non  oecurrit  impraesentiarum.  Dum  enim  concedimus 
Angelos  habere  vim  ad  percipiendos  alienos  mentis  affectus,  conee- 
dimus  in  eis  facultatem  et  potentiam  solum  in  actu  privno  expeditam 
ad  hanc  operationem  eliciendara:  dum  vero  negamus  eos  mentis  af- 
fectus  de  facto  percipere,  etiam  negamus  illam  nativam  cognoscendl 
facultatem  esse  ad  hanc  operationem  expeditam  in  actu  secundo,  pro- 
pter  negatum  sibi  divinum  concursum  :  adeoque  nostra  affirmatio,  et 
negatio  licet  sit  de  eodem,  non  est  tamen  de  eodem  modo  se  habente. 
Affirmatio  enim  est  de  potentia  Angeli  in  actu  primo;  negatio  vero 
de  eadem  potentia  in  actu  secundo  considerata;  et  sic  illae  proposi- 
tiones  non  sunt  revera  contradietorise.  Ad  secundam  probafioiiem  nego 
minorem:  res  enim  non  censetur  esse  in  statu  violento  nisi  dum  su- 
spenditur,  et  prsepeditur  ejus  naturalis  virtus  omnimode,  non  vero 
tantum  quantum  ad  aliquam  operationem ;  plura  namque  possumus 
naturaliter  exequi  juxta  nativam  propensionem  appetitus  rationalis, 
et  sensitivi,  quse  tamen  Deo  prohibente  non  facimus;  nec  propterea 
dicimur  esse  in  statu  violento :  nec  congrue  diceretur  Deus  nobis  vim 
facere,  dum  ut  supremum  suum  in  nobis  dominium  demonstret,  no- 
stramque  erga  se  reverentiam  et  observantiam  obtineat,  plura  fieri 
prohibet,  ad  quse  naturalis  appetitus  propensionem  injicit.  Sic  a  si- 
mili  quamquam  Deus  suum  Angelo  deneget  concursum  ad  detegendos 
^lienos  mentis  affectus,  non  idcirco  dicendus  est  ei  vim  inferre,  quippe 


DE    COGNITIONE    ANGELORUM.  125 

cum  liberum  eum  faciat  ad  csetera  quseque  cognosc:^nda.  Nec  pariter 
inde  sequitur  frustraneam  illam  esse  virtutem  intellectivam  naturalem; 
non  enim  necesse  est,  ut  virtus  aliqua  ingeniia  non  dicatur  irustra- 
nea,  quod  exeri  possit  circa  qusecumque  objecta,  et  in  quibuscumque 
subjectis :  nam  inclinatio,  quam  Deus  Angelis,  ct  hoininibus  initio  in- 
didit  ad  beatitudinem,  non  impletur  in  dsemonibus,  et  dainnatis,  nec 
tamen  dicitur  inutiliter  indita,  sufficit  enim,  inquit  Doctor,  quod  im- 
pleatur  in  aliquibus  individuis  naturse  angelicse,  et  humanai,  ut  re- 
vera  lit  in  beatis  Angelis,  et  sanctis  mentibus.  Ad  tertiam  probatio- 
nem,  nego  sequelam;  ratio  namque  disparitatis  est,  quod  Deus  abso- 
lute,  et  simpliciter  dicatur  naturae  viribus  invisibilis,  quippe  cum  ejus 
intuitiva  cognitio  non  sit  intra  lineam  ordinis  naturalis,  sed  superna- 
turalis,  adeoque  quando  dicitur  invisibilis,  sufficienter  intelligitur  eum 
esse  extra  spheram  activitatis  mentis  creatse,  nec  ab  ea  posse  attingi^ 
nisi  illustretur,  et  roboretur  indito  sibi  divinitus  auxilio :  secus  autem 
est  de  aftectibus  mentis  ab  Angelo  cognoscendis ;  cum  enim  sint  intra 
lineam  ordinis  naturalis,  nec  excedant  activitatem  ingenitam  mentis 
creatse,  ex  eo  quod  ab  ea  naturaliter  possint  percipi,  nec  tamen  per- 
cipiantur,  non  sequitur  eos  esse  naturaliter  imperceptibiles,  sicut  sequitur 
Deum  esse  invisibilem,  non  praecise  quia,  non  videtur  naturse  viribus^ 
sed  quia  non  potest  videri,  propterea  quod  non  sit  intra  lineam,  et 
ordinem  naturalem,  sed  supernaturalem. 

DiCES  2:  Quotiescumque  nullum  individuum  alicujus  speciei  habet 
de  facto  aliquem  effectum,  quantumvis  ita  expedite  sese  habeat  ad 
illum  sicut  se  habere  potest  ad  alios  effectus  producendos,  affirmari 
non  debet  ad  eum  effectum  habere  vim  naturalem,  nisi  aliunde  constet 
ratione,  vel  auctoritate  negationem  productionis  ejus  effectus,  non  ex 
ejus  activitate  naturali,  sed  ex  negato  sibi  divinitus  concursu  prove- 
nire;  sed  nullus  intellectus  angelicus  quamvis  suas  vires  exerat  ad 
percipiendum  alienum  mentis  afiectum,  ipsum  usquam  percipiet,  absque 
voluntaria^alterius  manifestatione,  vel  speciali  Dei  revelatione : '  ergo 
si  ratione,  vel  auctoritate  aliunde  non  constat  hanc  cognitionis  nega- 
tionem  oriri  solum  ex  negato  divino  concursu,  fatendum  erit  illam 
provenire  ex  impotentia  Angeli  cognoseentis,  qui  ad  eos  mentis  af- 
fectus  percipiendos  nativam  acti\i-tatem  non  habet:  sed  hoc  suaderi 
nequit,  nec  auctoritate,  nec  ratione ;  ergo,  etc.  —  Concedo  primuni 
argumentum,  sed  nego  subsumptum:  siquidem  ratione  sufficienti  pro- 
batum  est  Angelos  habere  sufficientem  vim  naturalem  ad  percipiendos 
alienos  mentis  affectus :  cumque  auctoritatibus  tum  Scripturse,  tura 
SS.  Patram  constet  etiam  aperte  illos  de  facto  tales  mentis  affectus 
non  percipere,  consequens  est,  quod  illa  non  perceptio  proveniat,  non 
ex  impotentia  virtutis  intellectivse,  sed  ex  negato  sibi  divinitus  con- 
cursu.  ^  "  Nam,  ut  loquitur  Doctor  in  Reportatis,  dist.  9.  qusest.  2.  n.  6. 
Ideo  dicitur  solus  Deus  cognoscere  volitiones,  quia  non  coagit  in  voli- 
fionibus  cognoscendis,  ut  units  Angelus  agat  in  intellectum  alterius. 
Igitur  Deus  non  concurrit  cum  ullo  angelo  ad  detegendas  volitiones 
alterius,  nisi  ipse  Angelus  alter  libere  velit  suam  volitionem  per  lo- 
cutionem  alteri  significare;  cum  tamen  volitio  illa  natura  sua  sit  in- 
tclligibilis  et  cognoscibilis,  faeileque  cognosceretur  ab  altero   Angelo 


-126  DE    COGNITIONE     ANGELORUM. 

ni:<i  Deus  per  negationem  concursus  cognitionem  illam  actualem  su- 
:spenderet. 

IxsTABis:  Ibidem  Doctor  significat  si:spensionem  illam  divini  con- 
cursus  spectare  tantum  ad  actus  morales  et  meritorios ;  loquitur  enim 
solum  de  voluntatibus  quse  meritoria^  sunt  aut  demeritoriae,  quia,  in- 
quit,  volitiones  ordinantur  cd  punitionem  et  prcemiationem,  quce  soli 
Deo  conveniunt  secundum  illud :  JMihi  vindicta,  et  ego  retribuam.  Et 
idfo  cognitionem  istam  sihi  reservavit,  quia  slhi  convenit  primaria 
pofestas  et  judiciaria.  Sed  illa  ratio  non  ita  concludit  de  intcllectio- 
nibus  sicut  de  volitionibus ;  quia  non  ita  sunt  ordinatce  ad  prcBmium 
ef  p(pnarn.  Unde  non  sunt  meritorice.  —  Respondeo  revefa  Doctorem 
in  ea  esse  sententia  qnod  Angeli  boni  de  lacto  cognoscere  possint  suas 
invicem  operationes  quatenus  mere  naturales  sunt,  seu  secundum  earum 
entitatem  naturalem;  non  vero  ut  suiit  liberai  moraliter  et  bontv  vel 
mahe,  meritoria^  aut  demeritorise,  quatenus  videlicet  ordiuantur  ad 
iDonum  vel  maluin  finem,  qua  ratione  proprie  dicuntur  secreta  cordium. 
Hanc  autem  utrainque  cognitionem  censet  Doctor  Deum  denegare  pravis 
Angelis,  ut  ijDsemet  distincte  docet  in  4.  dist.  10.  quiest.  8.  n.  12.  ubi 
scribit:  De  malis  Angelis  dico ,  quod  si  ahsolute  permittatur  quicumque 
Angelus  malus  uti  sua  cognitiva  potentia  ncdurcdi,  pjotest  intelligere 
quodcumque  intelligihile  causatum,  et  per  consequens  cogitationes  cor- 
clium,  et  mysteria  grcdicE,  ex  quo  posita  sunt  in  effectu.  Sed,  sicut  dicit 
Magister  lih.  7.  <:/.  7.  multa  possunt  ex  natura  sua,  quce  non  permit- 
tuntur  eis.  Et  ita  supponitur,  cpiod  non  permittitur  Angelo  mcdo  vi- 
dere  secretum  cordis,  et  hoc  modo,  et  non  alio  posset  videre  corjnis 
Christi  in  Eucharistia.  Sic  ergo  supponitur  cpwd  non  permittuntur  vi- 
derf  mgsteria  grcdice.  Quibus  verbis  Doctor  negat  malis  Augelis  eo- 
gnitionem  secretorum  cordis.  tam  quantum  ad  eorum  esse  morale 
quam  quoad  esse  naturale.  —  Itaque  cum  objicitur;  solus  Deus  novit 
secreta  cordis,  respondendum  est  cum  hac  distinctione  :  solus  novit 
secreta  cordis,  quatenus  sunt  ordinis  pure  naturalis,  nego,  siquidem 
ea  hac  ratione  sunt  etiam  bonis  Angelis  manifesta:  quatenus  suut  su- 
pernaturalis  et  moralis  atque  ad  eum  ut  praemiatorem  et  vindieem 
ordinata,  concedo.  Haec  enim  genuiua  videtur  esse  Subtilis  Doctoris 
sententia.  '"  ^ 

DiCES  3:  Ex  dictis  constat  SS.  Patres  probasse  Christi  Domini  Di- 
vinitatem  ex  eo  quod  noverit  secreta  cordium,  et  internos  mentis  af- 
fectus:  ergo  signum  est  eos  censuisse  talem  cognitionem  soli  Deo  esse 
propriam,  nec  alteri  ullatenus  posse  competere,  alioquin  nulla  certe 
foret  eorum  illatio.  —  Nego  consequentiam,  sicut  et  ejus  illationem; 
etenim  ad  efficacitatem  argumenti  sanctorum  Patrum  sufficiebat,  quod 
ex  Scriptura  constaret  Deum  solum  habere  de  facto  cognitionem  co- 
gitationum  cordium ;  quam  cum  etiam  Christus  de  facto  haber^,  con- 
sequens  erat,  quod  esset  Deus.  Adde  quod  illud  argumentum  Christi 
Divinitatis  videatur  quidem  sufficiens,  sed  non  efficax;  nam  etsi  non 
fuisset  rL-vera  Deus,  potuisset  tamen  internos  mentis  affectus  nosse, 
nempe  per  revelationem  divinam,  uti  contigit  pluribus  Prophetis,  ma- 
xime  cum  illius  cognitionis  modum,  ess:*  vel  naturalem  et  proprium, 
vel  supernaturalem  et  aliunde  acceptum  Scriptura  sacra  non  explicet. 

^i^  "  Ut  caetera  quae  adversus  Doctoris  Subtilis  hac  in  re  sententiam 


DE    COGNITIONE    ANGELORUM.  127 

solent  objici  facilius  dissolvantur,  signanter  aclvertendum  est  eum  se- 
cretorum  cordis  notitiam  divcrsimode  tribuere  Deo,  angelis  et  d;T3mo- 
nibus:  ita  quod  Deus  cx  infinita  intelligendi  virtutc  ea  noverit  non 
solum  secundum  eorum  esse  naturale,  sed  etiam  secundum  esse  mo- 
rale  et  supernaturale;  nec  aliqua  dumtaxat,  sed  omnia  prorsus,  nec 
per  notitiam  ab  alio  acceptam  sed  sibi  maximc  propriam.  Angeli  Aero 
Tboni  per  virtutem  a  Deo  sibi  concessam  possint  quidem  ea  cognoscere 
secundum  corum  esse  naturale,  non  vero  secundum  esse  morale  et  in 
ordine  ad  finem  supernaturalem.  Dsemones  vero  ea  dumtaxat  noverint 
notitia  conjecturali,  maxime  in  iis  quse  spectant  ad  hominum  affectus 
internos  quos  ex  quibusdam  corporis  niotibus  et  concitationibus  augu- 
rantur  et  inferunt.  —  Audiendus  ipsemet  Doctor  in  4.  dist.  45.  qusest.  4. 
n.  7.  ubi  respondens  ad  secundum  argumentum  proposilum  initio  hujus 
quaestionis  ufrum  beati  cognoscanf  omtiones  quas  offerimus '^  cum  obje- 
cisset  solum  Deum  nosse  secreta  cordis  ac  sublnde  eum  solum  habere 
compertas  orationes  mentales,  sic  respondet:  «  dico  quod  nihil  est  in 
«  mente,  operatio  scilicet  qusecumque  intellectus  vel  voluntatis,  vel 
«  qua^cumque  proprietas,  vel  conditio  realis  hujns  vel  istius,  quin 
<<  totum  ita  pateat  Angelo  proportionalitcr  prsesenti  non  impedito,  vel 
«  animse  non  impeditae  proportionaliter  prsesenti,  sicut  animse  con- 
«  junctre  apparet  albedo  pr^iesens  per  sensum.  Illud  ergo  dictum  quod 
«  solus  Deus  novit  abscondita  cordium,  verum  est  universaliter  et  ex 
«  propria  perfectione,  ita  quod  impossibile  est,  quod  per  aliquid  im- 
«  pediens  sibi  lateat.  Novit  etiam  ut  Judex  uuiversalis  omnium  talium 
«  occultorum,  illo  modo  quo  nec  Angeli  boni,  nec  mali,  nec  animse  sepa- 
«  rat?e  noverunt.  Imo  de  facto  Beati  multos  talcs  motus  non  noverunt, 
«  propter  defectum  pr;Tesenti?e  debita.'.  Mali  autem  multa  talia  etiam 
«  prsesentia  proportionaliter  non  noverunt,  Deo  impediente,  propter 
«  cujus  impedimentum  non  possunt  multa,  quse  tamen  non  impediti 
«  naturaliter  possunt.  »  Ita  Doctor.   "  ^ 

Conclusio  tertia.  — Flttura  contingentia  a  caiisis  liberis 

PENDENTIA   AnCIELI   NON    COONOSCUNT. 

Probatur  1.  Ex  Scriptura  sacra,  maxime  ex  illo  Isaise  41.  Annun- 
tiafe  qitce  ventura  sunt  in  futurum,  et  sciemus,  quia  Dii  estis  vos: 
■et  cap.  26.  Ego  sum  Deus,  et  non  est  ultra  Deus,  nec  est  similis  mei 
annuntians  ab  exordio  novissimum,  et  ab  initio,  quce  nondum  facta 
sunt,  dicens.  Et  Daniel  2,  Est  Deus  in  Ccelo  revelans  mysteria.  Idem 
^ocent  SS.  Patres  communiter.  Hilarius  in  libro  9.  Propnum  Deo  quid 
est,  quam  cognitio  futurorumf  Cyrillus  quoque  libro  4.  in  Joan.  Nulli^ 
inquit,  cdii  quam  uni,  ac  spli  naturali  Deo  futura  nosse  convenit.  Et 
Hieronymus  expendens  illud  Isaise  46.  ubi  fuse  probat  dsemones  non 
potuisse  per  idola  futuros  rerum  eventus  prsedicere,  quippe  cum  nec 
templorum  suorum  ruinam  pniescierint.  Quocirca  certe  Origenes  lib.  6. 
Contra  Celsum,  merito  concludit,  Divini  sermonis  characferem  esse  fu- 
turorum  prcedicfionem.  Et  S.  Damascenus  lib.  2.  De  Fide  cap.  4.  af- 
firmat  non  solum  dajmonibus,  sed  etiam  sanctis  Angelis  negari  futu- 
rorum  ex  libertate  pendentium  prsescientiam :  Angelos  quidem  bonos 
illa  nosse  posse  ex  Dei  revelatione,  dsemones  autem  ex  sola  con- 
iectura. 


1*28  DE    COGNITIONE     ANGELORUM. 

Hanc  veritatem  probat  Seraphicus  Doctor,  2.  cUst,  7.  quce.sf.  3.  Haec 
fiimra  contingeiitia,  aiit  cognoscuntiir  ab  Angelis  in  causis,  aut  in 
seipsis :  non  in  causis,  quia  liberum  arbitriuni  ex  se  indiflerens  est 
ad  unam,  et  ad  alteram  partem,  et  a^que  respicit  unam,  atque  alte- 
ram:  ergo  ex  illo  non  magis  intelligitur  eventus  futurus,  quam  non 
futurus.  Non  in  seipsis,  quia  hoc  solius  Dei  videtur  proprium,  qui  ut 
est  £eternus,  aeternitate  sua  omnia  tam  tutura,  quam  praeterita  habet 
prsesentia.  «  Unde,  inquit,  divina  cognitio  nou  pendet  a  re  aliqua: 
«  imo  omnia,  quie  novit,  secundum  modum  suie  veritatis  novit,  et 
«  quia  veritas  sua  est  certissima ,  certissime  cognoscit  contingentia, 
«  ut  necessaria,  at  sicut  certissime  novit,  ita  potest  certitudinaliter 
«  denuntiare.  et  revelare;  ideo  haec  pra^cognitio  futurorum,  vel  Dei 
«  est,  vel  a  Deo;  et  ideo  cum  talia  prsedicuntur ,  prsedictio  dicitur 
«  Divi)!atio,  quia  talis  est  actus  divinus ;  et  quia  daemones  superbi 
«  maxime  desiderant  houorari  ut  Deus,  maxime  conantur  ostendere 
«  hoc  in  se  habere,  et  hoc  ideo  dicere,  quod  dsemoues  per  seipsos  fu- 
«  tura  contingentia  praesciant  certitudinaliter,  hoc  est  eis  attribuere 
«  quod  Dei  est;  ideo  est  ibi  infldelitas,  et  infidelitati  frequenter  an- 
«  nexa  idololatria;  ideo  Divinatio  est  i>rohibita.  »  Verum  haec  ratio,  quae 
communis  est  apud  omnes  Theologos  suadere  potest  quidem  Angelos 
de  facto  non  cognoscere  illa  futura,  quae  ex  libero  Dei,  vel  creaturae 
rationalis  arbitrio  pendent ;  verum  efficaciter  non  demonstrat  ad  eorum 
cognitionem  Angelos  naturalem  activitatem  non  habere.  Licet  enim 
voluntas  libera  sit,  tamen  necessario  determinata  est  veritas  alterutrius 
propositionis  rei  ventura^,  illaque  veritas  cum  sit  intra  limites  ordi- 
nis  naturalis,  non  videtur  captum  angelicum  transcendere,  ideoque 
ratio  cur  ipsam  veritatem  rei  futume  Angelus  non  cognoscat,  non  est 
aliunde  petenda,  quam  ab  ipsa  Dei  voluntate  sibi  reservante  cogni- 
tionem  rei  futur^e,  quam  pro  libito  creaturis  interdum  denuntiat,  et 
revelat. 

DiCES :  Experientia  constat  da?mones,  vel  per  se,  vel  per  homines' 
quos  inspirant  multa  libere  futura  denuntiare,  puta  bellorum  exitus, 
regnorum  permutationes,  et  alia  his  similia,  quae  a  liberis  hominum 
voluntatibus  pendent ;  sed  haec  a  Deo  revelante  non  excipiunt :  ergo 
sua  virtute  naturali  praevidere  possunt  futura  contingentia.  —  Respon- 
deo  ad  majoreyn,  revera  quidem  diemones  interdum  haec  denuntiare, 
sed  ea  vel  a  Deo  accipiunt,  qui  malis,  et  impiis  multa  revelat,  ut  per 
Balaam,  et  Caipham,  et  Sybillas  Gentiles,  et  idololatras  olim  multa 
praedixit,  sicut  docet  Augustinus  lib.  2.  De  Genesi  ad  litteram  cap.  17. 
quique  daemones  interdum  alloquio  suo  dignatur,  ut  patet  ex  cap.  1. 
et  2.  Job.  iisdemque  velut  justitiae  suae  ministris  potest  aliqua  futura 
revelare  per  seipsum  immediate,  vel  per  sanctos  Augelos;  vel  dico 
da^mones  vera  priedicere  per  revelationes  non  sibi  factas,  sed  sanctis 
hominibus,  quas  ex  eorum  vel  dictis  vel  scriptis  excipere  possunt. 
Nani,  inquit  Tertullianus  in  Apolog.  cap.  22.  dispositiones  etiam  Deiy 
et  nunc  Prophetis  concionantihus  excerpunt,  et  nunc  lectionibus  reso- 
mintibus  carpuni.  Ita  et  hinc  .sumentes  quasdam  temporum  sortes, 
cemulantur  Divinitcdem,  clum  furantur  divinationem.  Vel  tertio  dico 
cum  sancto  Augustino  lib.  2.  De  Genes.  cid  litteram  cap.  17.  Quod 
aliquando    nefandi  Spiritus  etiam  quce  ipsi  facturi  sunt   velut  divi- 


DE    ANGELORUM    COGNITIONE.  129 

iiando  proedlcant:  quapropter  hono  Christiano  sive  mathematici,  sive 
quilibet  impie  divinaniium  maxime  dicentes  vera,  cavendi  sunt,  ne 
consortio  dcemonioruni  animani  deceptani  pacto  quodam  societatis  ir- 
retiant.  Quarto  deuique  dico,  da^moues  aliquaudo  coguoseere  futura 
ex  conjecturis,  et  sideruin  influentiis,  quas  optime  uorunt:  Nam, 
inquit  Tertullianus  ibidem,  hahent  de  incolatu  aeris,  et  de  vicinia  si- 
derum,  et  de  commercio  nuhium  ccelestes  sapere  paraturas:  ut  et  plu- 
viaSj  qiuis  jam  sentiicnt,  repromittant.  Cum  autem  aliunde  sciant 
maximam  hominum  partem  sequi  magis  passiones  influentiis  siderum 
excitatas,  quam  rationem,  frequenter  verii  dicunt,  licet  non  certo,  sed 
tantum  conjecturaliter  illa  cognoscant.  Adde  quod  Deus  in  vindictara 
impise  curiositatis  consulentium  interdum  permittat,  ut  vel  Dsemones, 
vel  Magi  vera  praedicant:  Xam,  inquit  S.  Augustinus  lib.  2.  De  Do- 
ctnna  Christiana  cap.  23.,  fit  ut  occulto  qiiodam  judicio  divino  cupidi 
futurarum  rerum  homines  tradantur  illudendi,  et  decipiendi  pro  me- 
ritis  voluj^tatum  suarum ,  illudentibus  eos ,  atque  decipientihus  An- 
yelis ;  quibus  illusionihus,  et  decpptionibus  evenit,  id  istis  superstitiosis, 
et  perniciosis  dirincdionum  generibiis  midta  prcesentia,  et  futura  cogno- 
scantur,  nec  aliter  accidant,  quam  dicant,  multa  secundum  observa- 
tiones  suas  eveniant,  qiiibus  impliccdi  curiosiores  fant,  et  sese  magis^ 
magisque  inserant  multiplicibus  laqueis  perniciosi  erroris. 

Objicies  2.  Anima  rationalis  plura  etiam  aliquando  inter  dor- 
miendum,  et  quando  sit  libera  ab  operatione  sensuum,  maxime  exte- 
riorum,  futura  detegit;  plura  namque  in  somniis  cogitamus,  quse  post- 
modum  eventu  vera  luisse  cogitata  probantur.  Ergo  id  multo  magis 
tribuendum  Angelis  ab  omni  corpore  defoecatis.  —  Respondet  Sera- 
phicus  Doctor  supra  laudatus,  quod  «  quintuplicis  generis  sunt  Somnia. 
«  Qusedam  contingunt  ex  dispositione  corporis :  qusedam  cx  sollicitu- 
«  dine  mentis  :  qu?edam  ex  illusione  diabolica :  qusedam  ex  revelatione 
«  angelica :  qusedam  ex  visione  divina.  Prima  duo  Somnia  sunt  prse- 
«  sagia  futurorum,  quse  habent  causam  in  nobis,  ut  Somnia,  quse  cou- 
«  tingunt  ex  causis  corporis,  sunt  signa  inflrmitatis :  Sorania  quse  con- 
«  tingunt  ex  sollicitudine  mentis,  sunt  signa  eorura,  ad  quse  faeienda 
«  vel  desideranda  nostra  inclinatur  affectio.  Alia  vero  non  sunt  signa 
«  de  se,  irao  si  de  se  alia  applicentur,  potius  prgebent  occasionem  er- 
«  randi,  quam  prafsciendi  Somnia,  quse  si  sunt  a  diabolica  illusione, 
«  nullius  sunt  roboris  sicut  nec  divinationes  Aruspicura.  Sorania  vero, 
«  qu3e  sunt  ab  Angelis  bonis,  aut  a  Deo,  sunt  in  nobis  signa  vera,  et 
«  recta;  et  ita  ex  hoc  non  habetur,  quod  prsecognitio  futurorura  contin- 
«  gentiura  aliter  habeatur,  quara  a  Deo.  » 

W:  •'  Qu^.RES.  —  Quotuplex  et  qucc-  sit  angelica  cognitiof 

Respondeo  duplicera  assiguari  a  S.  Augustino  Angelorura  ,noti- 
tiara,  quarura  unara  Mcdidinam,  alteram  Vespertinam  appellavit,  oc- 
casione  sumpta  a  creatione  universi  per  sex  dies  vespere  et  mane 
clausos;  ita  quod  in  istius  sententia  dies  illi  creationis  rauudi  non 
fuerint  in  successione  decurrentis  teniporis,  sed  in  cognitione  angelica 
quam  ipse  duplicem  distinxit,  quarum  primara  idcirco  appellavit  Ma- 
tutinam  quod  per  eam  res  productas  aut  producendas  cognoscebant 
in  Verbo  divino  velut  in  speculo,  in  quo  res   ilh^    reprsesentabantur, 

Frassen  Theol.  Tom.  IV.  9 


130  DE     ANGELORUM    COGNITIONE. 

sed  longe  clarius  ae  distinctius  quam  sint  et  appareant  in  seipsis; 
alteram  autem  quam  de  rebus  ipsis  secundum  earum  esse  entitativum 
et  naturale  spectatis  intellectus  angelicus  habuit,  cum  fuerit  suhob- 
scura,  seu  minus  splendida  quam  prrecedens,  idcirco  eam  Vespertinam 
nominavit.  —  Qua  de  re  audiendus  est  ipsemet  S.  Augustinus  lib.  4. 
Dc  Genesi  ad  litteram,  cap.  31.  ubi  loquens  de  cognitione  angelica, 
et  inquirens  utrum  Angeli  simul  res  omnes  noverint,  respondet:  Nonne 
j)er  omnes  sex  dies  cum  ea  quoe,  per  singulos  Deo  condere  placuit,  con- 
derentur,  primo  hcec  accipiebaf  in  Verbo  Dei,  ut  in  ejus  notitia  pri- 
initus  fierent  jam  dicebatur,  et  sic  est  factum.  Deinde  cum  facta  essent 
in  sua  propria  natura  qua  sunt,  Deoque  placuissent  quia  bona  sunt, 
tunc  itidem  ea  cognoscebat  alia  quadam  inferiori  cognitione,  qucz  Ve- 
spercE  nomine  significata  est,  ac  deinde  facta  uespera  fiebcd  mane,  cum 
cle  suo  Deus  opere  laudaretur,  et  alterius  creaturce  quce  deinceps  fa- 
cienda  erat,  ex  Dei  Verbo  notitia  priusquam  fieret  acciperetur.  Non 
crgo  tunc  simul  omnia  et  dies  et  vespera  et  mane,  sed  singillatim  per 
ordinem  quem  Scriptura  commemorat.  Deinde  cum  statuisset  discrimen 
inter  cognitionem  humanam  et  angelicam,  quod  illa  cum  tarditate, 
difficultate  et  temporis  mora  propter  corpus  corruptibile  comparetur ; 
mens  vero  angelica  citissime  cognoscenda  deprehendat ;  adjicit :  prius 
ea  vidit  in  Verbo  Dei  facieuda  quam  facta  sunt:  ac  si  prius  in  ejus 
fiebant  cognitione,  cum  Deus  dicebat  ut  fierent,  qucim  in  sua  propria 
ncdura^  quce  itidem  facta  in  eis  ipsis  etiam  cognovit.  Minore  itaqice 
iiotitia  cpice  Vespera  dicta  est,  quam  notitiam  sane  prcecedebant  quce 
fiebant,  quia  proecedit  cognitionem  quidquid  cognosci  potest  nisi  enim 
pHus  sit  quod  cognosccdur,  cognosci  non  potest.  Post  hcec  si  eo  modo 
sibi  placeret,  id  amplius  se  ipsa  quam  Creatore  suo  delectaretur ,  non 
fieret  mane,  idest  de  sim  cognitione  in  laudem  Creatoris  non  assur- 
geret.  Cum  vero  factum  est  mane  faciendum  erat  aliud  et  cognoscendum 
Deo  dicente:  Fiat,  ut  prius  itidem  fieret  in  cognitione  meniis  angelicoe, 
et  posset  rursus  dici,  et  sic  factum  est.  ac  deinde  in  natura  propria, 
ubi  subsequente  vespera  nosceretur.  —  Kem  istam  longe  clarius  ac  di- 
stinctius  explicat  libro  11.  De  Civitate  Dei,  cap.  7.  ubi  cum  dixisset 
quod  in  primo  die  creationis  mundi,  lAicis  nomine  significata  est  sancta 
civitas  in  sanctis  Angelis  et  spiritibus  becdis\  addit  in  ista  dierum 
opificii  recensione  fieri  quidem  mentionem  vesperce  non  vero  noctis, 
cujus  hanc  rationem  profert:  Scriptura  cum  illos  dies  dinumerare  ex 
ordine,  nusr^uam  interposuit  vocabulum  noctis.  Non  enim  ait  alicubi: 
facta  est  nox,  sed  facta  est  vesj^era,  et  fcictum  est  Tnane  dies  unus.  Ita 
secundus  ei  cceteri.  Cognitio  cpdppe  creaturod  in  seipsa  decoloratior  est, 
ut  ita  dicam ,  quam  cum  in  Dei  sapientia  cognoscitur,  velut  in  arte 
qua  facta  est.  Ita-  vespera  congruentius  quam  nox  dici  potest,  quce 
famen,  td  dixi,  cum  ad  laudandum  et  amandum  refertur  Creatorem, 
recurrit  in  mane.  Et  hoc  cum  facit  in  cognitione  sui  ipsius,  di£S  unus 
est.  Cum  in  cognitione  firmaynenti  quod  inter  aquas  inferiores  et  supe- 
riores  caclum  appellcdum  est,  fit  dies  secundus.  Cum  in  cognitione  ferrce 
et  maris  omniumque  gignentium,  quce  radicihus  continuata  sunt  terroe, 
dies  tertius.  Cum  in  cognitione  luminarium  majoris  et  minoris,  om- 
niumque  siderum,  dies  quartus.  Cum  in  cognitione  omnium  ex  aquis 
animnVnirn  nafatilium  atque  volatilium,  dies  quintus.    Cum   in  cogni- 


DE    ANGELORUM     COGNITIONE.  I3l 

tlonc  o)ii)iiu)n  anlnialiiim  ferrenornni,  atque  ipsius  ho^ninis,  dies  se- 
xtus.  —  Priefatum  utrumque  S.  Augustini  locum  exp.-dens  Ludovicus 
Vivcs  in  coinmentario  ad  pnedictuiii  cap.  7.  lib.  2.  De  Civit.  Dei, 
scribit,  dc  his  ipsc  lib.  4.  De  Gen.  ad  lift.  quo  loco  mane  appellat: 
cum  Angeli  ex  creatarum  rerum  in  eis  ipsis  cognitarum  aspectu,  ubi 
tenebnc  sunt  et  nox  altissima,  ad  charitatem  Dei  se  sustollunt:  quod 
si  Deum  diligentes  et  spectantes  omnia  in  ipso  noscant,  quje  est  cer- 
tior  rerum  omnium  seientia  quam  si  ipsae  perspicerentur,  tunc  dies 
est.  \'eroit  autem  in  servum  cum  a  Deo  se  convertit  Angelus  ad  res 
creatas,  iniueturque  illas  non  in  Deo,  sed  in  ipsis :  nec  tamen  hic  ve- 
sper  in  noctem  abit,  quoniam  numquam  artifici  suo  pra^ponunt  opus 
ac  potius  habent,  qutie  esset  obscurissima  nox.  Tantum  ex  Augustino, 
qui  primus  scientias  matutinas  et  vespertinas  induxit.  Hcec  ille. 

His  adjiciendum.  quod  traiit  Doctor  Subtilis  lib.  2.  dist.  3.  qu.  9. 
iium.  9,  et  10,  ubi  priorem  locum  S.  Augustini  De  Gen.  ad  litt.  expen- 
dens,  sic  scribit:  «  Dies  illi  sex  non  erant  in  successione  tomporis, 
«  sed  in  cognitione  angelica  creaturarum  ordinem  naturalem  liaben- 
«.  tium,  ita  quod  prius  naturaliter  novit  Angelus  creaturam  in  Verbo, 
«  secundo  in  genere  proprio:  et  non  stando  ibi,  rediit  in  Verbum, 
«  laudans  ipsum  ex  opere  suo :  et  in  illo  iteriim  vidit  rationem  se- 
«  quentis  creaturae  naturaliter,  ita  quod  quando  Deus  dixit:  Fiat  lux, 
«  vidit  Angelus  se  in  Verbo  seterno :  cum  facta  cst  lux,  et  cum  factum 
«  est  vespere,  vidit  se  in  genere  proprio :  et  cum  fc(cfum  esf  vespere 
«  et  mane  dies  unus,  ex  se  exsurrexit  in  laudem  Dei ,  in  quo  vidit 
«  secundam  creaturam:  ita  quod  ista  visio  erat  terminus  praecedentis 
«  Dei  (in  quantum  ex  cognitione  creaturse  primse  in  Verlio,  surrexit 
«  in  cognitionem  Verbi,  imo  requies  omnium  creaturarum  in  primo 
«  artifice  et  opifice;  ita  distiiigait  Augustinus  singulos  dies  usque  ad 
«  septimum  diem,  cujus  erat  mane  ultimse  creaturse  in  Verbo,  et  non 
«  sequebatur  vespere)  et  erat  principium  sequentis  diei  in  quantum 
«  vidit  illam  creaturam  in  genere  proprio.  Et  licet  ipse  illam  cognitio- 
«  nem  reruni  in  Verbo  posuerit  cognitionem  b:'atificam,  sicut  apparet  ibi 
«  in  prineipio  22.  cap.  Cain  sancfi  Angeli  semper  videant  faciem  Dei, 
«  Verboque  ejus  unigenito  sicut  Pafri  aequalis  est,  perfrumitur,  in  ipso 
«  Verbo  Dei  prius  noverunt  crecduram  universani  in  cpia  ij^^si  princi- 
« paliter  sunt  conditi:  perfruitio  igitur  pertinet  ad  beatitudinem.  Si- 
«  militer  in  eodem  capitc :  Tunc  nox  ad  diem  pertinet,  non  dies  ad 
«  noctem,  cum  sublimes  ef  sancfi  Angeli  illud  quod  creaturam  in  ipso 
«  Creatore  noverunt,  referunt  in  ipsius  Jionoreyn  et  amorem,  in  quo 
«  ceternas  rationes,  quibus  creata  est,  contemplatur ,  eaque  concordis- 
«  sima  contemplatione  sunt  unus  dies,  quem  fecif  Dominus.  Cui  con- 
« jungitur  Ecclesia.  ex  hac  peregrinafione  liberafa,  uf  et  nos  exultemus 
«  et  lcetem^ir  in  eo.  —  Potest  tamen  probari  ex  dictis  suis,  quod  co- 
«  gnitio  quMe  voeatur  communissime  cognitio  rnatufina,  sit  naturalis, 
«  et  non  prsecise  beatifica:  quii  secundum  eum,  iste  ordo  erat  in  co- 
«  gnitione  angelica,  creaturae  post  creaturam,  quod  prius  naturaliter 
«  prsecessit  cognitio  angelica  creaturarum  in  Verbo  cognitionem  earum 
«  in  genere  proprio.  Factis  auteiii  creaturis  in  genere  proprio,  statiin 
«  potuit  Angelus  cognitionem  earum  habere  in  genere  proprio.  Igitur, 
«  omnes  istse  cognitiones  in  Verbo  prceeesserunt  naturaliter  cognitio- 


132  DE    ANGELORU-M    LOCUTIONE. 

«  nem  creatTQrarum  in  genere  proprio :  omnes  igitur  secnndum  eum 
«  erant  simul  producttie.  Igitur  cognitio  ista  in  Verbo  naturaliter  prae- 
«  cessit  productionem  earum  in  genere  proprio,  sed  tunc  erant  Angeli 
«  in  statu  innocentise,  et  non  beati,  quia  aliqua  morula  fuit  inter  crea- 
«  tionem  et  lapsum  eorum.  Erat  igitur  aliqua  cognitio  Angelonim  ma- 
«  tutina,  scilicet  creaturaram  in  Yerbo  existentium  in  naturalibus,  aut 
«  saltem  non  beatorum:  et  ita  videlTar  quod  oporteat  dare  distinctam 
«  cognitionem  Angeli  stantis  in  cognitione  naturali,  vel  in  gratia,  quia 
«  alias  in  ipsa  causa  praecise  cognita  non  posset  prius  cognoscere  crea- 
«  turas,  et  effectus  ordinatos,  quam  in  genere  proprio.  Nam  ratio  co- 
«  gnoscendi  rem  confuse,  non  est  ratio  cognoscendi  eam  dislincte,  et 
«  effectus  ordinatos.  —  Et  si  objiciatur  quomodo  potuit  in  Verbo  non 
«  intuitive  sed  abstractive  cognito,  alia  cognoscere,  respondeo:  tota 
«  scientia  naturaliter  est  nuni!  de  passionibus  abstractive  per  iutelle- 
«  ctum,  ita  quod  non  tantum  subjectum  intuitive  cognitum.  sed  etiam 
«  abstractive,  est  illud,  in  quo  eognoscitur  passio  ».  —  Ita  Doctor,  qui 
cum  abunde  rem  istam  exj)licet,  ab  ea  fusius  exponenda  tempera- 
bimua.    '  ^ 

QU.ESTIO  QUARTA. 

AN  ET  QI  OMODO  ANGELI  SIBI INVICEM  LOQUANTUE. 

NoTANDUM  1.  Qicod  locutio  est  intelligentiii  naturce  cogitatio  ad 
notitiam  alterius  certo  indicio  producta:  quo  fit  ut  tribuatur  non 
solum  hominibus,  sed  etiam  Angelis,  et  ipsi  Deo ;  veruin  diversa 
longe  ratione ;  nam,  ut  observat  S.  Gregorius  lib.  2.  Moralium 
eap.  5.  Aliter  loquitur  ad  Angelos,  aliter  Angeli  ad  Deum;  aliter 
Deus  ad  sanctorum  animas,  aliter  sanctorum  animce  ad  Deuni,  aliter 
Deus  ad  Diaholum,  aliter  Diaholus  ad  Deum.  Xam  quia  spiritali  na- 
turce  ex  corporea  appositione  nihil  obstat,  loquitur  Deus  ad  Angelos 
sanctos  eo  ipso  quo  eorum  cordihus  occulta  sua  invisihilia  osteiidit,  ut 
quidquid  agere  deheant,  in  ipsa  contemplatione  veritatis  legant:  ut 
velut  qucedam  prcecepta  vocis  sint  ipsa  gaudia  contemplaticmis.  Quasi 
enim  accidentihus  dicitur,  quod  videntihus  inspiratur.  Tum  quibusdam 
Interpositis,  Deus  ergo  Angelis  lociuitur,  cum  eis  voluntas  ejus  intima 
videnda  manifestatur.  Angeli  autem  loquuntur  Domino  cum  per  hoc, 
quod  super  semetipsos  respiciunt,  in  motum  admirationis  surgunt.  Et 
cap.  sequenti:  Animarum  verha,  ipsa  sunt  desideria ;  Nam  si  deside- 
rium  serino  non  esset,  Propheta  non  diceret:  desiderium  cordis  eorum 
audi^nt  auris  tua. 

NoTANDUsi  2.  Fide  tenendum  esse  Angelos  sibi  invicem  Joqui  ma- 
nifestando  proprios  conceptus,  et  affectus :  id  namque  Scriptura  sacra 
pluribus  indicat,  sic  Isaise  6.  Seraphim  clamahant  alter  ad  alterum: 
Zaeharite  1.  Iiespondit  Angelus  Domini,  et  dixit:  Domine  Deus  exer- 
cituum  usquequo  tu  non  misereheris  Jerusalemf  Et  apud  Judam  in 
sua  Canonica  Michael  cum  Diabolo  disputat  de  Movsis  corpore;  di- 
sputatio  autem  nequit  intelligi  absque  aliquo  genere  locutionis :  hunc 
Angelorum  sermonem  lingucE  vocabulo  apud  Apostolum  intelligi  ple- 
rique  omnes  existimaut.  qui  sic  1.  Cor.  cap.  13.  scribit:  .SV  linguis  ho- 
minum  loquar,  et  Augelorurn,  etc.  Quem  ad  locum  scribit  ita  Chryso- 


DE    ANGELORUM    LOCUTIONE.  133 

stomus:  Lhiguam  AngelorLtm  hic  appellcd,  non  corpus  Angelis  attri- 
buens,  sed  ejusmodi  est  quod  ait:  Quamvis  ita  loquar,  ut  Angeli  inter 
.S(>  colloquuntur,  etc.  Subseribit  Theophylactus,  Aiigelis^  inquit,  porro 
lingua  est  intellectiva,  vis  nimirum  illa,  qum  sibi  mutuo  divinarum  re- 
rum  inteUectmn,  ac  divinas  contemplationes  impertiunt.  Consentit  etiaui 
Theodoretus  in  eumdem  textum  ita  scribcns:  Angelorum  linguas  dicit, 
quce  no)i  sensu,  sed  quoi  intelligentia  percipiuntar ;  per  quos  et  univer- 
mrum  Deum  laudant,  et  inter  se  differunt.  Eos  enim  laudantes  au- 
dierunt  Isaias^  et  Ezechiel,  quin  etiam  Daniel  inter  se  loquentes,  et 
Zacharias,  et  Michaias.  Suifragatur  ctiam  ratio;  nam  si  Angeli  sibi 
mutuo  non  loquerentur,  nulla  inter  eos  esset,  nee  esse  posset  societas; 
haec  enim  communicatione  comparatur,  et  sine  illa  constare  nequit; 
dicere  autem  Augelos  societatis  capaces  non  esse,  absurdum  est ;  nam 
aptitudo  naturalis  ad  societatem  videtur  esse  proprietas  naturae  ratio- 
nalis;  aut  sane  in  aliud  majus  absurdum  incidamus  oportet,  ut  dica- 
mus  Angelos  non  indigere  communicatione,  et  sermone,  quia  omnia 
secreta  unius  cuicumque  alteri  manifesta  sunt,  quod  supra  falsum 
esse  demonstravimus.  Adde  quod  Angeli  ad  hoc  a  Deo  conditilfuerint, 
ut  divinas  ejus  perfeefciones  continuis  laudibus  celebrent,  quoties  cceli 
cantores,  ccdestes  aves,  et  di vinarum  laudum  prcecones  sl  SS.  Patribus, 
maxime  Gregorio  Magno  in  caput  Job.  38.  appellantur.  Qualiter  au- 
tem  divinas  laudes  personare  possent  si  facultate  loquendi  carerent, 
nec  possent  invicem  sacra  miscere  colloquia?  Certum  ergo  est,  ,ac 
prorsus  indubitatum,  Angelos  revera  sibi  invicem  loqui;  qualiter  autem 
id  fiat,  ibi  difficultatis  cardo,  et  summa. 

NoTANDUM  3.  Circa  modum  locutionis  angelicse  declarandum  gra- 
vem  esse  apud  Theologos  controversiam,  miramque  sententiarum  va- 
rietatem.  Sunt  enim,  qui  putant  Angelos  loqui  inter  se  per  signa  quse- 
dam  corporea  et  sensibilia  ab  ipsis  in  aliquo  corpore  exarata  sicut 
nos  in  aere,  vel  carta  voces  et  litteras  edimus;  quam  opinionem  re- 
iert  Durandus  in  2.  dist.  11.  qu.  2.;  quod  arbitrantur  fieri  alterutro 
ex  his  duobus  modis;  Unus  est,  quod  illa  signa  sensibilia  sint  figura) 
in  caelo  exaratne  habentes  peculiarem  signiflcationem  Angelis  notam. 
Alius  est  quod  illa  signa,  quibus  invicem  loquuntur  Angeli,  sint  qui- 
dam  soni  sensibiles  in  aere  formati  instar  vocis,  vel  sint  nutus,  et  si- 
gna  facta  in  corporibus  assumptis,  sicut  homines  sibi  invicem  loquun- 
tur:  priorem  rnodum  improbat  Durandus;  posteriorem  vero  approbat 
utpote  necessarium,  sicut  existimat,  ad  proprie  dictam  locutionem.  Ali- 
qui  volunt  Angelos  sibi  invicem  loqui  per  signa  quaedam  spiritalia, 
ita  quod  Angelus  loquens  possit  efficere  signum  repraesentativum  il- 
lius  verbi,  quod  de  re  cognita  formavit;  quodque  signum  ex  natura 
sua  non  est  occultum,  sed  notum  aliis,  et  ideo  formatio  illius  signi 
est  sui  conceptus  expressio,  et  locutio.  In  quam  sententiam  propendet 
Vasquez.  Sunt  qui  asserunt  locutionem  Angelorum  consistere  in  sola 
ordinatione  conceptus  loquentis  ad  eum,  cui  loquitur,  absque  eo  quod 
loquens  quidquam  efficiat  in  audiente.  Ita  pene  omnes  Thomistae  cuni 
Angelico  suo  Doctore,  W:  "  quiquajst.  107,  art.  1,  cum  triplicem  distinxis- 
set  modum  quo  intelligibile  est  in  intellectu  primo  quidem  habitua- 
liter  et  secundum  memoriam,  secundo  actualiter,  sive  ut  actu  eonce- 
ptum,  tertio  ut  relatum   et  ordinatum  ad  aliud,    inde  concludit  quod 


134  DE    ANGELORUM    LOCUTIONE. 

quando  mens  convertit  se  ad  actu  considerandum,  quod  hahet  in  ha- 
bitu,  loquitur  aliquis  sibi  ipsi,  nam  ipse  conceptus  mentis  iuterius  rer- 
bum  vocatur.  Ex  hoc  vero,  quod.  conceptus  mentis  angelicce  ordinatur 
ad  manifestandum  alteri  2?er  voluntatem  ipsius  Angeli  conceptus  men- 
tis,  unus  Angelus  innotescit  alteri,  et  sic  loquitur  unus  Angelus  alferi. 
Nihil  est  enim  aliud  loqui  ad  alterum,  quam  conceptum  mentis  cdteri 
Tnanifestare.  Et  respondendo  ad  jjrimum,  postquam  protulit  duplex 
obstaculum  ne  prodatur  conceptus  mentis  humaufe,  scilicet  voluntas, 
et  corporis  grossicies,  dicit  Angehim  hoc  secundum  obstaculum  non 
habere.  Ideo,  inquit,  qimm  cito  vidt  manifestare  suum  conceptum,  sta- 
tim  alius  cognoscit.  Prreterea  ad  secundum:  dicendum  quod  locutio 
exterior  quce  fit  per  vocem  est  nobis  necessaria  propter  obstaculum  cor- 
poris.  Unde  non  convenit  Angelo,  sed  sola  locutio  interior,  ad  quam 
pertinet,  non  solum  quod  lociuatur  sibi  interius  concipiendo,  secl  etiam 
quod  ordinet  per  voluntatem  alterius  manifestafionem;  ef  sic  lingua 
Angelorum  metaphorice  dicitur  ipsa  virtus  Angeli  quce  conceptum  suum 
manifestat.  —  Denique  Subtilis  Doctor  in  2..  dist.  9.  qusest.  2.  affir- 
mat  Angelum  loquentem  dirigere  suum  conceptum  expressum  in  in- 
tellectum  audientis;  ad  cujus  conceptus  pnesentiam  Angelus  audiens 
eftbrmat  conceptum  vitalem  ac  formalem  similem  illi  quem  loquens 
intimare  ei  voluit,  per  queni  formalem  conceptum  audiens  vitaliter 
intelligit  id  omne  quod  alius  ei  significare  voluerat.  "  t;^  Qu?e  sententia 
tamquam  verior,  et  certior  firmabitur,  sed  prius  sit 

Conclusio  prima.  —  An(;eh  sibi  invicem  xon  LOQurNrrR 

PER   SIGNA    CORPOREA,    NEC   PER    SPIRITUALIA. 

Probatur  prima  pars.  1.  Quidem  auctoritate  S.  Gregorii  Nysseni 
cap.  12.  libri  Contra  Eunomium  dicentis:  In  exjperte  materice,  et  intel- 
ligibili  natura,  mentis  actio  sermo  est  nequaquam  matenali  utens  or- 
ganorum  ministerio.  Etenim  in  humana  ncdura  nihil  opns  haberemuii 
verbmmm,  ac  nominum  usu,  si  nudos  animi  motus  mutuo  demonsirare 
possemus;  Nunc  cum  interiores  mentis  nostrce  notiones,  pro  eo  quod 
carnis  involucro  ncdura  circumscrihitur,  pcdam  fieri  nequecnit,  neces- 
sario  facimus,  ut  certas  nominum  impositiones  tamquam  signa  rebus' 
a/fingentes  illarum  ope  mentis  nostroe  motus  invicem  vulgemus.  Rem 
dilucide  explicat  Scotus  Erigena  in  commentariis  ad  Dionysium  De  cce- 
lesti  Hierarchia  cap.  25.  Quis,  inquit,  morfalium  digne  concipiat  mo- 
dum  spiritalis  sermocinationis  eorum?  Noli  ergo  in  eis  fingere  formam- 
humanorum,  lineamenta  membrmnim,  linguce  corporalis  ofp<iium,  di- 
stinctiones  sonorum.  Talia  enim  in  eis  non  sunt,  nisi  spiritaliter  tan- 
tum,  nec  corporcdi  indigent  locufione:  quoniam  conscientias  suas  spi- 
ritaliter  invicem  contemplantes,  ad  alteridrum  quodammodo  sine  voce 
loquuntur,  dum  alter  alterum  videndo  intelligit,  nam  et  post  resurre- 
ctionem  futuram  corda  nostra  erunt  sibi  invicem  claritate  fulgentia, 
et  puHtate  translucentia,  ipsa  quippe  eorum  claritas  sibi  mutuo  in  al- 
ternis  cordibus  patebit.  Ef  cum  uniuscujusque  vultus  cdfendetur,  simid 
et  conscientia  penetrabitur.  Ibi  namque  imiuscujusque  mentem  ab  al- 
tenus  oculis  corpidentia  non  abscondet:  sed  patebit  animus,  patebit  et 
corporalibus  ocidis  ipsa  corporis  harmonia:  Sicque  erit  tunc  unusqid- 
sque  conspicabilior  alteri,  quam  nunc  sibi.  Cuni  ergo  de  nobis  hoc  in- 


DE    ANGELORUM    LOCUTIONE.  135 

Jubitcmter  speremus,  simiUa  dc  illis,  qiii  nohilioris,  ct  subtilioris  sub- 
stantioi  sunt,  intelligamus. 

Probatur  etiam  haec  veritas  ratione  theo^ogica  :  Angeli  inutiiam 
iiiter  se  societatem,  et  eonversationeiu  natune  su?e  spirituali  corre- 
spondentem  exigunt :  sed  locutio  per  signa  corporea  nullatfmus  eorum 
naturai  quadrat:  ergo  hic  loquendi  modus  non  est  eis  tribuendus.  Mi- 
nor  constat,  siquldem  locutio  pendens  a  rebus  corporeis  natunc  spi- 
rituali  non  correspondet;  major  probatur,  nam  Angeli  intra  gradum 
suae  intellectualitatis,  et  spiritualitatis  sibi  invicem  sociantur,  adeoque 
debent  habere  modum  connaturalem,  quo  suos  conceptus,  et  aftectus 
promere  possint;  constat  autem,  quod  signa  sensibilia  non  sint  con- 
naturah'a  substantire  spirituali,  subindcque  ad  AngeJoram  locutionem 
nuUatenus  possunt  deservire.  —  JDeinde,  etiamsi  nullas  res  corporeas 
Deus  creasset,  revera  tamen  strictissimam  invicem  amicitiam,  et  so- 
cietatem  AngeH  habuissent,  subindeque  locutionem,  et  manifestatio- 
nem  conceptuum,  utpote  sine  qua  vera  amicitia,  perlectaque  societas 
non  possit  subsistere;  ergo  hujusmodi  angehca  locutio  fieri  potest  in- 
dependenter  a  signis  sensibilibus.  —  Denique ,  idcirco  Angeli  in  cor- 
poribus  assumptis,  hominibus  loquuntur  per  signa  sensibilia,  quia 
nempe  anima  rationalis  sensibus  illigata  non  potest  objecta  perci- 
pere,  nec  aliorum  nosse  conceptus,  uisi  moveatur,  et  immutetur  a 
phantasmate:  sed  in  Angelis  non  sunt  phantnsmata,  nec  uUa  natura- 
lis  connexio  sensuum  cum  intelleetu:  ergo  nec  inter  eos  potest  sen- 
sibilis  sermo  habere  vim  locutionis,  qu?e  ad  intellectum  immutandum 
perveuiat;  nam,  inquit  S.  Damascenus  lib.  2.  De  Fide  c.  3.,  Xon  lin- 
ijua,  atqiie  auribus  opus  habent :  verum  citra  sermonis  adminiculum 
cogitationes  suos,  cd^ue  consilia  inter  se  comniunicant.  Cui  quadrat  il- 
lud  S.  Basilii  homilia  3.  dictum,  affirmans  hominibus  datum  esse  sen- 
sibilis  sermonis  usum  propter  corporis  impedimentum ;  Si  enim,  in- 
quit,  ipsi  viveremus,  anima  omnium  ocidis  conspicua,  et  nuda  inter 
nos  mox  conveniret  per  mutuam  cogitationurn  intelligenfiam. 

Probatur  etiam  secunda  psrs ,  nempe  quod  hrec  locutio  angelica 
heri  nequeat  per  signa  spiritualia:  vel  enim  illa  signa  essent  natu- 
ralia,  vel  ex  instituto ;  sed  neutrum  dlci  potest.  Xon  quidem  primum : 
tum  quia  si  essent  signa  naturalia,  maxime  essent  quaidam  qualitates ; 
ad  nullum  enim  aliud  praedicamentum  congrue  possent  reduci:  atnulla 
qualitas  potest  esse  signum  naturale  conceptus  angelici.  Probatur; 
nihil  potest  esse  signum  naturale  alterius  nisi  quatenus  est  illi  simile, 
vel  physice,  vel  intentionaliter:  at  talia  esse  nequeunt:  non  quidem 
physice,  quia  revera  essent  divers-te  rationis :  dcinde  licet  unus  homo 
sit  alteri  physice  similis,  non  tamen  dicitur  eum  reprsesentare :  ergo 
multo  minus  hasc  species  reprsesentaret.  Non  etiam  intentionaliter : 
quia  nihil  habet  talem  similitudinem,  nisi  species  impressa,  vel  ex- 
pressa  alterius  :  sed  illae  qualitates  non  essent  tales  species  conceptus : 
ergo  sie  eos  non  repraesentarent.  Tum  quia  si  essent  signa  naturalia, 
deberent  esse  publica,  et  communia,  subindeque  omnibus  Angelis  ma- 
nifesta;  et  sic  unus  Angelus  non  posset  alteri  loqui,  quin  cseteri  con- 
ceptum  ejus  intelligerent,  quod  valde  Angelorum  dignitati,  et  liber- 
tati  detraheret,  cum  nullum  privatum  possent  alteri  intimare  secre- 
tum.   Xon  etiam  secundum,  quia  si  illa  signa   essent  ex  instituto.    et 


136  DE    ANGELORUM    LOCUTIONE. 

signifieareut  fid  placitum.  maxime  quia  essent  ordinata  ex  communi 
Angelorum  consensu.  adenque  omnibus  essent  nota :  ergo  quotiescum- 
que  unus  Angelus  tale  signum  usurimret  ad  manifestandum  alteri  suum 
conceptum,  c?eteri  quique  Angeli  hoc  ipsum  signum  manifestati^Tim 
cognoseentes.  etiam  conceptum  sigiiificatum  intelligerent.  Deinde,  illa 
signa  couimuni  oinnium  Angelorum  consensu  institui  non  potuissent 
sine  pra^via  locutione.  qua  nempe  invicem  convenirent  ut  hane  rem 
ad  hoc  significandum  usurparent:  ergo  antecedenter  ad  illius  signi 
institutionem  potuissent  loqui,  adeoque  locutio  Angelorum  neeessario 
non  exigit  fieri  per  aliqua  signa.  Secundum  etiam  dici  nequit:  illa 
enim  usurpatio  privata,  et  particularis  institutio  signi,  quse  fieret  ab 
aliquo  Angelo,  non  poterit  alteri  Angelo  intimari  nisi  per  locutionem  : 
ergo  absque  signi  manifestativi  conceptus  usurpatione  potest  unus  An- 
gelus  alteri  loqui,  sicque  eorum  locutio  non  censenda  est  fieri  per  ulla 
signa.  vel  corporea,  vel  spiritualia. 

DiCES  1 :  Glossa  in  illud  Apostoli,  1  ad  Corinthios  13.  Si  Unguia 
homiiium  loquar,  ef  Auf/eloi-um,  affirmat  Angelos  sibi  invicem  loqui 
nutibus.  et  signis:  crgo  Angelorum  locutio  tit  per  aliqua  signa.  — 
Respondeo:  Angelos  in  tantum  dici  posse  loqui  nutibus,  et  signis,  in 
quantum  ad  se  invicem  dirigunt  suos  conceptus,  vel  conceptuum  species, 
quibus  nempo  significant  alteri,  quod  prius  in  mente  latens  habebant ; 
qua  ratione  pariter  nonnuUi  sunt  explicandi  sancti  Patres,  qui  Angelos 
per  signa  qusedam  invicem  loqui  significaut. 

DicES  2:  Ut  unus  Angelus  alteri  dicatur  loqui,  intellectus  An- 
geli  audieutis  debet  per  aliquid  immutari,  et  moveri,  quo  percipere 
possit  conceptum  loquentis:  sed  nihil  aliud  excogitari  potest  ad  id  exe- 
quendnm  magis  congruum.  quam  signum  aliquod  spirituale.  ad  cujus 
pra^sentiam  Angelus  audiens  advertat  et  percipiat  conceptum  loquen- 
tis :  ergo  hsec  signa  sunt  admittenda.  —  Nego  minorem:  illa  nam- 
que  Angeli  audientis  advertentia.  et  perceptio  louge  faciliori  modo 
concipitur  tieri  per  impressam  sibi  uotitiam  objecti,  de  quo  fit  locutio, 
ut  statiin  dicemus:  ergo  h?ee  signa  minus  sunt  congrua,  immo  sunt 
prorsus  frustranea. 

Conclusio  secunda.  —  Axgelica  locutio  xon  fit  per  sim- 

PLICEM  COXCEPTUS  MAXIFE8TATI0XEM.  ET    ORDIXATIOXEM   AD  AUDIEX- 
TE:M  ABSQUE    ALIQUA  IX  AUDIEXTE  MITATIOXE  KEALI. 

Probatur  1.  Per  locutionem  uuus  Angelus  debet  alterum  excitare 
ad  audiendum:  sed  per  illan"i  manifestationem,  et  directionem  non 
potest  Angelus  de  non  audiente  fieri  audiens :  ergo ,  etc.  Major 
constat:  minor  probatur:  ut  Angelus  de  non  audiente  flat  audiens, 
necessario  debet  immutari,  et  moveri,  uon  euim  semper  est  in  actuali 
cousideratione  eorum  omnium,  qufe  cognoscere  potest:  sed  per  illam 
simplicem  manifestatiouem,  et  directionein  uon  potest  Angelus,  qui 
diceretur  audiens ,  realiter  immutari.  Probatur :  nihil  immutatur 
realiter,  uisi  per  aliquid  reale  iu  se  receptum,  vel  a  se  productum : 
sed  per  illam  simplicem  mauifestationem,  et  directionem  Angelus  au- 
diens  nihil  in  se  reale  rei!ipit,  nec  quidpiam  producit:  ergo  nec  dici 
potest  realiter  immutari,  subindeque  nec  de  non  audiente  fieri  au- 
diens.  —  Deinde,  illa  simplex  manifestatio,  et  directio  potius  est  aetus 


DE    ANGELORUM   LOCUTIONE.  137 

voluntatis,  quam  iutollcctus,  iion  solum  quia  est  actus  liber,  quippe 
cum  unus  Angelus  alteri  nonnisi  liberrime  loquatur,  sed  etiam  quia 
est  ordinatio  qusedam,  et  directio  ad  aliquod  extrinsecum,  quse  fit 
per  ipsam  voluntatem  Angeli  dirigentis;  nihil  enim  loquens  aliud  prae- 
staret,  quam  ^olendo  ut  suus  conceptus  tali  vel  tali  fiat  manifestus: 
^t  locutio  angelica  non  est  actus  voluntatis,  sed  intellectus,  ut  pro- 
batum  est  superiori  Conclusione  ex  SS.  Patribus;  idque  apertissime 
tradit  Theodoretus  in  illud  Apostoli:  Sl  Imgais  hoitiinuiii  etc.  ait  enim: 
Angclorum  lingiui  dici  debet  inteUigendi  vis,  per  quam,  non  quce.  sensu 
,sed  inteUigentia  j/ercipiuntur,  manifestant:  ergo  nec  illa  locutio  est 
simplex  directio.  —  Denique,  si  locutio  illa  angelica  esset  simplex 
directio,  uon  posset  unus  Angelus  manifestare  privatum  suum  con- 
ceptum,  et  affectum  alicui  particulari  cui  loqui  diceretur,  quin  oinnibus 
eum  pariter  manifestaret,  quamvis  ipsis  non  ceuseretur  loqui:  siquidem 
in  tantum  audienti  diceretur  suum  indieare  conceptum,  in  quantum 
•oxponeret  illum,  ut  facile  percipiatur  ab  Angelo  in  ipsum  advertente; 
at  ex  hypothesi,  quod  essent  tres  Angeli  simul,  Michael,  v.  g.  non 
2>osset  manifestare  suum  conceptum  Gabrieli  quinRaphael  in  INIichacUem 
^advertens  eum  pariter  conceptum  agnosceret:  sed  hoc  vergit  in  prse- 
Judicium  libertatis  angeliCie,  quod  non  possit  uni  aliquid  indicare 
quin  ab  altero  conciperetur:  ergo,  etc. 

O.TiciLXT  Thomisim::  Loqui  alteri  nihil  aliud  est,  quam  suse  mentis 
conceptum  manifestare,  et  aperire:  sed  unus  Angelus  per  hoc  solum 
alteri  manifestat  suum  conceptum,  quod  voluutate  sua  ipsum  ad  illum 
dirigit:  ergo  per  lioc  prsecise  eum  alloquitur.  Majorem  supponit  Go- 
netus  ut  veram;  niinoreni  vero  sic  probat:  ut  conceptus  unius  Angeli 
manifestetur  alteri,  sufficit  quod  ab  eo  possit  cognosci:  sed  ex  eo 
prsecise,  quod  unus  Angelus  conceptum  suum  voluntarie  ordinet  ad 
alterum,  ut  ei  innotescat,  potest  ille  alter  Angelus  cognoscere:  ergo 
per  talem  ordinationem,  seu  directionem  manifestatur.  Majorem  sup- 
ponit,  ut  evidentem:  minorem  probat:  ut  actu  coueeptus  liber  unius 
Angeli  possit  ab  alio  cognosci,  sufficit  quod  incipiat  pertinere  ad  eum, 
qui  debet  illum  cognoscere,  cum  enim  quilibet  Angelus  natus  sit  per 
^pecies,  quas  in  se  habet  sine  ulla  impressione,  vel  actione  objecti 
in  ipsum,  intelligere  quicquid  ad  se  pertinet,  eo  ipso  quo  Angelus 
ioquens  ordinat  suum  conceptum  ad  alium,  ut  illi  possit  innotescere, 
eo  inquam  ipso  reddit  hujusmodi  cogitationem  pertinentem  ad  illum 
-ad  quem  eam  dirigit:  ergo  hoc  ipso  facit  quod  illa  cogitatio  possit 
ab  eo  cognosci.  —  Respondeo  1.  Negando  majorem;  loeutio  enim  non 
esst  sola  rei  manifestio,  alioquin  qui  velum  quo  tabella  aliqua  ob- 
tegitur  subduceret,  ut  imaginem  in  ea  depictam  alteri  cernendam  exhi- 
beret,  diceretur  per  hanc  exhibitionem  et  manifestationem,  loqui:  et 
quotiescumque  aliquid  conspiciendum  nobis  ab  altero  subjicitur,  to- 
ties  ille  nobis  loqui  diceretur,  quod  certe  nullus  dixerit;  siquidem 
mutus  potest  taliter  rem  videndam  exhibere,  nec  propterea  dicitur 
loqui,  adeoque  locutio  non  est  simplex  rei  cognoscendge  manifestatio, 
maxime  in  sententia  Thomistarum,  quj  locutionem  omnem  per  signa 
fieri  posse  denegant,  ut  etiam  docet  ipse  Gonetus,  qui  disp.  13.  art.  S. 
affirmat  locutionem  angelicam  non  fieri  per  signa  corporea,  aut  spi- 
ritualia;  itaque  ad  locutionem  non   sufficit    simplex    rei  manifestatio, 


138  DE    ANGELORUM    LOCUTIOXE. 

sed  insuper  reqiiiritiir,  ut  idem  eonceptus  loqueutis,  ^el  alius  iu  au- 
diente  formetur.  —  liespondeo  2.  Negando  miiiorem;  nam  ut  revera 
unus  Angelus  alterl  suum  coneeptum  manifestet,  non  suffieit  quod 
ipsum  dirigat.  et  ordinet  ad  illuni  per  suam  voluntatem,  sed  ultra  re- 
quiritur  ut  Angelus  ille  ad  quem  talis  conceptus  dicitur  dirigi,  in  se 
recipint  aliquid,  quo  moveatur  et  excitetur,  ut  advertat  in  illum  An- 
geluin,  qui  vult  ipsi  conceptum  denudare  et  manifestare.  Quantum^is 
enim  Raphai'!,  v.  g.  velit  suum  conceptum  liberum  aperire  Gabrieli, 
nullatenus  in  eum  advertet  Gabriel,  maxime  si  alteri  objeeto  cogno- 
scendo  detineatur,  nisi  recipiat  in  se  aliquid,  quo  amoveatur  a  con- 
sideratione,  et  cognitione  prioris  objecti  ut  suum  cogitatum  in  Ra- 
pha('lem  transferat.  Intellectus  enim  unius  Angoli  non  est  secundum 
se  sufficienter  constitutus  in  actu  primo  ad  cognoseendos  actus  liberos 
alterius,  alias  posset  pro  libito,  et  independenter  ab  alterius  locutione^ 
et  voluntate  eos  cognoscere:  ergo  ut  fiat  potens  in  actu  primo  ad  illos 
liberos  actus  cognoscendos  necessario  debet  compleri  per  receptionem 
alicujus  speciei  a  loquente  ad  ipsum  direct?e,  vel  per  productionem 
conceptus  a  loquente  in  ipso  formati, 

OnjiciuxT  2.  Ideo  actus  liber  unius  Angeli  est  ex  natura  sua  ante 
consensum  ipsius  incognitus  alteri  Angelo,  quia  ip>e  Angelus  qui  eum 
libere  elicuit  habet  ex  vi  su?e  libertatis  dominium  in  talem  actum, 
et  jus  sibi  connaturale  notitiam  ipsius  reserwnndi  quamdiu  voluerit : 
sed  ex  eo  praecise  quod  dirigat  ad  alterum  Angelum  ejusmodi  con- 
ceptum  ut  ei  possit  innotescere,  eo  ipso,  inquit  Gonetus,  cedit  dominio 
et  juri  quod  habet  prsedictuin  conceptum  occultandi:  ergo  eo  ipso  in- 
eipit  mr.nifestari  illi  Angelo  ad  quem  dirigitur:  subindeque  Angelus 
sic  suum  conceptum  manifestans,  censetur  sufticienter  alterum  An- 
gelum  alkqui.  —  Respondeo  concedendo  totum  Argumentum^  et  ne- 
gando  illationem  ex  eo  consequentem;  nam,  ut  supra  dictum  est,  lo- 
cutio  non  est  simplex  rei  manifestatio,  adeoque  talsum  est  quod  An- 
gelus  libere  exponens  suum  conceptum  videndum,  quantumvis  cedat 
juri  et  dominio  quod  habet  occultandi  pra^dictum  actum,  non  prop- 
terea  censendus  est  alteri  loqui.  Si  enim  nullus  sit  qui  in  eum  con- 
ceptum  advertat,  nulla  illius  erit  perceptio,  et  notitia;  subindeque 
pr?eter  manifestationem  conceptus  ex  parte  loquentis,  necessario  etiam 
ab'eo  produci  debet,  et  transmitti  aliquid  in  ipsum  quem  alloqui  in- 
tendit,  ut  nempe  de  non  advertente.  et  non  audiente  fiat  advertens^ 
et  audiens. 

Ob.jiciuxt  3.  In  hoe  diflert  locutio  humana  ab  angelica,  quod 
homo  non  censeatur  alteri  loqui  ex  eo  prsecise  quod  ad  illum  suum 
conceptum  voluntarie  dirigat;  duplici  namque  obstaculo,  inquit  S.  Tho- 
mas,  illius  conceptus  velut  obtegitur  ne  alteri  innotescat:  primo  qui- 
dem  ipsa  libertate  voluntatis,  qua  homo  internos  suos  motus  sibi  ipsi 
resei^vare  potest:  secundo  crassitie  corporis,  ratione  cujus  homo  debet 
uti  aliquo  signo  sensibili,  ut  alteri  homini  suum  coiiceptum  manife- 
stare  queat:  conceptus  autpm  unius  Angeli  uno  dumtaxat  velamine 
obtegitur,  nempe  solo  libertatis  dominio,  pro  quo  libito  potest,  vel  oc- 
cultare,  vel  suos  conceptus  alteri  manifestare:  ergo  hoc  ipso  quod  tol- 
litur  ipsum  velamen,  quodque  tali  dominio  cedit,  ct  ad  alium  suos 
conceptus  dirigit,  censetur  ipsi  loqui.  —  Nego  conseq.  Quiaut  jam  plu- 


DE  ANGELORUM  LOCUTIONE.  139 

riosdictumcst,  locutio,  prseterdeclarationemconceptus,cxig'itnon  solum 
ut  dirigatur  moraliter,  sed  etiam  physice  in  audientem,  quo  neinpe  de- 
non  adverteute,  et  non  audicnte  fiat  advertens,  et  audiens.  Nec  valet 
reponere  cum  Goneto,  ad  id  sufticere  illam  directionem  moralem:  si- 
quidem  illa  directio  moralis  est  actus  pure  internus  Angeli  loquentis, 
quippe  cum  sit  tantum  ejusdem  volitio,  qua  vult  suum  conceptum 
alteri  manifestari,  et  consequenter  per  illum  actum  internum  nihii 
producitur  in  eo  ad  quem  talis  conceptus  dirigitur,  ut  ad  ejus  intui- 
tum  possit  moveri,  et  determinari.  Insnjjer,  motio  moralis  supponit 
laeultatem  jam  advertentem  ad  objectum,  vel  finem  cognoscendum  aut 
amandum:  intellectus  autem  Ang^eli  ad  quem  dirigitur  conceptus  lo- 
quentis  non  supponitur  advertere  in  Ang-elum  loquentem:  ergo  illa 
directio  vel  motio  moralis,  qu?e  se  tenet  ex  parte  Angeli  loquentis, 
non  sufflcit,  ut  determinet  audientem  ad  ipsius  conceptus  manifestati 
cogniiionem. 

Conclusio  tertia.  —  Probabilius  est  unu:\l  Ancjelum  al- 

TERI  LOQUI  PRODUCENDO  IN  EO  CONCEPTUM  OBJECTI  DE  QUO  LOQUITUR, 
iTA  UT  Angelus  AUDIENS  PASSIVE  SE  HABEAT  AD  notttiamrei,dequa 
FiT  LOCUTio.  —  ^  "  Hsec  est  expressa  Doctoris  Subtilis  sententia  in  '^ 
dist.  9.  qu3est  2.  n.  15.,  ubi  propositam  qu?estionem  resolvens  ait:  Be- 
spoiideo:  Angelus  loquitur  Angelo,  causando  in  eo  concepium  immediate 
illius  objecti  de  quo  loquitur.  Ad  cujus  assertionis  probationem  duas- 
profert  rationes  quas  expendemus  infra;  sed  prius  advertendum  est 
cum  ipso  num.  20.,  quod  Angelus  loquens  alteri,  id  efficere  potest 
tribus  modis,  nam,  inquit,  potest  in  ipso  causare  actum  tantum,  ita. 
quod  non  speciem;  et  jjotest  6ausare  simul  actum  et  speciem.;  et  potest 
causare  tantum  speciem:  quem  triplicem  angelicse  locutionis  modum 
ibidein  explicatet  applicat.  —  At  brevius  et  clarius  in  Heportatis,  n.  13. 
ubi  cum  dixisset  Angelum  loquentem  in  audiente  producere  posse 
primo  actum  cum  specie ;  deinde  actum  sine  specie;  posti'a  speciem  sine 
actu;  probat  singula:  Primum,  quia  quod  est  receptivum  a  quolihet 
hahente  actu  primo  causatum  in  virtute  potest  ipsum  recipere:  sed  An- 
gelus  est  recepjtivus  speciei,  et  actus  quandoque  siynul,  et  alius  sufficienter 
causans;  igitur  etc.  Secundum,  quia  possihile  est  Angelum  communicare 
conceptum  alferi,  cujus  notitiam  hahet  hahitualiter,  cum  prius  hahidt 
speciein:  quia  in  nohis  videmus  quod  actus  potest  causari  novus  sine 
specie  nova;  igitur  et  in  Angelis.  Et  sic  credo  quod  communiter  loqu- 
untur.  Tertium,  quia  inferior  Angelus  nonpotest  impedire  s2iperiorem  ab 
actu  suo;  igitur  si  supeHor  stet  in  actu  suo,  qui  incompossihilis  est  actui 
quem  vellet  causare  inferior  per  suam  locutionem,  non  retrahit  ipsum 
al)  illT)  actu;  potest  tamen  causare  speciem,  quia  species  causata  non  re- 
frahit  ipsum  a  tali  actu.  Unde  sicid  existens  in  forti  imaginatione  hene 
recipit  alhi  oblati  coram  oculis,  et  actum  non  recipit  tunc,  tamen  postea 
potest  rememorare;  sic  si  Angelus  etc. 

Probatur  itaque  conclusio  ratione  Doctoris,  quam  sic  efformo  ' '  ^:  Lo- 
quens  intellectualiter  intendit  eum  cui  loquitur  deducere  in  cognitio- 
nem  rei,  de  qua  fit  locutio:  ergo  si  possit  tamquam  causa  totalis,  et 
absque  ullo  medio  eam  cognitionem  producere  in  audiente,  revera  cen- 
sendus  est  eam  de  facto  producere:  sed  certo  id  potest:  ergo  ejus  lo- 


140  DE   ANGELORUM   LOCUTIONE. 

cutio  fit  per  formationem  iiotitia?  illius  rci  de  qua  fit  sermo.  Major 
constat,  ad  id  enim  unice  ordinatur  locutio,  ut  audieus  rern  cognoscat, 
et  apprehendat,  de  qua  a  loquente  fit  sermo.  Minorem  probat  Doctor: 
intellectus  Ang-eli  loquentis  cum  specie  intelligibili  objecti  concur- 
rentis  ad  sui  notitiam,  est  causa  effectiva  adajquata  sufficiens  ad  pro- 
ducendam  talem  notitiam  in  quocuraque  intellectu  debite  applicato. 
et  capaci  talis  cognitionis:  sed  intellectus  Arigeli  audientis  est  capax 
talls  cog-nitionis  liabendae,  et  sufflcienter  censetur  applicari  quoties 
•est  in  potentia  ad  eam  cognitionem  habendam,  qualiter  est  dum  habet 
rationem  audientis:  ergo  tunc  intellectus  Angeli  loquentis  potest  cau- 
isare  in  ipso  cognitionem  iHam.  Major  constat,  quidquid  enim  est  po- 
tens  producere  efiectum  aliquem  iu  uno  subjecto  capaci  ad  recipien- 
dum  eumdvMn  effectum,  revera  potest  eum  eff"ectum  iu  eo  producere; 
ergo  cum  intellectus  Angeli  informatus  specie  intelligibili  ab  objecto 
excepta  possit  effective  illius  obiecti  coguitionem  producere  in  seipso, 
poterit  etiam  illam  producere  in  quocumque  iutellectu  capaci  ad  re- 
cipiendam  talom  cognitionem.  Probatur  minor:  ut  intellectus  censea- 
tur  capax  percipiendse  cognitionis  alicujus,  duo  tantum  requiruntur: 
primum  quod  habeat  vim  intellectivam,  qua  possit  objectum  sibi  re- 
prpesentatum  percipere.  quoquo  modo  in  eo  fiat  illa  objecti  re])r*sen- 
tatio  et  receptio,  nempe  vel  a  seipso,  vel  a  Deo,  vel  ab  altero  An- 
gelo:  secundum,  quod  ita  noii  detineatur  cirea  cognitionem  actualem 
alicujus  objecti.  ut  nullatenus  ab  ea  possit  removeri,  nec  aliam  su- 
scipere:  at  quilibet  Angelus  audiens  taliter  se  habet,  quippe  nullus 
est  Angelorum.  qui  facultatem  intellectivam  expeditam  non  habeat; 
nuilusque,  qui  non  pcssit  ab  uno  objecto  conspiciendo  subduci,  ut  ad 
alterius  notitiam,  et  intuitum  deducatur.  Non  enim  de  facto,  et  actu 
Angeli  noscunt  ea  omnia  quorum  cognitionem  habere  possunt,  alio- 
quin  summa,  et  immensa  foret  eorum  cognoscendi,  et  intelligendi 
virtus;  subindeque  capaces  sunt  cognitiouis  excipiendse  a  quocumque 
llla  ingeratur.  Quod  autem  Angelus  capax  sit  cognitionis  recipiendae 
ab  alio  quam  a  se  formatcC,  patet;  tum  quia  unus  Angelus  ab  altero 
illunnnatur,  ut  sequenti  Quicstione  probabitur;  illuminatio  autem  fit 
per  impressam  notitiam  objecti  ab  illuminante  Angelo  cogniti:  tuni 
quia  nemo  diffiteri  potest  Deum  posse  producere  in  quolibet  intellectu 
creato  notitiam,  non  solum  habitualem,  sed  etiam  actualem  objeeti 
cujuslibet,  tam  naturalis  quam  supernaturalis:  ergo  necessum  est  ut 
intellectus  ille  capax  sit  suscipiendai  talis  notitiai  ab  externo  prin- 
cipio  productse. 

^  "■  Probat  2  Doctor,  numcro  19:  Angelus  inferior  cognoscit  se  intui- 
tive  per  essentiam:  ergo  et  superior  cognoscit  ipsum  per  eamdem  ejus 
essentiam  intuitive:  sed  Angelus  cognoscit  objecta  extra  se  formando 
de  iis  eonceptum:  igitur  etiam  per  istum  conceptum  productum  in 
intellectu  Angeli  audientis,  potest  hic  audiens  cognoseere  objectum 
intellectum  ab  Angelo  loquente  etiam  in  quacumque  distantia.  —  Coii- 
firmatur:  si  quid  obstaret  quominus  Angelus  loquens  posset  causare 
conceptum  in  intellectu  audientis  similem  illi  quem  ipse  loquens  ef- 
format,  maxiiue  quia  intellectio  illa  seu  conceptus  est  actio  vitalis  et 
immanens  atque  tota  residens  intra  facultatem  intellectivam  a  qua 
producitur:  at  hoc  non   obstat;  quod  ut  manifestum  fiat,  duo  sunt  In 


DE    ANGELORUM    LOCUTIOxNE.  141 

intellectione  distinguenda,  nempe  via,  et  terminus :  expressio  objecti^ 
et  conceptus  expressus:  inter  quae  hoc  diserimen  occurrit,  quod  via  et 
expressio  sit  aetio  vitalis:  terminus  autem  et  conceptus  est  qualitas 
vitaliter  quidem  producta,  at  non  est  qualitas  formaliter  vitaJis.  Im- 
plieat  quidem  intellectionem  priori  modo  acceptam,  nimirum  quate- 
nus  est  via  et  expressio,  in  alio  produci  quam  in  ipsa  facultate  for- 
maliter  intelligente.  At  nihil  obstat  quominus  conceptus  ille  expres- 
sus,  seu  qualitas  iUa  vitaliter  producta  et  in  suo  esse  qualitatis  per- 
fecta,  concurrere  possit  ad  productionem  similis  conceptus.  Si  quid 
enim  officeret,  maxime  quia  producitur  et  conservatur  vitaliter;  vita- 
litas  autem  est  quid  immanens,  et  ita  propria  viventis  et  intelligentis^ 
ut  transire  non  possit  ad  alteruni  intellectum,  ut  vivat  per  vitam  al- 
terius.  Sed  haec  ratio  nulla  est,  siquidem  conceptus  ille  expressus,  seu 
c(ualitas  illa  per  intellectionem  vitalem  producta  non  est  sterilis  ex 
se,  nam  fatentur  omnes  hunc  conceptum  in  memoria  relinquere  sui 
vestigiuHi  seu  speciem  et  imaginem;  hoc  autem  non  tit  nisi  per  pro- 
ductionem:  igitur  conceptus  ille  foecundus  est  et  productivus.  Deinde,, 
conceptus  ille  si  sit  formatus  a  cognitione  scientifica  vel  fidei  vel  opi- 
nionis,  producit  aut  auget  habitum  scientiae,  opinionis  aut  fidei :  itaque 
habet  quamdam  fa?cunditatem,  nec  omnino  sterilis  est.  Quidni  igitur 
concurrere  poterit  cum  altero  intellectu  ad  producendam  intellectio- 
nem  similem  illi  per  quam  ipse  conceptus  expressus  fuerat  formatus^ 
maxime  cum  hic  conceptus  sit  qualitas  non  vitalis  formaliter,  nee 
proinde  ex  se  essentialiter  exigens  ut  subsistat  intra  facultatem  per 
quam  producta  est?  Potest  itaque  fieri  transiens  ab  uno  intellectu  ad 
alterum.  Accedit  quod  una  species  intentionalis  et  una  lux  ad  alte- 
rius  productionem  conducit,  cur  ergo  pari  ratione  unus  eonceptus 
expressus  ad  alterius  formationem  non  poterit  concurrere?  cum  aeque 
ac  illa  sit  qualitas  absoluta.  Nec  his  officit  quod  in  proprio  intellectu 
conceptus  ille  alterum  non  gignet,  inde  enim  non  sequitur  quod  con- 
ducere  non  possit  ad  formandum  similem  conceptum  in  altero  intel- 
lectu.  In  proprio  quidem,  a  quo  formatus  est,  nihil  producit  quia  hic 
intellectus  non  indiget  alterius  conceptus  formatione,  cum  jam  sit 
sub  actu  int  41ectionis.  Verum  alius  intellectus  indiget  isto  conceptu 
ut  possit  mentem  loquentis  intelligere  et  ei  respondere.  Igitur  nulla 
ex  parte  repugnat  ut  conceptus  ille  expressus  ab  illo  Angelo  tran- 
smittatur  in  intellectum  alterius  quem  Angelus  ille  vult  alloqui.  "^ 
Ob.jicies  1.  Supradictuui  Doctoris  Subtilis  fundanientum  videri 
oiimino  falsum;  etenim  si  onine  principiuni  productivum  alicuius  ef- 
fectus  in  seipso,  esset  etiaiu  productivum  ejusdem  effectus  in  quoli- 
bet  alio  capaci  ad  eum  recipiendum ,  sequeretur  prhno,  quod  oculus 
Petri,  qui  producit  in  se  visionem  parietis  albi,  posset  eanidem  visio- 
nem  producere  in  oculo  Pauli  circa  parietem  non  occupato :  secundo, 
sequeretur  quod  Angelus  beatus  producere  posset  visionem  beatificam 
in  intellectu  alterius  Angeli  non  beati:  tertio,  quod  intellectus  An- 
geli  absque  omni  suse  voluntatis  concursu  posset  cognitionem  suam 
in  intellectu  altsrius  producere ;  siquideni  secluso  omni  actu  volunta- 
tis  potest  intellectus  cum  specie  impressa  producere  in  se  intellectio- 
nem  objecti,  cujus  speciem  habet:  sed  hae  illationes  sunt  absurdse,  et 
improbandse :  ergo  absurdum  pariter  principium  quo  nostra  sententia 


142  DE    ANGELORUM    LOCUTIONE. 

nititur.  —  Kespondeo  negando  majorem:  fimdamentum  enim  Doetoris 
non  ita  debet  accipi  universaliter  quasi  velit,   quod  omne  principium 
productivum  efte.-tus  in  se  sit  etiam  productivum  in  alio-,  sed  solum 
quando  prineipium  produeens,  et  passum  reeipiens  effeetum  produetura 
imieem  proportionantur,    ita  quod  unum  sit  suseepti"VTim  effeetus  al- 
terius  ejusdem  ordinis,  et  rationis.    Unde  ad  prlmam  ratlonem  dieo, 
nullam  esse  paritatem  inter  intelleetum  angelieum,  et  oeulum  corpo- 
reum,  intelleetus    enim  angelieus    longe   majorem    habet   activitatem 
qiiam  quailibet  potentia  eorporea,  adeoque  plura  potest  quam  oculus 
qui  cum  sit  faeultas  materialis,  et  omnino  corporea,    nee  sufficienter 
alteri  oculo  applicata.  inde  non  mirum  si  eum  in  se  materia^  sit  expers 
nullique  eorpori  illigatus,  sese  intime  pri«sentem  alteri  Angelo  sistere 
possit,  et  in  ejus  intellectuin  suam  ffficunditatem  exerere;  quippe  euui 
nullo  prorsus  eorporeo  obstaculo  prsepediatur,  et  alter  Angelus  possit 
ab  alio  in  se  produetam  uotitiam  revera  reeipere;    siquidem  Deus  in 
intellectum  angelieum  non    solum  speeies    rerum,  et   omnes    habitus 
supernaturales,    sed  et  quamlibet   eognitionem  etiam  ij^sam  visionem 
beatifleam  producere  potest;  adeoque  nulla  apparet  repugnantia,  nec 
ex  parte  Angeli  loquentis,  nec  ex  parte  audientis,  quod  unus  in  alium 
suam  notitiam  ingerere  possit.  Secus  est  autem  de  faeultate  corporea, 
qualis  est  oculus,  quia  nee  sufficienter  in  aliam  est  activa  propter  de- 
fectum  suffieientis  applicationis  v,  g.  ad   alterum  oeulum  in  quo  de- 
beret  operari.  Ad  Hecundayn    illationem  dit-o,    nullam   esse  paritatem; 
princ-ipium  enim  Doetoris  Subtilis  tantum  intelligitur  de  facultate  pro- 
priis  naturie  viribus  operante,  quseque  sit  veluti  ex  se  suorum  aetuum 
domina,  nec  egeat  ullo  supernaturali  auxilio  ad  illos  elieiendos,  qua- 
lis  non  est  intellectus  beatificus  respeetu  visionis,  qu;e  cum  a  lumine 
glorise  tamquam  a  superuaturali  principio  pendeat,  adeoque  superna- 
turalis  sit  in  entitate;    inde  fit  quod    non  possit  reeipi,  nee  exeri  in 
intellectu  pure  naturaliter  se  habcnte.  qualiter  se  haberet,  si  illam  ab 
alio  productam  unus  Angelus  non  beatus  exeiperet.  Ad   tertiam  illa- 
tio7iem  dieo,  plura  requiri  ut  intelleetus  produeat  aliquid  extra  se  quam 
in  se ;  licet  enim  sit  facultas  naturalis,  voluntati  tamen  subordinatur, 
et  ad  ejus  imj)erium    potest  suum  actum  non  primarium,  sed  secun- 
darium,  qualiter    voluntas  statuerit,  elieere:  unde    licet  in  se  prima- 
riam  rei  intellectiouem  ad  ejus  pra^^sentiam,  vel  eum  illius  specie  pos- 
sit  absque  voluntatis    imperio  producere,    tamen  non   posset  eamdem 
aetionem  in  aliud    edere  nisi  ex    imperio  voluntatis :  cum    enim    illa 
aetio  ad  extra  omnino  sit  libera,  opus  est    ut  a    voluntate   dirigatur. 
Oij.jiciES  2.    Cognitio  est  actus  vitalis :  sed  hic  ita  exigit  essentia- 
liter  produei  a  principio  intrinseco  in  quo  residet,  ut  nonnisi  per  mi- 
raculum    ab  alio    posset  effici,    imo  etiam  nonnulli    id  divinitus   fieri 
posse  denegant :  ergo  multo  minus  poterit  produci  ab  uno  Angelo  in 
intellectu  alterius  mere  passive  se  habente.  —  Respondet  1.  Noster  Her- 
rera  Disp.  11.    q.  7.  diei  posse,    quod  Angelus    audiens   non  tantum 
passive  se  habeat  ad  aetum  quo  eognoscit,  et  intelligit  id,  de  quo  alius 
loquitur,  sed  ctiam  quod  revera  eoneurrat  ad  formandam  notitiam  una 
eum  speeie  verbi  prolati,  vel  cum  verbo  ipso  prolato  a  loquente,  et  ad 
intellectum    audientis  direeto;    ita  quod  loquens  se  habeat  aetive,  et 
operative  respeetu  illius  speciei,  vel  verbi  ad  audientem  directi.  et  au- 


DE    ANGELORUiVI    LOCUTIOiNE.  143 

^ieiis  se  habeat  reeeptivc,  et  passive  ad  exceptionein  illius  speciei,  vel 
verbi  a  loqucnte  directi:  sed  concurrit  cffective  cum  ipso  verbo,  vel 
cum  ejus  specie  ad  forniandam  notitiaiii;  adeoque  hycc  notitia  qua  au- 
diens  percipit  objoctum,  de  quo  fit  locutio,  re^era  est  actus  vitalis, 
quipi)e  producitur  ab  cijus  intellectu  eflective  concurrente  cum  verbo 
transmisso  a  loquente  ad  formandam  illam  notitiam.  Vcntm  cum  ha'C 
responsio  aliena  videatur  a  mente  Doctoris,  ut  patet  ex  his,  quse  ibi- 
dem  maxime  n.  20.  subjicit,  ubi  resolvit  quod  loqiiens  notitiam  sui 
conceptus  ingererc  possit  in  audientem  tribus  modis:  primo  si  audiens 
non  habet  speciem  objecti,  de  quo  loquendum  est,  tantum  in  eo  cau- 
sat  actum  notiti» :  secundo,  si  non  habeat  speciem,  audiens  potest  ac- 
cipere  a  loquente  speciem,  et  actum :  tertio,  si  habeat  notitiam  actua- 
lem  de  illo  objecto,  tantum  a  loquente  accipit  speciem,  qua  moveatur 
ut  attendat  ad  conceptum  ab  ipso  loquente  formatuin  ;  censet  ergo 
Doctor  posse  interdum  loquentem  causare  solum  actum  intelligendi 
in  audiente ;  idcirco  R.espondeo  negando  minorem :  non  enim  ad  ra- 
tionem  actus'  vitalis  requiritur,  quod  producatur  ab  ipsomet  vivente, 
sed  sufificit  quod  per  eum  tendat  vitaliter,  et  quatenus  est  potentia 
vitalis  in  objectum,  sive  interim  talis  actus  producatur  ab  ipsa  vitali 
potentia,  sive  non.  In  tantum  enim  dicitur  actus  vitalis,  in  quantum 
per  ipsum  potentia  vitaliter  objectum  suum  percipit.  nec  ad  rationem 
vltalis  quidpiam  videtur  aliud  desiderandum.  Quod  si  contingat  inter- 
dum  actum  illum,  qui  vitalis  dicitur,  ita  exigere  produci  a  potentia, 
in  qua  residet,  ut  a  nulla  alia  videatur  procedere  posse,  id  non  est 
repetendum  ex  parte  vitalitatis,  sed  vel  ex  eo  quod  nulla  adsit  causa 
secunda,  qivx  talein  actum  producere,  et  in  potentiam  vitalem  eum 
transmittere  valeat :  vel  quia  per  se  cum  sufficientissima  sit  ad  euin 
actum  producendum,  congruentius  actus  illius  productio  videtur  esse 
tribuenda  potenti;ie,  qujc  per  eum  actum  operatur,  quam  aliena),  etsi 
ab  aliena  potentia  etiam  posset  produci.  —  Si  quis  autem  necessario 
exigat  ad  rationem  vitalis  actus,  quod  a  potentia,  qu3e  per  eum  ope- 
ratur  produci  debeat,  illud  absolute  negabo :  nec  arbitror  contrarium 
sentientes  ulla  ratione  sufficlenti  id  posse  evincere. 

Objicies  3.  Notitia  illa  in  audiente  producenda  formaretur  vel  ab 
intellectu,  vel  a  voluntate  loquentis:  neutrum  dici  potest.  Non  quidem 
ab  intellectu,  hic  enim  non  est  principium  productivum  actionis  vi- 
talis  extrinsecum,  ipsius  namque  operatio  tota  imnianens  est,  quippe 
cum  operetur,  non  ut  se  communicet,  sed  ut  se  perficiat ;  nec  circa 
objecta  effundatur  quemadmodum  voluntas,  sed  omnia  ad  se  pertrahat. 
Noii  etiam  secundum,  voluntas  namque  non  potest  esse  principium 
intellectionis,  nec  in  suo,  nec  in  alieno  intellectu.  —  Nego  mino- 
rem ;  nam  affirmari  potest,  quod  illa  notitia  in  audiente  producta 
formetur  ab  intellectu,  et  a  voluntate  Angeli  loquentis ;  ab  intel- 
lectu  quidem  efficienter,  a  voluutate  vero  imperative.  Quod  prove- 
niat  ab  intellectu,  constat  ex  probatione  Conclusionis ;  licet  autem 
intellectus  sit  facultas  immanenter  operativa  respectu  suiC  propriae  no- 
titi?e,  et  perfectionis,  iiide  non  sequitur,  quod  nofi  posset  etiam  esse 
operativa,  et  productiva  respectu  notitiiie,  et  perfectionis  alterius.  Quis 
enim  contrarium  evincet  ?  Quod  etiam  ad  eain  cognitionem  forinandam 
concurrat  voluntas  Angeli  loquentis,  docet  Doctor  ibidem  n.  23.  et  ex 


144  DE   ANGELORUM    LOCUTIONE. 

eo  Poncms  dicens,  quod  quamvis  intellectus,  et  speeies  impressa  obje- 
cti,  de  quo  fit  locutio,  sit  causa  totalis  immediata  cognitionis  produ- 
ctse  in  audiente,  tamen  dependet  in  productione  illa  ab  imperio  volun- 
tatis,  ita  ut  sine  ipso  nequeat  producerc:  quod  patet  a  posterioii,  quia 
alias  Angelus  necessario  loqueretur  omnibus  Angelis  applicatis,  et  non 
impeditis  per  attentionem  ad  alia  objecta,  quod  est  inconveniens.  Quod 
autem  posset  intellectus  habere  hujusmodi  subordinationem  ad  volun- 
tatem,  etiam  patet,  quia  sicut  intellectus  habens  cognitionem  alicujus 
objecti,  tamen  a  voluntate  pendet  quantum  ad  conservationem  talis 
cognitionis,  quippe  cum  ipsum  avocare  possit  voluntas  ab  ipso  objecto 
considerando,  et  ad  alterius  notitiam  dedueere;  ita  pendere  potest  a 
voluntate  in  productione  cognitionis  in  intellectu  alterius  Angeli.  — 
Observat  pariter  ibidem  Doctor,  quod  quamvis  Angelus  loquens  prius^ 
debeat  formare  in  seipso  notitiam  objecti,  quam  eam  producat  in  in- 
rellectu  audientis;  illa  tamen  prior  formata  notitia  non  concurrit 
tamquaiii  conditio  sine  qua  non,  quse  prserequiratur  in  loquente  ad 
hoc,  ut  possit  velle  alteri  propriam  suam  notitiam  ingerere;  Q?<wz, 
inquit  Doctor,  in  e/Jecfibus  siibordinatis,  qiice  sant  ejusdem  ratiojiLs, 
et  quorum  uterque  natus  est  gigni  a  causa  cequivoca,  non  oportet  prio- 
rem  esse  causam  posterioris;  sed  ntnimque  causari  ab  eadem  causa 
ceqiiivoca:  et  hoc  specialiter  est  in  proposito :  quia  intellectio  actualis 
non  ita  habet  rationem  parentis  sicut  memoria.  Unde  Pcder  in  divinis 
gignit  memoria,  non  intelligentia. 

Ob.jicies  4.  Quamvis  Angelus  posset  producere  cognitionem  olyecti 
a  se  intellecti  in  alio  Angelo,  attamen  non  propterea  diceretur  ipsi 
loqui :  ergo  locutio  non  consistit  in  hujusmodi  productione.  Probatur 
antecedens  :  locutio  importat  necessario  distinctam  significationem  con- 
ceptus  loquentis  de  re,  de  qua  fit  locutio:  sed  per  productionem  co- 
gnitionis  de  objecto  non  significaretur  conceptus  Angeli  producentis 
ipsam ;  siquidem  Angelus  habens  illam  notitiam  in  se  productam,  ne- 
sciret  quis  eam  produxisset :  ergo  per  id  lormaliter  non  diceretur  ipsi 
loqui.  —  Respondeo,  ad  veram  locutionem  non  necessario  requiri,  quod 
audiens  cognoscat  distincte  quis  eum  alloqaatur.  Fieri  enim  potest, 
ut  quis  nobis  loquatur  aliquo  interposito  obstaculo,  quem  idcirco  nosse 
non  poterimus,  nec  propterea  minus  vera  et  proprie  dicta  erit  ejus 
locutio :  ergo  a  pari  poterit  Angelus  loquens  revera  loqui  suum  signifi- 
cando  conceptum  audienti,quamvisaudiens  propter  aliquaimpedimenta, 
vel  ipsum  non  videat,  vel  nesciat  loquelam  ab  ipso  provenisse.  Unde 
neganda  est  sequela  antecedentis,  necnon  et  major  probationis  illius  :; 
ad  veram  enim,  et  perfectam  locutionem  sufficit.  ut  cognoscatur  illa 
res,  de  qua  fit  locutio,  nec  necessum  est  ut  loquens  etiam  distincte 
ab  audiente  sit  cognitus. 

Objicies  5.  Si  Angelus  alteri  loqueretur  producendo  in  eo  suam 
notitiam,  sequeretur  quod  Angelus  malus  loquens  alteri  non  posset 
mentiri:  sed  falsum  consequens:  ergo  et  antecedens.  Major  patet:  non 
enim  posset  in  altero  alium  formare  conceptum,  quam  omnino  confor- 
mem  ipsi,  quem  in  se  haberet,  et  consequenter  non  loqueretur  contra, 
sed  juxta  mentem  propriam.  Minor  etiam  constat;  nam  Angeli  mali 
re  ipsa  sunt  spiritus  fallaces;  pleni  dolo,  et  omni  malitia,  et  de  dia- 
bolo  dicitur  Joannis  18.   Quod   homicida   erat  ab  initio,  et  in  veritate 


DE   ANGELORUM    LOCUTIONE.  145 

ifoii  stetlt;  quia  non  est  veritas  In  eo;  cum  loquitur  mendaciiim  ex 
in-opriis  loquitur,  quia  mendax  est,  et  pater  ejus,  nempe  inendacii. — 
Nego  sequelam  majoris:  quamquam  enim  Angelus  per  productionem 
su3e  notitiae  alteri  loqueretur,  non  minus  ea  posset  mentiri :  siquidem 
])Osset  in  se  lormare  unam  notitiam  oppositam,  et  contrariam  primse, 
([uam  habuerat  de  objecto,  et  ipsam  sccundam  nofritiam  alteri  sig-nifl- 
care  quasi  revera  esset  prima  notitia,  quam  habuisset  de  objecto,  cum 
tamen  non  esset  prima,  nec  primaj  coniormis,  sicque  apparet  quod 
mentiretur. 

DiCES  6:  Si  angelica  locutio  fieret  per  productionem  notitiae  in  intel- 
lectu  audientis,  sequeretur  unum  Angelum  non  posse  loqui  alteri  in 
quacumque  distantia  posito:  sed  lioc  videtur  absurdum :  ergo  et  id 
unde  sequitur.  Probatur  major:  non  potest  fieri  ulla  actio  in  distans, 
nisi  prius  agatur  in  medium ;  medius  autem  aer,  vel  aliquod  aliud 
corporeum  inter  utrumque  Angelum,  non  est  medium  locutionis  an- 
gelicai  receptivum :  corporeum  enim  non  potest  esse  subjectum  rei  spi- 
ritualis:  ergo,  etc.  —  Negat  majorem  Doctor  n.  16.  et  ad  ejus  pro- 
bationem  respondet  Angelum  posse  sui  conceptus  notitiam  in  altero 
Angelo  distante  producere  absque  eo  quod  producat  aliquid  in  medio: 
siquidem,  ut  probatum  est  in  Physicis,  ficri  potest  aliquando  actio  cor- 
porea  in  distans  absque  ulla  prorsus  actione  in  medium,  maxime  vero 
quando  medium  non  est  productivum  similis  qualitatis  productse  :  ergo 
multo  magis  etiam  fieri  potcrit  actio  spiritualis  in  distans.  —  ^  "  Sen- 
tentiam  istam  luculenter  declarat  Doctor  in  Reportatis  Farisiensibus, 
qusest.  3.  dist.  9.  mim.  2.  ubi  ait :  Potest  Angelus  alteri  distanti  loqul 
immediate  nihil  causando  in  medio.  Quia,  ut  mox  adjicit,  in  locutione 
Angelorum  nidlo  modo  dependet  actio  in  extremum  ab  actione  in  me- 
dium.  Quod  cum  multis  modis  et  exemplis  probasset  distinxissetque 
n.  4.  agentis  prsesentiam  ab  illius  virtute,  ita  quod  agens  possit  esse 
prsesens  alicui  virtute  et  potentia,  ubi  non  adest  per  entitatem  et  prse- 
sentiani;  quia  potentia  non  semper  requirit  contactum  physicum  inter 
agens  et  patiens  ;  tamdem  concludit  sic  :  potest  Angehis  loqui  Angelo 
distanii,  ita  quod  secundum  terminum  potentice,  quia  sic  causabit  iu 
eo  e/fectum  ac  si  non  distaret  localiter.  Ex  quibus  formari  potest  lioc 
argumentum:  quando  actio  talis  est  naturse  ut  ex  se  fieri  possit  erga 
passum  distans  independenter  a  medio,  et  tanta  facilitate  ac  si  passum 
ab  agente  esset  indistans,  actio  illa  fieri  potest  non  obstanti  quacum- 
que  distantia :  sed  talis  est  locutio  angelica:  igitur  etc.  Major  est  certa. 
Minor  pariter  constat.  Actio  enim  pure  spiritualis  et  ab  agente  spiri- 
tuali  erga  passum  spirituale  nullatenus  pendet  a  medio  corporeo^  cum 
hoc  illius  actionis  suscipiendae  sit  incapax.  Igitur  spatium  aut  medium 
interjacens  Angelum  loquentem  inter  et  audientem  prajpedire  non  po- 
test  istam  locutionem,  et  Angelus  audiens  quantumvis  distans  attin- 
gitur  immediate  per  virtutem  loquentis,  ae  si  nullatenus  distaret.  — 
Nec  est  quod  objiciant  adversarii  inde  sequi  quod  unus  Angelus  alte- 
rum  etiam  infinite  distantem  posset  alloqui.  Si  enim,  inquiunt,  distantia 
huic  locutioni  non  officiat,  quaicumque  tamdem  illa  cogitetur  ange- 
licse  isti  locutioni  non  obstabit.  —  Bespondeo  enim  hanc  instantiam 
nullius  esse  roboris  et  momenti,  utpote  cum  distantia  infinita  inter 
duos  Angelos  sit  prorsus  chimerica  et  fictitia,  nam,  intra  universi  li- 

Frassen  TheoL  Tom.  IV.  10 


146  DE.ANGELORUM    LOCUTIONE. 

inites  haec  cogitari  nequit,  utpote  cum  mundus  omni  ex  parte  finitus 
sit  et  limitatus.  Si  vero  statuatur  in  spatiis  imaginariis,  certe  imaginaria 
prorsus  erit  et  commentitia  atque  otiantis  et  feriatse  mentis  inanis  fce- 
tus.  Quoniam  tamen  Doctoris  quidam  discipuli,  ut  Lichetus,  Mastrius, 
Tataretus  et  alii  contendunt  Doctorem  ipsum  non  absolute  statuere 
angelicam  locutionem  fieri  posse  in  quacumque  distantia,  idcirco  "  ^ 
Respondeo  2.  Quod  si  revera  non  posset  fieri  actio  in  distans,  quin  fieret 
productio  similis  in  medio,  non  erit  absurdum  concedere,  quod  Angelus 
non  possit  loqui  Angelo  distanti;  neque  exinde  sequitur  ulla  imperfectio 
in  Angelis;  sicut  nec  est;  imperfectio  in  liominibus,  quodunus  alteri  non 
possit  loqui  in  maxima  distantia  posito,  adeoque  negari  potest  Minor. 
Hse  autem,  et  ca?terse  quseque  difficultates  faciliori  negotio  dissol- 
veret,  qui  Subtilis  Doctoris  sententiam  ita  interpretaretur,  quod  velit 
Angelum  loquentem  non  absolute  producere  nolitiam  totalem  et  adic- 
quatam  in  intellectu  audientis,  sed  tantum  speciem  et  imaginem  con- 
ceptus  a  se  formati:  ita  quod  illa  species  recepta  in  intellectu  audien- 
tis  cum  ipso  efi^ective  concurrat  ad  formandam  notitiam  de  objecto 
de  quo  fit  locutio  ;  quse  est  ipsissima  sententia  Alensis  2.  parte  q.  27. 
membro  7.,  necnon  et  Seraphici  Doctoris  in  2.  dist.  10.  art.  3.  q.  1. 
ubi  ait :  Ad  loquendum  aufficit  ipsi  Angelo  ipsa  species  intelligibilis, 
quce  ex  virtute  intellectiva  ipsius  Angeli  j)er  vim  voluntatis  potest  ad 
alterum  protendi.  Et  sicut  illa  species  dum  oam  sibi,  et  in  se  contue- 
hatur  intellectus,  erat  verbum  interius,  sic  dum  eam  protendit  ad  alte- 
rum,  efficitur  quasi  iiufus,  et  verbum  extenus :  et  quia  tam  illa  spe- 
cies,  quam  virtus  protendens  illam  ad  alterum,  et  ipsa  protensio  spi- 
ritualis  est,  ideo  non  indiget  corporcdi  medio  deferente:  sed  quia  virtus 
illa  finita  est,  necesse  est  ad  hoc  quod  unus  Angelus  intellectum  altc- 
rius  Angeli  loquendo,  Jioc  est  illam  speciein  protendendo  excitet,  quod 
finita  distantia  ad  invicem  distent.  Quorum  utique  sententiam  saltem 
ex  parte  tuetur  Doctor,  quippe  ut  supra  dictum  est,  docet  aliquando 
Angelum  loquentem  solum  producere  speciem  in  intellectu  audientis. 
Dum  autem  asserit  Angelum  loquentem  esse  causam  totalem  notiticC 
productae  in  intellectu  audientis,  dici  posset  eum  loqui  de  cognitione 
objectiva,  nempe  de  specie  quam  ad  audientem  dirigit,  et  cum  qua 
per  modum  objecti  concurrit  ^  "  ad  formandam  intellectionem  et  con- 
ceptum  formalem  in  intellectu  Angeli  audientis. 

Petes  primo:  quomodo  se  habecd  Angelus  audiens  in  recipiendo  illo 
conceptu  expresso  ab  Angelo  ipsi  loquente  in  ejus  intellectu  producto. 

Respoxdeo  quod  cum  primum  producitur  et  transmittitur  ipse  con- 
ceptus,  Angelus  audiens  habet  se  mere  passive  ;  quemadmodum  ^  e 
habet  ad  speciem  impressam  in  corum  senteutia  qui  ipsam  existimant 
neeessariam  in  locutione  angelica  ;  neque  enim,  ut  mox  dictum  est, 
Angelus  audiens  per  immissum  illum  conceptum  intelligit  formaliter, 
cum  hoc  sit  impossibile  sicut  impossibile  existere  existentia  alterius 
et  vivere  alterius  vita.  Unde  per  illam  receptionem  coneeptus  expressi 
tantum  excitatur  intellectus  Angeli  audientis,  sicut  excitaretur  per 
speciem  receptam  ab  objecto,  ad  formandam  intellectionem  et  conce- 
ptum  formalem  similem  illi  quem  efformavit  Angelus  loquens,  per 
quem  formalem  conceptum  vitaliter  intelligit,  et  videt  ac  percijDit  id 


DE   ANGELORUM   LOCUTIONE.  147 

quod  alius  ipsi  intimare  ac  significare  voluerat.  Deinde,  producendo 
alium  conceptum  remittit  illum  ad  Angelum  prius  loquentem  eo  modo 
quo  ipsius  conceptum  acceperat,  etsic  Angeli  im  icem  colloquuntur  per 
mutuam  suorum  conceptuum  expressorum  ad  alterutrum  directionem. 

Petes  secundo:  utrum  quomodo  unus  Avgelus  loqui  j)0ssit  unl 
■ct  non  alterif 

Respondet  Doctor  in  2.  dist.  9.  qusest.  2:  «  Dico  quod  sicut  in 
«  potestate  Angeli  est  quantum  ad  primam  intellectionem,  uti  hac 
«  specie  in  memoria,  vel  illa  ad  illam  intellectionem  actualem  istius, 
«  vel  illius :  ita  si  haberet  plures  intelligentias,  esset  in  potestate 
«  ejus  quod  notitia  gigneretur  in  ista  intelligentia,  vel  in  illa:  non 
«  enim  magis  determinatur  passivum  naturale  ad  patiendum,  quam 
«  activum  naturale  ad  agendum.  Sicut  ergo  illud  activum,  quod  de 
«  se  subest  voluntati,  potest  ex  se  agere  et  non  agere  propter  ejus  im- 
«  perium :  ita  potest  illud  activum  determinari  ad  agendum  in  hoe 
«  passivum  et  non  illud:  et  sicut  fieret  determinatio  ad  intelligentias 
«  intrinsecas  ipsi  Angelo,  si  esseut  plures,  sic  potest  fieri  determinatio 
«  ad  intellectum  hunc  vel  illum  extrinsecum,  qui  quoad  hoc  sunt  pas- 
«  siva  ejusdem  rationis  cum  illo  passivo  intrinseco,  in  quod  agerct 
«  actiAHim  intrlnsecum  per  imperium  voluntatis.  »  Ita  Doctor,  quibus 
declarat  quod  cum  locutio  angelica  pendeat  ab  Angeli  loquentis  vo- 
luntate,  ipsique  liberum  sit  conceptum  suum  ad  unum  Angelum  ex 
pluribus  Angelis  potius  dirigere  quam  ad  alios,  facile  concipitur  qua- 
liter  uni  loqui  possit,  non  vero  aliis. 

Petes  tertio  quot  Angelis  audientihus  simul  loquif  Nam,  inquit 
Doctor  supra  laudatus:  agens  naturale  non  potest  quoscumque  effectus 
adcequatos  producere  simul,  ac  suhinde  unus  Angelus  non  potest  si- 
mul  dirigere  varios  conceptus  expressos  in  distinctos  Angelorum  au- 
•dientium  intellectus . 

Responsionem  ibi  non  adhibet  Doctor  scribitque  eam  esse  qure- 
rendam;  in  additione  vero  remittitur  responsio  qujerenda  in  Beportatis: 
^t  neque  etiam  ibi  comparet.  Unde  Faber,  disp.  38.  num.  2.  prpefato  ar- 
gumento  deterritus  contendit  unum  Angelum  non  posse  pluribus  simul 
loqui.  Cffiteri  veroDoctoris  Subtilis  discipuli  contendunt  unum  Angelum 
loqui  posse  simul  pluribus  dummodo  sufiicienter  adsint  prgesentes.  Nam, 
inquit  Poncius  in  Commentario,  nonest  major  in  hac  locutione  difficu]- 
tas  quam  in  cseteris  causis  efficientibns;  unus  enim  ignis  potest  simul 
producere  plures  alios  ignes  in  distinctis  subjectis  apte  dispositis,  et  idem 
■objectum  potest  producere  plures  species  visibiles,  et  cum  diversis  oculis 
concurrere  ad  distinctas  visiones  :  nec  ex  illa  produclione  plurium  effe- 
ctuum  sequitur  major  aut  pr?estantior  virtus  in  causa  efficiente  quando 
effectus  sunt  ejusdem  perfectionis.  Quandoquidem  eadem  est  virtus  im- 
mutata  tam  realiter  quam  formaliter  quae  hos  omnes  producit  effectus  ac 
si  unicum  tantum  ederet.  Verum,  tam  Poncius  ipse  quam  alii  ejusdem 
sententise  Scotistse  non  videntur  hac  in  re  Doctoris  mentem  assequi, 
iiec  difificultatem  ab  eo  propositam  solvere,  nimirum  quod  una  f  adem- 
que  causa  non  possit  simul  plures  effectus  adsequatos  edere.  Porro 
-qusecumque    angelica    locutio   per   conceptum  expressum  ab  Angelo 


148  DE    ILLUMINATIONE    ANGELORUM. 

loquente  ad  audieutem  directum,  est  adsequatus  effectus.  Nam,  ut  An- 
gelus  loquens  conceptum  suum  gignat  in  mente  audientis,  debet  ipse 
integram  et  adaequatam  intellectionem  forniare,  per  quam  producatur 
ille  eonceptus  expressus.  Non  potest  autem  simul  formare  plures  in- 
tellectiones  adsequatas,  igitur  nec  plures  locutiones.  Neque  enim  lo- 
CLitio  angelica  fit  per  aliquod  signum  extrinsecum  quod  sit  expositum 
omnibus,  quemadmodum  fit  locutio  humana  per  voces  externas  quai 
possunt  simul  a  pluribus  audientibus  percipi.  Itaque,  aut  statuendum 
est  quod  unus  Angelus  uni  soli  dumtaxat  possit  simul  loqui,  aut  hujus 
qusestionis  solutio  eum  Doctore  cujusque  arbitrio  est  permittenda. 

Petes  quarto  utrum  Angeli  loquentis  alteri  conceptus  fieri  j^ossif 
manifestus  et  cognitus  aliis  Angelis  prcBsentibusf 

Respoxdet  Doctor  loco  supra  laudato,  n.  27.  quod  cum  locutio  ange- 
lica  fiat  per  iutellectionem  quse  pendet  a  directione  voluntatis  angelicsey 
Angelus  loquens  potest  conceptum  expressum  per  suam  intellectionem 
dirigere  ad  unum  Angelum  polius  quam  ad  alterum ;  adeo  ut  unus  tan- 
tum  eum  conceptum  excipiat,  non  vero  alii,  subindeque  unus  tantum 
eonim  eritaudiens  per  conceptum  illum  exceptum.  Nihilominus  tamen,. 
inquit  Doctor  ibidem,  num.  27.,  possent  cseteri  pr?esentes  Angeli  istum 
conceptum  directum  sicut  et  intellectionem  Angeli  loquentis  percipere; 
quia,  inquit,  non  videtur  major  ratio  quare  Angelus  loquens  per  vo- 
luntatem  suain  possit  occultare  magis  intellectionem  suam  quam  es- 
sentiam,  nec  ulla  etiam  apparet  ratio  cur  Angelus  iK)n  posset  percipere 
volitionem  illam  Angeli  loquentis,  qua  scilicet  vellet  ipsi  occultare 
suum  conceptum;  cum  ista  volitio  sicut  et  conceptus  ille  directus, 
sint  ordinis  naturalis  et  intra  latitudinem  objecti  intellectus  angelici;* 
ac  proinde  percipi  potest  a  quolibet  Angelo. 

At,  inquies:  si  Angelus  quisque  nosse  possit  cogitationem  alterius, 
frustranea  est  igitur  locutio.  —  Respondet  Doctor  Ibidem  quod  licet 
Angelus  prius  videret  intellectionem  alterius  Angeli,  quam  haberet 
auditionem  ab  eo,  non  tamen  frustra  esset  auditio,  esset  per  se  per- 
fectio  communicata  ab  alio  Angelo  liberaliter  :  et  ad  hoc  est  potissime 
locutio  in  intelligibilibus,  ut  liberaliter  et  libere  communicent  sibi  in- 
vicem  conceptus  suos.  Ita  Doctor'\^ 

QU/ESTIO  QUINTA. 

AN  ET  QUALITER  UNUS  ANGELUS  ALTERUM 
ILLUMINARE  POSSIT. 

NoTANDUM  1.  Ex  sancto  Dionysio  cap.  3.  De  Ccelesti  Hierarchia^ 
quod  cum  Hierarchia  sit  Sacer  Ordo  scientia,  et  actio,  cpioe  ad  Divini- 
tatis  similitudinem  quantum  fieri  potest  accedit,  et  proportione  illustra- 
fionu7n  quce  ei  divinitus  datce  sunt  ad  Dei  imitationem  tradudtur:,  ejus 
finis  est  Dei  imitatio ;  medium  autem  quo  divina  similitudo  formari 
potest  est  participatio  divinae  lucis,  qua  Angeli  supremi  Deo  propin- 
quiores  divinam  lucem  plenius  excipientes,  divinasque  veritates  pe- 
nitius  intuentes  inferiores,  illuminant,  et  edocent :  quocirca  in  medio 
ejusdem  capitis  afiirmat  ordinem  Hierarchire  postulare  Ut  alii  pur~ 
gcntur  cdque  purgent:   Quidam  luce  doctrince  illustrentur,   quidam  il- 


DE    ILLUMINATIONE    ANGELORUM.  149 

iiiatnnit :  Et  aliqui  perfidantur^  alii  perficiant :  non  quod  superior  tan- 
tum  Hierarchia  inferiorem  illuminet,  et  purget ;  sed  cum  in  eadem 
Hierarchia  unus  ordo  superior  sit,  alius  inferior,  inferiores  Angeli  a 
superioribus  illustrantur.  «  Quorum  auteiii,  inquit,  est  illustrare,  ii  ut 
«  mentes  clariores,  et  ejusmodi  quai,  et  lumen  recipere,  et  aliis  imper- 
«  tiri  proprie  possent,  et  ditissime  sacro  splendore  offusi  lumen  illud, 
quo  undique  circumfusi  sunt  in  eos,  qui  illo  digni  sunt  derivant. 

NoTANDUM  2.  Ex  Doctore  Subtili  in  2.  dist.  9.  quaist.  2.  num.  25. 
•Quod  illuminatio  Angelica  est  quceclam  locutio  cle  vero  perfectiva  in 
■esse  secundo.  Primo  dicitur  locutio :  omnis  enim  illuminatio  est  locutio 
Angeli  ad  alium,  licet  omnis  locutio  non  sit  illuminatio,  adeoque  il- 
luminatio  difiert  a  iocutione  tamquam  species  agenere:  siquidem  lo- 
eutio  est  de  re  qualibet,  sive  perfectiva  intellectus  audientis,  sive  uon 
perfectiva,  et  inditferenti ;  siquidem  unus  Angelus  potest  alterum  al- 
loqui  de  re  cujus  notitiam  jam  habebat,  in  quo  casu  locutio  non  est 
perfectiva  intellectus  Angeli  audientis :  siquidem  novam  notitiam,  et 
perfectionem  non  ingeret.  Additur  de  vero,  non  quod  ad  illuminatio- 
iiem  sufficiat  manifestatio,  et  declaratio  cujuscumque  veritatis,  alio- 
■qui  a  locutione  simplici  non  discreparet:  sed,  inquit  Doctor,  fieri  debet 
de  re  divinitus  revelata  Angelo  superiori,  et  prius  ignota  ipsi  Angelo 
qui  dicitur  illuminari.  Denique  dicitur  perfectiva  in  esse  secundo,  si- 
quidem  actualem  Angelo  illuminato  notitiam  ingerit  alicujus  veritatis, 
quam  ipse  prof)riis  naturie  viribus  acquirere  nonposset,  tI^  "  quamque  per 
•species  sibi  concreatas,  prius  non  noverat:  "  tI^  cum  autem  omnis  veritatis 
notitia  sit  perfectiva  intellectus,  liinc  merito  Angelus  illuminatus  per 
revelationem  veritatis  supernaturalis  prius  ignotse  merito  dicitur  per- 
iici  in  esse  secundo,  seu  actualiter. 

NoTANDUM  o.  Circa  prsesentis  Qusestionis  re?olutionem  plurimum 
A'ariari  Theologiaj  Principes.  Quidam  enim  contendunt  illuminationem 
lieri  per  simplicem  propositionem  veritatis,  de  qua  fit  illuminatio,  ab- 
*que  eo  quod  quidpiam  imprimat  Angelo  illuminato,  non  secus  ac  eon- 
tingit  inter  homines  dum  Magister  jdiscipulum  edocet,  et  illuminat, 
proponendo  ei  veritatem  discendam,  absque  ulla  efficientia  in  ejus  in- 
tellectu;  ita  ^  "  quidam  recentior^s  Thomistse,  de  illuminatione  ae  de 
locutione  angelica  sentientes.  "  ^  Alii  vero  contendunt  per  illumina- 
tionem  aliquid  causari  in  intellectu  Angeli  illuminati;  ita  quod  "  ^  il- 
luminatus  ac  vegetatus  et  confortatus  rera  sibi  revelatam  et  proposi- 
•tam  percipere  queat.  Ita  S.  Thomas  1.  p.  qusest.  106.  a.  1.  in  corpore; 
•ubi  ait  illuminationem  angelicam  fieri  confortando  virtutem  intelle- 
>ctivam  Angeli  illuminandi  ac  distincte  rdm  ipsi  manifestando,  secun- 
dum  lisec  duo,  inquit,  unus  Angelus  alteri  veritatem  notam  notificare 
potest:  Primo  quidem  fortificando  virtutem  intellectivam  ejus.  Expo- 
'  mt  modum;  Sicut  enim  virtus  imperfectioris  corporis  confortatur  ex 
\  sltuali  propinquitate  perfectioris  corporis,  ut  minus  calidum  crescit  in 
calore  ex  prsesentia  magis  calidi,  ita  virtus  intellectiva  inferioris  An- 
geli  confortatur  ex  conversione  superioris  Angeli  ad  ipsum.  Hoc  enim 
facit  in  spiritualibus  ordo  conversionis,  quod  facit  in  corporalibus  ordo 
localis  ]3ropinquitatis.  Secundo  autem  unus  Angelus  alteri  manifestat 
veritatem  ex  parte  similitudinis  intellectse.  Explanat  hanc  manifesta- 
tionem:  ut  Ang(4us  illuminandus   magis  partieulariter  veritatem  ac- 


150  DE    ILLUMINATIONE    ANGELORUM. 

cipiat,  eam  vero  Angelus  illuminans  distinguit,  ut  ab  inferiori  capi 
possit.  ronit  exemplum  :  sicut  apud  nos  doctores,  quod  in  summa  ca- 
piunt,  multipliciter  distinguunt,  providentes  capacitati  aliorum  idest 
d/scipulorum.  Ita  Doctor  Angelicus.  — Brevius  rem  explicat  respoudendo 
ad  2  argumentum  ibidem:iOiz/,s  Angelus  non  illuminat  cdium  tradendo 
ei  lumen  naturce,  vel  gratice,  vel  glorice,  sed  confortando  lumen  naturcde 
ijjsius,  et  manifestando  ei  veritcdem  de  his  quoi  pertinent  ad  statum 
)iaturce,  et  gratice,  et  glorice,.  Yidendus  etiam  qusest.  3.  art.  1.  in  cor- 
pore,  et  quaest.  117.  etiam,  a.  1.  ubi  docet  illuminationem  angelicam, 
sive  circa  seipsos.  sive  circa  homines  fieri  per  propositionem  veritatis- 
et  confortationem  virtutis  intellectivse  ipsius  illuminati,  Sunt  vero  nou- 
nulli  alii  theologi  "  ^  qui  putent  Angelum  illuminari  ab  alio  per  de- 
rivationem  radii  cujiisdam  spiritualis  ab  illuminante  in  illuminatum. 
per  quem  sic  excitetur  ad  audiendum,  et  quo  mediante  formet  in  se 
similitudinem  rei  revelatae,  de  qua  a  superiore  instruitur,  et  illumi- 
natur.  Quidam  dicunt  per  illuminationem  fieri  tantum  iutensionem  lu- 
minis  Angeli  inferioris  qui  dicitur  illuminatus.  C?eteri  denique  cum 
Doctore  Subtili  affirmant  illuminationem  non  fieri  per  simplicem  pro- 
positionem  rei  revelanda^,  et  absque  productione  alicujus  effectus  in 
intellectum  Angeli  illuminati,  neque  per  causationem  novi  luminis, 
sive  naturalis,  sive  supernaturalis,  per  quod  Angelus  illuminatus  fie- 
ret  vegetior,  et  potentior  ad  videndam  veritatem  sibi  revelatam ;  sed 
contendit,  quod  illa  angelica  revelatio  fiat  eodem  modo  quo  locutio^ 
nempe  producendo  notitiam  veritatis  revelatae  in  intellectu  Angeli  cui 
fit  iHa  revelatio. 

Conclusio  prima.  —  Revera  Angeli  quidam  alios  illu- 
MiXAXT.  Ita  sentiunt  omnes  Theologi  contra  Durandum,  qui  in  2. 
dist.  11.  qujEst.  3.  affirmat  omnes  Angelos  illuminari  a  Deo  immediat:», 

Fatet  conclusionis  veritas  ex  S.  Dionysio  laudato  in  primo  nota- 
bili,  eamque  veritatem  pluribi  edocet  in  libro  De  Ccelesfi  Hierarchia , 
maxime  vero  cap.  7.  ubi  de  Seraphiuis  ait:  Quod  inferiora  agmina  ad 
sui  similitudinem  potentissime  .subvehunt,  lucicla  illumijianteque  pro- 
prietate  totius  obscuntatis  expultrice.  Et  ibidem  de  Cherubinis  dicit, 
Quod  indultam  sibi  sapientiam  in  sequentia,  et  inferiora  transfundunt. 
Hinc  circa  medium  capitis:  Hoc  Theologi  plane  credunt^  inferiores  ccz- 
lestium  naturarum  ordines  a  superioribus  rite  divina  opera  explicantes 
scientias  discere:  summos  autem  a  Deo  ipso  2?ro  suo  captu  doceri  mg- 
steria.  Quosdam  enim  eorum  inducunt  rite  a  prioribus  hoc  discere,  Do- 
minum  esse  virtutum  ccelestium,  Regemque  glorice  eum,  qui  in  Coelos, 
ut  hominem  docuit,  assumptus  est.  Unde  cap.  sequenti  docet,  quod 
Media  ccelestium  Spirituum  distinctio,  quce  divinas  has  proprietcdes  in 
se  continet,  jmrgatur  quidem,  et  illustratur,  atque  perficitur,  ut  dictum 
esf,  a  divinis  illustrafionibus,  quce  ei  secundo  loco  dantur  per primam 
Hierarchice  distinctionem,  ac  per  mediam  illam  secundo  loco  transpor- 
tantur.  Insuper  subseribunt  alii  plurimi  Patres,  pra^sertim  S.  Atha- 
nasius  libro  De  communi  essentia,  ubi  ait:  Cherubim,  et  Seraphim  sine 
idlo  medicdore,  ac  interprefe  a  Deo  condiscunt,  et  ab  his  erudiunfur 
inferiores  ordines,  afque  ita  deincex)S  coeteri  pro  suo  gradu.  Soplironius 
in  Encomio  cle  Angelis  ad  Seraphinos  ait:    Splendorem  quantum  fas 


DE   ILLUMINATIONE    ANGELORUM.  151 

csf  absque  ullo  medio  exclpltls^  exceptamque  cceteris  mentibm,  et  in- 
telligentiis  communem  facitis.  Siiniliter  S.  Damascenus  libro  secundo 
cap.  3.  Illud  quidem,  inquit,  perspicuum  est  eos,  qui  prcestantiores, 
sublimioresque  sunt,  splenderemque,  et  cognitionem  inferioribus  imper- 
firi.  Tanclem  S.  Bernardus  sermone  quinto  De  Consideratione  cap.  4. 
De  Cherubinis  ait :  Ex  ipso  sapienticB  fonte  ore  Alfissimi  haurientes, 
et  refiuentes  fiuenta  scientice  universis  civibus  suis.  Nec  valet  reponere 
cum  Durando  prajfatos  SS.  Patres  solum  velle  quod  Deus  illuminct 
inferiores  Angelos  mediantibus  superioribus,  non  mediatione  causali- 
tatis,  sed  dignitatis,  quatenus  nimirum  prius  illuminat  superiores,  et 
l)ostmodum  alios.  Non  valet,  inquam,  h;\^c  responsio;  siquidem  ex  ver- 
bis  sanctorum  Patrum  constat,  quod  divinoe  illa3  irradiationes  prius 
fiant  superioribus  Angelis,  et  per  cos  ad  inferiores  deportentur. 

Probari  etiam  potest  conclusio  hac  ratione :  illuminare  alterum 
nihil  aliud  est,  quam  ignotam  veritatem  ipsi  manifestare:  sed  Angeli 
superiores  ignotam  inferioribus  veritatem  edocent,  et  manifestant :  ergo 
eos  illuminant.  Major  admittitur  ab  oinnibus:  minor  vero  probatur: 
superior  Angelus,  cum  Deo  sit  propinquior,  longe  clarius,  et  uberius, 
tiuai  Dei  sunt,  percipit,  quam  inferior,  quippe  cum  is  sit  minoris  acti- 
vitatis,  et  virtutis;  cum  autem  inter  eos  maxima,  perfectissimaque  vi- 
geat  amicitia,  quae  bonorum  mutuam  communicationem  exigit,  con- 
gruum  est,  ut  illam  divini  luminis  plenitudinem  in  inferiores  effun- 
dant.  —  Deinde,  hic  ordo  in  universo  rerum  statu  a  Deo  pmescriptus 
est,  ut  inferiora  per  superiora  regantur,  et  perficiantur ;  unde  supe- 
riora  corpora  lucida  illuminant  inferiora;  et  in  Ecclesia  superiores  di- 
cuutur  illuminare  inferiores,  juxta  illud  ad  Ephesios  3.  Mihi  omnium 
sanctorum  minimo  data  est  gratia  illuminare  omnes,  etc.  Merito  ergo, 
inquit  sanctus  Dionysius  cap.  4.  De  Cselesti  llievaYQhisi:  Sfcduit  sum- 
mus  ille,  ac  supersubstanfictlis  omnium  ordo  per  singulas  distinctio- 
nes  primos,  et  medios,  extremosque  esse  ordines,  atque  virtutes,  ut  sci- 
licet  infenorum  spirituum  exceUentiores,  quicpte  Prceceptores,  ac  Du- 
ces  sint:  ubi  nomen  Ducis,  ac  Prceceptoris  evidenter  causalitatem  unius 
in  alium  per  modum  doctrina?,  et  illuminationis  ostendit.  —  Denique, 
quemadmodum  licet  Deus  omnia  per  seipsum  immediate  possit  pro- 
ducere,  non  tamen  ita  vult,  quatenus  hanc  producendi  virtutem  crea- 
turis  tribuit;  ita  pariter  non  vult  omnes  creaturas  intellectuales  per 
seipsum  immediate  illuminare,  sed  aliquas  aliarum  beneficio,  ut  illius 
illuminativse  virtutis  participes  fiant:  unde  Regius  Vates  Psalmo  65. 
Illuminans  tu  mirabiliter  a  montibus  ceternis;  hoc  ( st  non  solum  ani- 
mas  nostras,  sed  etiam  inferiores  Angelos  a  superioribus,  qui  meta- 
phoriee  idcirco  montes  appellantur;  quia  sicut  montes  primos  Solis 
radios  excipiunt,  et  inferioribus  mundi  partibus  demum  illos  commu- 
nicant;  ita  supremi  Angeli  divinas  illustrationes  immediate  a  Deo  re- 
cipiunt:  ubi  autem,  inquit  Dionysius  cap.  3.,  Indidtum  sibi  sacratis- 
simum  jubar  a/fafim  hauserint,  hoc  ipso  posfmodum  absque  invidia 
sequentibus  fundunt.  «  Verum,  inquit  Guillelmus  Parisiensis  parte 
«  secunda  secundce  partis,  De  TJniverso  c.  51.,  hsec  illuminatio  ange.r 
«  lica  ita  accipienda  est  non  per  modum  infiuentiarum  corporaliuin, 
«  et  naturalium:  illae  enim  per  necessitatem,  et  quamdam  servitutem 
«  fiunt,  istai  vero  per  voluntatem,  ac  libertatem;  non  enim  est  in  po- 


152  DE    ILLUMINATIONE    ANGELORUM. 

«  testate  solaris  liicis,  ut  ininiis  luceat,  quam  lucet,  vel  ut  aliquem 
«  ex  racliis  suis  retineat,  sed  quasi  impetu,  et  violentia  divinfe  largi- 
«  tatis  toto  posse  luminositatis  sute  lumen  circumquaque  diffundit. 
«  Istffi  vero  luminosa}  substantife,  prout  volunt,  et  quantum  volunt  lu- 
«  mina  revelationuin  infundunt,  similiter  et  retinent;  et  luminositatem 
«  suam  habet  unaquseque  plenissime  in  libera  potestate  sua.  » 

Objk  lES  1.  Locutio,  et  ilhiminatio  fieri  debet  per  productionem 
notitise  illius  rei.  de  qua  fit  illuminatio.  vel  locutio  in  intellectu  An- 
geli  illuminati,  seu  audientis:  sed  Angelus  bearas  non  potest  talem 
cogniticnem.  quam  ipsemet  habet  de  objeeto  sibi  divinitus  revelato, 
V.  gr.  de  futuritione  Antichristi,  producere  in  intellectu  alterius  An- 
geli :  ergo  nec  ipsum  illuminare.  Probatur  minor:  Angelus,  qui  di- 
citur  illuminans,  non  habet  aliam  cognitionem  de  tali  objecto,  quam 
quai  dicitur  cognitio  in  Verbo:  sed  talem  nequit  communicare  alteri 
Angelo;  tum  quia  illa  est  visio  beatifica,  quam  unus  beatus  produ- 
cere  nequit  in  alio:  tum  quia  Doctor  Subtilis  expresse  hic  negat  co- 
gnitionem  in  Verbo  ab  uno  Angelo  posse  alteri  tribui.  —  Nego  mi- 
norem:  necno)!  et  miuorem  illius  probationis,  non  enim  omnis  visio 
rei  in  Verbo  est  visio  beata,  neque  negat  Doctor  omnem  visionem  in 
Verbo  posse  communicari  ab  uno  Angelo  alteri.  Potest  enim  aliquid 
videri  in  Verbo  dupliciter:  priori  modo  quando  per  visiouem  beatam 
Verbi,  non  solum  ipsum  Verbum  seu  Essentia  divina  videtur,  sed 
etiam  videntur  objecta  secundaria  aliqua  quse  in  ipsa  reiucent:  po- 
steriori  vero  aliquid  videri  potest  in  Verbo,  quatenus  per  visionem 
distinctam  a  visione  beata  posset  videri  cognitio  Verbi,  quatenus  nempe 
terminabatur  ad  aliquod  objectum  particulare  extrinsecum,  puta  ad 
tuturitionem  Antiehristi,  quae  ut  sic  non  videbatur  per  ipsam  visionem 
beatam :  quando  autem  Angelus  videt  aliquid  de  novo  in  Verbo,  non 
dicitur  videre  priori  modo,  sed  tantum  posteriori :  unde  prior  cognitio 
communicari  nequit  alteri  Angelo;  posterior  vero  sic.  ^i^  "  Cum  enim 
Angeli  non  sint  omnes  eequalis  beatitudinis,  nec  eamdem  omnino  ha- 
beant  visionem  beatificam,  Angelus  superior  plura  deprehendit  in 
Verbo  quam  Angelus  interioris  ordinis.  Itaque  cum  Deus  Angelo  su- 
periori  manifestat  tempus  et  circumstantias  adventus  Antichristi  v.  gr., 
Angelus  ille  superior  informat  conceptum  expressum  hujus  veritatis 
sibi  revelatai,  eumque  dirigit  in  intellectum  Angeli  illuminandi  ut  in 
ipso  videat  Angeli  illuminantis  conceptum  immanentem  et  rem  in  co 
expressam  a  se  visam  in  Verbo  di\i.no ,  quam  Angelus  ille  intuens 
format  de  ea  intellectionem  et  conceptum  formalem  quo  formaliter 
illuminamr.  Itaque  duplex  ex  parte  causae  efiicientis  distingui  potest 
illuminatio:  una  quidem  objecfiva,  qu?e  fit  ab  Angelo  revelante  et  di- 
rigente  ad  alterum  conceptum  quem  expressit  de  re  sibi  manifestata. 
Altera  vero  formalis  ex  parte  intellectus  Angeli  illuminandi  qui  ad 
prsesentiam  objecti  sibi  propositi  effingit  illius  imaginem  seu  conce- 
ptum  formalem  quo  rem  ipsam  intelligit  et  formaliter  illuminatur.  — 
Advertit  insuper  Doctor  praefato  num.  25..  quod  ista  illuminatio  for- 
malis  possit  esse  dispositio  ad  prsestantiorem  illuminationem  quse  fiet 
per  visionem  ejusdem  rei  ab  Angelo  illuminato  in  Verbo,  nempe  si 
ille  Angelus  illuminatus  videndo  imaginem  illius  rei  quam  illuminans 
vidit  in  Verbo  tamquam  in  speculo    perfectissime    rem   ipsam  repme- 


DE    ILLUMINATIONE    ANGELORUM.  153 

sentante,  desideret  ipse  eamdem  in  ipso  divino  specnlo  intueri  pcr 
visionem  beatificam,  quam  visionem  si  Deus  ipsi  concedat,  haud  dubie 
ionge  priustantius  illuminabifcur,  remque  clarius  et  distinctius  appre- 
hendet  quam  prius  conspexerat  in  coneeptu  expresso  ab  Angelo  illu- 
minante  ad  euin  directo. 

Petes:  quomodo  Angelus  inferior  cui  non  est  debita  illa  visio  talis 
objecti  sibi  revelati,  piita  Antichristi  venturi,  in  Vcrbo  divino  possit 
eam  intueri? 

Respondeo,  illam  visionem  immediate  ac  directe  esse  quidem  inde- 
bitam  Angelo;  non  esse  autem  mediate  ac  indirecte  sic  omnino  inde- 
bitam,  quia  occasione  revelationis  factse  per  Angelum  illuminantem 
<3xcitatum  est  in  Angelo  illuminato  desiderium  ipsius  rei  conspiciendae 
distinctius  et  clarius,  cui  desiderio  Deus  ex  bonitate  sua  satisfacere 
volens  objectum  ipsum  Angelo  cupienti  in  Verbo  tamquam  in  divino 
speculo  manifestat:  ita  ut  qui  rem  viderat  in  conceptu  expresso  ab 
Angelo  illuminante  directo,  tamquam  in  speculo  imperfecto,  inquit 
Doctor,  videat  eam  in  Verbo  tamquam  in  speculo  perfecto,  et  videndo 
g'audeat  ac  perfecte  illuminetur.  Unde  concludit  visionem  illam  esse 
dispositive  ab  Angelo  superiori,  quia  dedit  occasionem  hujus  desiderii 
quod  in  Verbo  impletur.  "  ^ 

Objicies  2.  Hierusalem  cselestis  Apocalypsis  24.  dicitur,  Non  egere 
Sole,  neque  Lima,  hoc  est  lumine  creato,  quia  claritas  Dei  illuminavit 
eam.:  ergo  cum  Angeli  sint  cives  illius  supernae  civitatis,  a  solo  Deo 
•dici  debent  illuminari.  2.  Solus  Deus  beatifieat  Angelos  tam  beatitu- 
dine  essentiali,  quam  accidentali ;  illuminatio  autem  est  qusedam  bea- 
titudo  accidentalis :  ergo  solus  Deus  illam  efficit  in  omnibus  Angelis. 
-3.  IUuminatio  fit  proponendo  objectum,  et  confortando  intellectum, 
quia  talis  illuminatio  cognitionem  gloriosam  confert  ad  quam  natura 
non  sufificit  nisi  a  Deo  robur  et  vires  accipiat:  sed  solum  Deus  po- 
test  proponere  supernaturale  objectum,  et  confortare  intellectum  cujus- 
libet  Angeli:  ergo  solus  potest  immediate  Angelum  illuminare. — Ke- 
spondeo  ad  primum,  verba  illa  Apocah^psis  intelligenda  esse  de  his, 
quse  spectant  ad  visionem  beatam,  et  ipsius  Deitatis  manifestationem, 
•quam  solus  Deus  efficere  potest,  et  conferre;  nou  autem  de  illa  illu- 
minatione,  quse  spectat  ad  quasdam  veritates  supernaturales ,  quas 
Deus  uni  Beatorum  revelare  potest  seorsum  ab  alio.  Unde  distin- 
guenda  est  consequentia :  Angeli  non  illuminantur  nisi  a  Deo,  illa 
illuminatione,  quse  est  divinse  essentise  intuitiva,  claraque  manife- 
statio,  concedo;  quse  est  declaratio  cujusdam  veritatis  supernaturalis 
uni  Angelo  specialiter  a  Deo  revelatse,  nego.  Ad  secundum  distinguo 
majorem  :  beatificare  essentialiter  tam  effective ,  largiendo  scilicet 
lumen  beatificum  quo  illustretur,  elevetur,  et  confortetur  intellectus 
creatus  ad  visionem  beatificam  eliciendam,  quam  objective  ipsam  vi- 
sionem  terminando,  spectat  ad  solum  Deum,  concedo:  beatificare  ac- 
cidentaliter  non  quidem  primario,  sed  per  modum  cujusdam  appen- 
dicis,  manifestando  nempe  quamdam  veritatem,  quae  conferre  potest 
aliquam  perfectionem  intellectui  beatifico,  ad  solum  Deum  pertinet, 
nego:  nullum  enim  est  inconveniens,  quod  superiores  Angeli  aliquo 
modo  cooperentur  ad  actus  pertinentes  ad  beatitudinem  accidentalem 


154  DE    ILLUMINATIONE    ANGELORUM. 

inferioruin  Angelorum ;  quippe  cum  homines  viatores  cooperare  pos- 
sint  ad  sanctificationem  aliorum  hominum,  quse  pr*stantior  est,  quam 
sit  ipsa  acciclentalis  Ijeatitudo.  Ad  tertium  nego  majorem;  siquidem 
ordinarie  Angelus  illuminatus,  in  sententia  Doetoris,  mere  passive  se 
habet  ad  excif)iendam  illuminationem ,  qua^  tota  producitur  ab  An- 
gelo  illuminante.  aut  saltam  tantum  concurrit  effective  cum  specie 
emissa  ab  Angelo  illuminante  ad  percipiendam  illam  rem  de  qua  fit 
illumiuatio,  et  consequenter  non  alla  in  eo  requiritur  Adrtus,  quam 
qu8e  ipsi  est  ordinaria. 

Objicies  3,  Nullus  Angelus  beatus  tenebris  offunditur :  ergo  nullus 
potest  illuminari.  —  Distinguit  antecedens  Doctor:  quantum  ad  caren- 
tiam  cognitionis  illius  rei  qux^  spectat  ad  ejus  beatitudinem,  concedit: 
quantum  ad  carentiam  cognitionis  alicujus  alterius  objecti,  negat. 
Sicut  enim  non  est  inconveniens,  quod  Angeli  beati  sint  in  potentia 
ad  aliquam  cognitiouem,  qua3  habeat  rationem  luminis,  ita  nec  incon- 
gruum  cst,  quod  sint  in  potentia  ad  carentiam  cognitionis  alicujus, 
qu?e  vocari  possit  obscuritas,  non  positive,  sed  negative. 

Objicies  dexiqie:  Si  Angelus  superior  inferiorem  illuminaret,. 
cum  ma,jorem  habeat  lucem,  ipsum  a  sua  operatione  praepediret, 
sicut  lux  Solis,  quse  stellarum  luce  longe  major  est,  earum  effectum 
impedit,  quo  fit  ut  lucente  Sole  stellie  non  fulgeant:  ergo  unus  al- 
temm  illuminare  nequit.  —  Nego  antecedens;  ad  cujus  probationem 
dico  Solis  lumen  stellarum  lucem  non  extinguere,  siquidem  etiam  in 
meridie  steUie  videri  possunt  in  profundis  puteis ;  adeoque  quamvis 
longe  superior  sit  vis  Angeli  illuminantis,  quam  illuminati,  non  pro- 
pterea  ille  hujus  lucem  extinguit,  nee  operationem  prsepedit.  Adde 
quod,  inquit  Doctor  numero  26,,  non  valeat  paritas  de  lumine  sensi- 
bili  respectu  oculi  ad  lumeii  intelligibile  respectu  intellectus.  Xam, 
ex  Aristotele,  tertio  De  anima  textu  7.  post  excellentia  intelligibilia, 
71071  mi7iiis  i7itelligimus  alia,  sedmagis:  post  vero  exceUe^itia  se7isihilia 
mi7ius  se7itimus  alia  sensibilia,  quia  pote7itia,  vel  07'ga7iu77i  debilitatur. 

Conclusio  seeunda.  —  ^  "  Illu>[inatio  angelica  fit  per 

IMPRESSIONEM    NOTITI.E  ET  VERITATIS  QUAM  ILLUMINANS  TRANSFUNDIT 

AD  REVELATUM.  Ita  Subtilis  Doctor  in  2.  dist.  9.  qusest.  2.  num.  25. 
ubi  agens  de  illuminatione  scribit  «  quod  illuminatio  in  Angelo  est 
«  qusedam  locutio  de  vero,  perlectiva  in  esse  secundo.  Sicut  enim  non 
«  omnis  intellectio  est  simpliciter  pertectio  angelici  intellectus,  sed 
«  visio  Verbi,  et  non  visio  quidditatum,  sive  per  species  habituales, 
«  sive  intuitive :  sic  nec  omuis  cognitio  singularium,  alia  a  visione 
«  Verbi,  et  a  cognitiona  quidditatum,  tfique  perficit  intellectum  ange- 
«  licum,  quasi  secundario,  sed  visio  veri  revelati  perficit  in  esse  se- 
«  cundo :  non  autem  sic  cognitio  singularis  in  genere  proprio.  Dico 
«  tunc  quod  Angelus  superior,  eui  secundura  communem  cursum  re- 
« velatur  primo  aliquid  particulare ,  causat  in  inferiori  conceptum 
«  quemdam  de  illo  revelato,  qui  dicitur  auditio,  et  hoc  causare.  quod 
«  est  quoddam  speciale  loqui,  est  iiluminare.  Probabile  etiam  videtur, 
«  quod  Angelus  illuminans  aliquid  causet  in  llluminato,  et  non  in  se : 
«  quia  ipse  Deus  illuminans  primum  Angelum,  nihil  causat  in  seipso, 
«  sed  in  Angelo  illuminato.  »  Hsec  Doctor;  quibus  verbis  declarat  ae 


DE    VOLUNTATE    ANGELICA.  155 

statu i t  prmo,  illuminationem  esse  quamdam  locutionem  cle  objecto  re- 
velato  quai  sit  perfectiva  intellectus  Angeli  llluminati  in  aetu  secundo. 
Delnde  statuit  eam  fieri  per  productionem  conceptus  de  ipsa  veritate 
revelata  ab  Angelo  illuminante  in  intellectu  illuminati.  Tertlo  proba- 
bile  existirnat  illuminantem  Angelum  non  mutari  in  se  dum  illuminat: 
sed  illuminatum  mutari  a  Deo  per  illuminationem,  nam  Deus,  qui 
revelat  rem  incog-nitam,  per  illuminantem  Angelum  mutat  ipsum  An- 
gelum  illuminatum  ei  conferendo  novam  notitiam  quam  non  habebat. 
Cum  vero  illuminans  ea  notitia  jam  esset  prajditus,  per  eam  non  mu- 
tatur,  ag'ens  quippe  non  mutatur  per  actionem  qua  producit  terminum 
in  passo,  quod  revera  mutatur.  His  ita  pri^emissis,  ut  aperte  constet 
quai  sit  Doctoris  sententia,  jam  probanda  est  Concluslo  "  ^ 

Idque  eisdem  rationibus  expositis  in  prsecedenti  Qusestione;  cum 
enim  illuminatio  sit  qusedam  locutio,  ut  dictum  est  in  2.  notabili; 
cumque  locutio  fiat  per  directionem  conceptus  expressi  ad  intellectum 
audientis,  eodem  modo  censeri  dsbet  fieri  ipsa  illuminatio. 

Conclusio  tertia.  —  Angelus  non  solum  superior  infe- 
RIOREM,  SED  etiam  inferior  superiorem  illuminare  potest.  Ita 
Doetor  loco  laudato  numero  25.  Dico,  inquit,  quod  Deus  de  'potentla 
sua  absoluta  posset  aliquid  revelare  Angelo  inferiori,  quod  non  essct 
revelatum,  vel  notum  superiori,  et  tunc  ille  inferior  posset  loqui  aliquo 
modo  superiori  de  hoc,  quod  superior  ignoraret,  et  illa  locutio  esset 
aliquo  modo  illuminatio.  Tamen  non  potest  habere  tantam  efflcaciam 
super  intellectum  superioris,  sicut  super  intellectu7)i  inferioris,  et  ideo 
non  posset  iste  necessario  facere  superiorem  audire,  sicut  e  converso, 
quia  si  superior  consideret  aliquid  in  genere  proprio,  iste  inferior  non 
faceret  ipsuyn  audire  simpliciter.  Simpliciter  autem  superior  potest  fa- 
cere  inferiorem  audire,  et  potest  iinpedire  intellectionem  ejus  de  aliquo 
intelligibili.  De  facto  tamen  verisimile  est,  quod  Deus  ordinate  distri- 
buat  suas  illuminationes,  sicut  distribuit  Angelos  in  ordinibus  suis; 
primo  quidem  superioribus,  deinde  inferioribus.  Quibus  Doctor  fatetur 
de  via  quidem  ordinaria  inferiores  Angelos  per  superiores  illuminari; 
posse  tamen  de  via  extraordinaria  superiores  ab  inferioribus  lumen 
accipere.  Cum  enim  Deus  suorum  donorum  sit  liberrimus  distributor, 
pro  libito  cuique  Angelo  potest  revelare  ea,  quse  cseteris  etiam  sibi 
propinquissimis.  abdita  sunt,  et  velle  ut  rem  declaratam  ab  inferiori, 
caeteri  etiam  superiores  Angeli  cognoscant :  quemadmodum  in  Ecclesia 
militante,  nedum  quse  ventura  sunt,  sed  etiam  veritates  altissimas 
sanctissimis  viris  licet  idiotis  et  plebeis  interdum  revelat,  ut  eas  Ec- 
clesise  Prselatis,  et  Doetoribus  notas  faciant. 

ARTIOULUS  SEOUNDUS. 

DE  YOLUNTATE  ANGELICA. 

VoLUNTATEM  Aiigelis  iiicsse  nullus  Tlieologorum  dubitat,  quippe 
Scriptura  sacra  voluntatis  operationes  frequenter  eis  tribuit ;  puta  cum 
dicuntur  Dei  ministri,  qui  faciunt  voluntatem  ejus,  Psalm.  102.  Quod 
certe  dici  nequit  nisi  de  his,  qui  voluntatem  liabent,  et  voluntarie 
serviunt.  Unde  Apoc.  7.  unus  Angelus    ad  alios  tamquam   volunt;;t6 


156  DE    VOLUNTATE    ANGELTCA. 

libera  donatos  clamabat:  Xolite  nocere  terrce,  et  mari  etc.  Idipsum  con- 
firmat  S.  Petrus  Epist.  1.  cap.  1.  docens  in  eis  esse  desiderium,  quod 
est  voluntatis  actus,  In  qiiem,  inquit,  desiderant  Angeli  prosjncere : 
ubi  autem  sunt  actus,  potentiam  pariter  inesse  necessum  est.  His  adde 
quod  cum  Angeli  sint  natur»  intellectualis,  haud  dubium  est  eos  po- 
tentia  volitiva  esse  donatos ;  omui  namque  rei  naturaliter  sua  inest 
inclinatio,  seu  appetitus  ad  bonum  sibi  proportionatum,  in  animnlibus 
quidem  appetitus  sensitivus;  et  consequenter  rationali  debet  etiam 
iuesse  suus  appetitus  rationalis,  quem  voluntatem  dicimus.  Et  quidem 
valde  inconveniens  foret,  longeque  ab  ordinata  divinae  providentiie 
constitutione  alienum,  quod  natura  intellectuaiis  posset  bonum,  et 
pulchrum  conveniens  intellectu  percipere,  nec  tamen  illud  amare,  et 
in  eo  quiescere  vel  delectari,  et  gaudere  posset,  vel  quod  posset  raa- 
lum  nosse,  et  pati,  nee  tamen  illud  fugerc  aversando  valeret.  Certum 
itaque,  et  prorsus  indubitatum  est,  Angelos  habere  facultatem  appe- 
titivam,  qua  bonum  possint  prosequi,  et  malum  aversari,  quemadmo- 
dum  habent  intellectivam,  qua  verum  a  falso  discernere  queant.  Quo- 
niam  autem  de  voluntatis  operibus,  et  dotibus  supernaturalibus  in  se- 
quenti  Disputatione  nobis  erit  sermo,  nempe  de  Angelorum  meritis 
et  demeritis,  hic  solum  suscipimus  examinandum  quinam  sint,  et 
quales  angelica?  voluntatis  nativi  characteres. 

QQ.ESTIO  PRIMA. 

AX  ANGELICA  VOLUNTAS  EEVERA  SIT  LIBERA, 
ET  MUTABILIS. 

NoTANDUM  1.  Cum  nostro  Alensi  ex  S.  Bernardo  lib.  De  libero 
arhitrio,  quod  triplex  est  libertas:  Prima  est  liberias  a  coactione,  sive 
a  neeessitate;  secunda  est  libertas  a  peccato,  de  qua  Scriptura  ait :  Ubi 
spiritus  Domini,  ibi  libertas,  si  filius  vos  liberavit,  vere  liberi  eritis;  ter- 
tia  est  libertas  a  miseria,  de  qua  ipsa  creatura  liberabitur  a  servitute 
corruptionis  in  libertateyn  glorice  filiorum  Dei.  Dicimus  ergo,  quod  se- 
cunda  libertas,  et  t?rtia  non  jeque  sunt  in  homine,  et  in  Angelo,  sed 
maxima  est  in  Angelo  bono,  minor  in  homine  bono,  minima  in  ho- 
mine  malo,  nulla  in  daemone.  Sed  prima  libertas,  quae  est  a  coactionf, 
est  ?eque  in  homine,  et  Angelo  tam  bono,  quammalo;  unde  Bernard, 
Libertas  a  necessitate,  nec  peccato,  nec  miseria  amittitur,  nec  per  op- 
positum  augetur,  nec  plenior  est  in  homine,  quam  in  Angelo.  Et  su- 
bjungit :  Hac  prcerogativa  Conditor  rationalem  creaturam  insignivit,  ut 
sicut  sui  juris,  suceque  voluntatis,  non  coactionis  erat,  quod  bonus  est, 
?ta  et  sui  juris  existeret,  ut  nonnisi  cpm  vellet  bona  vel  inala  faceret. 

NoTANDUM  2.  Cum  Doctore  Subtili  qucest.  16.  quodlibetica,  tripli- 
cem  rursus  distingui  libertatem  :  prima  dicitur  libertas  contrarietatis, 
seu  specificationis,  qua  voluntas  pro  nutu  potest  in  aliquod  objectnm 
tendere,  vel  in  aliud  oppositum,  et  qua  potest  elicere  actum  amoris, 
vel  odii.  Secunda  dicitur  libertas  contradictionis,  seu  quoad  exerci- 
tium,  qua  nimirum  voluntas  potest  actum  elicere,  vel  non  elicere,  in 
objectum  tendere,  vel  non  tendere.  Tertia  denique  est  libertas  essen- 
ticdis,  qua  voluntas  cum  ex  intrinseca  sua  ratione  sit  indifferens,  et 
indeterminata,  censetur  semper   ex  se  libere    actum  suiim  elicere,  et 


DE    VOLUNTATE   ANGELICA.  157 

in  objectum  tendere,  quamquam  ab  extrinseco  mo^eatur,  et  determi- 
netur.  Hanc  autem  libertatem  essentialem  colligit  Doctor  ex  S.  Au- 
gustino  in  Enchiridio  cap.  105.  ubi  ait:  Oportnbat  prius  homineni  sic 
a  Deo  fieri,  ut  hene  velle  posset,  et  male ;  postea  vero,  idest,  in  beati- 
tudine,  sic  erit,  ut  male  velle  non  possit,  neque  enim  libero  carebit  ar- 
bitrio ;  multo  quippe  liberius  erit  arbitrium,  quod  omnino  servire  noii 
poterit  ^yeccato:  neque  enim  culpanda  est  voluntas,  aut  voluntas  iioii 
est,  qua  beati  esse  sic  volumus,  ut  esse  miseri  non  solum  nolimus,  sed 
nequaquam  prorsus  velle  possimns :  quibus  verbis  S.  Augustinus  af- 
firmat  necessitatem  non  peccandi  in  Beatis  stare  cum  eorum  libertate; 
non  quidem  cum  libertate  contrarietatis,  aut  contradictionis,  qua  vo- 
luntas  potest  aliquid  appetere,  vel  non  appetere  contra  voluntatem 
Dei,  et  consequenter,  qua  potest  peccare;  sed  cum  libertate  essentiali, 
seu  radicali,  et  entitativa  ipsius  voluntatis,  quse  est  facultas  semper 
ex  se  entitative,  et  intrinsece,  ac  radicaliter  remanens  Jibera,  etiamsi 
interdum  ab  aiio  extrinseco  ita  necessitetur,  et  efficaciter  alliciatur  ad 
ejus  amorem,  ut  nec  ab  eo  amando  possit  eessare,  nec  oppositum 
amori  actum,  nempe  odium,  circa  illud  objectum  elicere. 

NoTANDUM  3.  Quod  etsi  omnes  Theologi  conveniant  Angelos  esse 
libero  arbitrio  donatos,  quo  in  bonum,  vel  malum  tendere  possint,  at- 
que  in  contraria,  suapte  conditione,  mutabiles  sint;  eorum  tamen  sen- 
tentiai  discrepant  in  explicando  ejusdem  liberi  arbitrii  usu:  et^nim 
S.  Thomas  prima  parte  qusestione  64.  act.  2.  ejusque  universa  Schola, 
voluntatem  Angeli  ante  electionem  ad  utrumvis  esse  liberam  existi- 
mat:  post  electionem  vero  immobiliter  adhaerere  ad  id,  quod  ample- 
xata  fuerit :  atque  hanc  causam,  cur  dsemones  in  suscepta  pravitate 
mentem  obfirment,  nec  in  melius  vertantur,  quod  ipsum  ex  cogitatio- 
nis,  sive,  ut  vocat,  apprehensionis  illius  cognitione  fieri  putat :  Dif- 
fert  enim  (ait)  apprehensio  Angeli  ab  apprehensione  hominis  in  hoc, 
quod  Angelus  apprehendit  immobiliter  per  intellectum,  sicut  et  nos  ini- 
mobiliter  apprehendimus  prima  princijna,  quorum  est  intellectus:  homo 
vero  per  rationem  apprehendit  mobiliter  discurrendo  de  uno  ad  aliud^ 
habens  viam  procedendi  ad  utrumque  oppositorum.  Unde  et  voluntas 
hominis  adhceret  alicui  mobiliter,  qitasi  potens  etiam  ab  eo  discederc, 
et  contrario  adhcerere:  voluntas  autem  Angeli  adhceret  flxe,  et  immo- 
biliter,  et  ideo  si  consideretur  ante  adhcesionem,  potest  libere,  et  huic, 
et  opposito,  in  his  scilicet,  quoe  non  naturcditer  vult:  sed  postquam  Ja:n 
adhcesit,  immobiliter  adhceret.  Et  ideo  consuevit  dici,  quod  liberum  ar- 
hitrium  hominis  flexibile  est  ad  op>positum,  et  ante  electionem,  et  post ; 
liberum  autem  arbitrium  Angeli  est  flexibile  ad  utrumque  opposituin 
ante  electionem,  sed  non  post;  sic  igitur  et  boni  Angeli  seniper  adha- 
rentes  justitice  sunt  in  illa  confirmati,  mali  vero  peccantes  sunt  in  pec- 
cato  obstinati.  Hsec  S.  Thomas,  quae  quidem  improbat  Doctor  Subtilis, 
et  cum  ipso  communiter  Theologi  doeentes  voluntatem  angelicam  mn 
esse  ex  seipsa  immutabilem,  sed  posse  actum  semel  electum  non  po- 
nere,  vel  positum  retractare,  ut  patebit  Conclusione  secunda. 

Conclusio  prima.  —  Ancieli  revera  libero  arbitrio  do- 
NATi  SUNT.  Hsec  est  de  fide,  siquidem  Scriptura  saera  pluribi  affirmat 
Angelos  esse  capaces  prsecepti,    et  peccati  propter    quod  poenam  me- 


l 


158  DE    VOLUNTATE    ANGELICA. 

rentur :  uec  noii  susceptivos  esse  sanctitatis,  et  justitiae,  et  meriti  apud 
Deum;  quse  omnia  liberum  arbitrium  supponunt,  et  denotant,  ut  eon- 
-stat  tum  ex  clictis  in  morali  Philosophia,  tum  ex  dicendis  in  tractatu 
de  Gratia. 

Hoc  ipsum  aperte  edocent  sancti  Patres,  qui  Angelos  esse  muta- 
biles  probant  1.  ex  eorum  potentia  ad  peccandum :  sic  S.  Basilius  li- 
bro  De  Sancto  Spiritu  cap.  16.  ubi  De  Sanctis  Angelis  ait:  Hahentes 
in  eligendo  liberum  arbitrium,  numquam  ah  eo,  qui  vere  honus  est, 
iwisortio  excidentes ;  et  de  malis  ait:  Quorum  defectio  comprohat,  quod 
dicimus,  virtides  invisibiles  esse  sui  arbitrii:  quasi  diceret,  de  merito, 
-et  demerito  Angelorum  liberum  eorum  arbitrium  legitime  concludi, 
—  Alia  ratione  uon  minus  efficaci  utitur  S.  Gregorius  Nysseuus,  libro 
De  oratione  Dominica,  ubi  demonstrat,  de  virtute  consultandi  in  intel- 
lectu  sequi  potestatom  eligendi  iu  voluntate,  et  ideo  communem  esse 
Angelo,  et  homini  libertatem,  eo  ipso  quod  in  int 'llectu,  sou  ratione 
<ionveuiunt.  Boni,  inquit,  et  honesti  studium  cequaliter  idriusque  na- 
turce  essentice  simul  insitum,  et  cdtributum  est.  Plenamque  item,  ac 
miminam  in  sese  potestcdem,  et  ab  omni  necessitcde  liberam  voluntatem 
in  idrisque  parem ;  rerum  universarum  Prceses  effecit,  ut  animi  libero 
quodam  arbitrio,  atque  proposito  regcdur,  quidquid  rcdione  pariter,  ac 
m-ente  honorcdum  est.  Subscribit  S.  Augustinus,  libro  22.  De  Civitate 
cap.  1.,  ubi  cum  dixisset  Deum  in  muudo  nihil  melius  creasse,  quam 
.spiritualem  uaturam,  cui  intelligeutiam  dedit,  subdit:  Qui  liberum  ar- 
bitrium  eidem  intellectucdi  ncdurce  tribuit  fcde,  ut  si  vellet  deserere  Deum, 
continuo  miseria  esset  secutura.  —  Idipsum  probant  pariter  caeteri  qui- 
que  Patres,  qui  unauimi  calculo  Augelos  libertate  donatos  affirmant, 
eorumque  liberum  arbitrium  colliguut  ex  spirituali  ipsorum  uatura. 
Uude  merito  S.  Damascenus,  libro  secundo  cap.  3,,  Augelum  defiuit 
dicens:  Est  Angelus  natura  suxi  intelligens,  arhitrii  libertate  prceditu^, 
ac  sententice  ratione  immutabilis  etc.  Et  rationem  subdit,  Quoniam,  in- 
quit,  id  omne  quod  ratione  utitur,  lihertcite  cjuoque  jjrceditum  est.  Quae 
sane  ratio  valida  est:  libertas  enim  arbitrii  sequitur  intelligentiam  sen 
rationem:  sed  Angeli  habent  perfectam  rationem  seu  intelligentiam : 
ergo  et  libertatem.  2Iinor  coustat  ex  dictis:  major  vero  probatur  in- 
ductione ;  eteuim  suprema  intellectualis  natura,  nempe  Divina,  eo  ipso 
quod  intellectualis  est,  libera  est ;  infima  etiam  ratioualis  uatura,  vi- 
delicet  liumaua,  libertate  douatur  ex  eo  quod  iutelligeutia,  et  ratione 
polleat:  ergo  idem  dicendum  de  natura  iutellectuali  media,  qu^e  est 
angelica:  tum  cpda  lisec  eamdem  habet  radicem  libertatis,  nempe  na- 
turam  intellectualem;  Tum  cjuia  capax  est  boui  prosequeudi,  et  mali 
aversandi,  uec  uou  meriti,  et  demeriti;  tum  denique  quia  libertas 
spectat  ad  perfectionem  uaturse  intellectualis,  alioqui  Deo  nou  iues- 
set:  ergo  uatura  intellectualis  Deo  vicinior,  et  propinquior,  qualis  est 
augelica,  illa  maxime  douari  debet. 

DiCEs:  Si  hoc  argnimentum  quidquam  urgeret,  sequeretur  Denm 
non  posse  aliquam  creaturam  intellectualem  condere  quae  libera  non 
esset,  et  ad  bonum  aut  malum  indiffereus:  sed  falsum  cousequeus: 
crgo  et  antecedeus.  Majoris  veritas  apparet  ex  mox  dictis :  minor  vero 
probatur:  sicut  euim  Deus  creavit  voluntatem  ita  determinatam  ad 
bonum  amaudum  in  communi,    ut  non  possil  illud  odisse,  ita  creare 


DE    VOLUNTATE    ANGELICA.  159 

posset  voluntatem  aliquam  determinatam  ad  bonum  in  partieulari,  ut 
ad  ejus  amorem  necessario  determinarctur,  nec  ab  illo  cessare  posset: 
«rgo  etc.  —  Nego  minorem,  et  ad  ejus  probationem  dico,  repugnare 
quod  voluntas  ita  determinetur  ad  bonum  ex  necessitate  volendum 
semper,  necessario,  in  particulari,  et  ab  intrinseco;  qua3  omnia  requiri 
videntur,  ut  facultas  allqua  non  dicatur  libera.  Fateor  equidem  quod 
voluntas  absque  sujb  libertatis  prsejudicio  possit  esse  necessario  deter- 
minata  ad  aliquod  objectum  primarium,  et  commune,  Jibera  tamen, 
et  indifferens  circa  objecta  secundaria  et  particularia ;  qualiter  volun- 
tas  divina  determinatur  ab  essentia  sua,  quam  invariabiliter  et  neces- 
sario  diligit;  indifferenter  vero  fertur  circa  objecta  secundaria,  nempe 
€irca  creaturas  odio  vel  amore  libere  prosequendas,  prout  earum  per- 
fectiones,  aut  defectus  morales  divinum  amorem  aut  odium  promeren- 
tur.  Potest  etiam  esse  determinata  circa  objectum  aliquod  in  com- 
muni,  saltem  quantum  ad  specificationem  actus,  qualiter  voluntas 
creata  determinatur  in  communi  ad  amandum  bonum ;  ita  ut  illud  sub 
ratione  boni  odisse  nequeat.  Denique  etiam  determinari  potest  ab  ex- 
trinseco  ad  aliquod  objectum  particulare  ita  diligendum,  ut  ab  ejus 
amore  revocari  non  possit;  qualiter  Beatorum  voluntas  allicitur,  et 
determinatur  ad  amandum  Deum :  sed  hajc  determinatio  prorsus  est 
extrinseca;  subindeque  non  officit  libertati  voluntatis,  qua?  non  obstante 
ir.a  extrinseca  determinatione  non  minus  libere  propendet  in  illud  obje- 
ctum.  Idcirco  repugnat  voluntatem  aliquam  ita  creari  posse,  ut  sit  ab 
intrinseco  determinata  circa  objectum  aliquod  particulare  necessario 
amandum,  siquidem  voluntas  secundum  se  est  facultas  indifferens,  vel 
indifferentia  contrarietatis,  vel    contradictionis,  ut  amplius  declarabit 

Conclusio  secunda.    —   Angelica  voluntas  non  est  im- 

MUTABILIS,  NEC  EX  SE  NATURALITER  ITA  DETERMINATA  AD  UNUM,  UT 
8EMEL  ELECTUM   NON  POSSIT  RETRACTARE,    ET  REVOCAJIE.    Ha3C  CSt  Do- 

ctoris  in  2.  dist.  6.  q.  2.  n.  17.,  ubi  ait:  Dlco  quod  quando  peccaiut 
Angelus  secundo  peccato,  adhuc  fuit  in  via;  et  per  consequens  quando 
peccavit  secundo  peccato  potuit  podnitere  de  primo  peccato;  et  ita.  pri- 
mum  peccatum  ex  se  non  fuit  irremediabile ,  quia  si  poenituissef,  in- 
venisset  veniam,  et  misericordiam  etc.  Idem  docet  dist.  7.  quaest.  2. 
€t  in  4.  dist.  46.  q.  4.  n.  6.  contra  Thomistas :  idque 

Probatur  1.  Auctoritate  S.  Patrum,  maxime  S.  Hieronymi  Epistola 
146.  ad  Damascenum:  Deus,  inquit,  solus  est  in  quem  peccatum  non  ca- 
dit,  ccefera  cum  sint  liheri  arhitrii,  juxta  quod  et  homo  ad  imaginem, 
et  similitudinem  Dei  factus  est,  in  utramque  parfem  suam  possunt 
flectere  voluntatem.  Subscribit  S.  Gregorius  Nyssenus,  Oratione  5.  in 
orationem  Dominicam,  ubi  loquens  de  utraque  natura  humana  et  an- 
gelica,  parem  arbitrii  libertatem  ambobus  attribuit,  ut  supra  dictum 
est.  Consentit  etiam  supra  laudatus  S.  Damascenus,  qui  cum  dixisset 
Angelos  proposito  et  sententia  mutabiles  esse,  idque  ex  se,  et  suapte 
sponte,  rationem  hanc  profert:  Quippe,  inquit,  creatum  omne  etiam 
mutahile  est:  solum  aufem  id  quod  Increafum  est  mutare  converfique 
non  potest.  Porro  rationale  omne  potestafe  liherum  esf:  quare  in  eo 
ipso  quod  rationalis  est,  et  infelligens,  liheri  est  arhitrii:  ut  aidem 
creatura  mutabilis,  potestcdeyn  hahet   manendi,  et  procedendi  in  hono, 


160  DE    VOLUNTATE    ANGELICA. 

ct  in  deterius  prolabendi.  Tum  statim  adjicit:  Minime  capax  est  pat- 
nitentice,  quoniam  corporis  exspers :  nam  homo  propter  corporis  imhe- 
cillitatem  pcenitentiam  est  consecutus.  Quibus  aperte  edocet  Angelos 
haud  esse  capaces  poenitentise,  non  quod  digredi  non  valeant  ab  eo, 
quod  semel  elegerunt,  ut  vult  S.  Thomas,  sed  quia  destituti  sunt  di- 
vina  gratia,  quse  ipsis  nusquam  est  tribuenda,  propterea  quod  cum 
corpore  caruerint,  excusationem  imbecillitatis,  ut  homines,  in  peccati 
veniam  praetexere  non  possunt,  ob  idque  longe  gravius  quam  homines 
intolerabiliusque  peccaverunt.  Unde  de  bonis  Angelis  subdit:  Difpcul- 
ter  in  malum  mobiles,  sed  non  immobiles :  Nunc  vero  et  immobiles  non 
natura,  sed  gratia,  et  adhcesione  ad  id  quod  solum  bonum  est.  —  Eam- 
dem  electionis  firmitatem  et  stabilitatem  in  bonis,  non  nativae  obfir- 
mationi,  sed  Dei  beneficio  tribuunt  caeteri  SS.  Patres.  Sic  S.  Augu- 
stinus  libro  22.  De  Civitate  Dei  cap.  1.  Casum,  inquit,  Angelorum 
voluntarium  justissima  pcena  sempiternoe.  infelicitatis  obstrinxit:  atque 
in  eo  summo  permanentilms  cceteris,  ut  de  sua  sine  fine  permansione 
certi  essent,  tamquam  prcemium  suce  permansionis,  dedit.  Censet  ergo 
S.  Augustinus  S.  Angelos  illam  firmitatem  in  bono  non  habere  ex  na- 
tura  sua.  Idem  sentit  S.  Prosper  in  libro  prinio  De  Vita  Contempla- 
tiva  cap.  3.  Voluntatis,  inquit,  sanctorum  Angelorum  fuit  quod  malis 
sponte  cadentibus,  ipsi  in  sua  dignitate  manserunt :  Et  divinojustoque 
judicio  actum  est,  ut  quse  fuit  cuni  Deo  suo  permanendi  voluntas,  fie- 
ret  permanendi  voliintaria,  felixque  nece.^sitas.  Unde  Gennadius  cap. 
62.  De  Ecclesiasticis  dogmatibus:  Viriutes,  inquit,  Angelicce,  quce  vi 
(livino  aniore  fixce.  perstiterunt.,  lapsis  .mperbientibus  Angelis,  hoc  mu- 
nere  retributionis  acceperuni,  ut  nulla  jam  rubigine  surripientis  culpce 
loidantur.  Non  ergo  censent  S.  Patres  Angelos  beatos  natura  sua  esse 
immobiles,  sed  tantum  divino  beneficio,  Nam  ut  loquitur  S.  Isidorus, 
;S'/  natura  incommutabiles  essent ,  Diabolus  non  utique  cecidisset.  — Hanc 
veritatem  prse  cseteris  apertissime  docet  S.  Fulgentius  libra  De  Fide 
ad  Petrum  cap.  3.  qui  humanam  libertatem  cum  angelica  conferens, 
ait :  Si  possiJnle  e.s.set,  ut  humana  natura  postquam  a  Deo  aversa  bo- 
nitcdem  perdidit  voluntatis,  ex  seipsa  rursus  eam  habere  potuis.set, 
multo  possihilius  hoc  ncdura  haheret  angelica:  quoe  quanto  minus  gra- 
rcdur  terreni  corporis  pondere,  tanto  magis  hac  esset  prcedita  facul- 
tcde.  Sed  ostendit  Deus  unde  bona  voluntas  hominihus  detur,  quam 
sic  amiserunt  Angeli  cuni  haherent,  ut  amissam  deinceps  habere  non 
possint.  Subscribit  Rupertus  lib.  5.  in  cap.  5.  Joannis;  Nam  et  Ange- 
lica  ncdura,  inquit,  mcdum  potuit  facere,  et  fecit,  et  facit:  et  humana 
natura  mcdum  potuit  facere,  et  fecit.  Et  quidem  S.  Angeli  firmati 
sunt,  quia  mcdo  quidquam  a  seipso  faciente,  idest,  malum  facientcy 
ipsi  Deo  principi  suo  adhcerere  maluerunt,  in  hoc  remunerationem  ac- 
ceperunt,  ut  deinceps  maluni  facere  non  possint,  quia  cum  possent  fa- 
cere,  noluerunt.  Verum  hoc  non  est  per  naturce  ipsorum  potentiam,  scd 
per  divincE  voluntcdis  remunerantem  gratiam. 

Potest  etiam  suaderi  veritas  Conclusionis  ex  pugna  illa  inter  se 
bonorum  Angelorum,  et  conflictu  qui  ex  sacris  Libris  colligitur,  ut  le- 
gimus  apud  Danielem  10.  cap.  ubi  juxta  explicationem  Pelusiotse  E- 
pistola  85.  Persarum  Ang^elus  aegre  ferens,  quod  Judsei  pessimis  suis 
factis  iram  Dei,  ac  servitutem  perpetuam  mereri  pergerent,  eos  a  ea- 


DE    VOLUNTATE    ANGELICA.  161 

ptivitate  liberari  nolebat:  huic  vero  Aiig-ehis  alter  obstabat,  qiii  ju- 
8titi?e  Dei  bonitatem  anteponebat,  cuiqiie  favit  Dcus,  juxta  ejus  desi- 
derium  sententiam  ferens  :  cui  sententijie  uterque  Angelus  assensuui 
prsebuit.  Non  igitur  ad  id  quod  intellig*entia,  et  voluntate  semel  arri- 
puerit,  imniobiliter  Angelus  adhserescit. 

Probatur  insuper  ratione  theologica :  dum  Angelus  eligit  aliquid 
revera  est  liber,  et  operatur  libere  ;  (juippe  cum  possit  rem  eligere  vel 
non  eligere:  sed  post  factam  electionem  nihil  est  quod  ipsum  neces- 
sitet,  ut  non  possit  electionem  factam.  revocare,  et  sententiam  mutare; 
ergo  etiam  post  electionem  revera  est  mutabilis.  J/c/;or  patet  ex  priori 
Conclusione:  mhiorem  probat  Suarez  lib.  ij.  cap.  10.  et  ex  eo  Marti- 
nonus:  si  Angelus  non  posset  proposiUim  mutare,  illa  immutabilitas 
esset  repetenda,  rel  ex  parte  Dei  Angelum  necossario  ad  unum  actum 
determinantis ;  vel  ex  propria  Angeli  natura,  qua^  propter  suam  digni- 
tatem,  et  perfectionem  fingi  posset  immutabilis  in  sua  electione,  sicut 
Deus  propter  suam  naturse  prix-stantiam  est  omnino  invariabilis  :  rel 
ex  actu  ipsius  voluntatis,  qui  hana  invertibilitatem  ex  natura  sua  exi- 
geret:  vel  ex  habitu  aut  alia  dispositione  addita  voluntati,  ct  ex  aetu 
relicta  :  vel  deniqiie  ex  parte  intellectus,  et  modo  intelligendi,  quo  vo- 
luntas  erga  unuiii  objectum  ita  dirigeretur,  ut  ad  aliud  non  posset 
determinari :  sed  ex  neutro  capite  lisec  immutabilitas  repeti  potest. 

Non  qiiidem  primo  ex  parte  Dei :  tum  quia  Deum  non  deceret  necessi- 
tare  voluntatem  in  actu  malo  :  tum  etiam  quia  loquimur  hic  de  Angelo 
spectato  naturaliter,  ut  Deo  subest,  veluti  causse  primi^e  naturaliter  ope- 
ranti  secundum  exigentiam  causarum  secundarum;  ac  proinde  non  ne- 
cessitanti,  nisi  sit  aliquid  quod  id  exigat  ex  parte  causfe  secundse. 

Neqiie  etiam  illa  immutabilitas  provejiit  ex  natura  ipHius  voluntatis  : 
tum  quia  non  est  fingenda  major  mutabilitas  voluntatis  Angelicae  quam 
judicii  :  atqui  potest  variari,  et  corrigi  judicium  angelorum  sicut  et 
falli :  tum  etiam  quia  licet  in  voluntate,  quse  non  potest  a  bono  de- 
fleetere,  immutabilitas  in  proposito,  et  electione  sit  magna  perfectio  ; 
non  tamen  ita  in  voluntate  quse  deficere  potest :  imo  magna  foret  im- 
perfectio  non  posse  corrigi,  et  a  malo  desistere  ;  quemadmodum  in- 
tellectui  erroris  capaci,  magna  esset  imperfectio  non  posse  errorem 
dedoceri,  et  abjicere  :  atqui  voluntas  Angeli  peccare  potest,  ut  et  in- 
tellectus  errare  :  ergo  esset  ei  imperfectio  summa  si  suum  actum  revo- 
care  non  posset:  tum  denique  quia  talem  Angelorum  naturam,  et 
perfectionem  non  agnoverunt  sancti  Patres. 

Nec  etiam  ex  parte  actus  voluntatis:  quippe  cum  hic  nec  liget,  nec 
potentiam  astringat,  quoniam  illum  natura  prsecedit,  et  ab  illo  non 
constituitur  in  actu  primo,  secundum  quem  tantum  est  potens  aut 
impoteus,  sive  ut  primo  actum  producat,  sive  ut  productum  conservet. 
Quod  autem  dicunt  aliqui  necessitatem  immutabilitatis  oriri  ex  impetu 
quo  voluntas  angelica  in  suos  actus  erumpit,  vanum  est:  gratis  enim 
supponunt  Angelos  summo  quodam  conatu  semper  operari.  Deinde, 
licet  toto  conatu  voluntas  operetur,  tota  libera  est,  et  potest  actum 
non  elicere,  vel  elicere  oppositum  :  potest  item  deponere  postquam  eli- 
cuit :  quidni  ergo  mutare  in  oppositum,  et  quidem  toto  conatu,  si  sit 
opus?  Sane  ex  hac  sententia  Adversariorum  sequeretur  Angelum  posse 
naturaliter  reddere  se  impeccabilem  in  futurum  :  potest  enim    amare 

Frassen  TheoL  Tom.  IV.  11 


162  DE    VOLUNTATE    ANGELICA. 

Deiim  toto  conatu  super  f  iiini  actu  naturali,  itenique  detestari  toto 
conatu  omne  peccatum;  ad  id  enim  suppetit  et  cognitio  et  voluntas: 
ergo  si  aliunde  non  possit  mutare  talem  electionem,  coustitueret  se 
impeccabilem. 

Xequp  etiam  ex  parte  hahitus,  et  dispositionis  ex  actu  relictce :  tum 
quia  habitus,  et  dispositio  pmecedens  actum  electionis  uon  necessitat 
ad  electionem,  sed  in  hoc  subditur  voluntati,  supponimus  enim  An- 
gelum  libere  eligere,  non  obstante  quocumque  habitu  vel  dispositione 
pr?evia  :  ergo  neque  necessitare  potest  ad  perseverandum  in  electione 
jam  tacta.  Tum  quia  talis  habitus  vel  dispositio  non  potest  effieacius 
influere  in  conservationem  actus  quam  in  primam  productionem.  Tum 
etiam  quia  talis  habitus,  vel  dispositio  nunquam  potest  privare  vo- 
luntatem  sua  naturali,  et  intima  potestate  suspendendi  influxum  suum, 
ve\  perseverandi  libere  in  actu,  quem  libere  elicuit :  potest  ergo  uon 
obstante  tali  liabitu  vel  dispositione,  libere  cessare  ab  illo  actu,  et 
iterum  eligere  libere  ;  quidni  ergo,  si  velit,  ad  contrariam  electionem 
transire?  Adde  quod  non  videatur  credibile  in  primo  instanti  gigni 
posse  a  quolibet  actu  tam  intensum  habitum  in  voluntate  Angeli,  ut 
(nim  nequeat  superare.  cum  etiam  inveteratos  habitus  homines  supe- 
rent,  et  evellant.  Deinde  liabitus  tantum  inclinant  poteutiam  ut  facile 
possit  similes  actus,  non  autem  ut  possit  oppositos  edere. 

Xo)i  dcni^iue  ex  parte  iutellectus,  et  modi  intelligendi :  tum  quia 
Ang*.li  mutare  possunt  judicium,  et  jam  amore  indigiium  existiniare 
id  quod  antea  putaverunt  esse  araabile,  atque  re  ipsa  amaverunt.  In- 
super,  Angeli  naturaliter  possunt  falli,  maxime  quando  judicant  ex 
conjecturis.  et  signis  incertis  et  obscuris,  fallunturque  non  raro  dae- 
mones  circa  tentationum  exitus,  et  eventus  libere  futuros,  et  circa 
mysteria.  et  dispeusatioues  gratia?  :  ergo  ex  parte  judicii  seu  inodi  in- 
telligendi,  non  est  ratio  persistendi  necessario  in  electione  prius  la- 
cta,  sed  potius  est  ratio  eam  prudenter  mutandi  in  contrarium.  Tum 
quia,  etiamsi  idem  omnino  seraper  staret  judicium  quod  habuit  quaudo 
libere  elegit,  exinde  tamen  non  sequeretur  voluntatem  non  posse  a- 
ctum  suum  mutare;  etenim  sicut  judiciura  illud  non  priedeterminavit 
physice  voluntatem,  sed  illo  posito  et  stante,  voluntas  libere  elegit  id 
quod  amplexata  est,  potuitque  non  eligere  etiam  in  sensu  composito, 
idest,  componere  non  electioneni  cum  tali  judicio  :  ita  non  prsedeter- 
minat  ad  actum  continuandum,  sed  voluutas  omnino  ex  se  manet  li- 
bera  ad  continuaudam  electionem  vel  deponendam.  Denique  Angeli 
de  facto  mutarunt  voluutatem,  mali  videlicet,  qui  cum  c?eteris  aliquo 
tempore  fuerunt  boni,  et  Deurm  amarunt.  Irarao  quotidie  tani  boni, 
<^[uam  mali  Angeli  rautaut  suas  voluntates  :  hi  dura  desistunt  tentare, 
vid^aites  tentationes  potius  prodesse,  quam  obesse  :  isti  dum  tandem 
desenint,  quos  a  vitiis  frustra  avocare  studuerunt. 

Objicies  1.  Intellectus  Angeli  immobiliter  adhairet  eis,  qu»  intel- 
ligit,  et  judicat :  ergo  voluntas  sirailera  liabet  immutabilitatem  in  suis 
electionlbus.  Patet  antecedens,  Angelus  enim  apprehendit  conclusio- 
nes  in  principiis,  unde  judicat  de  rebus  cognitis,  quemadmodum  homo 
de  prirais  principiis  :  sicut  ergo  homo  primis  principiis  immobiliter 
adhseret ,  ita  etiam  Augelus  adhaeret  omnibus,  quse  apprehendit,  et 
judicat.  Consequentia  etlam  est  e\idens,  \'oluntas   euim    sequitur  in- 


DE    VOLUNTATE    ANGELICA.  163 

tellectiiin,  et  moduin  illins  operationis  iniitatur,  Ilespondeo  1.  negan- 
do  antecedens ;  falsum  est  enim  Angelum  invariabiliter  adhterere  eis, 
quie  co<inoscit.  Falsum  pariter  ipsum  cogiioscere  conclusiones  in  prin- 
cipiis,  (luippe  virtutem  habet  discurrendi,  et  revera  ejus  cognitio 
discursiva  est.  lies/xnidf^o  2.  negando  consequentiam  :  sicut  enim  non 
obstante  ilhi  intellectus  determinatione,  voluntas  in  prima  sua  elee- 
tione  fuit  libera,  ita  etiam  facta  illa  electione,  rcinanet  adhuc  libera 
ad  eam  relinquendam,  aut  aliam  eliciendam;  quippe  cum  intellectus 
in  utraque  reperiat  sufficientem  rationem  qua  possit  appeti.  Adde  quod 
vohmtas  sit  intellectus  domina,  eoque  longe  liberior;  su.bindeque  non 
obstante  intellectus  judicio,  potest  quod  sibi  placuerit  eligere. 

Objicies  2.  Adha'sio  ad  finem  ultimum,  seu  intentio  illius  conse- 
quendi,  est  principium  omnium  electionum  :  sed  Angelus  immobiliter 
adhiLMvt  fini  ultimo,  cjuem  sibi  destinavit :  ergo  etiam  immobiliter  ad- 
ha^ret  omnibus  aliis  rebus  quatenus  ad  illum  linem  ordinantur.  — 
Bistinguo  minorem,  immobiliter  adhseret  fini  ultimo  per  determina- 
tionevn  extrinsecam,  nempe  dum  finis  ultimus  ita  efficaciter  movet  vo- 
luutatem  per  sui  propositioiiem  claram  et  evidentem,  qualiter  Deus 
intuitive  videndus  determinat  beatas  mentes  ad  sui  intuitum  et  amo- 
rem,  concedo  :  per  determinationem  extrinsecam,  qu?e  proveniat  ex 
immobili  electione  voluntatis  apprehendentis  iinem  ultimum  verura 
vel  apparentem,  nego.  Quamquam  enim  Beati  immobiliter  Deo  adhee- 
reant,  et  daimones  obdurentur  in  iihi  voluntate,  qua  divinam  a^quali- 
tatem  tamquam  finem  ultimum  sibi  proposuerunt,  nihilominus  hsee 
determinatio  iion  provenit  prfEcise  ab  intrinseeo,  sed  ab  extrinseco, 
In  Beatis  quidem  ab  objecto  clare  apprehenso,  in  damnatis  autem  ex 
negata  gratia,  qua  possint  revocare  sententiam,  et  poenifcentiam  agere. 

DiCES  3:  Quo  voluntas  est  perfectior,  et  liberius  eligifc,  eo  vehe- 
mentius,  et  majori  afifectu  adhseret  rei  eleetae  :  sed  voluntas  Angeli 
fst  perfectissima,  et  liberrime  eligit,  <;uia  non  dueitur  ex  passione, 
sed  ex  se  sola  se  determinat :  ergo  in  elig-endo  ita  afficitur  circa  rem 
electain,  ut  ab  ea  non  possit  amo^eri.  —  Nego  majorem  :  non  enim 
est  necesse,  quod  voluntas  liberior  majori  affectu  feratur  circa  obje- 
ctum  suum  :  imo  quo  liberior  est,  eo  magis  poterit  suum  affectura 
moderari,  et  temperare.  Adde  quod  etiamsi  summo  affeetu  feratur  erga 
suum  objectum,  inde  non  sequitur,  quod  invariabiliter  in  ipso  affectu 
subsistere  debeat ;  etenim  pro  eadem  libertate  poterit  ab  eo  cessare, 
et  prsecipere  intellectui,  ut  alia  consideret,  quibus  ab  illius  objecti 
amore  dimoveatur,  et  in  aliud  tendat. 

DiCES  4:  Si  Angeli  essent  vertibiles  et  mutabiles,  essent  pariter 
capaces  pcenitentise  :  sed  falsura  consequens :  ergo  et  antecedens.  Ma- 
jor  constat,  ille  enim  est  capax  poenitentice,  qui  pravam  voluntatera 
potest  abjicere,  et  revocare  :  minor  etiam  patet,  si  enim  capaces  essent 
poenitentise,  haud  dubium  est,  quod  aliquando  poenitentiam  egissent, 
aut  saltem  eorum  aliquis  resipuisset.  —  Nego  majorem,  defectus  enim 
poenitentia?  in  Angelis  non  provenit  ex  eorum  voluntatis  immutabilitate, 
sed  ex  negato  sibi  divinitus  auxilio  supernaturali  absolute  necessario 
ad  verara  poenitentiam  agendam,  et  ex  eo  quod  sint  in  termino;  si 
enim  in  statu  viae,  et  ante  indictam  eorum  leternse  damnationis  senten- 
tiam,  gratiam  poenitentise  ipsi  concessisset  Deus,  revera  poenitere  po- 


164  DE    VOLUNTATE    ANGELICA. 

tnissent,  et  veiiiaui  impetrare:  qiioniam  autem  sunt  in  termino,  necnllo 
di^^no  ad  popnitendum  auxilio  donantur,  idcirco  poenitere  non  possunt. 

DiCES  5:  Angelus  est  subtilissimus  in  natura,  necnon  est  vehemen- 
tissimus  in  operando,  subindeque  ejus  voluntas  totaliter  se  immcrgit 
objecto,  quod  elegit,  et  cui  adha^ret,  et  ab  eo  non  potest  revocari:  ergo^ 
post  primum  actum  est  immutabilis.  —  Nego  consequentiam :  quan- 
tumcumque  enim  angelica  voluntas  in  via  existens  objectum  appeteret, 
et  quantocumque  conatu  iu  illud  tenderet,  posset  tamen  pro  libito  il- 
lud  abjicere,  ut  supra  diximus. 

DiCES  6:  JLlectionis  mutatio  provenit  vel  ex  eo  quod  eligens  aliter 
disponitur,  vel  quia  rem  aliter  apprehendit  post  electionem.  quam  an- 
tea:  sed  neutrum  habet  locum  in  Augelis.  Non  primum.  quia  non 
liabent  passiones,  nec  ab  extrinseco  suam  internam  dispositionem  ac- 
cipiunt :  non  etiam  secundum.  quia  Angelus  habet  perfectissimum  lu- 
men ;  adeoque  primo  apprehendit  id  omne,  quod  cognoscibile  est,  ma- 
xime  circa  intentionem,  et  electionem  ultimi  finis;  cum  enim  ea  res 
summi  sit  ponderis,  et  momenti,  verisimile  est,  quod  Angelus  omnem 
suam  intellectivam  virtutem  impendat  in  hac  cognitione  formanda.  — 
Nego  minorem :  quamquam  enim  Angelus  perfectissime  illustretur, 
nihilominus  potest  errare,  uti  de  facto  erravit  apprehendendo  a*quali- 
tatem  cum  Deo  sibi  esse  possibilem,  et  illam  appetendo:  eloctio  enim 
mali  semper  praesupponit  errorem,  vel  saltem  inconsiderationem  ex 
parte  intellectus,  maxime  quando  non  peccatur  ex  certa,  et  determi- 
nata  malitia;  adeoque  potest  non  esse  plena  apprehensio  ex  parte  in- 
tellectus  ubi  est  error,  vcl  inconsideratio.  Itaque  dici  potest,  quod 
Angeli  mali  habuerint  ista  duo  judicia  simul  :  primum,  quod  honum 
esset  Deo  subjici,  et  ipsi  obtemperare;  secundum,  quod  propria  excel- 
lentia  esset  bonum  appetibile:  unde  factum  est,  quod  etiam  stante  priori 
judicio.  nihilominus  moti  suiit  ad  sequendum  posterius,  videlicet  ad 
eligendam  propriam  excellentiam  :  et  sic  non  obstantL'  cognitione  me- 
dii,  et  finis  debiti,  potuerunt  alium  sibi  finein,  nempe  propriam  suam 
excellentiam  appetere. 

Instabis:  quo  pr?estantius  est  lumen  intellectus,  eo  tenacius  vo- 
luntas  objecto  adhseret:  sed  angelici  intellectus  lumen  fuit  praestan- 
tissimum :  ergo  illorum  voluntas  ita  firmiter  adh?esit  objecto  electo,. 
ut  nullatenus  ab  eo  potuerit  removeri.  Minor  constat :  probatur  major 
experientia,  qua  patet,  eos  qui  habent  minus  perfectum  intellectum, 
puta  pueros,  et  mulieres,  etiam  facile  a  propria  sententia  dimoveri. — 
Respondeo  ad  majorem  :  quod  licet  adh?esio  voluntatis  sequatur  illu- 
stratioiiem  intellectus,  et  eo  firmius  voluntas  objecto  electo  adhsereat, 
quo  majus  in  eo  bonum  deprehendit ;  tamen  inde  non  sequitur,  quod 
ipsum  non  possit  abjicere  pro  sua  libertate.  Ad  minorern  autem  dico,^ 
inde  quidem  sequi,  quod  Angeli  non  tanta  facilitate  quanta  homines 
propositum,  et  electionem  mutare  possint;  non  tamen  sequitur,  quod 
absolute  non  possint  utrumque  revoeare,  propter  rationes  a  nobis  ex- 
pressas. 

Conclusio  tertia.  —  Voluxtas  Angelica  est  etiam  libera 

LIBERTATE    COXTRADICTIOXIS,    ET    QUAXTUM   AD    EXERCITIUM.    HcCC  pa- 

riter  est  Doctoris,  et 


DE    AMOllE    ANGELORUM.  165 

Probatur:  Nihil  assignari  potest  qiio  necessario  angelica  voluntas 
detenniuetiir  ad  persistendum  semper  subaetu:  ergo  revera  potest  ab 
actu  cessare.  Patet  antecedens  ex  superiori  Conclusione,  si  enim  ab 
aliquo  posset  necessitari  ad  persistendum  sub  actu  suo,  maxime  vel 
cx  parte  Dei,  vel  ex  nativa  sua  dignitate,  vel  ex  actu  suo,  vel  ex 
parte  intellectus  illani  nccessario  semper  ad  actum  determinantis,  vel 
ex  aliquo  alio  principio  :  sed  neutrum  horum  pot^st  affirmari,  ut  supra 
probatum  est :  erg'o,  etc.  —  Delnde,  ad  libertatem  quoad  exercitium 
suificit  potestas  suspendendi  actum  per  puram  privationoni,  seu  ne- 
gationem  influxus  ;  ita  ut  non  sit  necessarium  velle  non  elicere  actum, 
sed  satis  sit  non  velle  cliCcU-e,  seu  non  elieere  ex  certa  scientia,  et 
potestate,  ac  dominio  ^upra  suum  actum,  seu  influxum  :  sed  voluntas 
est  doniina  absolute  sui  influxus  :  ergo  non  necessitatur  quoad  exer- 
citium  etiam  ad  totam  collectionem  actuum  sibi  possibilium.  —  De- 
nique,  sicut  nullus  actus  voluntatis  angelicte  in  partieulari  est  ab- 
solute  necessarius,  sed  ad  quemlibet  eliciendum  voluntas  sese  libere 
determinavit ;  ita  paritcr  cessare  potest  a  quolibet  iu  particulari  eli- 
ciendo,  adeoque  et  ab  omni  actu  cessare  ;  quia  eadem  est  ratio  liber- 
tatis  in  tota  actuum  collectione,  quoe  in  singulis  actibus  reperitur  : 
«rgo  quemadmodum  nuUus  actus  particularis  est  necessarius  Angelo 
ad  bonum  suum,  ita  etiam  nec  unus,  vel  alius,  et  sic  de  aliis  disjun- 
<Jtim  sumjDtis. 

DiCES  :  Si  esset  aliquis  actus  volendi  in  particulari,  in  quo  nulla 
ratio  mali  inveniretur,  nec  in  ejus  carentia  ratio  boni  apprehendi  pos- 
^et,  non  posset  voluntas  a  tali.  actu  cessare,  sed  esset  in  particulari 
necessarius  quoad  exercitium  ;  hac  enim  ratione  amor  Dei  in  patria 
^t  necessarius  quoad  exercitium  :  sed  in  carentia  omnis  actus  volun- 
tatis  nulla  ratio  boni  cogitari  potest,  nee  in  actuali  exercitio  alicujus 
velle  indefinite  sumpti  potest  inveniri  aliqua  ratio  mali,  quia  in  tota 
latitudine  actuum  non  possunt  non  esse  multi  convenientes ;  at  vero 
melius  est  actu  operari,  quam  ab  operatione  cessare ;  imo  illud  est 
de  se  bonum,  et  perfectum;  non  operari  autem  simpliciter  est  imper- 
iectum  :  ergo  non  potest  voluntas  talem  cessationem  formaliter,  aut 
virtualiter  velle,  ac  proinde  ad  velle  aliquid,  saltem  indefinite  neces- 
sitatur.  —  Nego  minorem,  in  carentia  enim  illa  voluntaria  omnis 
actus  deprohenditur  summa  voluntatis  libertas,  quse  pro  libito  potest 
agere,  vel  non  agere,  sicque  suprema  fit  domina  suorum  actuum,  quos 
potest  ad  nutum  ponere,  vel  non  ponere,  quod  sane  maximam  arguit 
perfectionem,  summumque  bonum  connotat,  ut  patebit  amplius  in  Con- 
«lusione  tertia  sequentis  Qusestionis. 

QU/ESTIO  SECUNDA. 

AN,  ET  QUALITER  ANGELUS  DEUM,  SEIPSUM,   ET  ALIA 

DILIGAT. 

NoTANDT  M  1.  Duplicem  imprsesentiarum  distingui  posse  amorem: 
Naturalem  videlicet,  et  Supernaturalem.  Prior  ita  dicitur  ad  quem 
eliciendum  sufficit  ipsa  naturalis  facultas,  praivio  solo  lumine  intel- 
lectus  eam  illustrante,  et  ad  objectuni  amabile  determinante,  ei  ape- 
riendo  ac  manifestando  eas  omnes  perfectiones,  qu?e    in    tali    objecto 


166  DE    AMORE    ANGELORUM. 

reluceiit,  quseque  tot  suut  ainoris  stimuli  et  inceuti^  a  :  posterior  di- 
citur  ille,  quem  voluntas  elicere  uequit  absque  beneficio  et  auxilio 
gTatiai  supernaturalis  :  de  priori  hic  nobis  est  sermo,  de  posteriori  vero 
discurremus  in  sequenti  Disputatione. 

XoTAXDi  M  2.  Ex  nostro  Alensi  q.  30.  dilectionem  naturalem  posse 
accipi  multiplieiter;  «  aut  enim,  inquit,  dicitur  dilectio  naturalis  quid- 
«  quid  per  se  juvat  naturam  ut  esset,  vel  juvat.  ut  permaneat,  et  hac 
«  ratione  diligitur  tantum  Deus  dilectione  naturali  ab  Angelo  :  nihil 
«  enim  aliud  est  necessarium  ad  esse  Angeli,  praeter  illud  quod  est 
«  de  esse  ;  nou  enim  indiget  unus  alio  ut  sit,  vel  ut  permaneat  in 
«  esse.|>S'ecw«<io  modo  potest  dilectio  naturalis  respicere  omne  con- 
«  veniens^natunie,  sive  consimile,  vel  conforme  in  natura;  et  hoc  modo 
«  est  dilectio  naturalis,  non  tantum  Creatoris,  vel  Gubernatoris,  sed 
«  etiam  alterius  Angeli,  qui  est  simul  in  uatura  angelica,  vel  etiauj 
«  hominis,  qui  est  consimilis  in  uatura  intelleetuali  creata.  TertUy 
«  modo  potost  dici  dilectio  naturalis  respectu  illius  boni,  quod  ordi- 
«  natum^est  ad  participandum  completum  dilectibile,  quod  est  gloria; 
«  et  secundum  hunc  modum,  charitas,  sive  gratia  est  perfectio  natu- 
«  ree  ;  sic  secundum  hunc  modum  est  diligibile  ab  Angelo  non  tau- 
«  tum  anima  hominis.  sed  etiam  corpus  humanum,  quod  potest  par- 
«  ticipare  dotes,  unde  anima  in  secunda  stola  perficietur,  et  Augelus 
«  ex  hoc  quamdam  eonsequitur  dilectionem.  Quarto  modo,  dilectio 
«  naturalis  dicitur  respectu  omnis  boni,  in  quantum  est  bouuni;  et 
«  sie  extendit  se  ad  omnem  creatui-am,  et  ad  Creatorem. 

NoTANDUM  3.  Ex  Seraphico  Doctore  in  2.  d.  3.  a.  3.  q.  2.  «  quod 
«  major  alicujus  dilectio  pos&it  fieri  tripliciter:  aut  ratione  boni  optati, 
«  aut  ratione  efiectus  iutensi,  aut  ratione  efiectus  impensi.  Hatione 
«  honi  optati  dicitur  quis  aliquem  magis  diligere,  quando  ei  majus 
«  bonum  optat,  et  sic  dicitur  diligere  magis,  quia  ad  majus.  Hoc  modo 
«  naturali  dilectione  procedente  ex  judicio  rationis  rectae  magis  dili- 
«  gebat  Angelus  Angeium  superiorem,  volebat  enim  ipsum  excellere,. 
«  et  plus  boni  habere,  sicut  et  Deus  conditor  voluit  sic  ordinare.  Ba- 
«  tione  a/fectus  intensi  dicitur  magis  alterum  diligere,  quando  aflectio 
«  ejus  plus  trahit  alterum,  et  magis  consolatur  de  ejus  societate,  et 
«  sic  dicitur  aliquis  magis  illum  cliligere  ctim  quo  iibentius  cohabitat: 
«  et  sic  Angelus  magis  diligebat  per  naturam  Angelum  ejusdem  or- 
«  dinis,  quia  sicut  naturali  afiectu  magis  diligit  quis  concives  suos, 
«  maxime  quando  conformantur  sibi  iu  moribus  ;  et  sicut  magis  di- 
«  ligit  homo  eum,  qui  est  ejusdem  professionis,  et  ofiicii,  ubi  invidia 
«  non  interpouit  partes  suas  :  sic  Angelus  alterum  Angelum  ejusdem 
«  ordinis  magis  dilectione  naturali  amplecti  intelligendum  est,  cum 
«  se  viderit  a  Conditore  in  officii  a^qualitate,  et  naturie  similitudine 
«  illi  sociatum,  nee  esset  tunc  momm  diversitas,  uec  invidise  mali- 
«  gnitas.  Batione  eifectus,  sive  beneficii  impensi  dicitur  quis  magis  eum 
«  diligere,  cui  plura  bona  impendit,  et  circa  quem  magis  sollicitatur, 
«  sicut  Magister  confovet  magis  filium  tenellum,  et  sollicitior  est 
«  circa  illum,  quam  circa  adultum,  et  magis  circa  infirmum,  quam 
«  circa  sanum,  et  hoc  facit  consideratione  majoris  indigentiae;  et  hoe 
«  modo  dici  potest,  quod  Angelus  superioris  ordinis  magis  diligit 
«  Angelum  inferioris,  quia  Angelus  paris  vel  superioris  ordinis    non 


DE    AMORE    ANGELORUM.  167 

«  indigot,  sive  sua  instructioue,  sive  purgatione,  sicut  Augvlus  infe- 
«  rioris  ordinis  ». 

His  itaque  pnplibatis,  determinandum  est,  1.  An  sit  in  Ang-elis  ali- 
qua  naturnlis  dilectio.  2.  An  hac  dilectione,  duni  erant  viatores,  Deuni 
super  omnia  diligere  potuerint.  3.  Qunliter  tam  se,  quam  alios  Ange- 
los  diligant. 

Conclusio  prima.  —  Rbvbra   est   in  Angblis  natvkalis 

DILECTIO,    QUATHNUS    NATIRALIS    AMOR    OPPONITUR     SUPERNATURALI  ; 

non  vero  quatenus  opponitur  libbro.  H?ec  Conclusio  duas   liabet 
partes,  quarum  prima  est  communis  inter  Theologos,  et 

Probatur  :  Quod  rebus  interioribus  absque  ulla  imperfectione  tri- 
buitur,  Angelis  non  est  denegandum  :  sed  dilectio,  et  amor  naturalis 
absque  ulla  imperfectione  tribuitur  formaliter  hominibus :  ergo  etiam 
Angelis  non  videtur  denegandus.  Deiude,  qu?elibet  res  naturaliter  di- 
ligit  se,  efc  suam  propriam  perfectionem  appetit,  naturaliterque  ad  il- 
lam  inclinatur  :  nullum  enim  est  ens  tam  imperfectum,  quod  natura- 
liter  propriam  suam  perfectionem  non  appetat  :  ergo  niulto  magis  An- 
g'eli  naturaliter  appetunt  suam  beatitudinem,  ad  quani  tamquam  ad 
ultimam  perfectionem  ordinantur  :  sed  hic  appetitus  dicitur  amor  na- 
turalis  :  ergo  etc.  Denlqiu',  dsemones  habent  naturalem  sui  dilectionem: 
ergo  et  Angeli,  Antecedens  patet,  nam  dsemones  naturalitor  fugiunt 
suam  miseriam  :  ergo  naturaliter  diligunt  se.  Patet  sequela;  nam  ideo 
odio  habeo  aliquem,  quia  diligo  me,  vel  aliuni ;  ergo  si  d:vmones  iia- 
turaliter  fugiunt  miseriam,  quam  habent,  etiam  naturaliter  diligunt  se. 
Add(^  quod  dsemones  naturaliter  appetunt  suam  felicitatem,  et  beati- 
tudinem  in  communi :  ergo  naturaliter  appetunt,  et  diligunt  se.  An- 
tecedens  patet,  nam  beatitudo  in  communi  non  potest  odio  haberi.  Haec 
autem  angelica  naturalis  dilectio  intelligenda  est  etiam  quantum  ad 
actum  elicitum  ;  etenim  in  Angelis  est  amor  sequens  rationem,  et  for- 
mam  apprehensam  ;  ergo  in  Angelis  est  actus  elicitus  amoris.  Proba- 
tur  antecedens  :  Angelus  habet  naturalem  cognitionem  sui :  ergo  et 
naturalem  dilectionem  sui. 

DiOBS  1:  Si  in  Angelis  esset  aliqua  naturalis  dilectio,  deberet  esse 
vel  recta,  et  perfecta  ;  vel  inordinata,  et  imperfecta  :  sed  neutrum  dici 
potest.  Non  primum  :  omnis  enim  recta,  et  perfecta  dilectio,  est  cha- 
ritas,  adeoque  quid  supernaturale ;  non  etiam  secundum,  siquidem 
imperfecta  dilectio,  et  inordinata,  peccatum  est:  Angelus  autem  ut  in 
statu  natura?  pur?e  non  peccat.  —  Respondeo  ad  majorem,  quod  cum 
amor  naturalis  nihil  aliud  sit,  quam  incJinatio  indita  ab  Auctore  na- 
turse,  necessario  dici  debet  recta  ;  alias  samma  Creatori  fieret  injuria,, 
si  quis  eum  pravam  inclinationem  indidisse  assereret.  Attamen  cuni 
duplex  sit  rectitudo,  nempe  rectitudo  naturalis  inclinationis,  et  super- 
naturalis  virtutis  ;  hsecque  sit  perfectiva  alterius  ;  inde  dici  potest, 
quod  rectitudo  naturalis  non  sit  omnimode  perfecta,  quamdiu  intra 
limites  suos  stat,  siquidem  perfectior  evadit,  dum  charitati  conjun- 
gitur  :  est  tamen  recta,  et  perfecta  intra  ordinem  naturse,  quippe  con- 
formis  est  natume  principiis,quibus  res  qu?elibet  qu?e  sibi  convenien- 
tia  sunt  appetunt.  Respondeo  ad  minorem,  illaDi  dilectionem  esse  re- 
vera  naturalem,  tam  prout  naturalem  sonat  inclinationem,  et  propen- 


168  DE     AMORt:    ANGELORUM. 

sioiiein  ad  aliquid  sui  perfectivuiii.  quaui  prout  opponitur  rei  super- 
naturali :  siquidem  hac  dilectione  Ang-elus  non  solum  voluntatis  suie 
perfectionem  obtinet,  potentiae  nanique  perficiuntur  ab  aetibus ;  sed 
etiarn  iu  eam  fertur  ex  propria  sua  nativa  inclinatione  qua  res  qua:- 
libet  in  id,  quod  sibi  conveniens  est.  propendet.  Nec  refert,  quod  hane 
propeusionem  habuerit  sibi  inditam  ab  Auctore  naturse,  non  minus 
enim  per  eam  dicitur  movcri  ab  intrinseco.  nempe  ab  interno  appe- 
titu  voluntitis.  Similiter  hsec  t.mdentia  dicitur  lil)era,  potest  enim  An- 
gelus  tam  erga  se,  quam  erga  alia  objecta  amorem  suum  suspendere, 
ut  probabitur  in  tertia  Conclusione. 

DiCES  2  :  Si  qiVcQ  esset  in  Angelis  uaturalis  dilectio,  esset  media 
inter  dilectionem  gratuitam,  qua3  est  charitas,  et  peccaminosam,  quam 
libidinosam  Alensis  appellat :  at  hoc  dici  nequit.  medium  enim  inter 
bonum  et  malum  debet  esse  indifterens ;  dilectio  autem  naturalis  non 
est  indifierens  bono  et  malo,  sed  revera  est  reponenda  in  genere  boni: 
erg'0  etc.  —  Respondet  ipsemet  Alensis,  quod  etsi  illa  dilectio  natu- 
ralis  media  sit  inter  gratuitam  et  vitiosam,  non  tamen  est  media  inter 
bonum  et  malum  simpliciter,  sed  tantum  inter  bonum  quod  dicitur 
supernaturale,  et  malum  supernaturali  bouo  oppositum  :  quamquam 
enim  partim  conveniat  cum  utroque  extremo,  cum  dilectioue  quidem 
gratuita,  quia  diligit  summum  bonum  ;  cum  vitiosa  autem,  quia  di- 
ligit  illud  propter  seipsam,  non  autem  propter  ipsummet;  nihilominus 
magis  convenit  cum  dilectione  gratuita,  quam  cum  vitiosa,  quia  lertur 
circa  summum  bonum,  nempe  circa  Deura,  licet  ita  feratur  propter 
bonum  ipsius  diligentis. 

Probatur  secunda  pars,  nempe  quod  dilectio  angolica  non  sit  natu- 
ralis,  quateuus  uaturale  opponitur  libero:  quod  est  enim  naturale  libero 
oppositum,  est  ex  se  neccssario  determinatum  ad  unum  :  sed  angelica 
voluntas  dici  nequit  ita  esse  determinata  ad  dilectionem :  ergo  nec 
habere  dilectionem  naturalem  libertati  oppositam.  Major  constat  ex 
communi  Philosophorum  sententia,  qui  in  hoc  naturale  a  libero  di- 
stinguunt,  quod  illud  ex  principiis  suis  intrinsecis  ad  unum  determi- 
netur,  sic  ignis  ad  comburendum,  grave  ad  motum  deorsum,  et  leve 
ad  sursum.  Minor  probatur:  si  angelica  voluntas  ex  se  determinata 
esset  necessario  ad  amandum  aliquod  objectum,  maxime  vel  Deum, 
vel  ipsummet  Angelum  :  sed  neutriim  ita  necessario  diligit ;  quara- 
quam  enim  forte  necessario  feratur  ad  seipsum  diligendum  quoad  per- 
lectionem,  ita  quod  non  possit  seipsum  odisse,  nihilominus  non  ita 
determinatur  quantum  ad  excrcitium ;  siquidem  ut  in  tertia  Conclu- 
sione  probabitur,  potest  cessare  ab  omni  actu  dilectionis  erga  seipsura. 
Ideni  dici  potest  de  dilectione  erga  Deum.  imo  multo  minus  deterrai- 
natur  ad  amorem  Dei,  quam  ad  amorem  sui  ipsius,  non  enim  seipsura 
odio  habere  potest,  potest  ^ero  odisse  Deura,  nara  de  dsemonibus  ait 
Regius  Psaltes:  Superhia  eorurn  qul  te  oderunt  ascendit  Hemper.  Adde 
quod  unus  Angelus  potest  occupari  in  amore  alterius  amore  amicitise, 
quem  habet  ad  illum,  necnon  et  concupiscentiie  ad  bona,  quae  ipsi 
dilecto  Angelo  exoptat.  per  illum  autem  actum  dilectionis,  Angelus 
amans  nec  sese,  nec  Deum  diligit,  quippe  neutrl  bonum  per  se  exo- 
ptat :  ergo  non  necessario  seipsura,  et  Deura  seraper  diligit.  H-aec  ve- 
ritas  patebit  evidentius  in  Couclusione  terfcia. 


DE    AMOllE    ANGELORUM.  169 

Conclusio  seeunda.  —  Angelus  naturalitp:ii  Deum  dili- 

GEllE    1M)TE,ST    1'LUSlil  Ax^I    SE,  ET  SUPER  OMNIA.  Ita  Doctor  111  3.  dlHt.  27. 

num.  13. 

Probatque  hanc  Conclusionem  Primo:  Ratio  naturalis  osteiidit  iia- 
turiM  intellcctiiali  essc  aliquid  sumine  diligibile,  quia  in  omnibus  acti- 
bus,  et  objectis  essentialiter  subordinatis,  est  aliquid  supremum,  et  ita 
aliqua  dilectio  suprema,  et  ita  supreinum  objectum  sic  diligibile:  sed 
ratio  naturalis  dictare  debet,  quod  illud  summe  diligibile  sit  suinmum 
bonum,  nempe  Deus,  alias  sequeretur  quod  charitas  inclinaret  ad 
summe  diligendum  illud  quod  a  ratione  naturali  dictarctur  non  esse 
sunime  diligendum,  et  sic  charitas  non  esset  virtus,  quippe  cum  non 
csset  conformis  rectse  rationi :  ergo  ratio  naturalis  dictat  Deuin  esse 
suinme  diligendum.  Sed  voluntas  potest  naturaliter  diligere  id  omne 
objectum,  quod  per  rationem  naturalem  proponitur  summe  diligibile, 
iiihil  enim  potest  intellectus  recte  dictare,  in  quod  dictatum  non  pos- • 
sit  voluntas  naturaliter  tendere;  alioqui  voluntas  esset  naturaliter 
laala ;  vel  saltem  non  esset  libera  ad  tendendum  iii  quodlibet  secun- 
-dum  illam  rationein  boni  secundum  quain  sibi  ostenditur  ab  intel- 
lectu.  Quod  maxinie,  inquit  Doctor,  arguitur  de  Angelis,  quia  in  statu 
iimocentise  non  fuerunt  non  recti,  quippe  tunc  non  potuerunt  habere 
actum  non  rectum  :  potuerunt  autem  habere  aliquem  actum  elicitum; 
<}t  supponendum  est,  quod  eum  habuerunt,  quodque  ille  actus  fuerit 
rvictus :  non  potuit  autem  actus  ille  esse  rectus,  si  illo  ipso  dilexissent 
se  Angeli  super  omnia,  non  autem  Deuin  :  ergo  etc. 

Deinde  Amor  naturalis  Dei  super  omnia  est  possibilis,  iiec  enim 
repugnat  illius  productio,  aut  ex  terminis,  nempe  quod  sit  amor  Dei 
super  omnia,  et  quod  sit  naturalis,  aut  ex  aliqua  ratione  a  priori,  vel 
a  posteriori :  sed  omnem  dilectionem  possibilem  naturaliter  potest  An- 
gelus  elicere,  nisi  aliquod  adsit  impedimentuin  ex  parte  voluntatis, 
quod  certe  nullum  est :  si  enim  esset  aliquod  impediinentum,  quo  vo- 
iuntas  non  posset  elicere  talem  amorem,  maxime  vei  inclinatio,  et  pro- 
pensio  illius  ad  amanda  alia  objecta,  vel  amor  actualis  aliorum  obje- 
ctorum,  neque  enim  aliud  impedimentum  ex  parte  voluntatis  fingi 
])Otest:  sed  neutrum  dici  potest.  Non  quidem  primum  ;  eatenus  enim 
illa  inclinatio  pr?epediret  amorem  Dei,  quatenus  necessario  deterini- 
iiaret  ad  amorem  actualem  aliorum  objectoruin  :  sed  ita  non  est,  nulla 
^iquidein  propensio  voluntatis  censetur  eam  necessario  determinare, 
quia  non  obstante  qualibet  inclinatione  semper  remanet  libera.  Non 
etiam  secundum :  quia  amor  actualis  aliorum  objectorum  non  necessa- 
rio  conservatur,  et  consequenter  mutari  potest,  et  revocari,  ipsique 
succedere  amor  Dei :  ergo  nihil  habet  voluntas  ex  se  quo  removeri 
possit  ad  formandum  amorem  Dei  naturaliter  possibilem. 

Denique,  inquit  Doctor,  secundum  philosophos  vlr  fortis,  quatenus 
est  membrum  Reipublicae,  sequendo  dictamen  rectai  rationis  debet  se 
inorti  exponere  propter  ipsam  Rempublicam  tuendam,  et  consequenter 
deberet  amare  magis  Rempublicam,  quam  seipsum :  sed  eadem  ratio 
multo  magis  dictat,  quod  quis  debeat  diligere  Deum  magis  quam  se, 
et  sese  exponere  propter  ainorem  ipsius  Dei,  plura  namque  debet  vir 
tortis  Deo,  quam  Reipublicae  ;  siquidem  tantum  Reipublicse  obstringi- 
tur  propterea  quod  sit  ejus  pars,  et  membrum ;  Deo  autem  se  totum 


170  DE     AMORE    ANGELORUM. 

qiiaiinim  ad  })rochietionem,  et  consuetudinem  debet ;  ergo  si  debeat 
magis  diligere  Rempublicam,  quam  se,  multo  magis  Deum.  —  CoU' 
firmatur  1.  Quo  magis  aliquid  est  alterius.  quam  sibi,  eo  amplius 
debet  eum,  quam  se  diligere  :  sed  creatura  qu?ecumque,  maxime  An- 
geius,  magis  Dei  est,  quippe  ab  eo  habet  esse,  operari,  et  bene  esse, 
a  se  autem  sine  Deo  uuUum  horum  obtinet :  ergo  magis  Deum,  quam 
seipsam  tenetur  diligere.  —  Confirmatur  2,  Qu?elibet  creatura  in  se 
includit  intrinsecum  ordinem,  et  dependentiam  ad  Deum,  ut  ad  cau- 
sam  efficientem,  et  conservantem  non  solum  sui  ipsius,  sed  et  totius 
Universi  :  ergo  naturali  appetitu  potius  fertur  in  Deum,  ut  conser- 
vante^u  Universum,  quam  in  seipsam,  Probatur  sequela :  creatura 
qua?libet  habet  se  in  ordine  ad  Deum,  ut  consei-vantem  Universum, 
tamquani  pars  ipsius  Universi  :  sed  pars  qujvlibet  appetitu  naturali 
potius  appetit  esse  totius,  cujus  est  pars,  quam  suum  esse  proi^rium: 
ergo  qua?libet  creatura  potius  appetit  subsistentiam,  et  essentiam  Dei, 
quam  sui  ipsius ;  adeoque  illa  qu?e  est  capax  dilectionis  magis  Deum. 
quam  se  naturaliter  diligit.  Minor  patet  experieutia,  qua  constat  homi- 
nem  manum,  vel  membrum  alterum  exponere  pro  conservatione  totius 
corporis  :  expositio  autem  illa  est  motus  naturalis,  et  non  violentus  : 
ergo  conveniens  illi  secundum  naturalem  inelinationem  ejus  :  sed  ita 
se  habent  creaturae  respectu  Dei  conservantis  totum  Universum ;  und  - 
si  per  impossibile  Deus  exponi  posset  periculo  non  essendi,  creatursv 
se  exponerent  tali  periculo  uon  essendi,  ut  con.servaretur  Deus,  eo 
quod  sunt  partes  totius  Universi  quod  subsistere  nequit,  nisi  Deo  sub- 
sistente,  et  Universum  conservante  :  ergo  exinde  sequitur  quod  crea- 
turpe  quselibet  magis  in  Deum,  quam  in  seipsas  ferantur.  —  Confir- 
matur  deniquf :  charitas  et  gratia  perficiunt  naturam  secundum  ra- 
tionem  naturse  :  sed  charitas  et  gratia  inclinant  ad  amandum  Deum 
super  omnia  :  ergo  supponunt  in  homine  et  Angelis  naturalem  incli- 
nationem  ad  diligendum  Deum  plusquam  se.  Inmper,  pra^cepta  juris 
naturalis  tundantur  in  inclinatione  naturali ;  ex  ipsa  enini  natura,  et 
dictamine  rationis  inclinamur  ad  observanda  talia  praecepta,  puta  pra*- 
ceptum  de  tuenda  vita  propria,  quod  fundatur  in  appetitu  propria; 
conser^^ationis  :  sed  praeceptum  de  diligendo  Deo  super  omnia  est  juris 
naturalis  :  ergo  fundatur  in  propensione  et  inclinatione  naturali,  adeo- 
que  homo  et  Angelus  naturaliter  inclinantur  ad  Deum  diligendum. 
DicES  1:  Si  Angeli  naturalem  haberent  propensionein  ad  diligen- 
dum  Deum  plusquam  se,  eamdem  et  nos  haberemus  propter  paritatem 
rationis  :  sed  consequens  falsum  edocet  ipsamet  experientia,  qua  sum- 
mam  difficultatem  patimur  in  subeunda  morte  pro  Dei  gloria  :  ergo 
signum  est  naturam  nos  magis  ad  amorem  nostri,  quam  ad  amorem 
Dei  inclinare.  —  Nego  minorem,  et  ad  ejus  probationem  dico,  du- 
plicem  in  homine  et  Angelo  distingui  posse  inclinationem,  unani 
quidem  communem  et  generalem  quatenus  creatnrae  sunt,  aliam  autem 
specialem  et  particularem  quatenus  sunt  tales,  et  tales  creaturie  se- 
cundum  se,  et  absolute  spectatse,  puta  homo  consideratus  quatenus  est 
animal  rationale  secundum  quod  prsecise,  et  formaliter  nullum  dicit 
ordinem  ad  Deum,  sed  tantum  inclinationem  naturalem,  et  tendentiam 
ad  propriam  suam  perfectionem,  Priori  modo  magis  propendet  ad  Deum, 
quam  ad  seipsum  diligendum,  cum  enim  creatura  quselibet  magis  Deo 


DE    AMOFIE    ANGELORUM.  171 

sit,  qiiain  sibi,  quippe  totum  suum  esse  a  Dco,  ac  per  Deuiii  habet, 
inde  etiain  ut  sic  mag'is  in  Deum,  quam  ad  seipsam  inclinatur,  et  hac 
ratione  magis  homo  inclinaretur  ad  obeundam  mortein  pro  Deo  ,  quam 
ad  vitam  servandam.  Quoniam  autem  Angelus,  et  liomo  secundum  se 
spectati  suam  naturalem  inclinationem,  et  perfectionem  appetunt,  inde 
inclinantur  ad  seipsos  servandos  magis,  quam  ad  sui  interitum.  Hinc 
homo  sentit  difficultatem  in  obeunda  morte  propter  Deum,  quae  diffi- 
cultas  non  proveuit  ex  majori  amore  sui  ipsius,  quam  Dei,  sed  ex 
eo  quod  naturaliter  diligit  propriam  vitam,  quain  cum  non  posset 
servare  una  cum  amorc  Dei,  inde  difficultatem  in  ejus  amissione  pa- 
tltur.  Sicut  V.  g.  qui  pro  vita  tuenda  ingruente  tempestate  inerces 
projicit  in  mare,  difficultatem  in  hac  projectione  patitur;  nihilomiuus 
magis  a^stimat  propriam  vitam,  eamque  plus  diligit,  quam  merces  de- 
perditas.  Idem  dicendum  de  illo,  qui  propter  totius  corporis  incolu- 
mitatem  patitur  sibi  membrum  aliquod  putridum  abscindi,  licet  enim 
hanc  abscissioncm  «igre  ferat,  magis  tamen  totum  corpus,  quam  istam 
partem  censetur  diligere.  Ita  contingit  in  proposito  ;  dum  enim  quis 
In  obeundo  Martvrio  naturalem  repugnantiam  patitur,  hsec  repugnaii- 
tia  non  est  indicium  majoris  amoris  erga  se,  quam  erga  Deum,  imo 
contrarium  infertur,  quia  scilicet  noii  obstante  hac  repugnantia,  si^ 
libenter  morti  objicit. 

DiCES  2:  Si  Deum  super  omnia  diligeremus  naturaliter,  sequeretur, 
quod  nobis  inesset  natiTa  inclinatio  ad  bonum  :  sed  consequens  est 
contra  illud  Genesis  8.  Se^isus  hommis,  et  cognitio  humani  cordis  prona 
sunt  ad  inaluni  ah  adolescentia  sua:  ergo  etc.  —  Neg-o  majorem,  et 
ad  textum  Scripturoe  respondeo,  eum  intelligi  de  appetitu  naturse  per 
peccatum  vitiata^,  non  vero  de  appetitu  natur^e  integrse,  cum  eniin 
appetitus  ille  a  Deo  auctore  naturse  fuerit  inditus,  necessario  debuit 
esse  rectus,  et  ad  bonum  proclivis. 

DiCES  3:  Homo  naturaliter  inclinatur  in  bonum  proprium  :  ergo 
non  in  bonum  ipsius  Dei,  maxime  quando  bonum  Dei  est  oppositum 
bono  proprio.  Sequela  patet,  implicat  enim  inclinationem  naturalem 
ferri  in  duo  opposita,  et  consequenter  si  quis  inclinatur  ad  suum  esse 
naturaliter,  aversabitur  suum  non  esse,  subindeque  illud  omne  quod 
suum  non  esse  consequitur.  —  Distinguo  sequelam :  magis  inclinatur 
in  bonum  proprium,  quam  in  bonum  ipsius  Dei,  absolute  et  simpli- 
citer,  nego  :  secundum  quid,  concedo.  Hoc  est,  quatenus  creatura  est 
habens  existentiam  ab  ipso  Deo  mutuo  acceptam,  magis  in  Deum  cui 
totam  se  debet,  quam  in  seipsam  dilectione,  et  inclinatione  fertur  ; 
magis  vero  fertur  erga  seipsam  secundum  illam  propensionem,  quam 
habet  res  quselibet  ad  sui  conservationem,  ita  quod  revera  vellet  suam 
vitam  servare,  si  non  deesset  occasio  mortis  pro  Deo  subeund?e,  qua^ 
tamen  cum  adsit,  magis  fertur  in  illam  mortem  obeundam  secundum 
etiam  inclinationem  naturse,  quam  in  vitam  servandam.  —  Ne  auten> 
hic  fiat  allucinatio,  adverte  Doctorein,  et  nos  cum  eo  hic  agere  tan- 
tum  de  potentia  physica,  et  inclinatione  naturali  naturse  institutse,  seu 
nullo  vitio  deturpatse  et  debilitat?e,  qualis  erat  natura  angelica  in 
statu  vice,  ut  ipsemet  loquitur  Doctor  n.  15.  ita  scribens  :  Concedo  con- 
clusionem,  quod  ex  puris  naturcdibus  potest  qucecumque  voluntas^  sal- 
tem  in  statu    ncdurce    institutce^  diligere  Deum  super  omnia,  videlicet 


172  DE     AMORE    ANGELORUM. 

quantnm  ad  incUnationeni,  et  potentiam  phi/sicam  naturce  integrce. 
Etenim  pro  hoc  statu  naturse  per  peccatum  originale  vitiatae  et  infir- 
mata^,  annuo  libenter  nos  non  posse  absque  speciali  auxilio  gTatit\i 
elicerci  actum  perfectum  amoris  Dei  super  omnia.  Si  eiiim  auxilium 
supernaturale  desideretur  ad  alios  actus  virtutum  moralium,  multo 
magis  desideratur  ad  amorem  Dei  super  omnia  diligendi,  maxime  cuin 
hujusmodi  amor  sit  incompossibilis  cum  aflectu  peccandi.  et  includat 
voluntatem  efficacem  etiam  subeundi  martyrii  pro  tuenda  Dei  gloria, 
ejusque  voluntate  implenda,  ut  fusius  patebit  in  tractatu  De  Gratia. 

Conelusio  tertia.  —  Ax(4eli  necessario  diligunt  se  di- 

LECTIOXE    QUOAD    SPECIFICATIOXEM    XECESSITANTE :  NON    VERO    QUOAD 

exer(ttiu:m.  H:12c  Conclusio  duas  habet  partes  :  quarum 

Probatur  prima:  Angeli  non  possunt  se  odio  habere:  ergo  neees- 
sario  se  diligunt  (^uoad  speciflcationem.  Probatur  antecedens:  unusquis- 
que  naturaliter  suum  esse  appetit,  suamque  conservationem  exoptat: 
ergo  idipsum  Angeli  in  votis  habent,  adeoque  naturaliter  se  diligunt; 
appetitus  enim  ille  nihil  aliud  est  quain  ipsi  propensio  naturalis,  qua 
quodlibet  ens  sui  couservationem  exoptat,  qufeve  in  spiritualibus  di- 
lectio  appellatur.  Deinde ,  si  Angeli  possent  erga  se  aliquod  habere 
odium,  maxime  quia  mutare  possent  judicium.  quo  practice  judicant 
sui  conservationem  esse  quoddam  expetendum,  et  diligendum,  judi- 
carentque  sui  annihilationem  esse-exoptandam :  sed  ita  fieri  neqult, 
cum  enim  nihilum  Angeli  vel  entis.  nihil  sit,  nec  proinde  quidpiam 
bonitatis  involvat,  etiam  nihil  diligibilitatis  in  se  complectitur.  Deniqu^, 
si  quidam  Angeli  optarent,  et  amore  elicito  suum  non  esse  diligerent, 
maxime  dsemones:  sed  ita  non  est;  nam  etiamsi  dfemones  ex  natu- 
rali  amore  sui,  et  appetitu  beatitudinis  in  communi  exoptent  non  esse 
iii  tali  statu  miseria%  qua  pra^muntur:  verisimilius  tamen  est,  quod 
simpliciter  non  appetant  suinonesse;  siquidem  appetitus  ille  non  es- 
sendi.  si  quem  habeant,  provenit  tantum  ex  urgente  miseria,  qua  de- 
tinentur.  adeoquc  magis  in  statum  miseria?  quam  in  non  esse  est  re- 
fundendus. 

Probatur  secunda  pars  contra  quosdam  Thomistas  modernos:  Li- 
bertas  quoad  exercitium  int;'gra  persistit  in  nostra  voluntate  quolibet 
in  natura^  statu  circa  quodlibet  objectum :  ergo  multo  magis  stat  in- 
tegra  illa  libertas  in  Angelis.  Antecedens  admittit  S.  Thomas,  De  Vir- 
tute  (junest.  22.  art.  6.  Consequentia  per  se  patet;  cuin  enim  angelica 
libertas  longe  sit  prrestantior  nostra,  potiori  jure  dicendi  sunt  liberi 
quoad  exercitium  circa  quodlibet  objectuin  naturah^  ipsis  propositum. 
Deinde,  si  voluntas  angelica  necessario  essi^  determinata  ad  actnm 
amoris  sui,  nullatenus  peccare  posset  in  ainore  sui :  sed  falsum  con- 
sequens :  ergo  et  id  unde  sequitur.  Patet  sequela,  quia  peccatum  in 
tantum  est  peccatum,  in  quantum  est  voluntariuni :  si  autem  necessario, 
et  naturaliter  Angeli  deterininentur  ad  actum  amoris  sui,  nec  possint 
alium  elicere,  ajtus  ille  non  erit  liber,  adeoque  nec  peccaminosus. 
Probatur  minor:  ille  actus  non  est  liber  qui  non  provenit  a  vohmtate 
indiff  ^rente,  nee  habet  ordinem  ad  eam  ut  libera  est :  sed  si  voluntas 
naturaliter  determinetur  ad  amorem  sui,  actus  ille  iion  dicit  ordiuem 
ad  voluntatem,  ut  est  potentia  libera  :  nam  si  aliquem  ordinem  dice- 


DE    AMORE    ANGELORUM.  173 

ret,  maxinK'  quia  postqiiam  illuiii  elicuit,  voluntas  possot  ipsum  nou 
conservare:  sed  In  sententia  Thomistarum  id  dici  nequit,  quippe  cum, 
inquiunt,  voluntas  nunquam  potuerit  cessare  ab  illa  dilectione:  ergo, 
etc.  —  Dciiique,  ideo  Angelus  non  est  liber  quoad  specificationem, 
([uia  iiuUa  ratio  boni  potest  inveniri  in  objecto  contrario  dilectionis 
suae,  nempe  in  nihilo  sui :  sed  in  objccto  contrario  hujus  dilectionis, 
nempe  in  non  dilectione  actuali,  potest  Angelus  reperire  aliquam  ra- 
tionem  boni:  ergo  potest  cessare  ab  actuali  dilectione  sui.  Major  pa- 
tet  ex  priori  parte.  Minor  probatur:  potest  Angelus  judicare  melius 
esse  uti  sua  libertate  quam  habet  in  suos  actus,  quam  semper  habere 
actum  dilectionis  erga  se ;  in  hoc  enim  nulla  ra:io  maliapparet:  ergo 
ciuamquain  Angelus  cognitione  speculativa  apprehendat  bonum  esse 
([uod  se  diligat,  tamen  judicio  practico  judicare  potest  bonum  esse 
quod  in  eodem  instanti  actum  amoris  erga  se  non  eliciat,  nempe  vel 
ut  totum  se  transferat  in  Deum  diligendum,  vel  ut  alterum  Angelum 
amore  amicitife,  vel  concupisccntiai  prosequatur:  ergo  non  se  neces- 
sario  diligit  amore  naturali  quoad  exercitium.  Confirmatu}- :  voluntas 
non  necessitatur  quoad  exercitium  ad  illum  actum  in  quo  potest  de- 
prehendi  ratio  minoris  boni:  sed  Angelus  aliquam  rationem  minoris 
]3oni  apprehendere  potest  in  dilectione  sui ;  potest  enim  illam  dilectio- 
nem  apprehendere  non  solum  ut  impeditivam  exercitii  libertatis  sua; 
circa  suspensionem  suorum  actuum,  sed  etiam  ne  toto  conatu  feratur 
in  Deum,  ut  ultimum  finem,  neve  alterum  Angelum  charitate  pra^- 
stantissima  diligat:  ergo  in  amore  sui  potest  depreliendere  rationem 
minoris  boni ;  sicque  poterit  talem  actum  suspendf  re,  et  circa  prre- 
stantiorem  ferri. 

Objicit  1.  Gonetus :  Angelus  cognoscit  et  contemplatur  seipsum 
necessario  etiam  quoad  exercitium:  ergo  eadem  necessitate  seipsum  di- 
ligit.  Probatur  consequentia ;  tum  quia  operatio  voluntatis  proportio- 
natur  operationi  intellectus,  perquam  dirigitur  et  regulatur:  tum  eliam 
quia  si  Angelus  neccssario  semper  seipsum  intelligit,  vult  necessario 
seipsum  semi:>er  intelligere:  hoc  autem  est  seipsum  amare,  quia  hoc 
est  sibi  velle  maximum  bonum :  tum  denique,  quia  ex  naturali  co- 
gnitione  qua  Angelus  se,  et  omnes  suas  naturales  perfectiones  com- 
prehendit,  resultat  necessario  judicium  practicum  omnino  immutabile 
quo  sc,  et  omnes  illas  perfectiones  judicat  necessario  debere  amari : 
ergo  necessario  cognoscit  seipsum  cognitione  practica  causante  amo- 
rem,  et  non  solum  cognitione  mere  speculativa,  quae  amorem  non  parit. 
Consequentia  patet:  antecedens  probatur :  quiajudicium  de  aliquo  obje- 
cto  est  tunc  immutabile,  quando  nulla  potest  esse  ratio  formandi  ju- 
dicium  oppositum:  sed  nuUa  potest  esse  ratio  ob  quam  Angelus  for- 
met  judicium  oppositum  judicio  de  seipso  diligendo:  ergo  Angelus  sc% 
et  omnes  suas  naturales  perfectioiies  apprehendens,  format  judicium 
jiracticum  omnino  immutabile  de  seipso  diligendo.  Major  patet.  Minor 
probatur :  amor  j^roprius  non  generat  in  Aiigelo  fastidium,  sed  dele- 
ctationem;  nec  impedit  sed  juvat  tamquam  medium  ad  alias  opera- 
tiones,  maxime  vero  ad  dilectionem  Dei:  ergo  nulla  est  ratio  ob  quam 
Angeius  formarepossit  judicium  contrarium  judicio  de  seipso  diligendo: 
siquidem  ratio  ob  quam  potest  haberi  judicium  de  suspensione  amoris- 
alicujus  objecti,  est  quia  amor  ille  aut  tiediura  generat,  aut  est  impe- 


174  DE     AMORE    ANGELORUM. 

ditivus  inajoris  boni.  —  Respondeo  1.  negando  antecedens:  falsum 
nanique  est  intelleetuni  ang-elicuin  seipsum  necessario  quantum  ad 
exercitium  intelligere:  siquidem  tum  ab  objecto  exterius  movente,  tum 
ab  imperio  proprine  sua3  voluntatis  diverti  potest  a  sui  ipsius  intuitu, 
ct  cognitionem  suam  in  aliud  objectum  divertere,  ut  priori  Articulo 
dictum  est.  Iiespondeo  2.  negando  consequentiam,  et  ad  primam  ejus 
probatioiiem  dico,  quod  quamquam  Angelus  necessario  seipsum  in- 
telligeret,  exinde  non  sequitur  quod  seipsum  necessario  amaret;  licet 
enim  intellectus  operationem  voluntas  sequatur,  quia  nempe  non  fer- 
tur  in  incugnitum ;  non  tamen  eam  ita  necessario  sequitur  ut  versari 
debeat  per  actum  elicitum  amoris  circa  quodlibet  objectum  sibi  ab  in- 
tellectu  propositum ;  alioqui  nusquam  voluntas  posset  suspendere  actum 
suum,  nec  uUatenus  dici  libera  quoad  exercitium.  Ad  secundam  illius 
probationem,  nego  antecedens :  etenim  quamvis  Angelus  ex  naturali 
cognitione  qua  se,  et  omnes  suas  naturales  perfectiones  comprehendit, 
judicet  se  esse  amore  dignum.  non  sequitur  tamen  inde  quod  formet 
judicium  practicum  omnino  immutabile  de  dilectione  sui ;  licet  enim 
non  possit  formare  judicium  oppositum  huic  amori,  nempe  quod  ipse 
Angelus  esset  odio  habendus,  tamen  potest  formare  judicium  suspen- 
si-s^m  actus,  non  propter  ta?dium  quod  generaret  actus  continuus 
amoris  sui ,  sed  propter  rationem  minoris  boni,  et  impediti^i  majoris: 
judicare  namque  posset  Angelus  quod  ille  assiduus  sui  ipsius  amor 
esset  impeditivus  amoris  Dei  totis  viribus  totoque  conatu  amandi.  Cer- 
tum  namque  est  quod  Deus  minus  amaretur  ab  Angelo  qui  simul  seip- 
sum  amaret,  quam  qui  amore  sui  ipsius  neglecto,  toto  divini  amoris 
incendio  sestuaret. 

Ob.jicies  2  .  Voluntas  Angeli  semper  vult,  sicut  ejus  intellectus 
semper  intelligit :  ergo  sicut  omnis  cognitio  Angeli  in  cognitionem 
5ui,  tamquam  in  primam  operationem  ab  ipsa  natura  determinatam, 
et  procedentem  reducitur,  ita  et  omnis  ejus  volitio  naturalis  in  amore, 
et  dilectione  sui  fundatur.  Unde  communiter  dicitur:  amicabilia  quse 
sunt  ad  alterum,  oriuntur  ex  amicabilibus  ad  seipsum;  et  consequen- 
ter  amor  naturalis  quo  Angelus  seipsum  diligit,  necessario  debet  esse 
continuus,  et  nunquam  interruptus,  subindeque  necessarius  quoad 
exereitium.  —  Distinguo  antecedens:  voluntas  Angeli  semper  vult 
idem  objectum  ad  quod  necessario,  et  naturaliter  determinatur,  nego: 
vult  diversa  objecta,  vel  si  idem,  illud  tantum  ^nilt  ex  electijne,  et 
determinatione  libera  qua  tantum,  et  tamdiu  versatur,  quantum,  et 
quamdiu  ipsi  libuerit,  concedo;  et  nego  consequentiam.  Adde  insuper, 
probationem  consequentise  etiam  videri  falsam,  non  enim  amor  natu- 
ralis  cujuscumque  objecti  necessario  reduci  debet  ad  amorem  sui;  si- 
quidem.  ut  supra  diximus,  Angelus  Deum  amare  potest  naturaliter 
plusquam  se,  et  super  omnia ;  amor  autem  ille  quo  Angelus  diligit 
Deum  plusquam  se,  reduci  nequit  ad  amorem  sui,  nec  ab  eo  originem 
ducere:  ergo  ratio  qua  nititur  consequentia  non  est  uuiversaliter 
vera. 


DE    LOCO    ANGEI.ORUM.  175 

ARTI0ULU8  TERTIUS. 

DE  POTENTIA  MOTRICE,  ET  EXECUTIVA  ANGELORIJM. 

In  Dco  rerum  oiimium  Opiftce  triplex  operationis  genus  disting-uunt 
Theolog-i',  etenim  pnBter  Intellectum  quo  cuncta  perspicit,  pneterque 
Yoluntatem  qua  divino  incendio  ftagrat;  Omnipotentiam  in  eo  deprehen- 
dunt  (|ua  cuncta  molitur  et  exequitur.  Totidem  in  Angelo  prsestan- 
tissima  Divinitatis  effigie,  facultates  describunt,  intellcctum  videlicet 
eujus  ope  nedum  Divinitatem  ipsam  intueri,  et  perspieere  possunt;  et 
voluntatem  qua  tum  Deum,  tum  seipsos,  et  alia  quseque  diligibilia 
amore  prosequuntur ;  sed  et  facultatem  Executivam  ab  intellectu,  et 
voluntate  saltem  formaliter  distinctam,  qua  circa  res  creatas  tum  ma- 
teriales,  tum  immateriales  multa  et  mira  praistare  possunt.  —  Hanc 
autem  facultateni  eis  inesse  non  solum  experientia,  qua  constat  An- 
gelos  et  djemones  erga  nos  et  in  Universo  plura  ac  stupenda  ope- 
rari;  sed  etiam  ipsa  ratio  suadet.  Sicut  enim  in  ente  supremo  intel- 
Jectuali,  Deo  scilicet,  et  infimo,  nempe  homine,  prseter  intellectum  et 
voluntatem,  datur  potentia  executiva  duabus  illis  subordinata,  et  ab 
utraque  quodammodo  pendens  quoad  operationera,  ab  intellectu  quidem 
Ut  dirigente,  a  voluntate  autem  ut  applicante;  sic  in  Angelis,  mediis 
inter  Deum  et  homincm,  talis  potentia  debet  admitti.  Quippe  neque 
tant?e  perfectionis  est,  ut  Angelos  exeedat:  siquidem  convenit  homi- 
nibus ;  neque  etiam  tantse  est  imperfectionis,  ut  Angelos  dedeceat,  cum 
in  Deo  quoque  reperiatur.  —  Ha^c  autem  executiva  facultas  cum  ma- 
xime  circa  corpora  operari  deprehendatur,  idque  vel  in  eis  locum  te- 
nendo,  vel  sese  in  illis  movendo,  vel  denique  illa  diversimode  agi- 
tando,  ut  eorum  omnium  distinctam  notitiam  possimus  assequi,  prse- 
sentem  Articulum  tres  in  Sectiones  distinguemus  ;  quarum  Pnma  ape- 
riet  qualiter  Angeli  in  I060  corporeo  sistantur.  Secunda,  quomodo  in 
^o  sese  moveant.  Tertia,  qua  virtute  corpora  possint  agitare,  et  pro- 
ducere. 

SECTIO   PRIMA. 

DE  LOCO  ANGELORUM. 

Angelos  locum  oceupare  non  eadem  concors  fuit  S.  Patrum  Sen- 
tentia:  quidam  enim  non  solum  in  loco  esse,  sed  etiam  illo  cireum- 
scribi  eos  asserunt,  quemadmodum  corpora:  cujus  quidem  assertionis 
fuerunt  illi  omnes,  qui  Angelos  corpore  esse  prseditos  putant,  inter 
quos  S.  Basilius  lib.  De  Spiritu  Sancto  c.  16.  Siibsfantia,  inquit,  eo- 
rum  est  aereus,  si  forte,  spiritus,  aut  ignis  expers  materioe,  quemad- 
modum  scriptum  est;  qui  facit  Angelos  suos  spiritus,  etc.  Ideo,  et  in 
loco  suntj  et  spectahiles  fiunt,  atque  iis  qui  digni  sunt,  apparent  in 
propriorum  corporum  forma.  Plurimi  Angelos  in  loco  esse  omnino 
negasse  videntur;  sie  S.  Gregorius  Nyssenus  in  libro  priino  contra  Eu- 
nomium,  ait:  Nemo  adeo  puerili  est  ingenio,  qui  in  natura  intelligente, 
et  incorporea  differentiam  loci  reperiri  existimet;  loci  enim  positio  pro- 
pria  est  corporum:  quod  autem  natura  est  intelligens,  et  materia  carei, 
longe  ab  omni  ratione  loci  est,  ut  omnes  confitentur.  —  Non  defuerunt 


176  DE    LOCO   ANGELORUM. 

Scholastici  qui  Augelos  aut  esse  ubique,  aut  nullibi  asseruerunt.  Du- 
randus  namque  in  1.  dist.  27.  qurest.  1.  censet  Angelos  neque  per 
actionem,  neque  per  substantiam  in  loco  esse,  sed  quadam,  ut  ipse 
dicit,  praesentia  ordinis,  per  quam  pr?esens  adest  Angelus  cuilibet  cor- 
pori  quod  movere  potest,  nec  uni  potius  quam  alteri :  quemadmodum 
coeleste  corpus,  quia  in  inferiora  omnia  vim  suam  diftundit,  prsesens 
omnibus  adesse  dicitur;  non  quidem  proxime,  sed  propinquorum  in- 
terventu  longinquioribus  adest.  Angelus  vero  intime  proximeque  adest 
iis  coi^poribus,  qu«^  movere  potest-,  unde  cum  omnia  corpora  Angelum 
movere  posse  censeat,  etiam  illum  esse  iibique  docet.  Qu?e  sententia 
jam  pridem  a  scholis  eliminata,  et  ab  omnibus  jure  contempta.  hodie 
nullum  defensorem  obtinet.  Operae  pretium  est  ergo  hic  determinare 
primo  an,  et  per  quid  Angeli  in  loco  sistantur.  Secundo  qualiter  lo- 
cum  occupent:  tertio,  an  plures  eumdem  locum,  vel  unus  plurima 
loca  valeat  occupare. 

QUyESTIO  PRIMA. 

AN,  ET  PER  QUID  ANGELI  CONSTITUANTUR  IN  LOCO. 

NoTANDrM  1.  Cum  Seraphico  DoQtore  in  jyiimum  disf.  2.  qiicesf.  2. 
quod  locus  habet  triplicem  comparationem  ad  locatum.  Comparatur 
enim  primo,  in  ratione  continentis :  Hecuado,  in  ratione  mensuran- 
tis;  terfio^  in  ratione  conservantis.  Continet  enim  ut  vas  ;  mensu- 
rat  ut  quantitas;  conservat  ut  natura.  Secundum  hanc  triplicem  ha- 
bitudinem  sunt  in  loco  substanti^e  finit?e  corporales,  et  corruptibiles: 
«  Etenim  quia  finitse  et  limitat?e,  sunt  in  loco  tamquam  in  continente: 
«  quia  vero  sunt  corporales,  sunt  in  loco  tamquam  in  mensurante : 
«  tandem  ut  sunt  corruptibiles,  sunt  in  loco  tamquam  in  conservante. 
«  Secundum  duas  comparationes  primas,  quse  sunt  continere,  et  men- 
«  surce ,  sunt  in  loco  substantia?  quse  srait  finit?e,  et  corporales,  sed  in- 
«  cormptibiles,  puta  Coeli  inferiores:  secundum  primam  vero,  qu?e  est 
«  continere,  sunt  in  loco  substantise  finitse  spirituales  et  incorruptibiles 
«  ut  Angeli.  Et  hoc  dico  de  loco  corporali:  nam  Angelus  locum  habet 
«  spiritualem  conservantem,  scilicet  Dei  ^irtutem:  locum  mensuran- 
«  tem  sive  circumscribentem  propri?e  substantiae,  nempe  virtutis  limi- 
«  tationem  vel  cJausionem:  locum  vero  continentem,  non  tantum  spi- 
«  ritualem,  sed  etiam  corporalem  habet ». 

NoTAXDUM  2.  Locum  corporeum,  in  quo  Angelus  dicitur  existere. 
generatim  posse  distingnii  duplicem:  unum  ipsi  connaturaiein,  alte- 
rum  violentum  sive  pr?eter  natura^  ipsius  inclinationem.  Locus  An- 
gelo  connaturalis  dicitur  ille,  cui  se  pmesentem  sistit  juxta  nutum  sua» 
liberse  voluntatis;  violentus  autem  in  quo  non  se  libere  collocat,  sed 
in  eo  per  Aim  externam  clauditur,  et  detinetur,  qualis  est.  v.  g.  ignis 
seternus,  et  infernus,  respectu  dremonum.  De  utroque  loco  hic  inqui- 
rimus  qusenam  sit  ratio  proxima  per  quam  formaliter  Angeli  dicantur 
locum  occupare.  Circa  cujus  difficultatis  resolutionem,  triplex  distin- 
guitur  Auctorum  sententia:  Frima  est  Angelici  Doctoris  ejusque  di- 
scipuloram  asserentium,  rationem  formalem  immediate  fundantem  ubi- 
cationem  Angeli  in  loco  connaturali.  esse  operationem  virtualiter  tran- 
seuntem :  in  loco    autem    violento,    esse    passionem  per  quam  contra 


DE    LOCO   ANGELORUM.  177 

suam  voluntatem  iii  aliquo  loco  detinctur.  Secunda  assignat  pro  fun- 
damento  talis  ubicationis  et  pra^sentia?,  modum  aliquem  unionis  per 
liberam  Angeli  voluntatem  productum,  quo  ante  omnem  operationem 
transeuntem  loco  corporeo  unitur;  ita  Vasquez  dlsp.  188.  Te/rtia 
denique  sententia  docet  rationem  Ibrmalem  qua  Angelus  immediate 
sit  in  loco,  esse  ipsam  Angeli  substantiam,  qua  realiter,  etsubstan- 
tialiter  fit  prsesens  loco  quem  occupat.  Ita  Doctor  Subtilis  hi  secicndum 
dlst.   2.  qucest.  6. 

NoTANDUM  3.  Ex  Doctore  loco  mox  landato  numero  6.  in  creaturis 
ad  veram  determinationem  loci,  et  loeati  sex  desiderari  conditiones: 
Primo,  inquit,  esse  in  loco ;  Secnndo  esse  in  loco  actnali:  Tertio  esse 
in  loco  determinato,  et  ceqnali:  Quarto  esse  in  loco  commensuraiive : 
Quinto  esse  in  loco  determinative,  hoc  vel  illo:  Sexto  esse  in  loco  na- 
tnraliter  vel  violenter.  Quatuor  primce  conditiones,  inquit,  conveniunt 
corpori  in  quantum  corpus  est,  quinta  convenit  ipsi  ab  agente,  sexta. 
c  mvenit  ipsi  in  quantnm  est  corpus  ncdurale.  Cseterum  ex  his  sex 
conditiouibus,  tres  tantum  per  se,  et  intrinsece  videntur  desiderari  ad 
rationem  loci,  et  locati  formaliter  instituendam,  quae  non  solum  rebus 
corporeis,  sed  etiam  substantiis  spiritualibus  convenire  possunt:  Prima 
conditio  est  quod  sit  realis,  et  actualis  praesentia  locati  ad  locum,  sine 
qua  nec  corporese  res,  nec  spirituales  vere  dici  possunt  alicubi  exi- 
stere.  Secnnda  conditio  ut  res  locata,  quantuni  ad  substantiam,  et  en- 
titatem.  siiam,  terminetur  ac  finiatur  spatio,  et  ambitu  ipsius  loci.  Te  riia 
denique  ut  hsec  determinatio  ad  locum  flat  per  rationem  formalem  ubi- 
ficationis.  Ratio  autem  formalis,  ut  observat  idem  Doctor  in  4.  dist.  10. 
qucest.  o.  ad  2.  sumitur  bifariam:  Primo ,  proprie  pro  ratione  for- 
mali  proxima  qua  res  talis  dicitur  formaliter;  sic  albedo  est  ratio 
formalis  qua  paries  dicitur  albus.  Secundo,  sumitur  fundamentaliter 
pro  ratione  remota  qua  res  taliter  denominatur;  sie  albedo  unius  pa- 
rietis  est  ratio  formalis  fundamentalis  similitudinis,  quam  unus  pa- 
ries  albus  habet  ad  alterum.  Quse  duse  rationes  formales  in  ubifica- 
tione  etiam  reperiuntur;  nam  ratio  formalis  existendi  in  loeo  proprie 
dicta,  et  proxima,  est  respectus  rei  locatse  ad  locum;  fundamentalis 
vero,  et  remota,  est  illa  in  qua  fundatur  talis  respectus:  sic  in  cor- 
poribus,  ratio  formalis  existendi  in  loco  circumscriptive,  est  quantitas; 
in  Angelis    vero    aut    animabus,  est  substantia,  ut  infra  probabimus. 

Conclusio  ppima.  —  AxaELi  neque  nullibi  sunt  :  neque 

UBIQUE  :    SED    IN    ALIQUO    CERTO     ET     DEFINITO     SPATIO.    Hj3ec    CSt   COm- 

munis  quantum  ad  tres  partes  apud  omnes  Theologos :   quarurn 

_Prima  aperte  colligiturex  Scriptura  sacra,  quse  pluribi  mentionem 
facit  de  loco  Angelorum,  ut  constabit  in  probatione  secundoe  partis. 
Hinc  inter  articulos  a  Stephano  Parisiensi  damnatos  iste  tertius  in 
capite  1.  scribitur,  Quod  Angelus  vel  anima,  separata  nusquam  est. 
Probatur  item.  ratione:  Si  Angeli  essent  nullibi,  maxime  propter 
eorum  spiritualitatem  qua  dicerentur  omnino  separabiles,  et  indepen- 
dentes  a  spatio  vero  vel  imaginario :  sed  haec  ratio  non  officit  quin 
vere  dicantur  esse  in  loco;  quippe  cum  Deus  ipse,  quamvis  summe 
spiritualis,  sit  revera  ubique,  non  tantum  per  prsesentiam,  omnia  co- 
gnoscendo;    per   potentiam,  omnia  in  omnibus  operando;    sed    etiam 

Frassen   TheoL  Tom.  IV.  12 


178  DE    LOCO    ANGELORUM. 

per  essentiara,  quateiius  implet  omnia  sua  substantia,  et  entitate  ne 
cessario  in  immensum  usquequaque  diflusa,  Deiiide,  Angeli  ab  instanti 
suaj  creationis,  vel  steterunt  immobiles,  vel  motum  loealem  habue- 
runt:  si  primum,  ergo  sunt  per  substantiam  ubi  creati  fuerunt,  nempi', 
iu  cgelo  aliquo  inferiori  empyreo :  si  secundum,  ergo  loeum  mutando, 
spatium  aliud,  et  locum  verum  aut  imaginarium  obtinuerunt,  adeoquc 
semper  supponuntur  in  loco.  Denique,  Angeli  j\on  possunt  non  esse 
prsesentes  intime  Deo,  ex  hypothesi  quod  existant:  at  si  non  essent 
in  aliqua  parte  spatii  veri  aut  imaginarii,  non  essent  Deo  intime  pra?- 
sentes.  Tandem,  non  est  minus  improbabile,  quod  aliquid  vere  exi- 
stat,  et  nusquam  existat,  quam  quod  vere  existat,  et  tamen  nunquam 
existat:  ergo  quemadmodum  quidquid  est  aliquando  est,  etiam  et 
alicubi  debet  esse.  Hinc  S.  Greg.  Nyssenus  lib.  1.  contra  Eunomium; 
Fieri  non  potest^  inquit,  ut  quce  creatione  producta  sunt  aut  fiujit, 
non  omnino  in  loco  vel  in  iempore  habeant  ut  existant.  Sola  nullius 
egens,  et  ceterjia,  ac  res  onuies  coniplexa  natuixi ,  iieque  in  loco  est, 
neque  in  tejnpore. 

Probatur  secunda  pars,  nempe  quod  Angeli  Jion  sint  ubique :  Primo 
quidem  ex  Scriptura  quae  docet  Angelos  esse  in  uno  loco,  ut  in  alio 
non  sint,  sie  ApocaL  12.  Locus  eorwn  noji  est  amplius  invejitus  in 
Ccelo:  ubi  sermo  est  de  malis  Angelis  e  Cselo  propter  peccatum  pulsis: 
doc;^t  item  Angelos  moveri  localiter,  et  ita  esse  praesentes  alicui  parti 
Universi,  ut  si  alteri  adesse  velint ,  necesse  habeant  deserere  hunc 
locum,  et  ad  illum  accedere  per  motum  localem  :  sie  Zacharioe  2. 
Ecce  Angelus  qui  loquebcdur  me,  egrediebcdur  iji  occursum  ejus,  di- 
xit  ad  eum,  curre,  locpiere  ad  jyuerum  istum:  sie  Job.  1.  Sathan 
ait :  Circuivi  terram,  et  parambulavi  ecnn:  Tobi^e  5.  ]^aphael  An- 
gelus  dixit:  Onmia  itinera  ejus  frequenter  cnnbulavi,  etc.  Qua^  om- 
nia  in  sensu  proprio,  et  litterali  sumenda  sunt;  maxime  cum  nuUa 
urgeat  ratio  ad  tropos  confugere;  atque  etiam  id  ipsum  litteraliter 
S.  Patres  explicent.  Nam  S.  Basilius  lib.  De  Spiritu  scnicto  cap.  (S. 
aperte  ait:  CcBtera.rum  porro  Virtutujn  singulcE  certo  circumscriptceloco 
esse  credujitur ;  etenim  Ajigelus  ille  qui  Comielio  adstitit ,  Jion  eixd 
eoclem  tejjipore  apud  Philippujji :  Jieque  qui  ex  cdtari  Zachariajn  allo- 
quebcdur,  eodem  tempore  j:)ropr/a??i  in  Ccelo  statiojieju  obibat.  At  spi- 
ritus  semel,  et  in  Habacuc  opej^aius,  et  iji  Dcmiele  apud  Babglonem  cro- 
clitur.  Subscribit  Theodoretus  qu.  3.  in  Genesim  ^  ubi  solum  Deuin 
incircumscriptum  esse  pronuntiat:  Qucb  autejn  ab  ijiitio  aliquo  coepc- 
rujit  esse  sunt  cii^cumscj^ipta ;  Quare  licet  expej^tcjn  coj^poi^um  fcdeamur 
esse  naturcnn  Angelorum,  circumscribi  tamen  asserijnus  illorujn  sub- 
stajitiajn.  Consentit  S^.  Damascenus  lib.  2.  De  Fide  cap.  3.  ubi  de  An- 
gelis  ait:  Cij^cujnscripti  sujit,  quoniam  cum  in  Ccelo  sujit,  noji  sunt 
iji  teira;  cujji  iji  terrajn  a  Deo  mittujitur,  jioji  manejit  iji  Ccelo.  Idi- 
psum  aperte  docet  S.  Gregorius  Papa  lib.  2.  Moralium ;  hi  hoc,  inquit, 
est  Jiujic  ncdura  ajigelica  a  Jiatwce  Jiostrce  cojiditiojie  distincta,  quod 
nos,  et  loco  circumscribimur,  et  ccecitatis  igjiorajitia  coarciajnur;  Ajigc- 
lorum  vero  spijntus  loco  quidejJi  circumscinpti  sujit:  sed  tcnjieji  eojnini 
substajitice  longe  super  Jios  ijicomparabiliter  dilatantur. 

Tertia  pars  sequitur  ex  prsecedentibus,  eamque  Seraphicus  Doctor 
loco  laudato  duplici  ratione  confirmat :  primam  repetit  ex  ratione  Spi- 


DE    LOCO    ANGELORUM.  179 

ritiis  creati,  ct  limitati.  Ciini  enim ,  iiiquit,  Spiritus  increatus,  qui 
Deus  est,  habeat  in  se  simplicitatem,  per  quam  est  intra  omnia,  ct 
immensitatem ,  per  quam  continet  onmia,  et  est  extra  omnia;  com- 
municat  illas  conditiones  creatunx^  eatenus,  quatcnus  nata  est  reci- 
pere  :  «  Sed  quia  Spiritus  non  potuit  recipere  ^irtutem  continentise, 
•«  eo  quod  ejus  simplicitas  sit  finita,  ideo  est  in  loco;  et  quia  non 
-«  habet  parteni,  et  partem,  ideo  secundum  se  totum  est  simul  hic,  et 
«  nunc :  unde  non  potest  habere  capacitatem  ad  continendum  :  cum 
«  autem  corpus  sit  compositum,  et  habeat  plures  partes,  non  potuit 
«  participare  simplicitatem  divinam,  sed  propter  partium  extensionem, 
«  potuit  participarc  ac  rccipere  capacitatem  ad  continendum:  idcirco 
«  Deus  fecit  unum  nobilissimum  corpus  quod  posset  omnia  ambire, 
«  et  extra  quod  omnino  nihil  esset,  puta  empyreum,  in  quo  Angelum 
«  reposuit  ».  Aliam  rationem  deducit  ex  eo  quod  in  solo  corporc  sit  di- 
stinctio  secundum  hic,  et  ibi ;  «  quia  enim,  inquit,  cseterse  creaturse 
«  ordinem  habent  in  mundo,  distinctionem,  et  positionem  habent  se- 
«  cundum  gradus  p?rfectionum :  et  ita  una  est  hic,  et  alia  ibi,  una 
«  sursuni;,  et  alia  deorsum :  et  quia  in  solo  corpore  est  potentialis  di- 
«  stinctio  secundum  hic,  et  ibi,  ideo  inter  creaturas  soli  corpori  debet 
-«  dari  universalis  potentia  locandi  respectu  visibilium,  et  invisibilium, 
«  ut  sic  Universum  esset  unum  in  omnibus  suis  partibus  ordinatum.  Et 
«  sic  patet  ratio  duplex  quare  data  est  corpori  potentia  loeandi  Spi- 
«  ritum,  et  Spiritum  contineri  a  corpore,  Hoc  enim  exigebat  ordo  Uni- 
«  versi,  tum  propter  limitationem  Spiritus  creati,  tum  quia  in  solo 
-«  corpore  distinctio  est  secundum  hic,  et  ibi.  » 

Objicies  1.  Plures  ex  SS.  Patribus,  qui  Angelos  loco  deliniri  per- 
negant ;  nam  prseter  Gregorium  Nyssenum  in  pr?esentis  Sectionis  prie- 
ludio  laudatum,  idipsum  edocet  Didymus  in  lib.  1.  De  Spiritu  sancto, 
Tibi  creaturas  spirituales  iiegat  circumscribi  loco,  et  finibus,  et  lib.  2. 
^it:  Loca,  et  commutationes  locorum  ab  incorporalihus  separamus: 
idem  edocet  S.  Basilius  homiL'30  De  Paradiso,  ubi  ait:  Locum  esse 
prcEcipue  corporis;  animam  vero  ex  consequenti,  ac  velut  accessionis 
instar  esse  in  loco  propter  habitudinem  ad  corpus,  cum  ex  naturce  suce 
2)roprietate  loco  minime  circumscrihatur :  ergo  multo  minus  Angeli  de- 
bent  loco  circumscribi,  cum  nullum  ad  corpiis  ordinem  dicant.  Quod 
■enim  magnitudinis  m-olis,  et  partium  est  corpus  (inquit  Nemesius  lib. 
De  natura  hominis  c.  3.  ubi  docet  animam  minime  circumscribi,  eo 
•quod  sit  Spiritus)  nuUa  loci  parte  circumscribi  potest;  cmn  mole  enim 
locus  existit,  quippe  locus  est  terminus  corporis  amhientis,  quo  id  quod 
continetur,  amplectitur.  Unde  Boetius  de  Hebdomadibus,  ait:  Commu- 
nis  animi  conceptio,  quoe  omnihus  videtur,  est  incorporeum  non  esse  in 
loco.  Ergo  cum  Angelus  sit  omnino  incorporeiis,  nulla  ratione  dicendus 
€st  esse  in  loco.  —  Respondet  Doctor,  supra  L^udato  n.  17.  prsefatas, 
•et  alias  similes  sanctorum  Patrum  sententias  sie  esse  intelligendas,  ut 
velint  substantias  spirituales  non  esse  iii  loco  cireumscriptive,  et  com- 
mensurativ^,  quemadmodiim  corpora  quorum  singiilse  partes  singulis 
]oci  partibus  correspondent ,  iit  explicat  S.  Damascenus  loco  supra 
laudato:  Cum  autem  Angeli  intelligentice  sint,  inquit,  etiam  intelligi- 
biliter  in  locis  sunt,  non  corporum  7nore  circumscripti.  Non  enim  ut 
corpora  secundum  naturam  figurantitr,  neque  triplici  dimensione  con- 


180  DE    LOCO   ANGELORUM. 

stanf,  sed  eo  ipso  suut  iii  loco,  quod  Intelligibiliter  prcesentes  sint  etc. 
Ideoque  illi  SS.  Patres  negant  Angelos  cirenmscribi  loco,  quia  par- 
tibus  carent  quas  metitur  locus,  qui  rem  coUocatam  ita  complectitury 
ut  pars  parti  respondeat.  Quod  Augustinus  in  Epistola  28.  ad  Hiero- 
nymum  declarat  sic:  Porro  si  corpus  non  est,  nisi  quod  per  loci  spa- 
tium  cdiqua  longitudine,  lcditudine^  ita  sistitur,  vel  movetur,  ut  ma- 
jore  sui  parte  mxijorem  locum  occupet,  et  hreviore  hreviorem,  minusque 
sit  in  parte,  quam  in  toto,  non  est  corpus  anima:  Per  totum  cpiippe 
corpus,  quod  animat,  non  locali  diffusiojie,  sed  quadam  vitali  intm- 
tione  porrigitur.  Xam  per  omnes  ejus  particulas  tota  simul  adest:  nec 
minor  in  oninorihus,  et  in  m^jorihus  major,  sed  cdicubi  intensius^ 
cdicuhi  remissius,  et  in  omnihus  tota,  et  in  singulis  tota  est. 

Objicies  2.  Locus,  secundum  Philosophum,  est  Ultima  superficies 
corporis  continentis  immohilis  prima:  sed  nullum  corpus  continet  An- 
gelum,  quia  continens  debet  esse  actualius  coniento:  corpus  autem 
non  est  actualius  Angelo:  ergo  Angelus  non  est  in  corpore  tamquam 
iu  loco.  —  Respondet  Doctor  ibidem  negando  rninorem,  et  ejus  pro- 
bationem  distinguit :  continens  per  modum  causse  debet  esse  actualius 
contento,  concedit:  continens  per  modum  loci.  ita  ut  locatam  repe- 
riatur  totaliter  intra  locum,  negat.  Si  autem  quseratur  qualiter  Angelus 
indivisibilis  possit  contineri  intra  superfieiem  aliquam  corporis ;  re- 
spondetur  non  in  alio  sensu,  nisi  quatenus  est  praesens  isti  superficiei; 
non  quod  ilia  sit  ultima  superficies  ipsius,  quia  Angelus  non  potest 
esse  in  loco  cum  extensione  partium,  sed  ita  ut  penetrative  sit  inti-a 
partem  illius  corporis  cui  pra?sens  est.  —  Ex  his  merito  infertDoctor.  quod 
Angelus  non  est  necessario  in  loco :  si  enim  corpus  non  necessario  in 
loco  existat,  quippe  cum  produci  possit  extra  mundum,  et  poni  in 
vacuo,  multo  minus  Angelus  pendebit  a  loco  corporeo;  potest  enim 
produci  independenter  a  productione  cujuslibet  creatura?  corporepe,  et 
sic  tunc  nihil  esset,  in  quo  diceretur  locari.  adeoque  non  liabet  ex 
natura  sua  necessitatem  ut  alicui  loco  inexistat.  Habet  tamen  poten- 
tiam,  ut  loco  insit  saltem  definitive,  sive  interim  illa  potentia  fundetur 
in  ipso  quatenus  substantia  est,  sive  quatenus  natura  limitata  actua- 
liter  est,  sive  ratione  alicujus  extrinseci;  Et  ideo,  inquit  Doctor,  non 
oportet  qucerere  aliquam  intrinsecam  rationem  essendi  in  loco,  quia  ibi 
nulla  est,  sed  tantum  est  in  ipso  potenticditas  passiva,  qua  potest  esse 
in  loco,  cpiia  non  repugnat  sihi. 

Conclusio  secunda.  —  Eatio  formalis  fundamextalis  qua 

AXGELUS    CONSTITUITUR    IX   LOCO,    XOX    AB    EJUS    OPERATIONE,    SED   AB 

iLLius  SUBSTAXTIA  PETEXDA  EST.  Hofc  cst  Doctoris  iu  2.  dist.  2.  qu.  6. 
n.  1.  ^  "  ubi  cum  proposuisset  opiuionem  S.  Thomse  dicentis  in  1. 
dist.  37.  qusest.  3.  art.  1.  et  1.  parte  qusest.  52.  art.  1.,  Angelum  for- 
maliter  coustitui  in  loco  per  operationem  et  applicationem  virtutis  qu8& 
efiectum  aliquem  in  loco  producit,  ait:  Istud  videtur  esse  damnatuin 
sicut  "  ^  quidam  articulus  damnatus  ab  Episcopo  PainMensi  (nempeSte- 
p)hano)  et  excommuniccdus.  Quod  si  diccdur,  quod  Excornmunicatio  non 
transeat  mare,  vel  Dia^cesim  ;  si  tamen  fuit  articulus  condemnatus  sicut 
articulus  hcereticus,  uhique  est  condemnatus  sicut  hcereticus ;  non  au- 
ctoritcde  Dicecesani  tantum,  sed  diam  auctoritate  Papce,  Extra.  de  Hceres^ 


DE    LOCO    ANGELORUM.  181 

c.  Ad  abolendam;  vel  saltem  sententia  est  suspecta,  quanclo  in  aUqna 
Universitate  solemniter  est  damnata.  — ^  '■'■  Primus  autem  ex  illis  ar- 
ticulis  quos  damnavit  Stephanus  Parisiensis  Episcopus,  erat  quod  sub- 
^tantice  separatce  a  materia  sint  alicuhi  jyer  suam  operationem  tantum, 
ct  quod  non  jyossunt  moveri  ah  uno  loco  extrinseco  ad  alium.  Qua3  cum 
sit  propositio  copulata  ex  duabus,  dubiuin  relinquit  an  damnatio  cadat 
isuper  copulam  ambarum,  aut  super  singulas  per  se  sumptas  ac  sepa- 
ratas.  Et  propterea  fortasse  Scotus  usus  est  verbo  videtur,  quia  ferri 
poterat  censura  super  utramque  connexam,  et  non  super  unam,  vel 
alteram  avulsam.  —  Hunc  etiam  articulum  damnatum  fuisse  testantur 
Richardus  a  Mediavilla  in  2.  dist.  37.  art.  2.  quajst.  1.;  et  Gabriel 
in  2.  dist.  2.  qusest.  2.  art.  2. ;  et  Henricus,  qui  unus  fuit  ex  damnan- 
tibus,  refert  illam  censuram,  Ut  inde  appareat  perperam  nonnullos 
Thomistas  succensere  Subtili  Doctori  quasi  vel  illam  damnationem 
l>'ratis  confinxisset,  vel  eam  uti  vitreum  clypeum  adversariis  objiceret, 
eaque  quasi  omnium  validissimo  arg'umento  ad  suam  adstruendam  et 
stabiliendam  sententiam  uteretur :  quod  quam  lndicre  confictum  sit, 
rationibus  Doctoris  probanda  est  Conclusio. 

Primo  vero  fuleienda  est  "  ^  illis  omnibus  Scripturse  Sacrae  texti- 
bus,  quibus  Angeli  dicuntur  prius  accessisse  ad  loca,  quam  in  eis  quid- 
piam  fuerint  operati;  sic  Luc.  2.  Missus  est  Angelus  Gabriel  ad  Ma- 
riam,  et  ingressus  dixit  etc.  Prius  ergo  ingreditur,  et  fit  prsesens,  quam 
loquatur.  Matth.  4.  Accesserunt  Angeli,  et  ministrabant  ei,  nempe  Chri- 
sto  Domino  post  expugnatum  dsemonem  tentatorem :  fuerunt  ergo 
prius  Christo  prcEsentes,  quam  quidquam  erga  ipsum  fuerint  operati ; 
subindeque  illorum  praesentia  ex  operatione  prsecise  non  est  colligenda. 
Reponunt  TnoMiSTiE,  Angelos  esse  quidem  prius  prsesentes,  quam 
operentur,  sed  prsesentia  inadsequata,  et  inchoativa,  quam  habet  An- 
gelus  quando  incipit  se  ordinare  ad  aliquem  locum,  ut  ibi  operetur: 
quam  Cajetanus  prcesentiam  ordinis  appellat,  docetque  tres  conditio- 
nes  ad  eam  requiri,  nempe  judicium  practicum  de  operatione  nunc, 
vel  tali  tempore  ab  Angelo  facienda;  secundo  electionem  talis  ope- 
rationis ,  et  expeditionem  potentise  executivse ,  quibus  suppositis, 
-docet  Angelum  fieri  prsesentem  loco  inchoative,  et  incomplete  prius- 
quam  in  illo  operetur;  complete  vero,  et  adsequate  per  operationem. 
—  Contra,  ad  veram,  et  adsequatam  rationem  praesentise  angelicse 
solum  requiritur,  quod  revera  Angelus  totus  sit  hic  et  non  alibi,  quid 
-enim  aliud  rei  prsesentia  sonat?  At  eo  ipso  quo  Angelus  est  alicubi, 
verum  est  dicere,  quod  revera  ibi  sit,  non  vero  alibi,  etiamsi  nihil 
ibi  operaretur :  ergo  ejus  praesentia  ibidem  est  adaequata.  Deinde,  in 
illo  instanti,  quo  Angelus  se  ordinat  ad  operationem,  potest  ab  ea  re- 
moveri,  vel  per  divinum  imperium,  quo  alibi  evocabitur,  aut  ab  ope- 
ratione  exercenda  prohibebitur,  quemadmodum  prohibiti  sunt  illi  An- 
i>'eii,  quibus  in  Apocalypsi  dictum  est:  Nolite  nocere  terrce,  et  mari  ctc. 
Vel  per  denegationem  divini  concursus :  at  eo  in  casu,  revera  Angeli 
fuissent  loco  prsesentes,  nec  tamen  in  eo  operantes  :  ergo  etc.  Denique, 
si  Angelus  esset  adsequate  in  loco  tantum  per  operationem,  sequere- 
tur,  quod  nusquam  dici  posset  operari  in  loco ;  quia  operari  in  loco 
supponit  locum,  et  rem  in  loco  constitutam :  sed  Angelus ,  ut  ope- 
raiis,  non   supponit    seipsum   ut  constitutum  in  loco ,    quandoquidem 


182  DE    LOCO    ANGELORUM. 

per  8iiam  operationem  deberet  constitui  in  loco :  ergo  numquam  di- 
ceretur  operari  in  loco;  quod  consequeus  cum  nuUus  adraittat,  iiec 
parit?r  admitti  debet  id  unde  infertur. 

Probat  conclusionem  Doctor  1.  Prius  est  esse,  quam  operari:  ergo 
priiis  est  esse  in  loco,  quam  operari  in  loco:  sed  posterius  non  est 
causa  prioris :  ergo  operari  in  loco  non  est  causa  ciir  Angelus  sit  in 
loco.  Confinnatur:  sicut  se  habet  esse  simpliciter  ad  operari  simpli- 
citer,  ita  se  habet  esse  hic  ad  operari  liic.  Ergo  quemadmodum  ope- 
rari  simpliciter  supponit  esse  simpliciter ;  ita  operari  hic  necessario- 
supponit  esse  hic:  adeoque  prius  Angelus  debet  esse  hic  quam  ope- 
retur  hic. 

Verum  Thomistj.  negaiit  antecedens:  siquidem,  inquiunt,  nihil 
prohibet  aliquid  esse  prius  simpliciter  quod  non  est  prius  secunduiii 
aliquid,  sicut  subjectum  est  prius  simpliciter  superflcie,  sed  non  qua- 
tenus  est  coloratum :  tria  namque,  ait  Cajetauus,  sunt  iii  re  locata.  in 
corpore  enim  v.  g.  est  substanlia  quse  locatur,  quantitas  quse  est  ratio 
locandi,  et  relatio  prsesentise,  quse  sequitur  ad  illa  duo  tamquam  ad 
proprium  fundamentum.  In  Angelo  similiter  est  substantia  quse  est 
prsesens  ut  quod,  contactus  virtutis,  qui  est  prsesens  ut  quo,  et  i])sa 
relatio  prjesentise  consurgens  ex  illis  duobus.  Quae  tria  possunt  diver- 
simode  considerari,  et  juxta  diversas  considerationes  habere  rationem 
prioris,  et  posterioris :  nam  si  considerentur  ut  sunt  entitates  qiiaedam 
existentes  in  rerum  natura,  sie  prior  est  in  Angelo  substantia,  quam 
operatio,  et  operatio  quam  relatio;  sicut  etiam  in  corpore  prior  est 
substantia  quam  quantitas,  et  relatio :  si  vero  considerentur  non  ab- 
solute,  ut  sunt  entitates,  sed  ut  rationes  essendi  in  loco,  sic  quem- 
admodum  in  rebus  corporeis  prior  est  substantia  quam  quantitas,  et 
deinde  sequitur  ipsa  relaiio,  ita  in  rebus  spiritualibus  prior  est  ipsa 
operatio  quain  substantia  Angeli,  ad  qu£e  tamquam  ad  subjectum,  et 
rationes  fundandi  resultat  relatio  prsesentise.  —  Contra  1.  Exemplum 
de  subjecto  non  est  ad  propositum,  constat  enim  quod  ratio  extensi 
colorati  illud  subjectum  constituat  in  ratione  superficiei ,  siquidem 
superficies  est  extensio  corporis  secundum  longitudinem,  et  latitadi- 
nem :  at  non  ita  constat  quod  operatio  sit  ratio  constitutiva  Angeli  in 
loco ;  imo  contrarium  evincitur;  prius  enim,  utjam  diximus,  ageiis 
locatum  esse  debet,  quam  agere,  quod  in  agentibus  corporeis  est  evl- 
dentissimum,  prius  namque  locantur,  quam  agant.  Secundo,  falso  sup- 
ponunt  quod  quanlitas  sit  ratio  locandi  corpora,  etenim  quantita& 
panis,  et  vini  in  Eucharistiae  Sacramento  eadem  permanet  post  con- 
secrationem,  nec  tamen  est  ratio  cur  panis  dicatur  existere  in  loco; 
siquidem  amplius  non  existit :  adeoque  quantitas  praecise  non  est 
ratio  cur  corpus  sit  in  loco,  cum  haec  possit  subsistere  illo  destructo. 
Insuper,  adorandum  Cliristi  Domini  Corpus  in  Eucharistia  non  habet 
quantitatem,  qua  illius  partes  extendantur  ad  locum,  et  ab  eo  cir- 
cumscribantur,  nec  minus  tamen  revera  est  in  loco  definitivo;  adeo- 
que  quantitas  secundum  se  non  est  ratio  cur  corpora  sint  in  loco,  sed 
solum  in  quantum  corpora  afficit,  et  eis  inexistit.  Terfio  denique,  non 
vere  repouunt,  quod  applicatio  vel  contactus  \irtutis  ad  locum  sit 
ratio  qua  Angelus  sit  in  loco ;  illa  enim  applicatio  vel  est  actus  pri- 
mus  Angeli,  vel  secundus.  Si  primum,  cum  actiis  primiis  Angeli  sit 


DE   LOCO    ANGELORUM.  183 

ipsamet  ejus  substantia,  vel  facultas  substantialis ;  consequens  est, 
quod  Angelus  sit  prsesens  loco  ratione  suae  substantiic.  Si  secunduni, 
\'el  ille  actus  est  transiens,  vel  immanens.  Non  immanens  ut  fatcntur 
( tiam  Adversarii,  quippe  actus  immanens  nullum  habet  respectum  ad 
extra,  subindeque  non  potest  esse  ratio  qua  Angeli  dicantur  praisen- 
tes  in  loco.  Non  etiam  transiens,  si  enim  operatio  transiens  esset 
i-atio  formalis  constitutiva  Angeli  in  loco,  qualis  est  illa  transiens 
operatio;  ergo  cum  illa  operatio  extrinseca  Angeli  sit  circumscriptive, 
et  mensurative  in  loco  (siquidem  commensuratur  corppri  circa  quod 
agit,  et  in  quo  recipitur;  corpus  autem  circumscribitur  loco)  pariter 
illa  operatio  loco  debet  circumscribi :  idcirco  enim  operatio  hominis 
V.  g.  quatenus  rem  operatam  importat,  circumscribitur  loco,  quia  re- 
cipitur  in  subjecto,  quod  loco  circumscribitur:  sed  Angeli  pra^sentia 
non  est  in  loeo  circumscriptive ,  ut  constabit  Qusestione  sequenti: 
ergo,  etc.  Adde  quod  si  virtus  ipsamet  substantialis  Angeli  non  est 
ipsi  ratio  existendi  in  loco :  ergo  neque  applicatio  ejusdem  virtutis; 
nam  si-quantitas  corporis  non  esset  ratio  existendi  in  loco  circum- 
scriptive,  nec  ejus  applicatio  talem  prsesentiam  efficeret.  Insuper,  sicut 
applicatio  virtutis  calefactivse  ad  calefaciendum  lignum,  non  est  ratio 
calefaciendi ,  sed  tantum  conditio  sine  qua  non;  ita  a  simili  appli- 
catio  virtutis  angelicse  ad  locum  non  est  ratio  existendi  in  loco,  sed 
conditio  sine  qua  non  cognosceremus  Angelum  esse  prsesentem  huie 
loco  potius,  quam  alteri ;  angelica  namque  prsesentia  solum  per  ope- 
rationem  nobis  innotescit,  quamquam  prius  supponatur  in  loco,  quam 
ibidem  operetur. 

Probat  2.  Doctor :  si  Angelus  prsecise  esset  in  loco  per  operatio- 
nem,  sequeretur  quod  plerumque  nusquam  esset;  ^  "  siquidem  ple- 
rumque  accidit  ut  nihil  operentur  in  locis  in  quibus  cogitari  possunt 
existere.  Primo  namque  nullum  opus  efficiunt  in  cselo  empyreo  :  in 
aliis  autem  orbibus  caelestibus  aiiquse  dumtaxat  Intelligentia3  ipsis  re- 
gendis  et  movendis  occupantur,  caeter3e  vero  suam  virtutem  in  eis  non 
exerunt.  In  sphsera  ignis  nihil  quidquam  moliuntur,  neque  enim  pa- 
bulo  aut  fomite,  aut  aura  incitante,  ignis  in  centro  suo  eget.  In  aere 
interdum  quidem  daemones  grandines,  tonitrua,  et  fulmina  tamquam 
Dei  vindicis  lictores  et  ministri  excitant  et  torquent;  at  boni  Angeli 
ab  his  feriantur  et  quiescunt.  Nihil  etiam  hi  impendunt  operis  in 
maris  sestu  et  motu,  neque  enim  tempestatum  auctores  reputantur  boni 
Angeli,  tametsi  daemones  eas  interdum  concitent.  In  terra  tandem  nee 
in  arboribus,  floribus  aut  animantibus  quidquam  operis  cogitari  potest 
quod  Angelorum  virtuti  dignum  sit  adscribi ;  nam  absque  eorum  opera 
fluvii  sua  limpiditate  et  natura  decurrunt  in  prseceps,  prata  germinant, 
arbores  ornantur  floribus  et  fructibus,  animalia  vivunt  suosque  motus 
pro  nutu  et  impetu  agunt,  et  universa  natura  juxta  leges  a  divino 
suo  Opifice  prsescriptas  absque  peculiari  Angelorum  regimine  suos  in 
fines  tendit.  Occupantur  equidem  in  inferis  ad  reprobos  torquendos  et 
cruciandos  etiam  cruciatibus  et  tormentis  addicti  dsemones;  verum 
dsemones  sunt,  non  vero  sanctissimi  Angeli  de  quibus  potissimum  no- 
bis  est  sermo.  Igitur  his  non  aliud  erga  creaturas  assignandum  vide- 
tur  ministerium  quam  circa  hominum  custodiam  et  animarum  in  Pur- 
gatorio  gementium  liberationem  et  solatium.  At   pauci    sunt    ex  tam 


184  DE    T.UCO   ANGELORUxM. 

iugenti  eorum  multitudiue  qui  istis  ministeriis  detineantur.  Ex  his 
itaque  omnibus  colligere  licet  quod  si  Angelorum  in  loco  existentia. 
ex  eorum  circa  locum  operatione  colligenda  esset,  eorum  pauci  cen- 
serentur  in  loco  consistere.  "  ^ 

Eespoxdet  Goxetus  ex  Cajetano,  primo  quidem  Angelos  habere 
aliquam  operationem  circa  Cselum  empyreum,  quamvis  ejusmodi  ope- 
ratio  nobis  non  innotescat.  —  Verum  hsec  solutio  omnino  gratis  pro- 
tertur,  nec  ullatenus  est  admittenda  ;  tum  quia  si  talis  operatio  an- 
gelica  nobis  non  innotescat,  asseritur  absque  fundamento,  et  gratis 
lingitur:  tum  quia  sic  facile  esset  argumenta  qucecumque  dissolvere : 
quis  enim  difficultatem  quamlibet  non  posset  eludere  respondendo 
rem  quidem  ita  esse,  ut  asseritur,  sed  illius  rationem,  et  causam  nos 
latere  ? 

Respondet  2.  Angelos  producere  aliquod  lumen  quo  magis  perfi- 
jsitur  innatus  splendor  Cceli  empyrei :  licet  enim,  inquit,  non  possit 
Angelus  immediate  qualitates  alterativas  producere,  v.  g.  calorem,  et 
frigus,  .sed  solum  applicando  activa  passiAas;  bene  tamen  lucem,  nam 
lux  est  suprema  omnium  qualitatum  corporearum  ;  natura  autem  in- 
ferior  in  sui  supremo  attingitur  a  natura  superiori,  quia,  ut  ait,  S.  Diony- 
sius  De  divinis  nominibus:  Sapientia  divina  conjungit  fines  primorum 
principiis  secundorum.  Ex  hac  autem  luce  corpus  illud  caeleste  ma- 
xime  decoratur  et  ornatur,  sic  enim  de  Beatis  dicitur  Apoc.  21.  Af- 
ferent  gloriam  suam,  et  honorem  in  illam,.sci\icet  Civitatem  eaelestem; 
multo  magis  Angeli  luce  sua  speciali  gloriosissimam  effieient  ci^sita- 
tem  illam.  —  Contra,  gratis  et  absque  ulla  ratione  fiugitur  Angelos 
Cselum  empyreum  novo  lumine  exornare,  illud  enim  lumen,  vel  ab 
ipsis  Angelis  promanaret,  quemadmodum  emanabit  a  corporibus  bea- 
tis,  ut  asseritur  per  laudatum  contextum  Apocalypsis,  vel  ab  eis  pro- 
ducetur  :  sed  neutrum  dici  potest.  Non  quidem  primum,  cum  enim 
Angeli  pure  sint  spirituales  substanti?e,  lumen  corporeum,  quo  Cfelum 
illustretur,  ex  se  profundere  nequeunt,  Non  etiam  secundum,  vel  eniiii 
illam  lucem  producerent  per  creationem,  vel  per  generationem.  Non 
per  creationem.  siquidem  creatio  soli  Deo  propria  est,  ut  cum  Doctore 
Subtili  probavimus  in  Physicis.  Adde  quod,  si  Angeli  possent  produ- 
cere  lumen  per  creationem,  eo  quod  supremum  infimi  produci  possit 
ab  aliquo  superioris  ordinis;  si,  inquam,  hac  ratione  posset  Angelus 
creare  lumen,  multo  magis  posset  creare  animam  rationalem,  haec  enim 
licet  illis  sit  inferior,  maxime  tamen  eis  est  cognata  :  consequens  aii- 
tem  admittit  nemo ;  ergo  nec  antecedens  debet  admittere.  Non  etiam 
producere  possunt  Angeli  lumen  per  generationem  ;  generatio  namque 
fit  per  corruptionem  formae  prius  in  materia  existentis,  in  Cselo  au- 
tem  empyreo  nihil  est,  quod  corrumpi  possit,  adeoque  nihil  unde 
generatio  possit  fieri.  Denique,  substantia  perfectissima,  quale  est  Ca'- 
lum  empyreum,  debuit  a  suo  Conditore  in  su?e  formationis  initio  cum 
tota  perfectione  sibi  debita  procedere,  subindeque  lumen  sibi  conve- 
niens  ex  vi  suse  creationis  obtinuit.  Nec  valet  reponere,  substantiam 
perfeetissimam  alteri  subordinatam  ab  illa  posse  compleri,  quemad- 
modum  Angeli  inferiores,  quamvis  perfecti,  indigent  tamen  illuminari 
a  Superioribus.  Haec,  inquam,  responsio  non  est  ad  propositum,  di- 
scrimen  namque  longe  est  inter  Cselum  empyreum,  et  Angelos,  cum 


DE    LOCO    ANGELORUM.  185 

emin  Augeli  sint  intellectualiter  operativi,  novam  in  dies  suseipere 
possunt  perfectionem  et  illustrationem,  quod  utique  de  Cselo  empyreo 
prorsus  immobili,  et  inalterabili  dici  nequit;  cum  enim  nullam  possit 
exercere  actionem  nec  potest  etiam  ullam  perfectionem  acquirere, 
adeoque  omnem  sibi  debitam  perfectionem  habere  del^uit  ex  vi  susti 
porfectionis. 

Probat  3.  Doctor:  Si  Angelus  neeessario  deberet  operari  ubi  est, 
sequeretur  quod  Angelus  movens  Ca^lum,  esset  immediatein  toto  Cselo; 
totum  enim  C?elum  est  proportionatum  virtuti  Angeli ;  sed  falsum  cou- 
sequens;  Angelus  enim  summe  difiusam  liaberet  pr«sentiam,  et  per 
universum  Cselum  protensam,  quod  Adversarii  non  admittunt. — Nec 
dicas  quod  Angelus  sit  tantum  in  illa  Cseli  parte,  in  quam  immediate 
operatur,  quamque  movet,  et  illa  mediante  reliquas.  Non  enim  An- 
^elus,  inquit  Doctor,  ex  se  habet  magis  movere  unam  partem  imme- 
diate,  quam  reliquas,  nisi  quatenus  magis  applicatur  uni  parti,  quam 
reliquis;  si  autem  prius  applicetur  uni  parti,  quam  immediate  movet, 
consequens  est,  quod  prius  sit  in  loco  cum  illa  parte,  quam  operetur 
in  illa  parte,  et  sic  non  habebit  prsecise  ab  operatione,  quod  sit  in 
loco.  Alias  similes  habet  probationes  Doctor,  quas  omnes  sicut  et  prse- 
cedentes  hac  ratione  perstringo: 

Probatur  4.  Angelus  potest  esse  in  loco  corporeo  absque  ulla  ope- 
ratione,  aut  applicatione  virtutis  suse,  qu?e  sit  operatio  proprie,  vel 
improprie  dicta,  et  absque  eo  quod  patiatur  in  loco,  aut  illum  exor- 
net;  ergo  non  habet  ab  operatione  tamquam  a  ratione  fundamentali, 
quod  sit  in  loco.  Probatur  antecedens:  corpus  potest  esse  in  loco  ab- 
sque  ulla  applicatione  virtutis,  aut  operatione  proprie,  vel  improprie: 
ergo  multo  magis  Angelus.  Antecedens  admittunt  Adversarii.;  proba- 
tur  consequentia :  idcirco  potest  corpus  poni  in  loco  absque  ulla  ope- 
ratione,  vel  quia  potest  in  ipso  habere  icbi  intrinsecum,  per  quod  fbr- 
maliter  dicitur  esse  in  loco,  nempe  relationem  locati  ad  locum  ;  vel 
quia  per  actionem  causae  extrinsecae  loco  motivse  poncretur  in  loco  ; 
sed  tam  Angelus  est  capax  ubi,  ac  formse  intrins^cae,  per  quam  po- 
neretur  formaliter  in  loco  absque  operatione  ulla,  et  est  etiam  tam 
capax  poni  in  loco  per  actionem  causse  loco  motivse  ipsius  quam  corpus: 
orgo  sicut  corpus  potest  j)oni  in  loco  absque  operatione  ulla  propria, 
-aut  impropria,  poterit  et  Angelus.  Probatur  minor :  primo  nuUa  pro- 
forri  potest,  nec  assignari  ratio  cur  Angeli  substantia  sua  quantitate 
virtutis  non  ita  sit  capax  loci  definitivi  absque  operationibus,  quam 
su])stantia  materialis  corporis  beneficio  suee  quantitatis  molis  est  capax 
loci  circumscriptivi :  ergo,  etc.  Secundo,  Deus  non  magis  ab  aliquo 
dependet  ut  aliquem  Angelum  in  loco  constituat  independentor  ab 
operatione,  quam  ut  in  eum  corpus  aliquod  deportet,  et  collocet:  scd 
l.oe  potest :  ergo  et  illud.  Tertio,  dum  Angelus  alicubi  locatur,  et  ope- 
ratur,  Deus  potest  ejus  operationem  suspendere,  vef  ei  prohibendo  ne 
-quid  ultra  faciat  in  isto  loco,  vel  ei  suum  concursum  denegando  : 
sed  per  illam  suspensionem  actionis  non  minus  Angelus  remanet  pra^- 
«ens  in  illo  loeo,  eumque  ibidem  alius  Angolus  seque  videret,  ac  vi- 
dobat  dum  operaretur  :  ergo  independenter-ab  oporatione  revera  tam 
ost  capax  loci  occupandi,  ac  corpus. 

Objiciunt  1.  TnoMiSTyE:  substantia  corporea  ex  ratione  sua  formali 


186  DE    LOCO   ANGELORUM. 

non  potest  proxiine,  et  immediate  tribuere  corporibus  esse  in  loco  :  ergo 
nec  substautia  spiritualis  potest  esse  ratio  formalis  proxime  fundans 
ubicationem  in  rebus  corporeis  et  immaterialibus.  Consequentia  patet: 
si  enim  substantia  corporea  non  possit  ex  se,  et  prsescindendo  a  quan- 
titate,  esse  ratio  iormalis  proxime  fundans  ubicationem  corporibus, 
sed  hoc  solum  habeat  ratione  quantitatis,  multo  minus  substantia  spi- 
ritualis  habebit  ex  se,  quod  sit  ipsi  Angelo  ratio  formalis  essendi  in 
loco.  Antecedens  vero  probatur  :  illud  solum  est  in  corpore  ratio  for- 
malis  immediate  illi  tribuens  esse  in  loco,  quod  est  ipsi  ratio  formalis 
proxima  et  immediata  tangendi  locum :  atqui  substantia  corporea  ne- 
quit  ex  se  esse  ratio  formalis  proxima  et  immediata  tangendi  locum; 
substantii  siquidem  corporea  non  tangit  locum  immediate  ratione  sui, 
sed  tantum  ratione  quantitatis  inter  ipsam,  et  locum  mediantis :  ergo, 
ete.  Probatur  major  a  simili,  nam  aliquis  vestitus,  quamvis  habeat 
vestem,  nullo  modo  dicitur  vestitus,  nisi  vestem  tangat:  ergo  neque 
substantia  poterit  esse  in  loco  nisi  locum  tangat,  vel  contactu  physico 
per  quantitatem,  ut  corporese  substantise ;  vel  metaphorico  per  virtu- 
tem,  ut  omnes  spiritus.  —  Respondeo  1.  negando  consequontiam : 
quamquam  enim  contactus  realis,  et  physicus  esset  necessarius,  ut 
corpora  dicantur  esse  formaliter  in  loco,  non  inde  sequitur,  quod  pari 
jure  desideretur  contactus  virtutis,  ut  substantia  spiritualis  loco  for- 
maliter  prsesens  dicatur:  ideo  namque  contactus  physicus  dicitur  de- 
siderari  in  corporibus,  quia  nempe  sunt  in  loco  divisibiliter,  et  per 
commensurationem;  ita  quod  eorum  partes  loci  partibus  correspon- 
deant,  et  commensurentur,  ad  quod,  ut  apparet,  necessario  requiritur 
contactus,  et  applicatio  partium  corporis  ad  partes  loci :  secus  autem 
est  de  substantia  spirituali,  qu«  cum  definitive,  et  modo  prorsus  in- 
visibili  sit  in  loco,  non  est  necessum,  ut  aliquem  contactum  habeat, 
aut  certe  non  alium,  quam  suce  substantice  realem  priesentiam :  que- 
madmodum  enim  corpus  p?r  quantitatem  locum  tangere  dicitur,  et 
hac  ratione  fit  ei  prsesens ;  ita  Angelus  per  suam  substantiam  fit  rea- 
liter  pra?sens  loco,  quod  sulficit  ut  ipsum  tangere  dicatur.  liesjjondeo  2. 
negari  posse  antecedens,  necnon  et  majorem  illius  probationis:  Tum 
quki,  ut  jam  diximus.  adorandum  Christi  Domini  Corpus  in  Eueha- 
ristia  spoliatum  sua  quantitate  saltem  externa,  et  qua  locum  realiter 
tangere  posset,  revera  est  prsesens  in  altari,  et  sub  speciebus  eucha- 
risticis,  iDrsesentla  deMnitiva;  adeoque  quaiititas  illa,  qua  locus  tangi- 
tur,  non  est  ratio  lormalis  cur  corpora  prsecise  sint  in  loco.  Tuni  quia 
speeies  eucharisticse  panis  et  vini  eiedem  post  ac  ante  conseeratio- 
nem  permanent :  sed  peracta  consecratione  illorum  quantitas  non  est 
ratio  formalis,  cur  substantia  panis  et  vini  dicatur  esse  in  loco,  si- 
quidem  illa  substantia  desiit  esse,  nec  amplius  subsistit:  ergo  quan- 
titas  non  est  ratio  formalis  fundans  ubicatiouem  corporum  in  loco, 
quippe  cum  corpora  saltem  divinitus  possint  esse  formaliter  in  loco 
sine  quantitate,  et  quantitas  ipsairemanere  possit  in  eodem  loco  ab- 
sque  eo  quod  corpora  formaliter  in  loco  constituat. 

Objiciunt  2.  Quod  est  proxima  ratio  fundandi  ubicationem  ange- 
licam  importat  determinationem,  aut  limitationem  in  ordine  ad  locum, 
cum  per  illud  ita  sit  hic,  ut  non  sit  alibi :  sed  substantia  Angeli  se- 
cundum  se,  et  remota  operatione,  non  importat  talem  determinatiouem; 


DE   LOCO   ANGELORUM.  187 

ordo  eiiim  ad  lociim  noii  est  essentialis,  sed  accidentalis  Angelo:  erga 
remota  omni  operatione,  substantia  Angeli  non  est  ratio  formalis  im- 
mediate  fundans  ubicationem  Angeli.  —  Nego  minorem:  illa  namque 
determinatio,  aut  limitatio  in  ordine  ad  locum,  vel  intelligitur  cau- 
saliter,  et  denotat  causam  extrinsecam,  aut  intrinsecam,  per  quam  An- 
gelus  determinatur  ad  hunc  locum  occupandum,  potiusquam  ad  alte- 
rum;  vel  fundamentaliter,  aut  formaliter,  quatenus  nempe  existens  hie 
habet  rationem  fundandi  relationem  ad  hunc  locum,  potiusquam  ad 
alterum :  sed  hsec  habere  potest  independenter  ab  ulla  operatione  ex- 
trinseca;  siquidem  vel  per  divinam,  vel  per  suam  voluntatem  deter- 
minari  potest  ad  subeundum  liunc,  aut  illum  locum  :  cui  ubi  praesens- 
sit,  ejus  substantia  est  ratio  sufficiens  fundandi  relationem  prsesentiiK, 
et  ubicationis  ad  locum;  ad  id  namque  nihil  aliud  requiritur,  quani 
quod  dici  possit  Angelum  esse  revera  hic  prsesentem,  et  non  alibi, 
adeoque  habere  respectum  prsesentise  ad  liunc,  et  non  ad  alterum  lo- 
cum,  quse  omnia  fieri  possunt  seclusa  qualibet  operatione :  ergo  quoAis- 
modo  illam  determinationem  usuri^ent  Thomistse,  fit  independenter  ab 
operatione. 

Instant:  Substantia  Angeli  secundum  se  est  indifferens  ad  omnem 
omnino  locum  in  particulari:  ergo  ut  sit  in  loco  certo,  aut  determinato,. 
necessario  requirit  aliquid,  per  quod  determinetur  ad  hunc  locum  po- 
tiusquam  ad  alterum  subeundum:  sed  illud  non  potest  esse  aliud,  quam' 
ejus  operatio  transiens :  ergo  per  hanc  formaliter  in  loco  substituitur. 
—  Nego  minorem:  nam,  ut  dictum  est,  illa  determinatio,  vel  intelli- 
gitur  causaliter,  vel  fundamentaliter.  Si  primum,  id  habet  Angelus 
non  a  sua  operatione  transeunte  ad  locum,  sed  vel  a  propria  virtute 
motiva,  qua  iibere  se  transtulit  ad  eum  locum,  vel  a  virtiite  extrin- 
seca,  jmta  a  Deo,  per  quam  in  eo  loco  productus  est,  vel  detinetur,, 
vel  ad  eum  fuit  translatus.  Si  vero  illa  determinatio  accipiatur  fun- 
damentaliter,  id  liabet  ex  substantia  sua,  quse  licet  ex  se  sit  indiffe- 
rens  ad  existendum  liic,  aut  alibi,  tamen  ubi  prsesens  sistitur  hic,  vel 
per  suam,  vel  per  alienam  voluntatem,  non  est  amplius  indifferens  ad 
fundandum  respectum  ad  hunc,  vel  alium  locum,  sed  necessario  fun- 
dat  respectum  prsesentise  ad  eum  locum,  in  quo  substantialiter  prse- 
sens  est. 

Urgent  iterum  :  Seclusa  operatione,  nihil  habent  Angeli,  quo  fun- 
dare  possint  relationem  realem  prsesentise  ad  locum ;  ergo  hsec  neces- 
sario  desideratur^  ut  locum  determinatum  habere  dicantur.  Probatur 
antecedens:  si  quid  praeter  operationem  sit  in  Angelo,  quo  fundare 
posset  hanc  relationem  immediate,  maxime  illius  substantia:  sed  An- 
geli  substantia  non  potest  esse  fundamentum  immediatum  talis  rela- 
tionis :  Tum  quia  substantia  secundum  se,  et  prsecise  non  fundat  aliam. 
relationem,  quam  identitatis.  Tum  qula  si  fundaret  relationem,  ma- 
xime  vel  quatenus  est  substantia,  et  prout  habet  conceptum  commu- 
nem  substantise,  vel  quatenus  est  substantia  angelica:  sed  neutrum 
potest  affirmari :  non  quidem  primum,  alioqui  omnis  substantia  simi- 
lem  relationem  fundaret:  non  etiam  secundum,  quia  ratio  formalis  sub- 
stantise  angelicse  nihil  aliud  formaliter  denotat,  quam  substantiam  spi- 
ritualem  totalem,  et  adsequatam,  nullum  ordinem  dieentem  ad  corpus:^ 
ergo  substantia  Angeli  per  se  prsecise  non  potest  fundare  relationem, 


188  DE    LOCO   ANGELORUM. 

ad  spatium,  vel  locum.  —  Nego  antecedens;  et  ad  minorem  illius  pro- 
bationis  dico,  substantiam  Angelicam  fundare  respectum  ad  locum, 
non  pra:cise  quatenus  substantia  est,  nec  quatenus  substantia  ange- 
liea,  sed  quatenus  substantia  est  hic,  et  non  alibi;  quemadmodum  v. 
g.  paries  tundat  relationem  similitudinis  ad  alterum,  non  praecise  qua- 
tenus  est  substantia  corporea,  neque  quatenus  est  extensus,  sed  qua- 
tenus  est  vel  albus,  vel  niger.  Ad  id  autem  quod  dicitur,  nempe  sub- 
stantiam  non  aliam  fundare  relationem,  quam  identitatis;  respondeo 
id  verum  esse  dum  confertur  cum  altera  substantia,  non  vero  dum 
comparatur  cum  aliquo  alio,  quemadmodum  enim  substantia  quatenus 
creata,  dum  confertur  Deo,  dicit  ad  Deum  respectum  dependentiae ; 
ita  dum  comparatur  ad  locum,  dicere  potest  ad  eum  respectum  prae- 
sentise  omnino  distinctum  ab  illo  respectu  ideniitatis,  quem  habet  ad 
aliam  substantiam.  Inde  patet  Thomistas  videri  non  satis  congrue  phl- 
losophari.  dum  pro  su?e  opinionis  fundamento  quasi  indubitatum  profe- 
runt,  substanriam  secundum  se  nullam  posse  relationem  f  undare,  quippe 
cum  ad  Deum  relationem  dependentiae,  et  ad  aliam  substantiam  re- 
lationem  identitatis   habeat. 

Objicilxt  3.  Si  substantia  Angeli  secundum  se,  et  antecedenter 
ad  operationem  virtualiter  transeuntem,  esset  proxima  ratio  fundans 
ubicationem,  seu  immediate  tribuens  Angelo,  quod  sit  in  loco,  Ange- 
lus  semper  certum  sibi  locum  \indicaret,  et  non  posset  in  majori,  aut 
minori  pro  suo  libito  existere:  sed  hoc  dici  nequit :  ergo  nec  illud. 
Minor  infra  patebit.  Prjbatur  major;  nam  substantia  Angeli  intra  pro- 
priam  lineam  est  quid  invariabile,  seinper  enim  eamdem  habet  perfe- 
ctionem  substantialem,  et  nunquam  in  suo  esse  substantiali  variatur: 
ergo  si  illa  secTlndum  se,  et  antecedenter  ad  operationem  sit  proxima 
ratio  fundans  ubicationem  angelicam.  seu  immediate  tribuens  Angelo, 
quod  sit  in  loco,  semper  certum  sibi  locuin  vindicabit,  nec  poterit  pro 
suo  libito  in  majori,  aut  minori  intra  spheram  suse  activitatis  existere. 
—  Confirmatur,  ex  eo  quod  quantitas  molis  sit  in  nobis  ratio  formalis 
essendi  in  loco,  non  potest  corpus  v.  g.  occupare  sive  replere  modo 
majorem,  modo  minorem  locum  nisi  fiat  aliqua  mutatio  intrinseca  in 
ipsius  quantitate,  puta  per  condensationem,  vel  complicationem,  aut  ra- 
refactionem:  ergo  similiter  si  substantia  Angeli  secundum  id  quod 
habet  intra  propriam  lineam,  sit  ratio  formalis  proxima  essendi  in  loco, 
non  poterit  Angelus  aliquando  in  majori,  aliquando  in  minori  loco 
existere,  nisi  ipsa  ejus  substantia  intrinsece.  et  intra  propriam  lineam 
varietur,  quod  tamen  est  impossibile.  —  Nego  minorem,  et  ad  ejus 
probationem  dico ,  quod  quamvis  Angeli  substantia  ex  se  sit  invaria- 
bilis  secuiidum  suam  entitatem,  variari  tamen  potest  per  respectum  ad 
locum.  cui  applicatur,  quatenus  nempe  subest  divinge,  aut  propriie  vo- 
luntatis  determinationi,  per  quam  ad  locum  talera,  vel  talem  appli- 
catur.  Quamvis  enim  substantia  Angeli  secundum  se  sit  determinata 
ad  locum  sibi  adaequatum,  in  hoc  sensu,  quod  non  possit  esse  in  majori, 
non  tamen  est  determinata  ad  existendum  in  toto  illo  loco,  neque  in 
aliqua  certa  ejus  parte,  sed  indiflerenter  potest  esse,  aut  in  loco,  aut 
intra  ejus  latitudinem  in  majori,  aut  in  minori  loco :  atque  proinde 
necessarium  est,  quod  quantum  ad  hoc  determinetur  aliquo  modo,  ita  ut 
ipsa  substantia  sit  res  determinata.  Non  est  tamen  intelligendum  de- 


DE    LOCO    ANGELGRUM.  189 

terminatioi«3in  hanc  ita  fieri,  iit  ipsa  substantia  Angeli  prius  (salteni 
ordine  natura»)  quam  uniatur  loco,  amittat  terminationem,  quam  ha- 
bet  ex  sua  natura,  et  acquirat  aliam,  quasi  per  quamdam  constitutio- 
nem,  aut  dilatationem,  ratione  cujus  postulat  tantum,  aut  tantum  locum 
intra  latitudinem  illius,  quem  secundum  naturalem  terminationem 
postularet;  quemadmodum  corpora  ratione  propria3  quantitatis  postu- 
lant  locum  certa^  extensionis,  et  ut  sint  in  minori,  n.ecessarium  est, 
quod  eorum  quantitas  prius  saltem  ordine  naturaj  constringatur,  aut 
alio  modo  acquirat  novam  terminationem ;  sed  dicendum  est  fieri  prjB- 
dictam  terminationem  in  Angelo  per  hoc  solum,  quod  ejus  substantia 
applicatur  tanto,  aut  tanto  loco,  juxta  propri-i^  volLintatis  mensuram. 
Ad  confirmationem,  neg*o  paritatem ;  disparitas  enim  est  inter  substan- 
tiam  corpor^m,  et  angelicam,  quod  illa  dum  est  in  loco  divisibiliter, 
in  eo  sit  per  omnimodam  commensurationcm  totius  quantitatis  cum 
toto  loco,  et  partium  ejusdem  quantitatis  cum  partibus  loci:  hocc  vero 
sit  tota  in  toto,  et  tota  in  qualibet  parte,  sicut  anima  rationalis  in 
corpore,  et  Corpus  Christi  in  Eucharistia ;  unde  sicut  anima  rationalis 
absque  sui  variatione  intrinseca  potest  informare  nunc  majorem,  nune 
minorem  materiam,  et  Corpus  Christi  aliquando  esse  sub  majoribuSj 
aliquando  sub  minoribus  dimensionibus  sivc  speciebus,  juxta  volun- 
tatem  consecrantis,  ita  et  Angelus  absque  intrinseca  variatione  su;ie 
substantiffi  poterit  aliquando  in  majori,  aliquando  in  minori  loco  exi- 
stere,  juxta  beneplacitum  suae  voluntatis,  ratione  cujus  uniri  potest 
angelica  substantia  vel  toti  loco  sibi  adsequato,  vel  tantum  alicui  ex 
partibus  loci. 

Urget  Gonetus  :  Etiamsi  aliqua  substantia  sit  tota  in  toto  aliquo 
loco,  et  tota  in  qualibet  parte  illius  loci,  inde  non  tit  quod  illa  possit 
se  constituere  nunc  in  majori,  nunc  vero  in  minori  loco,  prout  ipsi 
libuerit;  nam  Deus  est  totus  in  toto  ioco  corporeo,  et  totus  in  quali- 
bet  parte  illius,  et  tamen  non  potest  non  replere  omnem  locum  crea- 
tum.  Item  anima  rationalis  est  tota  in  toto  corpore,  ettotain  qualibet 
ejus  parte,  et  tamen  non  potest  ad  libitum  aliquando  informare  totum 
corpus,  aliquando  solum  unam  partem  illius.  Unde  quod  ilLa  possit 
informare  modo  minorem  materiam,  dum  scilicet  primo  actuat  corpus 
pueri,  modo  majorem,  quando  nimirum  idem  puer  crescit,  hoc  non 
provenit  ex  eo  quod  sit  tota  in  toto  corpore,  et  tota  in  qualibet  ejus 
parte,  sed  quia  ex  natura  sua  determinata  est  ad  hoc  ut  primo  actuet 
minorem  materiam,  deinde  majorem  in  propriam  substantiam  hominis 
conversam.  Slmiliter  quod  corpus  Christi  possit  aliquando  sub  mino- 
ribus,  aliquando  sub  majoribus  dimensionibus  panis,  juxta  benepla- 
citum  consecrantis  signantis  materiam  in  illud  convertendam,  existere, 
provenit  ex  natura  sive  institutione  Sacramenti  Eucharistise  ipsum  ad 
hoc  determinante.  At  vero  substantia  Angeli  non  est  per  sc,  et  ab  in- 
trinseco  sive  ex  natura  sua  determinata  ad  hoc,  ut  pro  diversis  tem- 
poribus  sit  nunc  in  minori  loco,  postea  vero  in  majori ;  quin  potius 
cum  sit  omnino  invariabilis  ab  intrinseco,  oportet  consequenter,  quod 
determinet  ipsum  Angelum  ad  existendum  semper  in  sequali  loeo,  si 
sit  illi  ratio  formalis  proxima  existendi  in  loco.  —  Nego  minorem: 
cum  enim  substantia  angelica  quantum  ad  motum,  et  unionem  ejus 
ad  talem,  vel  talem  locum,  omnino  pendeat  ab  ejus  libera  voluntate. 


190  QUALITER   ANGELI    EXISTANT    IN    LOCO. 

licet  secundum  S3  sit  invariabilis;  tamen  uon  determiuatur  ab  intrin- 
seco  ad  semper  existendum  in  sequali  loco ;  unde  multo  facilius,  quam 
^nima  rationalis,  potest  majorem,  aut  minorem  locum  occupare,  anima 
namque  ita  colligatur,  ut  corpori  major,  aut  minor  illius  drSusio,  ab 
ipsius  corporis  majori,  vel  minori  constitutione  pendeat;  Angelus  vero 
non  ita  pendet  a  loco ;  sed  pro  nutu  suae  voluntatis  potest  sua?  sub- 
stantise  prsesentiam  ad  ampliorem,  vel  strictiorem  locum  profundere. 
—  Ratio  autem  cur  peculiariter  Angeli  substantia  ad  occupationem 
loci  pendeat  potius  ab  ejus  libera  voluntate,  non  vero  corporea  homi- 
nis  quantitas  ita  ejus  libertatis  imperio  subdatur,  ut  pro  nutu  majo- 
rem  vel  minorem  locum  occupet,  neque  animse  rationalis  substantia 
libera  sit  ad  totum  corpus  informandum,  vel  tantum  aliquas  illius  par- 
tes,  nec  Deus  possit  efficere  ratione  suse  immensitatis,  et  seternitatis, 
quod  ejus  substantia  sit  tantum  in  aliqua  parte  loci,  non  autem  ubi- 
que;  nequc  quod  ejus  duratio  alicui  tantum  parti  temporis  coexistat: 
ratio,  inquam,  hujusce  discriminis  est,  inquit  noster  Rada,  quod  quan- 
titas  perfectionis  in  Angelo,  quantum  ad  illam  unionem  habet  duo, 
ratione  quorum  convenit  ipsi  ita  subdi  libertati  ipsius  Angeli:  Frhnum 
est,  quod  ex  propria  entitate,  et  ex  modo,  quo  unitur,  non  repugnat 
ipsi  indifferenter  uniri  toto  loco,  et  parti  ejus:  Alterum  est  illam  unio- 
nem  esse  terminum  operationis  liberae  ipsius  Angeli,  scilicet  motus 
localis:  nam  Angelus  medio  motu  locali  applicat,  et  unit  seipsum  ef- 
ficienter  alicui  loco.  At  vero  quantitati  corporese  deest  primum  ratione 
sua3  extensionis,  ut  explicatum  est;  et  animae  rationali  deest  secundum, 
unio  siquidem  ejus  ad  corpus,  quod  informat,  non  est  terminus  alicujus 
actionis  liberse  ipsius  animae,  sed  fit  ab  agente  extrinseco,  et  similiter 
potentia  Dei  ad  omnem  locum,  et  coexistentia  cum  toto  tempore,  si  ex 
parte  Dei,  considerentur,  non  terminant  actionem  aliquam  liberam  ip- 
sius  Dei:  sed  supposito,  quod  sint  locus,  et  tempus,  necessario  coexi- 
stit  ipsis  Deus,  alioquin  esset  Deus  mutabilis  secundum  locum,  et  se- 
^undum  tempus. 

QU^STIO  SECUxNDA. 

QUALITER  AXGELI  EXISTANT  IX  LOCO. 

Tkia  maxime  hac  in  Quaestione  sunt  discutienda:  Primmn,  an  An- 
^'eli*  quemlibet  locum  maximum  et  miuimum  occupare  valeant:  Se- 
cundiim,  an  plures  eidem  loco  simul  possint  inexistere;  Tertium,  an 
unus  pluribus  esse  in  locis  queat. 

NoTANDUM  1.  Locum  Angelorum  dislingui  posse  duplicem;  adae- 
quatum  ^^delicet  sive  totalem,  et  inadnequatum  seu  partialem.  Locus 
adcequatus,  et  totalis  ille  est,  qui  correspondet  Angelo  secundum  ul- 
timum  suse  potentise,  et  virtutis,  in  quo  toto  esse  substantialiter  po- 
test,  et  extra  illum  simul  essc  naturaliter  nequit:  Locus  vero  inadce- 
quatus,  et  partialis,  atque  minor  toto  loco  adgequato,  ille  est,  in  quo 
Angelus  existens  potest  etiam  propria  virtute  extra  illum  esse ;  ^ide- 
licet  tamquam  in  loco  partiali  continuo ;  cujusmodi  est  pars  aliqua 
prsedicti  loci  adaequati,  et  spatii.  Quaerimus  ergo  an  Angelus  naturali, 
aut  supernaturali  virtute  possit  in  pluribus  locis  adsequatis,  et  ina- 
<l8equatis  simul  existere. 


ANGELUS    POTEST    ESSE    IN    LOCO    DIVISIBILL  191 

NoTANDrM  2.  Extra  controversiam  esse,  quod  uiius  Ang*elus  pos- 
sit  siiiiul  iii  pluribus  locis  inadaequatis  continuis,  et  inter  se  non  di- 
stantibus  existere,  cum  enim  ejus  substanti?e  praisentia  ad  locum  pen- 
deat  ex  ejusdem  libertatis  applicatione,  aporte  constat,  quod  si  aula 
sit  locus  adsequatus  Angeli,  et  quatuor  illius  aulse  partes,  et  anguli 
sint  ipsius  locus  inadsequatus,  quod  pro  libito  poterit  suam  prjesen- 
tiam  ab  uno,  et  altero  angulo  removere,  ut  solum  duabus  aliis  par- 
tibus,  et  angulis  se  pra^sentem  sistat,  maxime  cum  hoc  virtutein  ejus 
naturalem  non  excedat:  indivisibilis  enim  ejus  substantia  ad  locum 
ccrta?  et  determinata?  magnitudinis  naturaliter  non  protenditur,  que- 
madmodum  extenduntur  corpora,  qua^  pro  sua  majori,  vel  minori  quan- 
titate  majoreiii,  vel  minorem  locum  naturaliter,  et  necessario  requi- 
runt.  Unde  solum  difficultas  est  an  Angelus  possit  esse  pro  suo  nutu, 
et  virtute  naturali  in  locis  inada^quatis  discontinuis,  et  inter  se  distan- 
tibus,  contentis  tamen  intra  locum  sibi  naturaliter  adsequatum ;  v.  g. 
an  possit  Angclus  existens  in  aula,  se  prgesentem  sistere  in  duobus 
angulis  istius  aulie  absque  eo  quod  existat  in  medio. 

NoTANDUM  3.  Prsecisam  rationem,  eur  duo  corpora  non  possint  na- 
turaliter  eumdem  locum  simul  occupare,  ex  eo  maxime  repetendam, 
quod  eorum  corporum  quemlibet  locum  cui  prsesens  est,  repleat:  lo- 
eus  autem  uno  corpore  repletus  aliud  capere  nequit:  quemadmodum 
vas  aliquo  liquore  plenum^,  alterius  liquoris  superinfusionem  virtute 
naturali  non  capit.  An  autem  eadem  vigeat  ratio,  vel  alia  similis  pro- 
ferenda  cur  du?e  substantise  spirituales  eumdem  simul  locum  occu- 
pare  non  possint,  invicem  non  conveniunt  Auctores ;  plurimi  namque 
cum  S.  Thoma,  et  ejus  discipulis  affirmant  Angelos  non  posse  uni, 
eidemque  loco  adsequato  simul  adesse :  caeteri  vero  cum  Subtili  Do- 
ctore  rem  problematice  in  utramque  partem  disputant,  magis  tamen 
in  affirmantem,  quam  in  negantem  partem  Inclinant.  His  prsenota- 
tiS;,  sit 

Conclusio  prima.  —  Licet  Angelica  substantia  sit  indi- 

VISIBILIS,    DIVISIBILEM   TAMEN   LOCUM    OCCUPARE    POTEST,    NECNON    ET 

MiNiMUM  iNDivisiBiLEM.  Hsec  Coiiclusio  quoad  utramque  partem  est 
Doctoris  in  2.  dist.  2.  qusest.  6.  num.  13.;  quamquam  enim  hac  in  re 
videatur  problematicus,  magis  tamen  in  affirmantem,  quam  in  negan- 
tem  partem  propendet. 

Probatur  prima  pars,  nempe  quod  anima  indivisibilis  divisibilem 
locum  occupare  possit :  si  quid  enim  huic  occupationi  et  prsesentise 
obesset,  maxime  angelicae  substantise  indivisibilitas :  sed  illa  non  of- 
ficit  quin  loco  divisibili  se  prsesentem  sistere  valeat:  nam  licet  sub- 
stantia  animse  rationalis  sit  pariter  indivisibilis,  nihilominus  divisibile 
spatium  occupat,  cum  sit  tota  in  toto  corpore  quod  informat,  et  tota 
in  qualibet  ejus  parte:  similiter  quamvis  substantia,  et  essentia  di^ina 
revera  sit  summe  indivisibilis,  nihilominus  quia  est  infinita  secundum 
entitatem,  per  universum  mimdum  realiter  et  substantialiter  diffun- 
ditur,  ut  probatum  est  ageiido  de  Immensitate  divina:  ergo  pari  ra- 
tione  quamquam  substantia  angelica  sit  indivisibilis,  divisibilem  ta- 
men  locum  occupare  potest.  Adde  quod  cum  Angeli  prsesentia  fiat  vel 
per  voluntariam  suse  substantise  applicationem  ad  locum,  ut  supra  cum 


192  ANGELUS    POTEST   ESSE    IN    LOCO    DIVISIBILL 

Doctore  Subtili  docuinnis,  vel  pcr  virtutis  applicationem  et  diflusio- 
nem,  ut  contendunt  Thomistoe,  utraque  schola  hanc  Conclusionis  par- 
tem  necessario  pro  certa,  et  indubitata  habere  debet:  certum  namque 
est  quod  Angelus  naturaliter  velle  possit,  quod  sua  substantia  per  de- 
terminatum  locum  se  pr?esentem  sistat ;  quid  enim  huic  volitioui  pos- 
set  obsistere?  Maxime  cum  substantia  indivisibilis  divisibilem  locum 
occupare  queat.  Certum  pariter,  quod  Angelus  alicui  spatio  extenso, 
et  divisibili  suam  virtutem  applicare  potest;  quamquam  enim  illius 
operativa  virtus,  et  operatio,  sint  in  entitate  sua  formaliter  indi^isi- 
biles,  sunt  tamen  virtualiter  divisibiles,  et  extensoe,  eo  quod  inferant, 
et  immediate  causent  effectum  divisibilem  et  extensum  in  subjecto 
circa  quod  operantur.  —  Inde  tamen  inferre  non  licet,  quod  Angelus 
quantitati  infinitse,  si  daretur,  posset  fieri  pmesens,  quippe  cum  ejus 
nativa  virtus  sit  limitata  et  determinata,  nec  proinde  possit  in  infi- 
nitum  se  extendere ;  non  enim  fieri  posset  praesens  quantitati  infiuita^ 
ut  infinitre.  nisi  pra^sens  fieret  omnibus  ejus  partibus,  implicat  autem 
finitam  et  limitatam  substantiam  infinitis  partibus  posse  proportionari 
et  commensurari :  ergo,  etc.  Unde  merito  concludit  Doctor  ibidem  uum. 
11:  Conceditur  commwiiter,  qiiod  Angelus  non  potest  esse  in  loco  quan- 
fumcumque  magno,  quia  hoc  est  pioprium  Dei.  —  An  autem  Angelus 
habeat  locum  ita  determinatum,  ut  non  possit  esse  in  majori  vel  mi- 
nori,  Hoc  (inquit  numero  14.)  duhium  est,  quia  nec  videtur  posse  fa- 
ciliter  probari  una  pars,  nec  alia;  quod  quidem  inconveniens  est,  si 
quantitas  sua  virtualis  per  quam  potest  esse  prcesens  alicui  loco,  sit  iia- 
turalis  rcdio  essendi  in  tanto  loco  svm  rnodo,  sicut  quuntitas  corporis  est 
naturcdis  rcdio  essendi  in  tanto  loco  suo  modo;  ita  quod  licet  in  pote- 
state  mea  sit,  me  esse  in  hoc  loco,  vel  in  illo  loco,  non  tamen  est  in 
potestate  mea  esse  in  tanto  loco,  vel  in  tanto:  quia  iste  effcctus  est  na- 
turcditer  consequens  quantitatem,  quxE  non  suhest  potestati  rnece;  et  si- 
cut  nec  in  se,  ita  nec  quantum  ad  istuni  effectum,  esse  scilicet  in  tant(f 
loco,  vel  tanto.  Xihil  ergo  videtur  sequi  inconveniens  si  ita  poneretur 
in  Angelis,  vel  si  poncdur  quod  quantitas  eorum  hahecd  aliquem  locum 
adcequcduin,  quo  majorem  non  posset  habere  secundum  conditiones  suce 
virtutis,  et  essentice;  licet  tamen  ijjsa  suhsit  voluntati  Angeli,  ut  possit 
non  semper  hahere  illum  locum,  sed  majorem  vel  minorem;  non  sequi- 
tur  inconveniens.  Quibus  Doctor,  inquit  Poncius  in  Commentario  ad 
eumdem  locum.  vult  non  posse  assignari  ullam  rationem  convincen- 
tem,  qua  probari  possit  quod  Angelus  valeat  occupare  ad  libitum  mi- 
norem  locum,  aut  quod  non  valeat.  Si  enim  diceretur  quod  ex  natura 
sua  quilibet  Angelus  petat  esse  connaturaliter  in  tota  loco,  sicut  eor- 
pus  quadripalmare  petit  esse  in  loco  correspondenti,  ita  ut  non  posset 
poni  naturaliter  in  minori,  certe  non  posset  Angelus  ponere  se  in  mi- 
nori  loco,  sed  quamvis  posset  ponere  se  iii  alio  loco,  semper  omnis 
locus  in  quo  posset  se  ponere,  deberet  esse  tantus:  nec  est  ulla  ratio 
eonvincens  ob  quam  noii  dicatur  ita  esse  de  facto.  Rursus,  si  ijoiie- 
retur  non  exigere  ex  natura  sua  tantum  locum,  sed  ex  se  esse  indif- 
ferentem  ad  locum  quemcumque  infra  lo.-um  summum,  quem  posset 
habere  usque  ad  locum  minimum,  tum  posset  sine  dubio  poni  in  mi- 
nori,  et  minori  loco,  nec  necessario  deberet  semper  habere  locum  ejus- 


ANGELUS    POTEST    ESSE    IN    LOCO  DIVISIBILL  1  93 

dcm  iiiag-nitudinis :  sed  nec  etiam  ulla  ratio  convincens  est  ob  quam 
ostendatur  quod  ita  non  sit  de  facto.  Hsec  ita  Poncius. 

Probatur  etiam  secunda  pars :  nempe  quod  Angelus  possit  existere 
in  loco  minimo :  quamquam  eniin  Doctor  ]oco  supra  laudato  numero 
11.  asserere  videatur  Angelum  non  posse  existere  in  loco  quantum- 
cumque  parvo,  attamen  id  solum  problematice  sustinet,  quippe  cum 
statim  dubium  proponat  an  possit  esse  in  puncto,  nec  alterutram  par- 
tem  determinet,  ait  enim  numero  13:  Si  fdmcn  posHet  esse  in  pnncto 
vel  non,  non  videtur  ratio  yiecessaria,  nec  ad  iinam  partem,  nec  ad 
aliam :  (juia  licet  Angelus  sit  indivisibilis,  non  habet  taraen  indivisibi- 
iitatem  limitatam  sicui  punctus:  et  ideo  non  oportet  ipsum  esse  in 
puncto  sicut  in  loco.  Nec  forte  repugnat  sibi  esse  in  puncto  sicut  in 
Loco:  quia  nuUum  inconveniens  videtur  ex  hoc  inferri,  quia  si  ex  esse 
in  puncto  sicut  in  loco  hoc  inferafur  quod  non  possef  moveri  localiter 
nisi  spatium  esset  ex  punctis,  non  sequitur,  posset  enim  immediate  ex 
loco  punctua.li  ferre  se  in  continuum,  cujus  continui  puncfus  est  ter- 
minus.  Cum  itaque  censeat  Doctor  Angelum  posse  existere  in  puncto, 
haud  dubium  est  eum  pariter  problematice  asserere  eumdem  in  loco 
indi^isibili  posse  existere. 

Q,uod  insuper  suadetur :  ipsi  loco  potest  inexistere  substantia  An- 
gelica,  cui  revera  potest  fieri  prresens  definitive:  sed  Angelus  defini- 
tive  potest  esse  prsesens  loco  minimo,  et  indivisibili;  siquidem  per 
prseseiitiam  deflnitivam  res  est  tota  in  toto,  et  tota  in  qualibet  parte 
totius,  sic  Angeli  substantia  cum  sit  indivisibilis  potest  rei  indivisi- 
bili  inexistere :  ergo,  etc.  Adde  quod  exinde  nullum  sequatur  incon- 
veniens;  nam,  inquit  noster  Herrera  Disp.  6.  qucesf.  7.,  si  pos- 
set  aliquod  assignari  inconveniens,  maxime  quod  Angelus  non  posset 
movere  se  loealiter  ex  uno  loco  ad  alium,  quia  punctum  non  est  lo- 
cus,  cum  sit  indivisibile,  nec  dantur  duo  puncta  immediata.  Hoc  au- 
tem  non  obstat,  quia  cum  Angelus  sit  in  loco  definitive,'il]ud  habebit 
rationem  loci  definitive  quod  potest  fundare  relationem  prassentialita- 
tis  Angeii  ad  illud,  et  per  consequens  cum  in  puneto  possit  liaberi 
ista  ratio  fundamentalis,  quia  potest  praedicari  de  Angelo,  hoc  est,  ita 
esse  hic  quod  non  alibi,  ideo  in  puncto  potest  reperiri  vera  ratio  ubi 
vel  loci.  Inconveniens  autem  de  motu  locali  nullum  est,  ut  ipse  Do- 
ctor  respondet,"  quia  Angelus  existens  in  puncto  posset  ferre  se  im- 
mediate  in  locum  continuum,  hoc  est,  in  superfieiem  proximam  pun- 
cto,  cujus  continui  (sciiicet  superficiei)  punctum  est  terminus. 

Denique  quando  Ano-elus  est  in  loco  sibi  adaequato,  est  etiam  in 
quacumque  parte  ipsius :  sed  locus  minor  quocumque  loco  divisibili 
determinato,  est  pars  iliius  loci  magni:  ergo  est  in  illo  loco  minori 
de  facto,  quando  est  in  loco  maximo:  sed  existentia  ipsius  in  illo  ioco 
nullam  habet  dependentiam  a  simultanea  existentia  ejus  in  aliis  par- 
tibus  loci  majoris :  neque  enim  potest  ostendi  in  quo  genere  causse, 
aut  conditionis  sine  qua  non,  possic  liabere  talem  dependentiam :  ergo 
potest  esse  in  illo  solo  quin  sit  in  reiiquis  partibus. 

Objicies  1.  Si  Angelus  existere  posset  in  minimo  loco,  etiam  pos- 
set  existere  in  Ciieio,  et  in  terra.  Probatur:  quidquid  potest  esse  in 
uno  .ex  sequalibus,  potest  esse  in  quocumque  alio  ipsi  sequali,  si  figu- 
ratio  aliqua  quse  esset   in  uno  ex  sequaiibus    non  repugnet  ipsi :  sed 

Frassen  Theol.  Tom.  IV.  13 


194  ANGELUS   POTEST    ESSE   IN    LOCO    DIVISIBILL 

nulla  figuratio  loci  uUius  potest  repugnare  Angelo,  cum  sit  indivisi- 
bilis:  erg'0  si  potest  esse  in  uno  loco,  potest  esse  in  quocunique  loco 
ipsi  a^quali,  si  non  determinetur  ad  locum  aliquem  parvum.  At  hoc 
cst  inconveniens ;  quia  sequeretur  quod  Angelus  posset  esse  natura- 
liter  simul  in  Caelo,  et  in  terra:  si  enim  potest  ocupare  locum  qua- 
dratum,  hoc  est,  quatuor  laterum  a?qualium,  et  non  determinetur  ad 
locum  aliquem  determinatum  parvum,  in  quo  minori  esse  non  possit, 
quandoquidem  ex  illo  loco  quadrato  possit  fieri  loeus  quadrangulus 
(hoc  est  quatuor  laterum,  quorum  duo  sint  longiora  aliis  duobus,  et 
{cqualia  inter  sej  tantcC  longitudinis,  ut  possit  protendi  ad  Caelum, 
quia  latera  ipsius  possunt  comprimi  magis,  et  magis  in  iufinitum,  et 
quo  magis  comprimuntur  latcra,  eo  magis  protenditur  corpus  illud 
versus  longitudinem,  sequitur  quod  possit  simul  existere  in  Ca^lo,  et 
in  terra.  —  Respondet  Poncius  in  sua  {mmmu  Theologica,  negando 
primum  subsuinptum,  et  sequelain  probationis;  quia  ex  quadrato  qua- 
tuor  pedum  non  potest  naturaliter  fieri  ullum  quadrangulum  quod 
possit  protendi  a  terra  ad  Caelum ;  quaniAis  enim  possit  per  eompres- 
sionem  laterum  protendi  in  longitudinem  majorem,  et  mnjorem  in  iii- 
fiiiitum;  tamen  hoc  tantum  potest  fievi  respectu  partium  indetermina- 
tarum,  et  in  infinitum  syncategorematice ;  non  vero  respectii  partium 
determinatarum,  et  in  infinitum  categorematice;  ex  hoc  autem  non 
sequitur  quod  simul  possit  naturaliter  extendi  usque  ad  CiTelum :  sicut 
non  sequitur,  licet  sint  tot  partes  syncategorematice  in  quantitate 
palmari  quot  in  centum-palinari,  quod  possit  occupare  simul  tantum 
loci,  quantum  centum-palmaris.  —  ^  "  Hoe  idem  argumentum  con- 
firinat  et  urget  Doctor  ex  quodam  principio  mathematico  Euclidis. 
jjropos.  35.  lib.  2.  ubi  docet  quod  quidqiiid  poiest  esse  in  uno  cequa- 
lium,  et  in  reliqua  si  sibi  figuratio  non  repugnat.  L^nde  sic  argumen- 
tatur  Doctor  loco  supra  laudato  num.  12  —  et  in  commentario  ad  hunc 
Doctoris  locum :  Quidquid  potest  in  uno  cequali  potest  esse  in  altero : 
si  sibi  non  repugnat  figuratio  aliqua,  secundum  quam  unum  disiin- 
guitur  ab  alio:  sed  Angelo  nulla  figuratio  loci  in  quo  esi  repugnat: 
igitur  si  potest  in  uno  cequali,  et  in  altero.  Et  per  consequens  si  potest 
esse  in  quadrato  quantumcumque  parvo  cel  stricto,  quod  oportet ponerc 
dicendo  quod  non  repugnat  sibi  esse  in  quantocumque  loco,  sequitu  ■ 
quod  non  repugncd  sibi  esse  in  loco  quantumcumcpue  longo,  cjuia  cj[ua- 
drangulus  est  cequalis  isti  quodrato  parvo,  in  quo  potest  e.sse.  Qu;v 
quidem  certissima  est  argumentatio.  Excipit  autem:  nisi  figuratio  n  - 
pugnet,  quod  ad  corpora  pertinet.  Xarn  aqua,  vel  vinum,  vel  alius  li- 
quor,  cum  exigat  certam  figuram  capacem,  non  poterit  esse  in  qua- 
drangulo  forinato  ex  quadrato :  cum  si  quadrangulus  nimium  constrin- 
gatur,  et  in  longitudinem  enormem  protendatur,  liquores  illos  non  ea- 
piat.  At  vero  Angelus  caret  corpore,  ac  est  expers  figurse,  si  potes: 
esse  in  quadrato,  potest  esse  in  quadrangulo,  numquam  hic  proten- 
datur  in  infinitum.  —  Ad  Doctorem  dico  ipsum  revera  hoc  argumen- 
tum  urgere  et  confirmare  adversus  S.  Thomam  qui  lib.  1.  q.  52.  a.  2. 
cum  in  corpore  articuli  negasset  Angelum  posse  esse  in  corpore  quan- 
tumcumque  magno,  eumque  redegisset  ad  certum,  ac  determinatum 
locum  ibidem,  postea  non  dubitavit  dicere  intra  suam  sphieram  possi' 
esse  in  majori  et  minori  loco  usque  ad    indivisibile.  Angclus,  inquit, 


ANGELUS    POTEST    ESSE   IN   LOCO    DIVISIBILL  195 

-esi  hidivisihile  extra  genus  quantitatis  et  situs  existens;  iinde  non  est 
necesse  qnod  determinetur  ei  unus  locus  indivisibilis  secundum  situm: 
snl  rel  dirisihiUs  vel  indivisihilis,  vcl  major  vel  minor  secundum  quod 
voluntarie  apjdicat  suam  virtutem  ad  corpus  majus,  vel  minus.  FA  sic 
totum  corpus,  cui  per  suam  virtufem  applicatur,  correspondet  ei  id 
unus  locus.  Et  siipra  dixerat  Angehun  non  esse  allig-andum  necessa- 
rio  puncto  indivisibili,  quamquam  ipse  sit  indivisibilis ;  itaque  solum 
suam  spha^ram  ei  liberam  relinquit,  ut  intra  eam,  sive  in  majori  loco, 
sive  in  minori  esse  queat.  Ac  ita  eum  intelligit  Cajetauus  ibi,  et  com- 
muniter  auctores  tum  domestici,  tum  externi.  Hoc,  inquam,  argumen- 
tum  torquet  Doctor  adversus  S.  Thomam  ut  demonstret  illius  asser- 
tionem  non  esse  firmam  et  constantem,  nec  certis  nixam  fundamentis. 
At  vero  ipse  in  oppositam  sontontiam  non  descendit,  sed  tantum  eam 
ut  probabiiem  proponit,  quidquid  in  contrarium  pronunciet  noster 
Franciseus  Macedo  sect.  6.  coliat.  1.  De  loco  Angelormn.  Ita  namque 
docent  fideles  Doctoris  interpretes  recentiores,  puta  Cavellus  in  scholio 
ad  hunc  Doctoris  locum ;  Vulpius  disp.  18.  art.  1 ;  Mastrius ;  Tatare- 
tus  in  eumdem  Doctoris  textum,  quibus  prseiverat  Lichetus  in  Com- 
mentario,  et  Poncius  ibidem,  ubi  copiose  simul  ac  subtiliter  prsefatum 
argumenturn  solvit  et  retorquet  argumentum  hoc  modo:  qua  ratione 
sequeretur  Angelum  posse  esse  in  quocumque  quadrangulo  ?equali 
alteri  minimo  quadrato  assignabili,  et  consequenter  in  loco  quantum- 
cumque  magno;  atque  adeo  esset  simul  in  cselo  et  in  terra;  pari  ra- 
tione  idem  Angelus  posset  esse  in  quadrato  quocumque  minori  qui 
esset  minimus  locus  quem  Angelus  possit  occupare.  Si  enim  Angelus 
possit  esse  v.  gr.  in  quadrato  cujus  quodlibet  latus  sit  decem  aut  vi- 
ginti  palmorum,  non  possit  autem  esse  in  quadrato  tam  parvo,  cujus 
quodlibet  latus  sit  unius  palmi  tantum.  Cum  sic  illud  quadratum  ma- 
.g^num  potest  extendi  in  quadrangulum  tam  longum  quam  potest  qua- 
dratum  istud  parvum,  comprimendo  latera  ipsius,  etiam  antequam  per- 
veniat  ad  arctitudinem  istius  quadrati  parvi,  quia  habet  in  latitudine 
multo  plures  doterminatas,  et  tot  partes  indetorminatas  supra  latitu- 
dinem  quadrati  parvi,  potest  tantum  extendi  versus  longitudinem  per 
compressionem  laterum,  quantum  potest  extendi  quadratum  parvum, 
et  consequenter  si  quadratum  parvum  potest  extendi  a  terra  in  cse- 
lum,  et  in  quamcumque  longitudinem  in  infinitum,  poterit  etiam  sic 
extendi  quadratum  magnum,  etiam  non  reducendo  ipsum  ad  tam  ar- 
ctam  latitudinem  quam  habet  quadratum  parvum,  et  consequenter, 
si  Angelus  potest  esse  in  quocumque  quadrangulo  sequali  isti  qua- 
drato,  potuit  esse  simul  in  cselo  ac  in  terra,  et  in  quadrangulo  quan- 
tumcumque  longo.  Ergo  illud  ipsum  inconveniens  quod  sequitur  se- 
cundum  adversarios,  eo  quod  Angelus  possit  esse  in  quadrato  tam 
parvo,  sequitur  ex  eo  quod  esset  in  quadrato  tam  magno  quam  ipsi- 
met  concedunt.  Ita  Poncius.  "  ^ 

Objicies  2.  Si  Angelus  non  haberet  locum  determinatum  quan- 
tum  ad  parvitatem,  sed  posset  se  prsesentem  sistere  in  minori,  et 
minori  in  infinitum,  esset  perfectionis  infinitse  :  sed  hoc  est  falsum  : 
ergo,  etc.  Probatur  sequela;  quia  est  majoris  perfectionis  in  ipso  quod 
possit  prsesens  fieri  in  minori,  et  minori  loco  :  si  enim,  inquit  Doctor, 
n.  12.,  posset  in  infinitum  esse  in  majori,  et  majori  loco,  coneluderetur 


196  ANGELUS   NON   POTEST    ESSE   SIMUL  IN  DUOBUS  LOCIS. 

infinitas  virtntis  suae  ;  ita  ergo  concluderetur  infinitas  virtutis  suae,  si 
posset  esse  in  infinitura  in  minori,  et  minori.  —  Neg-o  sequelam,  necnoii 
et  consequentiam  ejus  probationis ;  ratio  namque  disparitatis  est,  quod 
occupatio  majoris,  et  majoris  loci  in  infinitum,  quse  argueret  perfectio- 
nem  infinitam,  est  illa  quae  fit  per  partes  determinatas,  ex  quibus  si 
omnes  ponerentur  a  parte  rei,  fieret  infinitum  categorematicum :  unde 
non  est  mirum  quod  virtus  per  quam  illa  occupatio  fieri  posset  esset 
infinita,  ac  consequenter  repugnans  Angelo ;  sed  occupatio  minoris,  et 
minoris  loci  in  infiuitum  fit  respectu  partium  indeterminatarum,  ex 
quibus  omnibus  positis  in  actu,  non  sequitur  infinitum  categorema- 
ticum  dari.  ^  "  Quia  partes  ill^e  non  sunt  distinctae  nec  actu  divisse, 
sed  tantum  potentia  in  infinitum  distinguenda^  et  divisibiles.  —  Accedit 
quod,  inquit  Poucius  ibklem,  praefatum  argumentum  etiam  retorqueri 
possit  in  adversarios.  Nam,  ait,  ipsimet  fatentur  quod  intra  locum 
adsequatum  maximum  Angeli  et  locum  minimum  ipsius  posset  ponere 
se  in  loco  minori  et  minori  usque  ad  locum  illum  minimum,  et  quod 
hoc  etiam  sit  in  ipso  majoris  perfectionis.  Unde  sic  arguo:  inter  locum 
illum  maximum  et  locum  minimum  dantur  loca  minora  et  minora  iii 
infinitum,  quia  excessus  loci  maximi  supra  minimum  est  di^isibilis- 
in  infinitum  :  sed  Angelus  potest  ponere  se  in  quocumque  loco  ex  illis: 
ergo  potest  se  ponere  in  loco  minori,  et  minori  in  infinitum,  etiam 
secundum  illos  auctores.  Aut  hoc  ergo  arguit  perfectionem  ;  et  sic  vel 
talis  est  concedenda  Angelo,  vel  non  est  concedendum  ipsi,  quod  pos- 
sit  id  facere  ;  aut  non  arguit,  et  sic  mala  e>t  consequentia  prima  cum 
consequentia  suae  probationis.  Inde  concludit  Poncius  Angelum  revera 
posse  reducere  suam  prsesentiam  ad  minorem  locum  quam  adsequatum, 
cui  adstipulantur  plures  Scotistse  recentiores,  ut  Branchatius  disp.  5. 
q.  6;  Mastrius  32  Metaphysicie  disp.  11.  q.  5.  art.  2;  et  alii  bene  multi 
asserentes  hac  in  re  Doctorem  non  adversari,  sed  tantum  esse  proba- 
bilem  utpote  cum  ipse  supponat  tamquam  probabile  quod  Angelus 
possit  esse  in  puncto,  et  constat  ex  ipsius  verbis  supra  laudatis,  cujus^ 
utique  ratio  est  manifesta.  Nam  si  Angelus  possit  esse  in  loeo  indivi- 
sibili,  qualis  est  mundus,  multo  magis  potest  esse  in  loco  minus  di- 
visibili,  quia  locus  ille  minimus  divisibilis  est  magis  proportionatus^ 
loco  adaequato  divisibili  ipsius  Angeli,  quam  locus  omnino  indivisi- 
bilis.  Deinde,  qui  potest  esse  in  loeis  extremis,  potest  etiam  esse  in 
intermediis  :  at  Angelus  potest  esse  in  loco  plurimum  divisibili  sibi 
adiequato,  atque  etiam  in  puncto  :  igitur  potest  etiam  consistere  in  loeo 
niinus  divisibili,  qui  inter  magis  divisibilem  et  punctum  est  medius  ^  ". 

Conclusio  seeunda.  —  Axgelus  xon  potest  naturaliter 

ESSE    IN   DUOBUS    LOCIS  AD^EQUATIS:  NeC  ETIAM  IN  LOCIS  INAD.EQUATIS 

DISCONTINUIS  :  In  utroque  tamen  potest  supernaturalite^  exi- 
stere.  Hsec  tres  partes  complectitur,  quas  omnes  aperit  Doctor  q.  7.  n.  2, 
Probatur  prima  pars  :  loeus  adsequatus  ille  dicitur  qui  nec  loea- 
tum  excedit,  nec  ab  eo  exceditur  :  ergo  implicat  quod  Angelus  simul, 
et  semel  prsesens  sit  pluribus  h^cis,  quorum  quilibet  sit  adsequatus. 
Patet  consequentia ;  si  enim  esset  in  pluribus,  quemlibet  eorum  in 
partieulari  excederet ;  quippe  cum  ita  non  esset  in  uno  quin  pariter 
existeret  in  alio,  et  sic  quilibet  eorum  locorum    esset   adaequatus,  ut 


ANGELUS   NON   POTEST   ESSE    SIMUL  IN  DUOBUS   LOCIS.    197 

siipponitur,  et  simul  nou  esset ,  quippe  cuni  locatum  existens  etiam 
in  alio  priorem  locum  excederet.  Deinde  si  Angelus  posset  esse  simul, 
(^t  semel  in  pluribus  locis  adaequatis,  non  ei  opus  esset  transire  de 
loco  ad  locum  ut  aliquid  operaretur :  sed  consequens  est  falsum,  et 
contra  Scripturam  sacram,  qu;e  docet  Angelos  accedere  ad  corpora  vel 
ad  spiritus,  ut  circa  res  ejusmodi  quidpiam  operentur,  ut  Qusestione 
prajcedenti  dictum  est :  ergo  ctc. 

Secundam  partem,  ut  dubiam  relinquit  Doctor  aliis  discutiendam. 
Cum  enim  dixisset  quod  unus  Angelus  non  possit  esse  in  duobus  locis 
ada^quatis:  Quia,  inquit,  tunc  iste  locus  non  videretur  sihi  esse  adce- 
quatus  secundum  virtutem  suam  naturalem;  subdit:  Sed  utrum  in  duo- 
hus  locis  discontinuis  posset  esse,  quorum  nec  unus,  nec  alius  esset  sibi 
adcequatus,  duhium  cst :  nec  videtur  ratio  necessaria  pro,  nec  contra. 
Verior  tamen  apparet  negans  sententia  quam  affirmans :  Tum  quia,  si 
Angelus  se  praesentem  sistere  posset  pluribus  locis  inadajquatis  discon- 
tinuis,  simul  esset  in  pluribus  locis,  ut  plura  sunt :  loca  enim  illa  par- 
tialia,  et  inadsequata  nec  essent  unum  secundum  entitatem,  ut  constat; 
nec  secundum  continuitatem,  quippe  supponuntur  esse  discontinuata ; 
nec  secundum  ordinem,  qnia  praesentia  Angeli  in  uno  non  derivatur 
ex  pra?sentia  illius  in  altero,  adeoque  Angelns  esset  in  illis,  ut  plura 
sunt :  sed  non  potest  esse  in  pluribus  locis,  ut  plura  sunt ;  alioquin 
etiam  posset  esse  in  pluribus  locis  adsequatis,  cujus  contrarium  mox 
probatum  est.  Tum  quia  si  posset  Angelus  naturaliter  esse  in  pluri- 
bus  locis  inadsequatis  discontinuis,  simul  iieri  posset  pra^sens  pluribus 
locis  qualibet  distantia  invicem  remotis;  si  enlm  distantia  quse  est 
inter  duo  loca  inadaequata  inter  se  discontinua  non  impedit  quominus 
Angelus  ipsis  inexistat  non  existendo  in  intermediis,  etiam  major  di- 
stnntia  illius  angelic?e  prsesentise  non  obstabit :  sed  illud  consequens 
est  absurdum  :  sequeretur  enim  exinde,  quod  Angelus  simul  fieri  pos- 
set  praesens  naturaliter  Cselo,  et  terra? ;  quod  nullus  Theologorum  ad- 
mittit.  —  Nec  valet  reponere  id  quidem  fore  verum  si  illa  distantia,  et 
discontinuatio  fieret  extra  sphseram  activitatis  angelicse,  et  loci  ejus 
^doequati,  quod  cum  ita  non  sit,  inde  non  sequitur,  nec  Angelum  esse 
in  pluribus  locis,  ut  plura  sunt,  nec  eum  posse  existere  in  locis  qua- 
<iumque  distantia  remotis  :  hsec,  inquam,  responsio  praecedentium  ra- 
tionum  vim  non  infirmat.  Primo  namque  sive  illi  loci  sint  extra  sphai- 
ram  activitatis  angelicae,  sive  non,  revera  sunt  invicem  dissiti,  et  ab 
invicem  distincti ;  adeoque  revera  sunt  plures,  subindeque  Angelus  in 
eis  existens,  existit  non  ut  in  uno,  sed  ut  in  pluribus.  Adde  quod  cum 
Angelus  sit  praesens  loco  ratione  suse  substantiae,  et  per  applicationem 
liberae  voluntatis,  si  possit  se  prsesentem  sistere  in  quatuor  angulis 
aulje  invicem  discontinuis,  quidni  pariter  poterit  se  prsesentem  sistere 
■etiam  in  loco  aulse  viciniori,  non  tamen  contiguo  ?  si  enim  distantia 
unius  cubiti  non  impediat  quominus  sit  praesens  locis  discontinuis,  qua 
4'atione  poterit  impedire  distantia  duorum  vel  trium  cubitorum  ? 

Confirmatur  hsec  ratio  una  cum  praecedentibus;  Primo  quidem, 
quia  nulla  apparet  ratio  ob  quam  talis  virtus  videatur  potius  Angelo 
tribuenda  quam  caeteris  entibus,  quae  limitata  sunt,  et  determinata 
iiaturaliter  ad  unum  locum,  ita  quod  statim  ac  videmus  rem  in  loco, 
conjicimus  illam  distingui  ab  alia  in  altero  loco  posita.  Secundo,  An- 


198  ANGELUS   NON   POTEST    ESSE    SIMUL  IN  DUOBUS  LOCIS. 

gehis  ita  determinatiir  ad  locum,  quemadmodum  anima  ad  informan- 
dum  corpus  :  sed  eadem  anima  nequit  simul  informare  partes  distan- 
tes  nou  informando  iutermedias  :  ergo  nequit  Augelus  existere  in  plu- 
ribus  partibus  discretis  loci  nisi  existat  in  partibus  intermediis.  Ter- 
tio,  multiplicatio  prsesentiae  Corporis  Christi  in  diversis  locis  inviceni 
dissitis  dicitur  miraculosa:  ergo  miraculum  foret  si  res  spiritualis  exi- 
steret  in  diversis  locis  discontinuis,  et  consequenter  Angelus  se  priE- 
sentem  sistere  nequit  virtute  propria  in  diversis  loeis  dissitis. 

DiCES  1:  Tota  ratio  propter  quam  nullum  corpus  potest  esse  in 
duobus  locis  etiam  partialibus  discontinuis,  et  distantibus,  est  quia 
corpus  est  quid  continuum,  et  dependens  a  loco,  subindeque  non  po- 
test  esse  in  locis  discretis  nisi  ejus  quantitas  dividatur  :  hsec  autcm 
ratio  locum  non  habet  in  Angelis,  cum  careaut  quautitate,  et  sint  in- 
dependentes  a  loco  :  ergo,  etc. — Nego  majorem;  non  enim  ideo  cor- 
pus  aliquod  non  potest  esse  in  pluribus  locis  quia  divideretur,  sed 
etiam  quia  secundum  suam  entitatem  limitatam  ita  determinatur  ad 
unum  locum,  ut  simul  plura  occupare  nequeat;  qu?e  ratio  in  Angelis- 
viget.  Unde  sicut  corpus  clauditur  in  uno  loco  eircumscriptivo,  nee 
potest  simul  plura  occupare,  ut  plura  sunt,  et  discontinuata ;  ita  pari 
ratione  loco  definitivo  clauditur  Angelus,  ut  propria  sua  virtute  uoii 
possit  ad  plura  sese  extendere. 

DiCES  2:  Angelus,  ut  diximus,  est  in  loco  per  liberam  applieatio- 
nem  suae  substantiie  ad  illum,  ita  ut  cum  voluerit,  possit  suam  sub- 
stantiam  applicare  toti  loco  sibi  adsequato,  vel  soium  alicui  ex  ejus- 
partibus  :  ergo  nihil  prohibet  quominus  possit  illam  applicare  duabus 
extremitatibus,  non  vero  medio.  —  Nego  consequentiam,  quod  enim 
Angelus  totum  locum  sibi  adaequatum  occupet  vel  tantum  unicara  ejus 
partem,  nulla  apparet  repugnantia;  eum  inde  non  sequatur  eum  esse 
pluribi,  et  ultra  sphseram  suae  virtutis  naturalis:  id  autem  sequitur  si 
duobus  locis  iuadaequatis  discontinuis  adesset,  adeoque  non  est  paritas. 

Probatur  tertia  pars,  nempe  quod,  iriquit  D^ctor  n.  2.,  Angelus  esse 
possit  in  pluribus  locis  tam  adaequatis,  quam  inadsequatis  per  di"si.nara 
potentiam  :  si  quid  enim  obesset,  maxime  quia  unum,  et  idem  non  pos- 
set  esse  in  pluribus  locis  modo  definitivo  :  sed  consequens  est  absur- 
dura,  nam  Corpus  Christi  Domini  praesens  est  realiter  sub  speciebus 
Eueharisticis  discontinuis,  et  distantibus  :  ergo  raulto  raagis  Angelus 
pluribi  prsesens  adesse  poterit.  Patet  consequentia,  facilius  enim  est 
unicum  quam  plura  patrare  miracula  :  ut  autem  Corpus  Christi  prie- 
sens  fiat  sub  speciebus  consecratis,  duo  maxime  oportet  interveniant 
miracula,  aliud  quo  sua  nativa  quantitate  spolietur,  et  modo  veluti 
spirituali  existat ;  alterum  quo  fiat  pluribi  praesens :  ut  autem  Angelus 
pluribus  locis  adsit,  uuicura  tantum  miraculum  requiritur,  quo  vide- 
licet  ejus  praesentia  multiplicetur  :  ergo  multo  facilius  quam  corpora 
pluribi  poterit  constitui. 

DiCES  1:  Si  Angelus  pluribi  existeret,  distaret  a  se :  sed  hoc  est 
absurdum:  ergo  etc.  Probatur  sequela  majoris ;  qu.m  loca  illa,  ut  sup- 
ponitur,  distant  a  se  :  ergo  et  Angelus  existens»illis.  Probatur  conse- 
quentia;  quia  quse  sunt  simul  uni  tertio,  sunt  siraul  inter  se:  ergo 
quai  non  sunt  simul  uni  tertio,  non  sunt  simul  inter  se,  et  consequenter 
sunt  distantia  inter  se.  —  Respondet  Doctor  numero  supra  laudatOy 


ANGELUS   NON    POTEST    ESSE   SIMUL  IN  DUOBUS  LOCIS.    199 

negando  sequelam  cum  consequentia  utraque  probationis :  quia  que- 
madmodum  non  sequitur^  quod  Deus  distet  a  se,  etiam  si  distent  cor- 
pora  quibus  est  pnesens  ;  et  quemadinodum  non  sequitur  quod  anima 
hominis  distet  a  se,  etiam  si  informet  manum  dextram,  et  sinistram, 
quse  inter  se  distant :  ita  non  sequitur  quod  Angelus  existens  in  plu- 
ribus  locis  distet  a  se,  etiamsi  loca  in  quibus  existit  distent  inter  se ; 
sive  existat  in  illis  loeis  supernaturaliter,  aut  naturaliter :  sed  solum 
cognoscitur  quod  existat  in  illis.  Quod  addo,  quia  si  cogiiosceretur 
quod  Angelus  existeret  in  uno  loco  naturaliter  ;  et  Aiigelus  existeret 
etiam  in  alio  loco  naturaliter  ;  deberet  existimari  quod  non  esset  unus 
Angelus  qui  existeret  in  utroque  loco.  Ad  confinnationem  autem  di- 
stinguit  consequens  Doctor  :  quando  illud  quod  est  simul  in  illis,  est 
limitatuin  ad  unum  tantum,  concedit :  quando  non  est,  negat :  sicut 
patet  de  anima,  inquit,  in  manu  dextra,  et  sinistra  posita,  quse  anima 
non  distat  a  se,  et  tamen  manus  distat  a  manu  :  similiter  Deus  non 
distat  a  se,  tamen  distant  inter  se  illa,  qu?e  cum  illo  sunt,  vel  hie 
vel  Romae. 

DicES  2:  Angelus  est  unius  natur.ie  limitatai  :  ergo  debet  esse  li- 
mitatus  secundum  quodlibet  quod  potest  ipsi  inesse,  et  consequenter 
nequit  simul  habere  plura  loca.  —  Respondet  Doctor  distinguendo 
consequens,  secundum  quodlibet  omnino  cujuscuiuque  rationis,  nega- 
tur  consequentia:  quia  alias  non  posset  habere  plures  intellectiones 
simul,  nec  plures  etiam  prsesentias  continuas  :  secundum  quodlibet 
quod  sibi  pot:^st  inesse  per  modum  proprietatis  naturalis,  et  accidentis 
inseparabilis,  transeat  prima  consequentia,  et  negatur  secunda. 

^  "  DiCES  3:  Si  Angelus  posset  simul  existere  in  duobus  locis,  seque- 
retur  quod  posset  pariter  simul  quiescere  in  uno  loco  et  moveri  ab 
altero  Iojo  ad  alium  :  sed  hoc  contradictorie  pugnat,  inde  enim  esset 
consequens  quod  quiesceret  simul  et  non  quiesceret :  igitur  etiam  re- 
pugnat  ipsum  in  duobus  locis  existere.  —  Respondet  Doctor,  nu- 
niero  tertio  concedendo  sequelam  majoris,  et  negando  minoreni  cum 
probatione.  Verum  enim  esset  in  ea  hypothesi  quod  Angelus  ille  qui- 
eseeret  secundum  unura  ubi,  et  non  quiesceret  secundum  alterum  ubi: 
at  non  esset  verum  quod  quiesceret  et  non  quiesceret  simpliciter:  nam 
quiescere  simpLiciter  signiticat  rem  nullatenus  moveri  respectu  cujus- 
cumque  loci,  ac  subinde  excludit  omnem  prorsus  motum  ab  ipsa  re 
locata.  At  quiescere  respectu  unius  loci  et  non  quiescere  respectu  r,I- 
terius  possunt  de  eadem  re  verilicari,  quia  non  pugnant  contradictorie, 
quia  simul  non  affirmatur  de  eadem  re  secundum  eumdem  locum  et 
statum,  sed  secundum  diversum  ;  unde  concludit  Doctor  quod  in  ea 
hypothesi  si  quis  inferret  ex  eo  quod  Angelus  ille  quiescat  in  uno 
loco  et  moveatur  ab  altero  in  alium,  quod  simul  quiesceret  et  non 
quiesceret  sim.pliciter,  committeret  tallaciam  a  dicto  secundum  quid 
ad  dictum  simpliciter,  et  in  discursu  exorbitaret  ex  ignorantia  elen- 
chi,  quia  inferret  quod  aliqua  quse  non  sunt  contradictoria  utpote  cuni 
non  affirmentur  aut  negentur  de  eadem  re  secundum  idem,  tamen  es- 
sent  contradictoria. 

DiCES  4:  Duo  ubi  sunt  formaliter  incompossibilia  utpote  cum  sint 
contraria,  siquidem  inter  illa  potest  dari  motus  localis  qui  semper  sit 
inter  duo  extrema  contraria  et  invicem  opposita,  nam  omnia    ubi  di~ 


200         PLURES   ANr;ELI   POSSUNT   ESSE    L\    EODEM    LOCO. 

istantia  sunt  distinctcC  speeiei,  adeoque  contrarietatem  quamdam  im- 
portant;  igitur  illa  duo  uhi  non  possunt  in  uno  eodemque  Augelo  re- 
poni,  contraria  enim  non  possunt  esse  simul  in  eodem  subjecto.  — 
Distinguo  antecedens  :  duo  ubi  sunt  incompossibilia  et  contraria  se- 
cunduin  sc  et  respectu  sui,  quia  sunt  diversge  speciei,  concedo;  secun- 
duni  aliud  et  ratione  subjecti,  subdistinguo  :  si  sumantur  inada?quate, 
nego,  nam  Angelus  in  loco  adaequato  existens  habet  tot  ybi  inadoequata 
quot  sunt  partes  illius  loci,  ac  subinde  est  simul  in  pluribus  locis  ina- 
dsequatis.  Si  sumantur  illa  duo  uhl  adaequate,  non  possunt  uni  eidemque 
subjecto  competere,  subdistinguo;  virtute  alicujus  agentis  naturalis, 
concedo;  supernaturalis,  nego ;  tametsi  enim  duo  uhi  naturaliter  cen- 
seantur  contraria  et  incoinpossibilia,  quia  unum  viribus  naturai  acquiri 
non  potest  quin  deperdatur  aliud;  tamen  cum  ex  fide  constet  unum 
corpus  posse  simu]  esse  in  duobus  locis  virtute  divina,  nihil  obstat 
quin  idem  affirmetur  de  Angelo,  cum  nobilioris  sit  entitatis  et  vege- 
tioris  virtutis,  proinde  aptior  est  ut  ex  ordinatione  Dei  diversa  loca 
simul  occupet.  Xeque  huic  occupationi  quidquam  officit  specifica  illo- 
rum  uhi  distinctio,  siquidem  dute  res  specie  distinctse  possunt  etiam 
naturaliter  in  eodem  subjecto  reperiri,  ut  albedo  et  dulcedo  in  lacte, 
vis  sensitiva  et  vegetativa  in  eodem  animali.  '''  ^ 

Conclusio    tertia.   —  Probabilius   est   plures   Angelo.s 

XATURALI    VIRTUTE     POSSE    SIMUL     ESSE    IX     EODEM    LOCO,    NON    SOLUM 

MATERiALi,  SED  ETiAM  DEFiNiTivo.  Ita  Doctor.  qui  quamvis  dubius 
hac  in  qusestione  resolvenda  videatur,  nihilominus  affirmantem  partem 
probat,  negantis  vero  argumenta  dissohit. 

Suadetur  1.  ex  S,  Patribus,  quorum  aliqui  licet  corpora  Angelis 
affingant  sicut  et  hominum  animis,  utrosque  tamen  in  eodem  loco 
posse  plures  consistere  affirmant.  Sic  Tertullianus,  libro  De  anima, 
cap.  25.  Platonem  secus  opinantem  redarguit,  Quod  si  quis  ut  Plato,' 
inquit,  noii  putat  duas  animas  in  ununi  convenire,  sicut  nec  corpora, 
ego  illi  non  modo  duas  animas  in  unum  congestas  ostendissem,  sicut 
et  corpora  in  fodihus  ;  verum  et  alia  multa  cum  anima  conserta,  dce- 
mones  scilicet,  nec  unius,  ut  in  Socrate  ipso:  verum,  et  septenarii  spi- 
ritus,  ut  in  Maydalemi ;  et  legionarii  numeri,  ut  in  Geraseno :  qiio 
facilius  anima  cum  anima  conseretur  ex  societate  suhstantice,  quam 
sj^iritus  nequarn  ex  diversitate  naturce.  Gregorius  vero  Nazianzenus, 
Epi.stola  prima  ad  Cledonium,  refutans  Apollinarem,  qui  perfectum 
hominem  fuisse  negabat  in  Christo,  quoniam  duo  perfecta  simul  esse 
nequeunt ;  ita  respondet :  Non  saiie,  siquidem  corporeo  modo  rem  ex- 
pendas ;  vas  enini  unius  modii  cupax,  duos  modios  minime  continehit, 
nec  corporis  unius  locus  duo,  aut  plura  corpora.  Si  autem  ut  intelli- 
gihilia,  et  incorporea  ea  consideres,  illud  animadverte,  quod  idem  ipsr, 
et  animam,  et  rationem,  et  meniem,  et  Spiritum  sanctum  continui : 
subdit:  hcec  enim  intelligihilium  natura  est,  ut  incorporeo,  et  indivisi- 
hili  modo.  et  inter  se,  ei  cum  corporihus  misceaniur.  Quse  mixtio  non 
fit  secundum  substantialem  eorum  unionem,  sed  secundum  ejusdem 
loci  occupationem,  et  prsesentiam. 

Prcbat  Doctor  1,  quidem  auctoritate    Richardi    a    sancto  Victore, 
qui  coUigit  dsemones  non  habere  corpora,  eo  quod  integra  da^monum 


PLURES   ANGELt   POSSUNT    ESSE    IN    EODEM  LOCO.         201 

legio  iinicuin  hominis  corpus  occupaverit.  «  Non  enim  potuisset  legio 
«  fuisse  in  aliquo,  si  dsemones  habuissent  corpora,  ideo,  inquit  Do- 
«  ctor,  videtur  arguere  quod  si  habuissent'  corpora  fuissent  corpora 
«  eorum  simul  in  eodem  loco  ».  Igitur  modo  quando  non  habent  cor- 
pora,  videtur  dicendum  quod  simul  fuerunt  absque  corporibus.  «  In- 
«  super  si  unus  Angelus  movens  caelum  sit  in  meridie,  et  alius  bonus 
«  Angelus  missus  de  cselo  ad  terram  debeat  transire  per  illum  locura, 
«  non  videtur  neeessitas  quod  non  transeat  per  lineam  rectam,  vel 
«  quod  alius  cedat  sibi.  Deniqiie,  inquit,  si  omnes  Angeli  fuissent 
«  creati  antc  creaturam  corporalem,  sicut  videtur  verum  secundum 
«  Damasc.  lib.  7.  c.  21.,  non  videtur  facile  assignare  quomodo  tunc 
«  non  fuissent  simul  :  et  si  tunc  non  fuisset  inconveniens  eos  esse 
«  simul,  nec  modo  :  quidquid  autem  fit  de  facto,  et  de  possibili,  de 
«  potentia  dico  naturali  eorum  :  de  possibili  tamen  respectu  potentiae 
«  divinfp,  non  videtur  esse  iinpossibile,  quin  per  ipsuro  possent  esse 
«  simul  ». 

Probatur  insuper  conclusio:  Duo  Angeli  possunt  virtutes  suas  na- 
turales  operativas,  atque  suas  substantias  eidem  simul  corpori  seu  loco 
totaliter  applicare,  et  prsesentes  facere  :  ergo  in  eodem  loco  adsequato 
possunt  simul  adesse  secundum  suas  virtutes,  et  essentias.  Consequen- 
tia  est  evidens:  antecedens  probatur  manifestissime,  quia  Angelus 
potest  simul  cum  anima  rationali  idem  inhabitare  corpus,  ut  patet  in 
his  qui  vexantur  a  spiritibus  immundis  :  ergo  pari  ratione  poterit  esse 
simul  cum  altero  Angelo,  quia  anima  rationalis  est  ejusdem  rationis 
cum  Angelis  quantum  ad  modum  existendi  in  loco.  Deiiide,  quia  si 
Airtutes,  et  essentise  duorum  Angelorum  eidem  loco  simul  applicatae 
esse  nequirent,  maxime  quia  unius  virtus,  et  essentia  non  compate- 
retur  secum  virtutem,  et  essentiam  alterius,  sed  illam  excluderet, 
-quemadmodum  quantitas  una  corporea  a  suo  loco  naturaliter  pellit 
alteram:  hoc  autem  dici  non  potest,  cum  virtutes  illse,  et  essentise 
sint  spirituales,  alias  neque  virtus  animse,  et  essentia  secum  pateretur 
in  eodem  loco  et  corpore  Angelicam  virtutem  et  essentiam:  igitur  etc. 
Denique,  virtutes,  et  essentiaj  angelorum  multo  immaterialioris  et  su- 
blimioris  naturse  sunt  quam  lumen  istud  quod  videmus  :  sed  constat 
duo  diversa  lumina  a  duobus  luminosis  causata  in  eodem  simul  adse- 
quato  loco  existere  :  ergo  a  fortiori  potermit  simul  applicari,  et  in 
€odem  loco  esse  duse  virtutes,  et  essentise  Angelorum  ;  atque  adeo  et 
duo  vel  plures  Angeli,  quia  unus  alteri  non  obstat.  ^  "  His  accedit  quod 
plures  Angeli  etiam  possunt  habere  diversas  operationes  totales  in 
eodem  loco;  imo  quod  de  facto  eas  habeant,  nam  Angelus  bonus  intime 
prsesens  homini  suggerit  ei  cogitationes  rectas  et  bonas,  malus  vero 
eidem  pariter  praesens  malos  ac  pravos  sensus  et  raotus  ipsi  instill  .t. 
Habent  ergo  illi  duo  Angeli  in  eodeni  loco  intirae  prsesentes  opera- 
tiones  adsequatas  oranino  diversas,  ac  subinde  corruit  Thomistarum 
ratiociniura.  "  ^ 

DiCES  1:  Non  possunt  dari  duse  causte  totales  respectu  ejusdem 
effectus  :  sed  operationis,  qua  constituitur  Angelus  in  loco,  ipsemet 
Angelus  est  causa  totalis  :  ergo  alius  Angelus  nequit  habere  operatio- 
nem  in  illo  loco,  et  consequenter  nequit  esse  in  illo  loco.  —  Bespon- 
det  Doctor  primo,  falsum  supponi    in    hoc    argumento,  nempe    quod 


202         PLURES   ANGELl    POSSUNT   ESSE   LN    EODEM    LOCO. 

Augelus  constituatur  formaliter  iii  loeo  per  operationem.  Respondet  2. 
quod  quamvis  id  concederetur,  et  quod  una  operatio  provenire  pos- 
set  a  pluribus  Angelis,  et  consequenter  quod  ab  una  operatione  non 
haberent  esse  in  eodem  loco  ;  tamen  inde  non  sequeretur  quin  quando 
Angelus  unus  habet  unam  operationem,  alter  posset  habere  aliam. 
Quod  si  dicatur  quod  iu  corpore  nequeat  Angelus  habere  ullam  ope- 
rationem,  nisi  operationem  loco  motivam,  quge  moveat  ipsum  localiter^ 
et  quod  quando  mov.'tur  ab  Angelo  localiter  per  unum  motum  non 
possit  moveri  per  alium  alio  motu;  Respondet  3.  Hoc  gratis  concesso, 
adhuc  duos  Angelos  jjosse  concurrere  ad  eamdem  operationem,  ita  ut 
uterque  non  sit  causa  totalis  ipsius,  sed  partialis,  et  tum  quamvis  ab 
operatione  eadem  haberent  esse  in  loco,  non  sequeretur  quod  idem 
effectus  produceretur  a  duabus  causis  totalibus.  Quod  autem  Angelus 
possit  esse  causa  partialis  talis  motus,  et  admittere  concursum  alte- 
rius,  patet,  quia  est  causa  libera  illius  non  minus  quam  homo,  et 
potest  consequenter  adhibere  totum  conatum,  vel  partem  ;  et  si  partem 
adhibuerit  alter  Angelus,  potest  hic  adhibere  libere  aliam  partem;  et 
sic  motus  integer  erit  ab  utroque  tamquam  a  duabus  causis  partiali- 
bus  integrantibus  unam  causam  totalem.  ^  "  His  adde  quod  Angelus 
naturaliter  potest  in  eodem  loco  consistere  cum  quolibet  corpore ;  igi- 
tur  multo  magis  in  eo  subsistere  potest  cum  aiio  spiritu.  Antecedens 
admittunt  adversarii;  consequentia  vero  per  se  manifesta;  duaj  enim 
substantic\?  spirituales  completaj  minorem  habent  repugnantiam  ut  si- 
mul  consistant  quam  habeant  substantia  corporea  et  spiritalis  quae  op- 
ponuntur  et  specifice  distinguuntur.  '"  ^ 

DiCES  2:  QufB  habent  eumdem  modum  essendi  non  possunt  esse 
simul  :  sed  Angeli  habent  eumdem  modum  essendi  in  loco :  ergo  non 
possunt  esse  simuL  Probatur  major:  quia  propterea  quod  corpora  glo- 
riosa  nequeunt  naturaliter  esse  simul,  quamvis  coi^pus  gloriosum  possit 
esse  simul  cum  corpore  uon  glorioso ;  et  propterea  etiamsi  essent 
duo  Dii,  non  essent  simul  cum  creaturis.  —  Respondet  idem  Doctcr 
negando  majorem,  quam  merito  putat  esse  irrationabilem,  seu  impro- 
babilem,  quia  esse  in  loco  non  importat  ullum  respectum  essentialera^ 
et  dependentiam  rei  locatae  ad  locum  ;  esse  autem  ab  alio  tamquam 
a  causa  per  se,  sicut  etiectus  est  a  causa,  dicit  dependentiam  essen- 
tialem  efiectus  ad  causam :  ergo  si  possunt  esse  plures  effectus  ab  una 
causa,  non  erit  inconveniens  quod  plures  res  possint  esse  in  eodem 
loco  quantum  est  ad  esse  in  pr^ecise.  Deinde,  omnia  temporalia  dicunt 
eumdem  respectum  ad  tempus,  seu  eumdem  modum  essendi  in 
tempore,  sicut  spiritualia  dicunt  eumdem  modura  essendi  in  loco:  sed 
hoc  non  obstante  plura  teraporalia  possunt  esse  simul  in  eodem  tem- 
pore  :  ergo  et  plura  spiritualia  in  eodera  loco  quantum  ad  hanc  ra- 
tionem.  Denirpic,  omnia  accidentia  corporalia  habent  eumdera  modum 
essendi  in  loco,  et  tamen  hoc  non  obstante  plura  ex  illis  sunt  in  eo- 
dem  loco,  ut  albedo,  et  duleedo  lactis.  Ad  probationera  autem  majoris 
respondet :  si  verura  est  quod  duo  corpora  gloriosa  nequeant  esse  si- 
raul,  aut  duo  Dii,  quod  hoc  non  oriatur  ex  eo  quod  habeant  euradem 
raodura  essendi  in  loco,  sed  ex  aliqua  alia  ratione.  In  rei  autera  ve- 
ritate  existiraanduni  potius  est  quod  duo  corpora  gloriosa  possint  esse 
siraul,  et  duo  etiam  Dii,  si  essent  possibiles. 


DE   MOTU    ANGELORUM.  203^ 

DiCES  3:  Plurimi  e  sanctis  Patribus  in  ea  sunt  sententia,  quod 
milla  res  creata,  quamtumvis  corporis  expers,  cum  re  altera  spirituali 
misceri  infundiquo  possit,  utpote  cum  hoc  Dei  sit  proprium,  cui  (in- 
quit  Paschasius  lib.  2.  De  Splritu  sancto  c.  1.)  Tantum  delyeiur  hoc 
prlvilegium  ut  conscientiam  possit  intrare  secretam:  anima  vero  animrc 
aut  Angelus  Angelo  conjungi  potest,  infundi  non  potest.  Hinc  affirmat 
dsemones  hominum  incessores,  Solas  corporis  latebras  intrare  possc ; 
animce  vero  interiora  adire  non  posse:  quod  eo  argumento  probat,  quia 
conscientias  scire  non  possunt.  Idem  docet  Didymus  lib.  1.  De  Spiritu 
sancto  c.  15;  sed  clarius  Cassianus  collat.  7.  c.  13.  ubi  ait :  Xihil  esse 
incorporeum  nisi  solum  Deum,  et  idcirco  ipsi  tantummodo  penetrahiles 
omnes  sp/rituales  atque  intellectuales  esse  suhstantias,  eo  quod  soJus, 
totus,  et  uhique,  et  in  omnihus  sit;  ita  ut  cogitationes  hominum^  et  in- 
tertios  motus  ahsque  ahditamentis,  et  universa  inspiciat  atque  perlu- 
stret:  ergo  revera  duo  Angeli  non  possunt  esse  simul  sicut  nec  cum 
anima  rationali.  —  Nego  consequentiam,  prfefati  namque  Patres,  et 
quicumque  alii,  qui  similia  proferunt,  non  tam  de  ea  penetratione,  et 
infusione  quse  per  loci  conjunctionem  fit,  intelligendi  sunt,  quam  de 
efficientia,  et  instinctu  quo  per  sese,  nullaque  re  interjecta,  Deus  ani- 
mam  nostram  movet,  quod  Angeli  prpestare  nequeunt.  Ita  rem  inter- 
pretari  videtur  S.  Bernardus  serm.  5.  in  Cantica:  Illud,  inquit,  scitote 
nullum  creatorum  spirituum  per  se  nostris  mentibus  applicari;  ut  vi- 
delicet  nullo  mediante  nostri  suive  corporis  instrumento,  ita  nohis  im- 
misceatur,  et  infundatur,  quo  ejus  participatione  docti  sive  doctiores: 
vel  boni  sive  meliores  efficiamur.  Xullus  Angelorum,  nulla  animarum, 
hoc  modo  mihi  capabilis  est,  nullius  ergo  capax.  Xec  ipsi  Angeli  ita  se 
alterutrum  capiunt.  Sequestretur  proinde  proerogativa  hcec  summo  ac 
incircumscripto  Spiritui,  qui  solus  cum  docet  Angelum,  sive  hominem 
scientiam,  instrumentum  non  qucerit  nostrce  corporecc  auris,  sicut  nec 
sihi  oris.  Per  se  infunditur:,  per  se  innotescit,  imrus  capitur  a  puris. 

SECTIOSECUNDA. 

DE    MOTU    ANGELORUM. 

Quoniam  localis  motus  ad  locum  comparandum  ordinatur,  idcirco 
explicato  Angelorum  loco,  de  illius  acquisitione,  vel  amissione,  ac 
subinde  de  mutatione  locali  quse  ad  illum  terminatur,  ordine  metho- 
dico  dicendum  sequitur,  ejusque  non  solum  existentia,  sed  et  causa^ 
natura,  ac  species  varite  in  pracsenti  Sectione  sunt  aperiendae. 

QU.ESTIO  PRIMA. 

AN,  ET  PER  QUID  ANGELI  LOCALITER  MOVERI DICANTUR. 

NoTANDUM  1.  Circa  praes^^ntis  Qua?stiouisdeterminationem  tripiicein 
esse  Auctorum  sententiam :  Prima  fuit  Durandi  in  primum  distict.  '61 
secunda  parte  illius  qu.  1.  num.  26.  asserentis  Angelum  simul  esse 
ubicumque  operari  potest,  sive  simul,  sive  successive,  unde  sentit,  et 
quod  Angelus  simul  sifc  in  omnibus  corporibus  Universi,  et  quod  si 
plura  vel  mnjora  fierent,  statim,  et  sine  ulla  sui  mutatione  in  eis  exi- 
steret,  quia  in  omnibus  potest  semper  suceessive  operari,  quamvis  n  )U 


204  DE    MOTU   ANGELORUM. 

possit  omnia  sinml  inovere ;  quia,  inquit,  sufficit  habere  siniul  pote- 
^tatem  ad  operandum  in  quocumque  loco  disjunctim,  et  in  omnibus 
successive,  ut  simul  omnibus  adsit,  eo  modo  quo  potest  e?s  \  Inde 
qucesflone  secunda  infert  non  posse  Angelum  proprie  moveri  localiter, 
ita  ut  transferatur  de  loco  ad  locum,  quia  non  est  in  loeo  circumscrip- 
tive,  nec  definitive;  sed  simul  est  in  omni  loco  in  quo  esse  potest. 
Hinc  putat  Ange!Um  non  proprie  moveri  localiter.  ita  quod  ejus  sub- 
stantia  deserat  unum  locum,  et  incipiat  esse  in  altero:  sed  solum  quia 
successive  apparet  in  diversis  locis  per  varios  effectus  quos  in  illis 
producit.  Secunda  sententia  est  S.  Thomie  1.  par.  qu.  53.  art.  3.  nec- 
non  et  Cajetani  ibidem  articulo  primo.  ubi  ait:  diligenter  advertendum 
€St  motum  localem  proprie  loquendo  nou  convenire  substantiis  spiri- 
tualibus ;  sed  quemadmodum  abusive  et  requivoco  dicitur  substantias 
spirituales  esse  in  loco  ita  et  moveri  localirer.  Tnde  moveri  non  est 
eas  esse  subjeetum  motus.  sicut  nec  locari  est  eas  esse  subjectum  ubi: 
sed  virtualiter  tangere  in  genere  causse  efficientis  diversa  loca.  ^  ''  Ita 
Cajetanus  in  laudatum  Doctoris  Angeliei  locum.  At  ipsemet  Angelicus 
Doctor  clarius  mentem  suam  aperit  et  motum  continuum  arcet  ab  An- 
gelis  in  1.  dist.  l~i.  qusest.  4.  art.  1.  ubi  sic  ad  3.  «  Motus  Angeli  lo- 
«  calis  non  est  positus  esse  continuus,  ideo  non  oportet  qund  pars  illius 
«  motus  sit  motus,  et  ideo  nec  in  A  movetur,  nec  in  B  movetur,  li- 
«  cet  A  et  li  sint  partes  ejus,  sed  successio  horum  quod  est  esse  in 
«  A,  et  esse  in  1»  motus  ejus  vocatur,  sicut  plane  si  attendatur  motus 
«  ejus  vel  secundum  intellectum,  vel  secunduin  aff^ectum,  quia  ipsa 
«  successio  affectionum  motus  ejus  dicitur.  et  in  corpore  ad  finem.  Dl- 
«  citur  Angelus  esse  in  loco  in  quantum  applicatur  loco  per  operatio- 
«  nem,  et  quia  non  simul  est  in  diversis  locis  esse  dicitur,  motus  ejus 
«vocatur;  unde  sicut  conceptiones  intellectus  convenienter  se  habent 
«  sine  continuatione,  ita  et  operationes  ejus.  Unde  motus  ejus  localis 
«  non  est  continuus,  sed  ipsse  operationes  ejus  consequenter  se  haben- 
«  tes  circa  diversa  loca  secundum  quas  in  illis  esse  dicitur  localis  mo- 
«  tus  sic  esse  dicuntur. »  Ita  S.  Thomas.  "^  Tertia  denique  sententia  est 
Doctoris  Subtilis  in  secundum  dist.  2.  qu.  9.  et  sequentibus,  ubi  sicut 
Angelum  vere  et  proprie  constituit  in  loco  per  suam  substantiam,  ita 
et  afiftrmat  vere  et  proprie  moveri. 

NoTANDUM  2.  Cum  nostro  Herrera  disp.  7  qu.  1.  quod  in  unoquo- 
que  loco  spatium  reale  aliter  sese  habeat  ad  corpora  quam  ad  spiritus; 
nam  respectu  corporura  se  habet  per  modum  continentis,  quia  revera 
corpus  continet,  et  per  modum  spatii  repleti ;  quippe  cum  corpore  ita 
impleatur,  ut  aliud  admittere  nequeat;  sic  dum  aqua  est  in  vase,  vas 
dicitur  locus  aquse,  quatenus  aquam  continet,  dicitur  autem  spatium, 
quatenus  impletur  aqua :  potest  etiam  dici  ubi  ipsius  aquae,  quatenus 
nempe  fundat  vel  terminat  relationem  praesentialitatis,  quia  ita  aqua 
est  hic  ut  non  sit  alibi.  Quantum  autem  ad  spiritus,  spatium  illud 
reale  potest  quidem  habere  rationem  loci,  necnon  et  idji  respectu  sub- 
stantise  spiritualis  in  ipso  locatae,  siquidem  substantia  illa  Angeli  vel 
animae  rationalis  ita  ibidem  est  realiter.  ut  nou  sit  alibi;  non  tamen 
potest  habere  rationem  spatii  repleti,  quippe  cum  spatium  iJlud  reale 
no.i  impleatur  per  praesentiam  substantise  spiritualis,  sed  etiamsi  ades- 


QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR,  205 

seiit  omnes  Angeli  in  aliquo  reali  spatio,  non  minus  spatium  illud 
posset  quodlibet  corpus  excipere  quam  si  iiulli  spiritus  adessent. 

NoTANDUM  3.  Ex  Doctore  lib.  2.  in  Metaphi/sicam  num.  93.  ali- 
quid  moveri,  et  movere  tripliciter,  1.  per  accidens;  2.  juxta  aliquam 
partem;  3.  secundum  se  totum.  Illud  dicitur  moveri  per  accidens  quod 
movetur  ad  motum  alterius  cum  quo  naturalem  liabet  connexionem, 
sive  hj3ec  conjunctio  fiat  per  modum  lormse  substantialis  aut  acciden- 
talis,  sic  movetur  anima  ad  motum  corporis,  et  quodlibet  accidens  ad 
motum  sui  subjecti:  vel  ad  modum  integrantis,  sic  partes  moventur 
ad  motum  totius :  vel  uti  contentum  in  continente  naturaliter,  sic  li- 
quor  movetur  ad  motum  vasis,  et  nauta  ad  motum  navis  circum- 
fertur:  vel  quod  alicui  conjungitur  aliqua  necessitate  naturali,  ut  grave 
illi  cui  innititur.  S.^cundo  modo  aliquid  dicitur  motum,  aut  movens 
propter  motum  ab  aliqua  sui  parte  productum,  aut  in  ea  receptum : 
sic  Petrus  dicitur  sanatus,  propter  sanatum  illius  oculum,  et  jecisse 
lapidem,  propterea  quod  manu  lapidem  projecerit.  Tertio  modo  aliquid 
dicitur  motuiii,  et  movena  secundum  se  totum :  sic  animal  movetur 
secundum  omnes  sui  partes,  et  acqua  irigefacit,  et  ignis  calefacit  se- 
cundum  omnes  sui  partes. 

His  ita  pmelibatis,  tria  sunt  in  praesenti  Qusestione  determinanda: 
Primum  an  Angelus  revera  moveatur  loealiter,  non  solum  metapho- 
rice,  sed  etiam  realiter,  et  proprie.  Secundum  utrum  moveatur  motu 
tam  per  se  quam  per  accidens.  Tertium  an  non  solum  ab  alio  moveri, 
sed  etiam  seipsum  movere  possit. 

Conclusio  prima.  —  Axuelus  reveha  movetur  locauiter  ; 
IDQUE  motu  proprie  dicto.  Hsec  est  communis  quantum  ad  primam 
partem  inter  Theologos  contra  Durandum. 

Probatur  1.  Auctoritate  Scripturae  Saenv,  quic  motum  localem  tri- 
buit  Angelis  non  solum  in  corpore  existentibus,  sed  etiam  exti"a  cor- 
pus ;  sic  Isaise  13.  De  DcBmonum  principe  dicitur:  Quomodo  cecidisti 
de  cceIo  TAicifer  f'  Quibus  verbis  Diabolorum  principis,  et  omnium  suo- 
rum  asseclarum  memoratur  lapsus,  noii  solum  secundum  affectum  de- 
pravatse  voluntatis,  sed  etiam  secundum  loci  distantiam,  et  eorum  e 
Cselo  usque  ad  inferiores  partes  terrse  dejectionem.  Quod  utique  con- 
firmat  Christus  Dominus,  Luc.  10.  dicens:  videbam  Satanam  quasi 
fulgur  de  Ccelo  cadentem:  liinc  Apocal.  2.  narratur  prselium  magnum 
per  Principem  exercitus  Domini,  nempe  Michaelem,  adversus  rebel- 
lantes  Angelos  factum,  et  cos  ita  de  Caelo  fuisse  deturpatos,  ut  non 
fuerit  inventus  amplius  locus  eorum  in  Caelo.  —  Idem  confirmant  om- 
nes  illi  textus  in  prima  Conclusione  praecedentis  sectionis  a  nobis  lau- 
dati,  quibus  noii  solum  aperta  significatur  Angelos  revera  locum  oe- 
cupare,  sed  etiam  de  loco  in  locum  per  motum  localem  deferri.  — 
Confirmaiur,  ex  eo  quod  idem  asserendum  sit  de  Angelis,  quod  de 
anima  s^parata;  sed  anima  rationalis  a  corpore  sejuncta,  revera  mo- 
vetur  loealiter:  ergo  et  Angeli.  Major  constat  tum  ex  illo  Matthcei  22. 
ubi  Christus  Dominus  docet  animarum  in  Cselo  existentium  sortem 
fore  Angelis  similem,  erunt,  inquit,  sicut  Angeti  Dei:  tum  ex  eo  quod 
animae  separatae  omnino  sint  substantiae  spirituales,  nuUum  actuale 
cum  corpore  commereium  habentes  sicut  Angeli;  adeoque  si  non  ob- 


206  QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR. 

f=;tante  sua  spiritualitate,  et  indivisibilitate  locum  occupare  possiut,  et 
nioveri  localiter,  idem  de  Angelis  ferendum  erit  judicium.  Probatur 
mhior,  tum  ex  articulo  fidei  quo  crediinus  animam  beatissimam  Chri- 
sti  in  triduo  mortis  descendisse  ad  inferos :  nam  Concilium  Latera- 
nense  sub  Innoc.  III.  Cap.  Firmiter,  exponens  illum  articulum  fidei, 
Descendit  ad  iufcros,  rcsurrcxit  a  mortiiis,  ct  ascendit  in  Ccelinn,  ait, 
Scd  dcsccndit  in  anima,  rcsurrcxit  in  carnc^  asccndit  in  utroquc:  ergo 
revera  Christi  Domini  anima  descendit  ad  inferos  per  motum  loealem 
corpus  suum  deserendo.  et  inferiores  terrre  partes  subeundo.  Tum  quia 
justorum  anima?  statim  e  corporibus  solutse,  dicuntur  deportari  per 
s.uietos  Angelos  in  locum  quietis.  Sic  Lucce  16.  anima  Lazari  dicitur 
deportata  in  sinum  Abrah?e :  ergo  certum  est  eas  de  loco  in  locum 
moveri. 

Eeponit  Durandus  quod  ad  prcedictoram  textuum  veritatem  non 
sit  necesse  Angelos  substantialiter  locum  mutare,  sed  satis  esse  quod 
inediante  aliquo  efiectu  incipiant  apparere,  et  se  praesentes  significare 
ubi  antea  non  apparebant ;  quemadmodum  Matthcei  3.  dicitur  de  Spi- 
ritu  sancto  quod  dcscendit  sicut  Columha  super  Christum;  et  Joanniso. 
de  Filio  quod  dcsccndit  dc  Ccelo.  L"nde  quemadmodum  ille  Filii,  aut 
Spiritus  sancti  descensus  non  significat  in  eis  mutationera  localem ; 
sed  solum  quod  Spiritus  sanctus  per  Columbam,  ^t  filius  per  assum- 
ptam  humanitatem  de  novo  produxerit  aliquem  effectum  quem  antea 
non  edebat:  ita  a  simili,  non  opus  est  ut  Angeli  secunduin  suam  sub- 
stantiam  locum  mutent,  sed  sufiicit  quod  qusedam  opera  alicubi  exer- 
ceant,  ut  ad  eura  locum  dicantur  moveri.  —  Contra,  toties  Scripturae 
Sacrse  verba  debent  ad  litteram  nsurpari,  quoties  nullara  in  se  repu- 
gnantiara,  aut  aliquid  iraplicans,  et  indecens  involvunt:  sed  tales  sunt 
illi  textus  motum  loealem  in  AngeJis  affirraantes.  Nihil  enira  exinde 
sequitiir  absurdum,  ut  constabit  in  solutione  argumentorum  objicien- 
dorum,  sicut  grande  sequeretur  absurdura,  si  Filius,  aut  Spiritus  san- 
ctus  diceretur  mutare  locum  substantialiter ;  hoc  enira  apparet  impos- 
sibile  ex  ipsaraet  Scriptura  Sacra,  qucTe  Deura  ubique  praesentera  di- 
serte  pronuntiat,  adeoque  incapacera  qui  substantialiter  locura  rautet, 
quod  de  Angelis  dici  nequit.  Adde  quod  prsefatos  contextus  eura  in 
modura  interpretati  fuerint  sancti  Patres  :  maxirae  S.  Augustinus  lib.  1. 
Itctractationum  cap.  24.  ubi  ponit  differentiam  inter  descensum  Angeli, 
et  descensura  Filii  Dei,  Quia  Filius  Dci  7ion  dcscendit,  nequc  venit 
ubi  antca  non  erat,  scd  apparuit  in  humana  carnc  sccundum  quam 
antea  nonerat:  Angeliis  autem  revera  secundum  suhstantiam  dcseruit 
Ccelum,  et  ccepit  esse  uhi  antea  non  erat.  Sirailiter  S.  Arabrosius,  libro 
Dc  Spiritu  sancto  cap.  10.  eoraparans  Spiritura  sanctura  cura  Angelo 
ait:  Hlc  cum  sit  uhique  noii  potest  recedc.re  a  loco,  neque  acquirere  lo- 
cum :  Angclus  vero  cuin  loco  definiatur,  potcst  locum  acquirerc,  et  de- 
serere.  Quod  egregie  explicat  Diadochus  apud  Daraascenura  in  Eglogis 
titulo  47.  Solius,  inquit,  divini  Verhi,  quod  honiincm  susccpit,  proprium 
est,  (ubique  esse)  quod  et  in  terra  hac  vere  et  non  sola  specie  visum 
est,  et  CcElum  non  rcliquit,  sed  omnia  sempcr  comprehcndentis,  uti 
semper  propter  incircumscriptam  immcnsitcdem  ncdurce  divince,  quod 
quidem  Angeli  non  possunt:  Quo  enim  tempore  mittuntur  in  mundum, 
impossihile  est  eos  in  eodem  loco  esse,  et  supra  Ccelum.  —  Hoc  ipsum 


QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR.  207 

confirmant  omnes  alii  sancti  Patres:  sic  S.  Chrysostomus,  homllia  tev- 
tla  hi  Kpistolam  ad  Hcebreos ,  tractans  illa  verba,  in  ministerium  missi, 
ait  de  Angelis :  in  multa  loca  propter  nos  mittuntiu\  et  ad  nostram  mi- 
mistraut  salutem...  Circa  nos  cursitant,  hoc  est  eorum  mini.sterium,  prop- 
ter  nos  in  omnes  mitti  partes:  quod  variis  Scriptunc  testimoniis  con- 
firmat,  et  tandem  differentiam  missionum  Filii  divini,  et  Angeloruiii 
explicans  ait:  Filius  non  sicut  Angelus  fuit  missus,  non  enim  a  loco  in 
locum  transit,  sed  carnem  suscepit,  Angeli  vero  loca  mutant,  etprioribus, 
in  quibus  sunt,  dimis.sis,  ad  alia  veniunt,  in  quibus  non  erant.  Concinit 
S.  Gregorius  Nazianzenus,  oratione  34.  ubi  inter  proprietates  Ange- 
lorum  ponit,  Quod  omnia  loca  peragrant,  omnibus  ubique  impigre  ad- 
sunt :  tum  ob  ministerii  prompUtudinem,  tum  ob  naturce  levitatem.  Ubi 
notanda  est  hsec  pdrticula,  ubique  adsunt,  ejusque  explicatio,  per  quam 
satis  declarat  non  esse  simul  ubique,  s?d  posse  ubique  nos  juvare,  et 
impigre  id  facere  per  promptitudinem  voluntatis,  et  naturse  velocita- 
tem.  Quomodo  loquitur  etiam  Tertullianus  in  Apolog.  cap.  22.  dicens: 
Omnis  sjnritus  ales  est,  hoc  est,  Angeli,  et  dcemones;  igitur  momento 
ubique  sunt,  totus  orbis  illis  locus  unus  est,  quid  ubique  geratur  tam  fa- 
cile  sciunt,  quam  enunciant,  velocitas  divinitas  creditur,  quict  substantia 
ignoratur.  Ubi  per  vocabulum  Ales  est,  alludit  ad  sententiam  Dionj^sii 
incap.  ultimo  De  Ccelesti  Hierarchia  dicentis.  Angelos  depingi  pennatos, 
ut  eorum  celeritas  significetur :  et  ratione  ejusdem  velocitatis  dixit  Ter- 
tuUianus  Angelos  in  momento  ubique  esse;  utique  per  velocissimum 
transitum:  qualiter  etiam  intelligendus  cst  S.  Hieronymus  Epistola  55. 
ubi  tractans  illud  Apocalypsis  14.  Sequuntur  Agnum  quocumque  ierit 
dicit:  Si  Agnus  uhique:  ergo  Mart^^res,  qui  cum  Agno  sunt,  ubique  esse 
credendi  sunt;  unde  subdit:  cum  dcemones  toto  vagentur  orbe,  et  ex  ce- 
leritate  nimia-  ubique  j^rcesentes  sint,  multo  magis  Martgres,  etc.  Quse 
omnia  verum,  ac  realem  motum  significant :  adeoque  Angeli  non  so- 
lum  revera  moventur.  sed  etiam  motu  reali,  et  proprio. 

Probat  pariter  hanc  veritatem  ratione  Doctor  Subtilis,  qu.  9. 
num.  8,  Omne  receptivnm  formarum  alicujus  generis,  quod  non  est 
ex  se  determinatum  ad  aliquam  unam  ex  illis,  nec  est  illimitatum  ad 
illas  omnes  habendas,  moveri  potest  ab  una  illarum  formarum  ad  aliam. 
ut  patet  de  superflcie,  quse  cum  sit  plurium  colorum  receptiva,  nec 
determinata  ad  illorum  aliquem,  potest  nunc  istum,  nunc  alterum 
recipere:  sed  Angelus  est  receptivus  plurium  ubi,  in  quibus  vere  exi- 
stere  potest  definitive,  ut  supra  probatum  est;  et  non  est  magis  de- 
terminatus  ad  unum  locum,  quam  ad  alium,  neque  potest  omnibus 
simul  esse  praesens,  sed  interdum  in  uno,  quandoque  vero  in  alio,  quia 
nec  est  infinitus,  nee  est  immensus:  ergo  mutari  potest  ab  uno  ubi, 
et  loco  ad  alterum.  —  Deinde,  Angelus  habet  locum  definituiii,  cui  ex 
natura  sua  necessario  non  adest:  ergo  et  mutabilitatem  a  loeo  in  lo- 
cum.  Consequentia  est  evidens,  quia  immutabilitas  localis  provenire 
tantum  potest  vel  ex  necessaria  prsesentia  in  omnibus  locis  simul, 
vel  ex  adhsesione  necessaria  ad  unum  locum.  ^  "■  Angelus  autem  nec 
in  omnibus  locis  existit,  nec  alicui  loco  illigatur,  ut  manifestum  est 
et  statim  probabitur.  '"  ^  Antecedens  vero  constat  quantum  ad  primam 
partem^  nempe  quod  Angelus  habeat  locum  determinatum,  siquidem 
revera  est  in  loco,  ut  supra  probatum  est.  Patet   etiam  quantum  ad 


208  QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR. 

secundam  partem :  locus  enim  realis  est  quid  corporeum  ;  Angelus 
autem  uulli  corpori  naturali  necessitate  adhseret,  cum  nec  sit  ejus 
lorma  substantialis,  nec  ad  ipsum  constringatur  ex  natura  sua ;  adeo- 
que  ab  ipso  prsepediri  non  potest  ejus  motus,  sicut  impediri  potest 
motus  animfe  rationalis,  dum  in  corpore  detinetur,  —  Demqiie,  cum 
Angeli  iutellectu,  et  voluntate  polleant,  possunt  cognoscere,  et  appe- 
tere  locum:  at  in  eis  trustraneus  esset  ille  appetitus,  si  ad  illum  lo- 
cum  non  possent  sese  transferre:  ergo  etc.  ^  "  Confirmat  Doctor  ex 
eo  quod  si  repugnet  Angelum  moveri  continuo,  maxime  quia  sunt  sub- 
stantiaj  spirituales :  at  exinde  non  obstat.  Enimvero  anima  rationalis 
a  corpore  sejuncta  est  substantia  spiritualis  et  independenter  a  corpore 
operans:  at  illa  vere  movetur  localiter,  ut  constat  exemplo  animiTe  Chri- 
sti  qui  in  triduo  mortis  descendit  ad  iuferos ;  igitur  etiam  localiter 
moveri  possunt  Angeli.    '  ^ 

Secunda  pars  etiam  ex  dictis  probata  manet,  nedum  enim  illi  tum 
Scriptura;,  tum  sanctorum  Patrum  contextus  motum  in  Angeiis  atfir- 
raant,  sed  etiaAi  ipsum  esse  verum,  et  realem  significant;  quod  insu- 
per  probatur:  Angelus  vere,  et  proprie  existit  in  loco  corporali,  quamvis 
non  commiusurative,  sed  solum  definitive:  ergo  vere  et  proprie  moveri 
potest  localiter.  Consequentia  patet,  quoniam  eo  modo  convenit  rebus 
finitis  et  limitatis  moveri,  quo  convenit  eisdem  esse  in  loco.  Deinde, 
qui  vere  et  proprie  mutat  locum,  unum  deseroido,  et  alterum  acqui- 
rendo,  etiam  vere  et  proprie  movetur  localiter;  motus  enira  localis 
fit  per  veram  abjectionem  unius  termini  a  quo,  et  acquisitionera  terraini 
ad  quem :  sed  Angelus  dura  de  Cselo  v.  g.  ad  terras  descendit,  revera 
caelura  deserit,  et  terram  pertingit,  siquidem,  ut  supra  dictum  est  ex 
sanctis  Patribus,  non  possunt  esse  naturse  viribus  simul  in  Caelo,  et  in 
terra :  ergo,  etc.  Denique,  quidquid  secundum  se  transit  de  loco  in 
locum  per  applicationem  sui«  substantite  diversis  locis,  etiam  secun- 
dum  se,  et  substantialiter,  non  autera  tantura  metaphorice,  et  aiqui- 
voce  dicitur  moveri :  sed  Angelus  dum  alicubi  apparet,  revera  ibi  sub- 
stantiam  suam  applicat,  eamque  removet  a  loco,  in  quo  prius  erat: 
ergo  substantialiter,  et  proprie  movetur. 

DiOES  1:  Ex  Aristotele  3.  Physicorum  textu  6.,  motus  est  actus  en- 
tis  in  potentia  secundum  quod  est  in  potentia :  ergo  est  acquisitio  ali- 
cujus  perfectionis,  quam  mobile  habere  non  potest,  nisi  per  raotum: 
scd  nec  uhi,  nec  locus  potest  esse  perfectio  Angeli :  ergo  non  potest 
raoveri  ad  illa.  Probatur  minor;  oranis  perfectio  praestantior  est  per- 
fectibili :  sed  nec  uhi^  nec  locus  sunt  perfectiora  Angelo :  ergo  nee 
sunt  ipsius  perfectiones.  —  Respondet  Doetor  num.  9.  negando  mi- 
norem  cura  majore  probationis  illius :  Etenirn,  inquit,  Angelus  habet 
intellectioneni,  quoe  est  perfectio  potentice  intellectivce :  tamen  intetlectia 
est  simpliciter  ignohilior,  sive  imperfectior  natura  angelica.  Et  ita  po- 
test  concedi  de  ubi,  vel  prcesentia  corporali  cum  Angelo,  quod  sit  ali- 
qua  perfectio  Angeli,  sicut  aliquis  actus  dicitur  perfectio ;  sed  longe 
ignobilior  illa  natura,  cui  inest.  Adde  quod  non  omnis  motus  termi- 
nari  debeat  ad  perfectionem  mobilis;  nulla  namque  perfectio  per  mo- 
tum  neutrum,^  et  violentum  comparatur.  ^i^  "  Accedit  quod  etsi  motus 
terminari  debeat  ad  aliquara  perfectionem,  non  est  necesss  quod  illa  per- 
fectio  cedat  in  bonum  ipsius  mobilis;    sed  sufficit  quod  aliquid  utili- 


QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR.  209 

tatis  et  perfeetionis  alteri.    Sic  autem  Angeli  moventur  ad   hominum 
perfectionem  et  salutem.  "  ^i^ 

Instabis  ex  PiiiLOSOPiio  1.  riiyslcorum:  indivisibile  moveri  ne- 
quit:  sed  Angelus'  est  indivisibilis :  ergo  non  potest  moveri.  —  Re- 
spondeo,  Pliilosophum  loqui  de  indivisibili  quantitativo,  cujusmodi  est 
punctum,  quod  non  movetur  motu  proprie  dicto,  per  quem  videlicet 
acquirat  locum,  et  ubi  circumscriptivum,  non  autem  loquitur  de  in- 
divisibili  substantiali,  cujusmodi  est  Angelus.  *  "  Quin  etiam,  addit 
Doctor,  indivisibile  mathematicum  et  quantitatis  per  se  existens,  puta 
punctum,  moveri  potest  loealiter  et  continue.  Nam  sphsera  super  pla- 
num  mota  describit  lineam  in  ipso  plano,  ut  dictum  est  in  Physicis ; 
ipsa  tamen  sphsera  si  sit  perfecta  non  tangit  pianum  nisi  in  puncto. 
Igitur  indivisibih'  etiam  mathematicum  potest  moveri  localiter  et  con- 
tinuo,  ac  subinde  id  multo  magis  Angelo  tribuendum  est.   "  tK- 

Urgebis  :  motus  est  accidens  divisibile:  sed  substantia  indivisibi- 
lis,  qualis  est  Angelus,  non  potest  esse  subjectum  accidentis  divisi- 
bilis:  erg'o  nequit  Angelus  esse  subjectum  motus,  nec  proprie  moveri 
localiter.  —  Distinguo  minorem:  indivisibile  non  potest  esse  subje- 
ctum  accidentis  divisibilis  permanentis,  idest,  habentis  oinnes  suas 
partes  simul,  cujusmodi  est  albedo,  et  nigredo,  concedo:  successivi, 
quod  habet  esse  in  fieri  ut  motus,  nego.  Yel  aliter  dlsthiguo  mlnorem: 
non  potest  esse  subjectum  motus  divisibilis  per  susceptionem  illius 
divisibilitatis,  et  extensionis  concedo;  per  commensurationem,  et  quam- 
dam  proportionem  ad  ipsum,  nego:  sic  enim  anima  rationalis,  licet 
secundum  substantiam  indivisibilis,  est  iii  corpore  divisibili,  quod  in- 
format,  et  Angelus  in  loco  divisibili,  cui  praesens  est. 

^  "  DiCES  2:  Successio  continua  in  motu  oritur  vel  ex  resistentia  mo- 
bilis  ad  motorem,  vel  spatii  divisibilitate  quod  decurritur,  vel  medii 
retardantis  actionem  motoris.  At  ex  neutro  ex  his  capitibus  potest  esse 
successio  in  inotu  Angeli.  Non  quidem  ex  primo  capite,  quandoqui- 
dem  mobile  idem  sit  ac  motor,  nimirum  Angelus  qui  seipsum  movet. 
Non  etiam  ex  secundo  aut  tertio  eapite,  quia  medium  et  spatium  per 
quod  fit  motus  angelicus  non  resistit  ipsi  Angelo  ut  motori  aut  ut 
raobili,  quandoquidem  Angelus  posset  movere  se  per  medium,  pene- 
trando  ipsum  sine  ulla  motione  ipsius  mobilis.  Igitur  in  motu  ange- 
lico  nulla  potest  esse  successio.  —  Negat  majorem  Doctor.  Nam  suc- 
cessio  in  motu  angelico  oritur  praecise  ex  divisibilitate  spatii  quod  de- 
curritur;  nam,  inquit  Doctor  num.  41.,  inter  cselum  et  terram  multa 
sunt  media  quse  decurrere  debet  Angelus  dum  e  caelo  in  terram  tran- 
sit;  nec  per  virtutem  suam  motivam  efficere  potest  ut  illa  media  si- 
mul  consistant:  ideo  illa  decurrere  debet  successive.   "  ^ 

DiCES  3:  S.  Augustinus  lib.  8.  De  Genesi  ad  litteram  c.  20,  docet 
corpus  omne  moveri  per  tempus,  et  locum:  creaturam  autem  spiri- 
tualem  noii  inoveri  per  locum,  sed  tantum  per  tempus ;  Deum  autem 
nullo  modo  moveri:  ergo  censet  S.  Augustinus  Angelum  non  posse 
moveri  localiter.  —  Respondeo,  S.  Augustinum  ibi  sermonem  insti- 
tuere  de  motu  circumscriptivo,  qualis  tantum  corporibus  competit : 
non  autem  de  motu  definitivo,  qui  fit  absque  locali  circumscriptione, 
ut  exponit  Hugo  Victorinus  cap.  16  adeoque  ejus  sententia  opinioni 
Durandi  non  suffragatur. 

Frassen  Theol.  Tom.  IV.  14 


210  QUOMODO  ANGELI  MOVEAXTUR. 

DiCBS  DEXiQUE  :  S.  Bemardus,  Serm.  5.  in  Cantlca  aperte  doeel 
Angelos  egere  corporibus  ad  motum,  quia,  inquit,  Xon  est  discurrere, 
nec  de  loco  hi  lociun  transire  nisi  corporeuni,  quod  Angelos  facere  tam 
induhitata^  quam  nota  prohat  auctoritas.  Ergo  revera  Angeli  per  se  non 
suut  capaces  motus.  —  Nego  consequentiam,  nou  enim  loquitur  S. 
Beruardus  de  Augelis  seeundum  se  spectatis,  sed  tantum  penes  mi- 
nisteria.  quse  circa  nos  obeunt:  cum  enim  initio  capitis  dixisset:  Qua- 
taor  spirituum  genera  nota  sunt  vohis,  pecoris,  noster,  Angelicus,  et  qui 
cmdidit  istos.  Xon  e.st  ex  omnihus,  cui  sive  propter  se,  siue  propter  alium, 
.sivepropter  utrumque,  necessariuMcorpus  non  sit,  corporis  vel  similitudo, 
excepto  dunitaxat  illo,  cui  omnis  tam  corporalis,  quam  spiritualis  crea- 
tura  merito  confitetur,  et  dicit:  Deus  meus  es  tu,  quoniam  bonorum  meo- 
rum  non  eges.  Postmodum  de  sanctis  Angelis  sermonem  faciens  ait: 
Jam  quod  et  superccelestes  Spiritus  opus  corporihus  haheant,  illa  maxime 
c^rtos  nos  faciat  vera,  et  vere  divina  sententia:  nonne  omnes,  ait,  Admi- 
nistratorii  Spiritus  sunt  missi  in  ministerium  propter  eos  qui  hsere- 
ditatem  capiunt  salutis?  Quonam  ergo  modo  implent  miniMerium  suum 
obsque  corpore,  prcesertim  apud  viventes  in  corpore?  Unde  statim  sub- 
dit:  Denique  non  est  discurrere,  nec  de  loco  in  locum  transire,  nisi 
corporum,  quod  frequenter  Angelos  facere  tam  induhitcda,  quam  nota 
ptrohat  auctoritas:  Hinc  est  quod  et  visi  sunt  Patrihus,  et  ad  eos  intra- 
verunt,  et  manducaverunt,  et  pedes  laverunt,  etc.  Quibus  aperte  eon- 
stat  ipsum  loqui  de  Augelis  quantum  ad  ministeria,  quae  erga  homi- 
ues  exercent,  non  autem  quatenus  secundum  naturam  suam  eonside- 
rantur,  nam,  inquit  Alensis,  qucEst.  33.  memhro  3.  ubi  «  praefatam 
auctoritatem  ita  pariter  explicat:  «  Quantum  est  de  natura  sua  con- 
«  venit  Angelis  moveri  de  loco  ad  loeum  sine  corpore^  sive  corporis 
«  assumptione,  quod  utique  patet  exemplo  animarum  separatarum : 
«  animae  enim  separatse,  inquit,  jDossunt  moveri  non  assumendo  cor- 
«  pus:  quoniam  aut  alienum  eorpus  assumerent,  aut  suum ;  alienum 
«  non  videtur  competere :  de  suo  videmus,  quod  non  assumunt;  cum 
«  jaceant  in  sepulchris,  quare  multo  magis  spiritus  Angelici  possunt 
«  moveri  sine  assumptione  corporis.  cum  ex  se,  et  natura  sua  sint 
«  separati ;  nec  videantur  dependere  aliquo  modo  a  corpore,  aut  ali- 
«  quam  relationem  habere  ad  ipsum  ». 

Conclusio  secunda.  —  Axgelus  xox  }»[ovetur  motu  peh 

ACCIDEXS,    ET  AD  MOTUM  CORPORUM,  QUIBUS  IXEXISTIT  :  SeD  MOTU  PEU 

se.  Haec  est  Doctoris  in  quartum  dist.  10.  rpi.  6.  ubi  ait:  si  Angelus 
voluntarie  faceret  sese  prcBsentem  lapidi,  si  moveo  lapidem,  lum  propter 
hoc  moveo  Angelum,  quia  nec  est  mohilLs  per  se  a  virtute  mea,  nec  per 
accidens  in  proposito,  quid  nec  est  forma,  neque  pars  alicujus  mobilis 
per  se  a  me.  Si  ergo  Angelus  esset  proesens  lapidi  moto  a  me  in  ter- 
mino  motus,  hoc  non  esset  per  actum  meurn,  sed  per  actionem  suam 
propriam,  qua  faceret  se  prcBsentem  ihi.  Quod  autem  non  moveatur 
per  aceidens 

Probatur:  quidquid  movetur  per  accidens,  debet  habere  naturalem 
unionem,  et  conjunctionem  cum  corpore,  in  quo  existit:  sed  talem 
unionem,  et  conjunctiouem  non  habet  Angelus  cum  corpore,  in  quo 
est:  ergo,  etc.  Major  coustat  ex  tertio  Xotabili,  etenim  ut  aliquid  di- 


QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR.  211 

•catur  moveri  per  accidens,  necessum  est  quod  moveatur  ad  motum 
nlterius,  seclusa  omni  alia  causalitate  elfectiva-,  vel  ex  parte  sui,  vel 
ex  parte  alterius  causae  moventis  ad  ipsum  directc  terminata.  Mlnor 
vero  per  se  constat,  siquidem  Angelus  cuicumque  corpori  inexistat, 
in  ipso  non  est  nec  per  moduin  fornije  substantialis,  ut  anima  in  cor- 
pore,  vel  accidentalis,  ut  alftedo  in  pariete,  vel  contenti  in  continente, 
\n  liquor  in  vase,  et  nauta  in  navi;  vel  corporis  gravis  in  quiete,  ut 
lapis  in  terra;  nec  alia  potest  excogitari  naturalis  conjunctio,  qu«i  in- 
tercedat  inter  ipsum  Angelum,  et  locum  corporeum,  in  quo  est:  ergo 
non  videtur  cum  eo  ullam  naturalem  liabere  conjunctionem,  adeoque 
non  potest  ad  ejus  motum  moveri,  nisi  quatenus  ipsemet  seipsum  cum 
corpore  moto  movet,  vel  a  causa  superiori,  puta  a  Deo,  efficaciter  mo- 
vetur.  —  Deiiide,  si  Angelus  ad  motum  corporis  moveretur,  simul 
posset  quiescere,  et  moveri,  necnon  et  duobus  motibus  contrariis  agi- 
tari;  puta  sursum,  et  deorsum:  sed  hoe  apparet  absurdum:  ergo  et  id 
unde  sequitur.  Patet  sequela  mojorl^:  si  enim  Angelus  pro  loco  suo 
adaequato  duos  haberet  lapides,  et  unus  eorum  moveretur,  altero  re- 
manente  immoto,  vel  alius  sursum,  alius  deorsum  projiceretur,  neces- 
sum  esset,  quod  Angelus  quiesceret  cum  immoto  lapide,  et  moveretur 
cum  lapide  projecto,  similiter  cum  uno  lapide  sursum,  cum  altero 
deorsum  haberetur,  quse  certe  cum  repugnent,  etiam  et  absurdum  est 
id  unde  sequuntur.  —  Denique,  si  Angelus  moveri  posset  per  accidens, 
sequeretur  quod  etiam  invitus  moveri  posset  ab  homine ;  ex  hypothesi 
€nim  quod  v.  g.  unus  Angelus  fuisset  a  Deo  destinatus  juxta  saeras 
alicujus  sancti  Reliquias  in  altari  constitutas,  et  aliquis  homo  eas  manu 
furtiva,  et  sacrilega  surriperet:  si  ad  motum  corporis  cui  inexistit  An- 
gelus  moveri  deberet,  necessum  esset  eum  invitum  ad  deportationem 
earum  sanctarum  Reliquiarum  ab  homine  moveri :  sed  consequens  non 
solum  absurdum  apparet,  verum  etiam  et  contra  experientiam  qua 
constat  nullum  prsevalentem  per  infirmam  imbecillioris  virtutem  re- 
luctante  animo  posse  moveri :  ergo  cum  Angelus  longe  sit  homine  su- 
perior  et  fortior,  dici  non  debet  quod  invitus  ab  homine  moveatur, 
et  consequenter  moveri  non  potest  per  accidens. 

Probatur  etiam  secunda  pars  a  Doctore,  in  secundum  d.  2.  q.  9. 
et  10;  Quamquam  enim  propriis  terminis  qusestionem  non  explicet, 
nihilominus  in  toto  suo  discursu,  id  manifeste  supponit,  admittendo 
■in  Angelo  potentiam  receptivam  motus,  et  docendo  illum  agere  in 
seipso  cum  se  movet.  Adde  quod,  ut  mox  diximus,  aperte  doeet  An- 
gelum  non  moveri  per  accidens  :  necessum  est  ergo  censeat  illum 
moveri  per  se.  Probcdur  hujusce  assertionis  veritas  ;  illud  dicitur  mo- 
veri  per  se,  quod  revera  per  se  est  subjectum  motus  :  sed  Angelus 
est  revera  subjectum  suimotus:  ergo  per  se  movetur.  iVffl-jo?' constat ; 
res  enim  mota  dicitur  a  motu  :  ergo  quie  motum  in  se  recipit,  et  im- 
mediate,  per  se  dicitur  mota.  Minor  vero  probatur,  tum  quia  eo  modo 
Angelus  dici  debet  moveri  localiter,  quomodo  est  in  loco  :  sed  ut  su- 
pra  probatum  est,  est  in  loco  fundamcntaliter  per  suam  substantiam 
qua  nihil  magis  ipsi  intrinsecum,  formaliter  autem  per  respectum  prse- 
sentise  ad  locum  in  ipso  Angelo  receptum  :  ergo  etiam  movetur  loca- 
liter  per  motum  in  se  residentem.  Minor  constat  ex  dictis.  Mojor  vero 
^dmittitur  ab  omnibus  Philosophis;  cum  enim  motus  loealis  sit  ten- 


212  QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR. 

dentia  mobilis  ab  uuo  loco  ad  altemm,  neeessum  est,  quod  ejus  mo- 
tus  illius  locatioui  correspondeat.  saltem  quantum  ad  rationem  pr^esen- 
tice  :  Tum  qiiia  idem  est  subjectum  t?rmini  motus  in  facto  esse.  et 
in  fieri ;  sed  subjectum  termini  in  motu  locali  in  facto  esse,  est  ipsa 
substantia  Angeli  pra^sens  huic  loco  quem  per  motum  acquisivit ;  ergo 
eadem  est  etiam  subjectum  illius  termini  in  fieri,  et  consequent.er 
motus  localis  :  quoniam  motus  localis  nihil  aliud  est  quam  ipse  ter- 
minus  in  fieri  seu  acquirendus  :  Tum  denique  quia  motus  Angeli  est 
ipsa  acquisitio  successiva  ubi,  seu  existentiie  Angeli  pr^esentis  in  alia 
atque  alia  parte  spatii :  sed  hujusmodi  existentia,  et  praesentia  revera 
est  in  Angelo  :  ergo  pariter  in  ipso  est  motus. 

DiCEs:  Si  motus  Angeli  esset  quid  reale  in  ipso  receptum,  seque- 
retur  toties  Augelum  realiter  mutari  quoties  movetur ;  sed  consequens 
videtur  absurdum  :  infinitis  enim  realibus  mutationibus  foret  obno- 
xius,  quod  priestantissimam  naturam  creatam,  et  Deo  omnino  immu- 
tabili  valde  proximam,  videtur  dedecere :  ergo,  etc.  —  Distinguo 
majorem:  foret  obnoxius  mutationibus  per  formas  reales  absolutas- 
qua3  physice,  et  entitative  ipsum  immutarent.  nego:  per  formas  respec- 
tivas,  seu  per  relatioues  quai  nullam  physicam.  et  entitativam  muta- 
tionem  pariunt,  sed  solum  denominationem  ad  aliquid  extrinsecum^ 
nego  :  motus  enim  Angeli  ultra  ejus  substantiam  uou  dicit  aliqiiam 
entitatem  absolutam,  sed  solum  actionem  qua  formaliter,  et  imme- 
diate  Augelus  acquirit  successive  existentiam  propriae  substantiae, 
seu  respectum  prseseutife  illius  substautiaj  ad  hoc  vel  illud  spatium 
per  quod  transit,  et  ad  locum  determiuatum  tendit;  is  autem  respectus 
nullam  reaiem,  et  eutitativam  mutationem  importat,  alioquin  millie& 
in  qualibet  temporis  morula  realiter  homo  mutaretur;  quippe  cum  in- 
nuuieras  de  uovo  suscipiat  relatioues   et  correlationes. 

Conclusio  tertia.  —  AxrTELus  seipsum  movere  potest  lo- 
CALiTER.  Ita  Doctor  In  secundum  d.  2.  q.  10.  et  communis  est  apud 
Theologos. 

Probaturque  1 .  Ex  Scriptura  sacra  quae  de  Angelorum  motu  eodem 
modo  sermouem  instituit  ac  de  motu  hominum.  vel  aliorum  animalium 
se  moventium  :  eisdem  eniui  verbis  significautibus  motum  procedentem 
a  principio  intrinseco  rei  se  moventis  utitur.  Sic  daemon  JoZ>.  1.  dixit: 
Circuivi  terram,  et  peramhulavi  eam,  et  de  ipso  S.  Petrus  Epistola  prima 
cap.  5.  ait:  Circuit  qucerens  quem  devoret :  VLnde  LucceS.  Matthcei  4.  et 
Joannis  13.  daemonibus  attribuuntur  verba  veniendi.  accedendi,  ingre- 
diendi,  et  egrediendi;  sic  Christus  pra?cipiebat  spiritui  immundo  ut  exi- 
ret  ab  homine;  sic  Christum  rogabant  da^mones,  ut  permitteret  eis  in  por- 
cos  ingredi:  quibus  constat  dsemones  tamquam  habentes  potestatem  se 
moveudi  solum  petiisse,  ut  permitterentur  iugredi  porcos,  hoc  est,  ut 
non  prohibereutur.  Idipsum  aperte  conviucitur  ex  illis  Christi  yerbls 
^NIatthsei  12.  Cum  immundus  spiritus  exierit  ab  homine,  ambulat  per 
loca  arida,  qucerens  requiem,  et  non  invenit :  Tunc  dicit :  Eevertar  in 
domum  meam  unde  exivi,  et  veniens  invenit  eam,  etc.  Tunc  vadit,  et 
assumit  septem  alios  spiritus  nequiores  se,  et  intrantes  habitant  ibi  r 
in  quibus,  ut  scite  advertit  Suarez  lib.  4.  cap.  23.,  sex  aut  septem  verba 
suut  qu3e  significant  motum  localem,  et  ab  intrinseco,  scilicet  verbum 


QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR.  213 

intraiidl,  exeiindi,  amhidandi,  qucerendi,  revertendi,  veniendi,  vadendi, 
€t  assumendi.  Hiiie  enim  dici  non  possunt  de  re,  quse  seipsam  movere 
non  potest,  sed  ab  alio  tantum  moveri.  —  Ex  his  etiam,  inquit  Sua- 
rez,  sumitur  optima  ratio  quam  attigit  Gregorius  :  quia  omnes  dae- 
monuin  motus,  et  itinera  ad  malum  finem,  seilicet  perniciem  homi- 
num  ordinantur,  juxta  illud  circuivi  terram,  ei  perambulavi  eam : 
«rgo  dici  non  potest,  quod  illi  motus  a  solo  Deo  specialiter  fiant  ad 
arbitrium  ipsius  dsemonis  ;  impium  enim  esset  ita  de  Deo  existimare: 
erg"o  necesse  est  fateri  ab  ipsis  dsemonibus  se  moventibus  fieri.  Pro- 
batur  consequentia,  quia  si  Angelus  non  se  movet ;  multo  minus  unus 
Angelus  poterit  movere  alium  :  ergo  a  solo  Deo  moveri  poterit,  et  ut 
talis  motus  non  sit  Angelo  violentus  vel  neeessarius,  oportebit  Deum 
tune  solum  movere  Angelum  cum  ipse  moveri  vult,  ae  proinde  ipsum 
solum  dueere  djiemones  quando  ipsi  tentare  nos  volunt ;  quod  repu- 
g'nat  preefatis  Scriptume  textibus. 

Conclusionem  probat  Doctor  loco  laudato  hac  ratlone  :  quotiescum- 
que  aliquid  habet  potentiam  ad  acquirendum  aliquid  per  motum, 
perfectio  est  in  eo  quod  habeat  quoque  potentiam  activam,  per  quam 
possit  illud  acquirere  :  at  vero  Angelus  habet  potentiam  passivam  ad 
motum  localem,  ut  mox  diximus,  siquidem  Angelus  est  subjectum  sui 
motus  :  ergo  illi  non  est  deneganda  activa  :  quandoquidem,  ut  ait 
Aristoteles,  dignifieanda  est  natura  quantum  apparentia  permittunt. 
Patet  consequentia,  quia  Angelus  non  est  minoris  eonditionis  quam 
res  corporese,  et  inferiores  creatur?e  ;  immo  est  illis  longe  nobilior  : 
atqui  in  illis  cum  potentia  receptiva  alicujus  perfectioniS;  simul  etiam 
reperitur  aetiva  virtus,  ut  patet  In  animantibus,  in  quibus  est  quoque 
potentia  passiva,  et  activa  ad  augmentum,  et  operationes  sensuum, 
«t  ad  seipsos  movendum  :  patet  etiam  in  rebus  inanimatis,  nam  ex 
€0,  quod  gravia  habeant  potentiam  passivam,  ut  sint  in  centro,  habent 
etiam  potentiam  activam,  ut  possint  illud  acquirere  :  ergo  multo  ma- 
gis  si  sit  in  Angelo  potentia  passiva,  gaudet  quoque  activa;  quidni 
autem  moveret  se,  si  ad  movendum  aliam  virtutem  activam  habeat? 
—  Confirmatur,  quia  movere  se  est  gradus  vitse,  quo  Angeli  fruuntur: 
■ergo  movent  se.  Insuper,  Angeli  sunt  viventes  perfectissimi,  et  natu- 
raliter  non  sunt  ubique,  et  ideo  mutationis  localis  capaces  sunt :  ergo 
possunt  illam  in  se  efficere.  Probatur  consequentia,  quia  supposita 
Imperfectione  propriae  limitationis,  ad  perfectionem  vitse  pertinet  fa- 
cultas  intrinseea  se  movendi,  cujus  argumentum  est,  quia  inferiora 
viventia  si  participant  cognitionem  non  solum  intellectualem,  sed 
«tiam  sensitivam,  perfectam  virtutem  habent  se  movendi  localiter : 
quis  ergo  dubitabit  Angelos  multo  perfectius  movere  se  posse,  prse- 
sertim  eum  in  hoc  nuUa    sit    difficultas,  vel    apparens    repugnantia  ? 

Objicies:  nihil  idem  secundum  idem  potest  esse  in  potentia,  et 
aetu  simul :  sed  movens  qua  movens^  est  in  potentia  ad  motum,  et 
■quod  movetur  ut  sie,  est  in  aetu  motus,  seu  habet  motum  aetu:  ergo 
nihil  idem  indivisibile  potest  esse  simul  movens,  et  motum,  seu  po- 
test  simul  movere,  et  moveri,  et  consequenter  Angelus  nequit  se  mo- 
vere.  Confirmatur,  quia  aliquse  differentise  eontrahentes,  ac  dividen- 
tes  ens  finitum  ut  sic,  sunt  incompossibiles  in  eodem,  ut  patet  de 
differentiis,  quibus  eontrahitur  ens  ad  substantiam,  et  aceidens :  ergo 


214  QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR. 

a  pari,  differentiae  actus,  et  potenti?e,  quibus  eontrahitur  ens  ut  sic, 
nequeunt  reperiri  in  eodem.  —  Negat  majorem  Doctor  :  sed  illam 
distingiio:  nihil  potest  esse  in  potentia,  prout  dicit  carentiain  actus^ 
et  in  actu  simul,  concado  majorem  :  nihil  potest  esse  in  potentia  vir- 
tuali  producendi,  aut  suscipiendi  actura,  et  simul  in  actu  formali, 
idest,  simul  liabere  actum  formalem,  nego  mojorem.  Similiter  distinguO' 
minorem:  sed  quod  movetur  est  in  potentia  ad  illud  quod  movetur, 
prout  potentia  dicit  talem  carentiam  pro  illo  instanti,  aut  tempore  quo- 
movetur,  et  quod  movet  est  in  actu ;  idest,  habet  actum  oppositum 
isti  carentiae,  nego  minorem:  est  in  potentia,  prout  potentia  non  dieit 
talem  carentiam,  et  in  actu  simul,  concedo  minorcm,  et  nego  conse- 
qucntiam.  Ad  con/irmationem  dicit  Doctor,  quod  omnino  opposita  di- 
videntia  ens,  quae  vere  opposita  sunt,  realiter  nequeant  reperiri  in. 
eodem ;  et  consequenter,  quod  esse  in  actu,  et  poteutia,  prout  sunt 
differenti?e  entis  sic  oppositfe,  nequeant  reperiri  in  e  dem  ;  sed  nego, 
quod  talia  reperiantur  in  eodem.  Itaque  quando  dividitur  ens  finitumy 
ut  sic,  in  ens  in  aetu,  et  ens  in  potentia,  non  accipitur  ibi  ens  in. 
potentia  pro  ente  productivo,  aut  susceptivo  alicujus,  et  ens  in  aciu 
pro  ente  habente  talem  actum,  alias  materia  prima  non  posset  simul 
eum  forma  habere  potentiam  susceptivam  ejus,  et  quia  alias  male  sie 
divideretur,  et  absque  fundamento,  et  contra  veritatem  :  sed  ibi  acci- 
pitur  ens  in  potentia  pro  ente  possibili  non  actu  existente,  et  ens  iii 
actu  pro  ente  actu  existente ;  evidens  autem  est,  quod  omne  ens  sit^ 
aut  in  actu,  aut  in  potentia  hoc  modo,  et  quod  nullum  ens  sit  simul 
in  actu,  ac  in  potentia  hoc  modo. 

DiCES  2  :  In  illo  qui  se  movet,  debet  distingui  pars  se  movens  a 
parte  per  se  mota  :  sed  in  Angelo  nequit  assignari  pars  movens,  et 
pars  mota :  ergo  non  se  movet.  Probatur  major  tum  auctoritate  Ari- 
stotelis,  libro  Physicorum ;  tum  etiam  ratione,  quia  si  una  pars  mo- 
veret  alteram,  sequeretur  quod  totum  simul  quiesceret .  ad  quietem 
unius  partis,  et  non  quiesceret  ad  motum  alterius.  — Respondeo,  ma- 
Jorem  esse  veram  de  substantia  coi-porea  moTente  se  motu  organico, 
in  ea  siquidem  htec  concurrunt  ad  motum,  nempe  cognitio  quae  priino 
movet  parteai  illam  corporis  quai  primo  impellitur,  quia  potentia  mo- 
tiva  concurrens  ad  talem  motum  est  organica,  et  consequenter  non 
solum  distinguitur  ab  anima  realiter  quse  est  primum  movens,  sed 
etiam  fortassis  ipsamet  potentia  organica  residet  in  aliqua  parte  cor- 
poris,  et  primo  movere  debet  aliquam  aliam  partem.  Sed  ex  hoc  non 
sequitur  quod  quidquid  aliud  moveatur  a  se  alio  motu  non  organico- 
debeat  habere  duas  partes  realiter  distinctas,  ut  patet  in  gravibus,  et 
levibus,  in  quibus  qu3?libet  pars  movet,  et  movetur,  quia  quselibet 
pars  habet  intrinsecum  principium  acti^nim,  et  passivum  sui  motus. 
Unde  non  mii-um  si  in  Angelis,  quorum  substantia  est  indivisibilis, 
ad  eorum  motum  non  ita  requiratur  uua  pars  movens,  et  altera  mota. 
Adde  quod  in  eis  etiam,  saltem  metaphorice,  assignari  possit  par& 
movens,  et  mota ;  nam  eorum    substantia    movetur    per   voluntatem. 

Objicies  3.  Potentia  naturalis  Augeli  debet  ordinari  ad  aliquem 
finem  naturalem  juxta  naturalem  ordinem  Universi :  sed  potentia  mo- 
tiva  secundum  locum  respectu  ipsius  Angeli  ad  nuUum  finem  natu- 
ralem  potest  deservire  :  ergo  non  est  in  illo.  Probatur  minor:  Angelus- 


QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR.  215 

numquam  movctur  propter  sui  indigentiain,  neque  (^tiam  propter  in- 
digentiam  naturalem  aliarum  rerum,  eo  quod  universae  res  inferiores 
sufficienter  adjuventur  ex  motibus  ca^lestium  corporum  ;  imo  et  ipse 
homo,  quod  attinet  ad  corpus,  et  ad  oinnes  potentias  animalcs,  suffi- 
cienter  etiam  juvatur  in  suis  operationibus  ex  ca^lcstibus  motibus  ; 
quod  vero  attinet  ad  mentem,  immediate  subjicitur  ipsi  Deo,  qui  so- 
lus  potest  immediate  contingerc  intcllectum,  et  voluntatem  :  crgo  su- 
perfiua  est  liujusinodi  naturalis  virtus  motiva  secundum  locum  re- 
spectu  ipsius  Angeli.  —  Nego  minorem,  illa  nanique  potentia  activa 
non  est  in  A'ng-clo  frustranea,  tum  quia  ipsa  indiget  ut  rerum  singu- 
larium  species  a  rebus  sibi  remotis  per  suum  ad  eas  accessum  possifc 
aecipcre:  tum  etiam  ut  operationes  aliquas  ad  Universi  moderationem 
spectantes  possit  cxercere,  quas  aliter  non  posset  exercere :  tum  de- 
nique,  quia  motus  ille  maxime  dicit  libertatem  angelicam,  qua  possit 
de  loco  in  locum  se  transferre. 

Objicies  denique:  relationes  oppositse  non  possunt  eidem  extremo 
reali  competere  :  sed  relationes  moventis,  et  moti  sunt  oppositae :  ergo 
idem  Angelo  convenire  nequeunt.  —  Respondeo  cum  Doctore,  in  2. 
dist.  25.,  quod  relationes  sunt  triplicis  gencris:  Qucedam  enim  sunt, 
quae  repugnant  inter  se,  non  ex  eo  quod  iion  possint  esse  in  eodcm 
fundamento,  sed  quia  aliquaj  illarum  includunt  essentialem  depi^n- 
dentiam  ;  sicut  relationes  causiie,  et  causati :  et  quia  idem  non  potcst 
dependere  essentialiter  a  selpso ,  ideo  istse  relationes  non  possunt 
eidem  convenire.  Alice  sunt  reiationes,  quse  includunt  essentialem  or- 
dinem  originis,  ut  sunt  relationes  producentis  ad  productum,  et  sic 
implicat,  quod  idem  sit  producens,  et  productum.  Alim  autem  rela- 
tiones  sunt  (uti  moventis,  et  moti)  qu8e  nec  includunt  dependentiam 
cssentialem,  nec  originem,  et  ideo  possunt  fundari  in  eadem  natura, 
et  in  eodem  supposito,  nec  arguunt  nisi  dependentiam  accidentalem. 
Neque  ex  hoc  sequitur,  quod  ista  relatio  sit  ejusdem  ad  seipsum, 
quamvis  eadem  voluntas,  et  idem  Angelus  sit  movens,  et  motus : 
nam  si  Angelus  consideretur  ut  causans  motum  in  se,  fundat  rela- 
tionem  moventis  ;  si  autem  consideretur  Angelus  prsecise  quatenus 
recipit  motum  in  se,  tunc  fundat  relationem  moti,  et  sic  tantum  re- 
quiritur,  quod  illa  forma,  ratione  cujus  Angelus  movetur,  nempe  motio 
passiva,  sit  realiter  distincta  ab  ipso  Angelo  raovente,  ct  moto.  Htcc 
Doctor. 

Ex  His  coLLiaE  PRiMO,  quod  potentia  locoinotiva  Angeli  ab  ejiis 
substantia  non  sit  distincta  realiter:  distinctio  namque  ista  esset  om- 
nino  superflua,  quippe  cum  non  idem  inferendum  sit  de  potentia  lcco 
motiva  Angeli,  ac  hominis  ;  siquidem  cum  potentia  locomotiva  liomi- 
nis  sit  organica,  pendeatque  a  facultate  externa,  et  corporca,  haud 
dubium  est  illam  esse  ab  anima  rationali  realiter  distinctain  :  secus 
autem  est  de  Angelis,  qui  cum  corporis,  et  facultatis  corporene  sint 
expertes,  non  apparet  qua  ratione  eorum  locomotiva  potentia  realifccr 
distinguatur,  tum  ab  Angeli  substantia,  tum  ab  ejus  voluntate  ;  pro- 
babilius  igitur  mihi  videtur  illam  eamdem  esse  omnino  cum  volun- 
tate  ;  quippe  cnm  non  sint  multiplicandse  facultates  absque  necessi- 
tate ;  nuUa  autem  apparet  neeessitas  admittendi  facultatem  locomo- 
tivam  ab  angelica  voluntate  distinctam  ;  siquidem  angelica   voluntass 


216  QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR. 

habet  suaiu  eiititatem,  et  substaiitiam  sibi  subordinatain  quantum  ad 
locum,  et  motum  ;  et  consequenter  sola  sufficere  potest  ad  efficien- 
dum  motum,  et  suam  propriam  substantiam  alicubi  movendam,  et  lo- 
candam . 

CoLLiGE  SEcrxDO,  Angelum  quemlibet  moveri  posse  a  Deo  extrin- 
sece,  ita  ut  ipse  solum  concurrat  passive  ad  talem  motum  :  tum  quia 
id  non  repugnat  ex  parte  ipsius  Angeli,  cum  non  sit  ubique,  et  mo- 
veri  possit,  nec  moventi  resistat ;  et  quamvis  resisteret,  ejus  resisten- 
tia,  quoniam  est  finita,  posset  superari  ab  agente  majoris  virtutis. 
Neque  etiam  repugnat  ex  parte  motus  localis  absolute,  et  in  communi, 
quia  motus  Angeli  non  est  vitalis,  et  ex  consequenti  non  postulat, 
quod  necessario  fiat  a  principio  intrinseco  ipsius  mobilis.  Xeque  de- 
nique  repugnat  ex  parte  agenth^  quia  vel  Angelo  superiori,  vel  sal- 
tem  Deo  non  deest  virtus  ad  hujusmodi  eftectum,  neque  in  eo  invol- 
vitur  aliqua  imperfectio,  quse  Deum  dedeceat :  ergo  Deus  Angelum 
per  se  movere  potest.  Posset  etiam  Angelus  superior  movere  inferio- 
rem,  etiam  resistentem  propter  majorem  in  illo  virtutem,  sicut  animal 
lortius  movet  minus  forte,  etiam  invitum.  Sic  Magi,  qui  daemones 
habent  potentiores,  aliorum  machinationes  evertunt,  uno  scilicet  dse- 
mone  superiori  alium  inferiorem  coerceute  :  sic  etiam  doemones  ani- 
raaS  damnatas  indubie  invitas  rapiunt  ad  infernum.  Qualiter  autem 
id  fiat,  non  ita  facile  est  determinare;  verisimile  tamen  apparet,  quod 
Angelus  potentior  se  uniat,  et  quodammodo  alliget  inferiori,  quo  po- 
sito  sequitur  ipsius  quies  vel  motus,  prout  Angelus  alligans  quiescit, 
vel  movet  seipsum  :  sicut  enim  Angelus  superior  se  potest  ad  certum 
locum  determinare,  et  alligare,  sic  non  apparet  cur  non  possit  alteri 
spiritui  se  pariter  alligare,  ut  eum  deferat,  et  detineat  quolibet,  et 
quamdiu  lilDuerit.  Quod  si  spiritus  alterum  alligans  nou  sit,  vel  ma- 
neat  ipsi  alligato  praesens  ;  facilius  explicatur  illa  alligatio  dicendo, 
quod  fiat  tantum  a  Deo,  moraliter  autem  a  spiritu,  prout  Sancti  non- 
nulli  referuntur  imperio  suo  detinuisse  dsemonia  ;  qualiter  etiam  An- 
gelus  Raphael  dicitur  alligasse  dsemonem  Asmodeum  in  deserto. 

QU/ESTIO  SECUNDA. 

QUALIS,  ET  QUOTUPLEX   DISTINGUI  POSSIT  MOTUS 

AXGELICUS. 

XoTAXDUM  1.  Motum  localem  solito  quadruplicem  distingui,  nempe 
Continuum,  Discretum,  Successivum,  et  Instantaneum.  Continuus  di- 
citur  ille,  in  quo  mobile  per  partes  deserit  terminum  a  quo,  et  acqui- 
rit  terminum  ad  quem.  Discretus  e  contra  ille  est  in  quo  mobile  de- 
serit  totum  simul  terminum  a  quo,  et  immediate  acquirit  simul  totum 
terminum  ad  quem  ;  ita  tamen  ut  in  ultimo  suo  esse  in  termino  a 
quo  veluti  quiescere  videatur,  antequam  immediate  inexistat  termino 
ad  quem  per  primum  sui  esse  in  illo.  Successivus  idem  est  omnino 
cum  continuo,  nisi  forte  in  hoc  invicem  discrepent,  quod  motus  con- 
tinuus  appelletur  ille,  quo  mobile  pertingit  ad  locum  suum  adaequa- 
tum  a  motore  intentum,  et  propositum  in  inca^ptione  motus :  succes- 
si\Tis  vero  sit  ille,  quo  mobile  interdum  non  pertingit  ad  locum  adse- 
quatum   propositum,    sed    in  medio    subsistit ;  unde    fit    quod   omnis 


^ 


QUOMODO   ANGELI   MOVEANTUR.  217 

motus  contiiums  sit  etiam  successivus  ;  omnis  vero  successivus  hae 
ratione  dici  non  debeat  continuus.  Instantaneus  denique  dicitur  ille 
motus,  quo  mnbile  deserit  terminum  a  quo,  et  acquirit  terminum  ad 
quem  eodem  momento ;  ita  ut  haec  unius  termini  abjectio,  et  alterius 
acquisitio  uni  tantum  instanti  nostri  temporis  coexistat.  Hinc  apparet, 
quod  motus  continuus  discreto,  et  successivus  instantaneo  directe  op- 
ponatur.  Qu:x'rimus  ergo  an  hoc  duplici,  seu  quadruplici  motu  locali 
Angeli  moveantur. 

NoTANDU.Ai  2.  Divisibilitatem  motus  ex  triplici  capite  maxime  esse 
repetendam.  Primo  quidem  ex  parte  mobilis,  quando  nempe  illud  est 
extensum  et  divisibile,  habetque  partes  extensas,  ita  quod  una  moveri 
non  possit  nisi  post  alteram,  qualis  est  motus  animalis.  Secundo,  ex 
parte  spatii  extensi,  et  habentis  varias  partes  quarum  una  decurri  non 
potest  nisi  post  aliam,  puta  aer  medius  inter  cselum,  et  terram.  Tertlo 
ex  parte  durationis  temporanese  ;  cum  enim  tempus  sit  mensura  mo- 
tus  secundum  prius  et  posterius,  ac  proinde  secundum  successionem, 
necessum  est,  quod  mensuratum  sit  divisibile,  quando  mensura  est 
divisibilis.  Hinc  toties  motus  dicendus  est  divisibilis,  quoties  mobile 
partes  habet  distinctas,  aut  spatium  ita  protensum  et  dispositum  est, 
ut  una  pars  prius  decurri  non  debeat  quin  decurratur  altera;  vel  dum 
motus  per  aliquam  temporis  successionem  durat :  non  est  autem  ne- 
cesse,  quod  hiec  tria  simul  concurrant,  ut  motum  vere  divisibilem 
constituant,  sed  sufficit  quod  alterutrum  intercedat  in  ipso  motu.  Cer- 
tum  est  autem,  qiiod  angelicus  motus  dici  nequeat  divisibilis  ex  parte 
ipsius  Angeli,  cum  ejus  substantia  sit  omnino  indivisibilis :  an  autem 
divisibilitatem  obtineat  a  spatio  quod  decurritur,  vel  a  tempore  quo 
durat,  hic  est  resolvendum. 

NoTANDUM  3.  Motum  considerari  posse  dupliciter:  primo  quidem 
in  genere,  et  quatenus  complectitur  omnem  transitum  a  termino  a 
quo  ad  terminum  ad  quem  ;  sive  ille  transitus  supponat  aliquid  me- 
dians  inter  utrumque  terminum,  sive  non.  Secundo  in  specie,  prout 
revera  significat,  non  solum  oinnem  talem  transitum,  sed  et  medium 
inter  utrumque  terminum,  quod  mobile  debeat  pertransire,  ut  a  ter- 
mino  a  quo  pertranseat  ad  terminum  ad  quem.  Prior  dicitur  potius 
niutatio,  quam  motus,  complectiturque  omnes  illas  mutationes  instan- 
taneas  generationis  et  corruptionis,  illuminationis  et  tenebrarum,  ete. 
quas  Philosophi  motum  solent  appellare,  sed  laxius  et  minus  proprie 
usurpato  vocabulo  motus.  Posterior  vero  tantum  significat  illam  ten- 
dentiam  mobilis  a  termino  a  quo  ad  terminum  ad  quem  per  spatium 
medians  inter  utrumque.  De  utroque  hic  erit  sermo.  Tria  namque  hic 
sunt  determinanda:  Primum,  an  Angelus  per  se  moveri  possit  localiter 
motu  continuo:  Secundum,an  moveri  queat  motu  discreto :  Tertium, 
an  in  instanti  possit  transire  ab  eodem  loco  ad  alterum  per  verum 
motum,  aut  solum  per  veram  mutationem. 

Conclusio    prima.  —  Angelus  potest  moveri  per  se  de 

LOCO    AD    LOCUM   MOTU    CONTINUO,    ET    SUCCESSIVO.    Ita    Doctor    iu     SC- 

cundum  dist.  2.  q.  9.  n.  8.  ubi  cum  dixisset  Angelum  posse  seipsum 
movere,  Quia  non  est  immensus,  et  illimitatus  ad  omnia  uhi:  ergo 
potest  mutari  ab  uno  ubi  ad  aliud :    addit:  et   quod   continue,  patet : 


218  QUOMODO    ANGELI   MOVEANTUR. 

quia  infer  duo  ubi  sunt  infinita  uhi  viedia,  quod  prohatur  ex  continuo 
motu  corporis  per  omnia  illa  uhi ;  per  mnnia  autem  illa  potest  Angelus 
tirinsire,  ita  quod  in  nullo  illorum  uhi  sit  nisi  indivisihiliter,  et  per 
consequens  non  potest  omnia  illa  pertransire  nisi  continue  moveatur. 
Quibus  Doctor  non  solum  affirmat  Angelum  posse  moveri,  sed  etiam 
quod  moveri  possit  continuc  absque  intermissione  ulla  per  aliquod 
tempus,  puta  per  quadrantem,  aut  horam,  aut  diem :  quod  utique 
probat,  quia  inter  duo  loca,  a  quorum  uno  ad  alterum  potest  moveri 
Angelus,  ita  ut  necessario  debeat  relinquere  loeum  priorem  priusquam 
posteriorem  acquirat,  sunt  vel  infinita  loca  acquisibilia  successive, 
ex  hypothesi,  quod  dentur  inilnit-ce  partes  in  continuo,  sive  actu,  sive 
poteutia,  ut  communiter  conceditur ;  aut  saltem  sunt  plurima  loca 
interinedia  successive,  et  continue  acquisibilia,  alioquin  corpus  non 
posset  successive,  et  continue  moveri  ab  uno  loco  ad  alium  :  ergo 
Angelus  moveudo  se  ab  uno  loco  ad  alterum,  potest  continue  per  illa 
loca  intermedia  seipsum  successive,  e:;  continue  niovere.  —  Confinnat 
Doctor  hanc  rationem  ex  eo  quod  si  Angelus  non  posset  continue  sei- 
psum  movere  sicut  et  corpora,  maxime  quia  substantia  ejus  est  spi- 
ritualis  et  indivisibilis  :  sed  htec  ratio  non  officit ;  aniina  namque 
rationalis  est  pariter  substantia  omnino  inaivisibilis,  separata  tamen 
a  corpore  moveri  potest  localiter,  idque  motu  continuo  :  Iriw,  inquit, 
Anima  Christi  heatissinia  movehatur  localiter,  quia  descendit  ad  Inferos, 
sicut  dicit  articulus  fidei :  Paiet  etiam  ex  Scriptura,  quod  Angeli  mit- 
tehantur  quandoque  cum  corpore  assumpto,  et  si  tunc  cum  corpore  mo- 
vehantur,  videtur  quod  tunc  fuerit  aliqua  motio  passiva  ipsorum,  cdia 
formaliter  ah  ipsa  motione  passiva  ipsius  corporis,  quia  non  erant  for- 
rnaliter  aliquid  ipsius  corporLs.  Similiter  credihile  est,  quod  frequenter 
missi  sint  sine  corpore,  sicnt  de  illo  misso  ad  Joseph  de  conceptu  heatce 
Marire  duhitantem. 

Probatur:  Angelus  potest  suceessive  deserere  locum  aliquem,  et 
eodem  modo  acquirere  alterum  sine  uUa  interruptione  :  ergo  pot^st 
moveri  de  loco  ad  locum  continue.  Consequentia  patet.  Probatur  an- 
tecedens:  quando  Angelus  est  in  loco  minori,  eo  qui  sibi  est  ad^equa- 
tus,  potest  paulatim,  et  successive  deserere  partem  ejus,  itaut  remaneat 
in  minori,  et  acquirere  majorem  intra  latitudinem  loci  adsequati :  ergo 
etiam  potest  successive,  et  per  partes  deserere  totum  locum  in  quo 
est,  seipsum  transferendo  eodem  modo  ad  alteram  locum  totalem.  Patet 
haec  consequeutia,  nulla  enim  apparet  ratio  cur  non  possit  Angelus^ 
hoc  modo  deserere,  et  acquirere  locum  totalem  sicut  partialem.  Pro- 
batur  antecedens:  Angelus  libere  sese  applicat  majori,  aut  minori  loca 
intra  laiitudinem  loci  sibi  adaequati  :  ergo  etiam  postquam  est  in  ali- 
quo  loco  minori  adsequato,  potest  aut  deserere  partem  ejus,  non  simul, 
sed  per  partes,  aut  extendi  ad  majorem  locum,  non  enim  potest  aliter 
intelligi  quomodo  sit  Angelo  liberum,  postquam  est  in  loco  sese  vel 
ad  minorem  locum  arctare,  vel  ad  majorem  proteudere  intra  latitudinem 
sui  loci  adsequati.  Deinde,  si  repugnaret  Angelo  moveri  motu  eontinuo, 
et  successivo,  maxime  quia  ejus  substantia  est  indivisibilis :  sed  anima 
rationalis  quamvis  sit  indivisibilis  potest  successive  deserere  partem 
aliquam  materice  illius,  quam  informat,  quando  nempe  aliqua  pars- 
corporis  successive  corrumpitur,  et  tabescit :    similiter  extendi  potest 


QUOMODO  ANGELl  MOVEANTUR.  219 

ad  informandam  novani  partem  substantia^,  quoe  per  continuam  nutri- 
tionem  aggeneratur :  ergo  pari  ratione  poterlt  Ang-elus,  non  obstante 
sua  indivisibilitate,  aut  desorere  partem  ejus  loci  adsequati  in  quo  est, 
aut  se  exLcndere  ad  alias  ejusdein  loei  partes  successive  acquirendas. 
Confirmatiir ,  non  magis  repugnat  Angeli  indivisibilitati  acquirere 
Jocum  extensum  successive,  quam  esse  in  loco  extenso,  et  indivisi- 
bili :  sed  secundum  est  possibile  :  ergo  et  p/imum.  —  Denique  Angelus- 
potest  transire  ab  uno  loco  ad  alterum  transeundo  per  omnia  loca 
intermedia,  nullum  relinquendo  impertransitum,  et  in  eorum  nullo 
quiescendo  :  ergo  potest  moveri  motu  continuo,  et  successi^o.  Conse- 
quentia  patet,  quia  non  potest  moveri  per  omnia  illa  media  ubi  nulla 
media  quiete,  nisi  motu  continuo,  ac  successivo.  Antecedens  vero  pro- 
batur,  quia  corpus  potest  omnia  illa  media  transire :  ergo  et  Angelus. 
Patet  consequentia,  quia  in  hoc  minor  repugnantia  apparet .  Item  ad 
continuitatem,  et  successionem  motus  suflicit  divisibilitas  spatii:  ergo 
Angelo,  etsi  indivisibilis  sit,  non  repugnat  moveri  continue.  Conse- 
quentia  est  aperta,  prtesertim  cum  Angelus  possit  in  loco  divisibili 
existere.  Antecedens  vero  patet  ex  secundo  Notabili. 

DrcES  1:  Angelus  est  indivisibilis  secunduin  substantiam  :  ergo  non 
potest  moveri  motu  continuo.  Probatur  sequela,  nam  ad  motum  con- 
tinuum  rcquiritur,  quod  movens  sit  partim  in  termino  a  quo,  et  ter- 
mino  ad  quem  :  quia  quod  movetur,  non  movetur  quando  est  in  ter- 
mino  a  quo,  tunc  enim  quiescit,  neque  quando  est  in  termino  ad  qucin, 
quia  jam  mutatum  est :  ergo  quod  movetur  continue,  partim  debet 
esse  in  termino  a  quo,  et  partim  in  termino  ad  quem  :  sed  Angelus 
est  impartibilis:  ergo  non  potest  moveri  localiter  continue.  Confirma- 
tur,  quiainobili  indivisibili  debet  correspondere  locus  indivisibilis  : 
ergo  si  Angelus  pertransit  continue  aliquod  spatium,  necessarium  erit,, 
quod  suo  transitu  numeret  infinita  indivisibilia,  quse  sunt  in  spatio, 
attingendo  unum  post  alterum,  quod  tamen  est  impossibile  ;  quoniani 
multitudo,  quse  potest  numerando  pertransiri,  habet  terminum,  et  ex 
consequenti  non  est  infinita.  —  Bespondet  Doctor  loco  supra  laudato, 
num.  36:  Quando  dicitur,  quod  Angelus  non  possit  moveri,  quia  cst 
indivisibilis,  quamvis  potest  faciliter  responderi,  quod  Angelus  occupat 
locuni  divisibilem,  et  ideo  respectu  loci  se  habet,  ac  si  esset  divisibilis, 
aut  si  occupat  locum  punctalem,  et  ita  impunctaliter  existens  non  po- 
test  continue  moveri,  ut  semper  liabeat  esse  punctale;  tamen  quia  non 
videtur  ratio  quare  negatur  indivisibile  moveri,  etiamsi  esset  indivisibile 
quantitatis  pcr  se  existens :  idco  potest  concedi,  quod  Angelus  habens 
ubi  punctale  'potest  continue  moveri,  ut  in  j^uncto  semper  existens.  Inde 
probat  indivisibile  posse  moveri  localiter  etiam  continue,  ut  constat 
ex  motu  sph[erse,  et  cubi  super  perfecte  planum  :  quoniam,  inquit, 
divisibilitas,  et  successio  motus  provenit  ex  divisibilitate  mobilis,  vel 
spatii,  quorum  alterutrum  ad  motus  divisibilitatem  et  successionem 
sufficit. 

DiCES  2:  Successio  continua  in  motu  oritur  ex  resistentia  mobilis- 
ad  motorem,  vel  medii  per  quod  fit  motus  ad  ipsum  mobile,  quod  per 
ipsum  movetur,  vel  medii  ad  motorem,  qui  per  ipsum  movet :  sed 
nullo  ex  his  capitibus  potest  esse  suceessio  in  motu  Angeli :  ergo  mo- 
tus  ejus  nequit  esse  successiviis  continue.  Probatur  miiior,  quia  iion 


220  QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR. 

ex  priino  capite,  quandoquidem  mobile  hic  sit  Angelus,  et  idem  An- 
gelus  est  motor  quando  movet  se  :  Angelus  autem  sibi  ipsi  non  resi- 
stit.  Non  etiam  ex  secundo,  aut  tertio  capite,  quia  medium  per  quod 
fit  motus  angelicus  non  resistit  Angelo  ut  motori,  aut  ut  mobili,  quan- 
doquidem  Angelus  posset  movere  se  per  medium  penetrando  ipsum 
sine  ulla  motione  medii.  Confinnatur^  quia  corpus  per  medium  va- 
cuum  non  moveretur  successive,  quandoquidem  tale  medium  non  re- 
sist?ret  ipsi :  sed  medium  plenum  non  magis  resistit  Angelo,  quam 
medium  vacuum  resisteret  corpori :  ergo  Angelus  nequit  moveri  suc- 
cessive  per  ullum  medium,  sive  corporeum,  sive  vacuum.  —  Negat 
minorem  Doctor  loco  laudato  n.  40.  ubi  duplicem  distinguit  succes- 
sionem  in  motu,  aliam  qu?e  ipsi  convenit  ratione  spatii,  alteram  quse 
ipsi  tribuitur  ex  resistentia  medii,  quod  facile  non  potest  decurri,  puta 
propter  suam  crassitiem,  qua  fit  ut  facile  mobili  non  cedat.  Prima  est 
essentialis;  secunda  accidentalis.  Essentialis  convenit  illi  ratione  spatii 
cujus  cum  partes  non  sint  simul,  etiam  simul  non  possunt  decurri,  et 
pertransiri,  quapropter  necessum  est,  quod  mobile  quodcumque  sue- 
cessive  pertranseat,  unam  post  aliam  decurrendo  :  sic  Angelus  a  Caelo 
in  terram  descendens  necessario  debet  medium  aerem  successive  de- 
currere.  Successio  vero  accidentalis,  quse  proveuit,  vel  ex  resistentia 
medii,  aut  ex  majori,  vel  minori  impedimento  ex  parte  ipsius  vincendo, 
non  potest  habere  locum  in  Angelo  ;  quippe  nec  medium  ipsi  potest 
resistere,  nec  in  eo  aliquod  esse  impedimentum  ratione  cujus  velocius, 
vel  tardius  terminum  acquirat.  Inde  concludit  Doctor  n.  43.  quod 
fieri  potest  motus  successivus  in  vacuo,  loquendo  de  successione  es- 
sentiali,  quia  nempe  motus  ille  corresponderet  partibus  loci  repleti ; 
non  esset  tamen  successivus  accidentalis,  quippe  non  haberet  majo- 
rem  vel  minorem  velocitatem.  «  omnino  enim,  inquit  Doctor,  nullam 
«.  velocitatem  aut  tarditatem  superadditam  haberet  mobile  in  vacuo, 
«  sicut  haberet  in  pleno;  ratione  videlicet  spatii  facilius  aut  diffici- 
«  lius  cedentis  mobili  ». 

DiCES  3:  Si  Angelus  moveretur  continue,  sequeretur  inferiorem 
Angelum  pari  velocitate  moveri  cum  superiori  Angelo,  quamvis  uter- 
que  omnem  suam  virtutem  locomotricem  explicaret :  sed  consequens 
videtur  absurdum:  ergo  et  illud  unde  sequitur.  Minor  patet,  quo  enim 
agens  majorem  habet  virtutem,  ceteris  paribus,  praestantiorem  effectum 
debet  edere  :  cum  igitur  Angelus  superior  pniestantiori  natura,  adeo- 
que  vegetiori  facultate  locomotiva  poUeat,  quam  inferior,  evidens  est, 
quod  si  uterque  oranem  suam  movendi  virtutem  locomotivam  expli- 
cet,  superior  velociori  et  promptiori  motu  spatium  debeat  decurrere, 
et  terminum  ad  quem  obtinere.  Probatur  itaque  sequela  majoris:  si 
Angelus  superior  moveat  se  motu  continuo  et  successivo,  oportet  im- 
pendat  aliquod  temporis  spatium  in  illo  motu  perficiendo  ;  sed  quan- 
tumcumque  breve  foret  illud  spatium  temporis,  in  altero  jequali,  posset 
Angelus  inferior  eadem  velocitate  de  Caelo  ad  terram  descendere.  quippe 
cum  nullam  resistentiam  patiatur  ex  parte  spatii  a  qua  possit  in  motu 
aliquantulum  retardari :  ergo,  etc.  —  Respondeo  1.  negando  majo- 
rem:  siquidem,  ut  mox  dictum  est,  successio  motus  Angeli  non  so-" 
lum  petenda  est  ex  parte  spatii  resistsntis,  sed  etiam  ex  parte  illius 
ijpatii,   quatenus  est  divisibile^    habetque   partes    non    simul    positas, 


QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR.  221 

sed  extensas,  quarum  una  decurri  debet  post  alteram.  Respondeo  2.  ne- 
gari  posse  minorem;  quamquam  enim  unus  Angelus  alium  excedat 
in  virtute  locomotiva,  non  tamen  inferendum  est,  quod  altero  velo- 
cius  moveri  debeat;  posset  enim  Angeli  superioris  virtus  motiva  vir- 
tutem  inferioris  in  pluribus  aliis  excedere,  puta  quod  posset  majus 
corpus  movere,  vel  a?quale  majori  velocitate  agitare,  imo  ipsum  An- 
gelum  inferiorem  etiam  invitum  et  renitentem  loco  detinere,  et  prse- 
pedire  ne  moveati^' :  quemadmodum  v.  g.  non  sequitur,  quod  quam- 
quam  corpus  aliquod  luminosum  aliud  in  virtute  illuminativa  exce- 
dat,  quod  possit  velocius,  aut  citius  illuminare  ;  imo  id  videtur  fieri 
non  posse,  cum  utrumque  in  instanti  illuminet.  Satis  est  ergo  ad  illam 
diversitatem,  quod  luminosum  praestantius,  majus  lumen  diifundat,  et 
in  majorem  distautiam. 

Conclusio  secunda.  —  Ancielus  moveri  nox  potest  natu- 
KALiTER  MOTU  DiscRETo.  Hsec  cst  Doctoris  iu  2.  dist.  2.  qu.  11.  contra 
S.  Thomam,  et  nonnullos  ejus  sequaces. 

Probatur  :  moveri  motu  discreto  est  deserere  per  ultimum  suum 
esse,  totum  terminum  a  quo,  et  immediate  post  sine  ulla  saccessione 
acquirere  terminum  ad  quem  :  sed  hoc  prsestare  nequit  Angelus  na- 
turae  viribus :  ergo  moveri  nequit  motu  discreto.  Major  admittitur  ab 
adversariis.  Mhior  vero  probatur :  dari  nequeunt  duo  instantia  im- 
mediata  indivisibilia,  alioquin  sequeretur  dari  aliquid  compositum  ex 
indivisibilibus  :  sed  in  motu  discreto  necessarium  esset,  quod  exi.ste- 
rent  duo  instantia  immediata  ;  oporteret  enim  ut  daretur  ultimum  in- 
stans,  in  quo  Angelus  esset  in  termino  a  quo,  et  primum  instans,  in 
quo  fieret  prsesens  termino  ad  quem  :  sed  ultimum  instans  in  quo  An- 
gelus  est  in  termino  a  quo,  et  primum  instans,  in  quo  inexisteret  ter- 
mino  ad  quem,  necessario  debent  esse  duo  instantia  distincta  :  ergo 
fatendum  est  in  illo  motu  discreto  necessario  admittenda  esse  duo  in- 
stantia  immediata.  Minor  patet,  instantia  enim  illa  intrinseca  sunt 
oppositis  terminis,  nempe  termino  a  quo,  et  ad  quem  :  ergo  pariter 
debent  esse  opposita  et  distincta. 

Reponunt  Thomist^:,  quod  licet  in  tempore  nostro  diio  instantia 
non  possint  sibi  immediate  succedere,  bene  tamen  in  tempore  di- 
screto,  et  angelico,  quo  motus  diseretus,  et  operationes  liberae  Angeli 
mensurantur,  nam,  inquiunt,  tenipus  illud  nihil  aliud  est,  quam  indi- 
visibilium  durationum,  sive  instantium  numerus.  —  Contra,  unicui- 
que  illorum  instantium  temporis  discreti  respondet  aliquid  temporis 
nostri,  quodcumque  etenim  eorum  habet  durationemdeterminatam  etiam 
per  respectum,  et  ordinem  ad  nostrum  tempus,  siquidem  Deus  novit 
determinate,  et  distincte  quanta  esset  illius  discreti  motus  duratio  : 
sed  in  tempore  nostro  tantum  reperiuntur  partes  divisibiles,  sive  instan- 
tia  indivisibilia  continuativa  partium  divisibilium  temporis  ;  quodcum- 
que  vero  instans  motus  angelici  conferri  potest  aut  cum  parte  prse- 
terita,  aut  cum  futura  nostri  temporis :  ergo  necesse  est  quod  unicuique 
illorum  duorum  instantium  temporis  discreti  respondeat  in  tempore 
nostro,  vel  unicum  instans,  vel  quod  primo  instanti  temporis  discreti 
respondeat  prior  pars  temporis  nostri  cum  instanti  terminativo  illius, 
et  quod  secundo  respondeat   pars    temporis  subsequens  cum   instanti 


222  QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR. 

iJliiis  iiiitiativo:  idem  euim  instaus  iu  tempore  nostro  est  tenuinritivum 
prioris  partis,  et  iuitiativum  posterioris,  vel  saltem  sequitur,  quod  uni 
respondeat  solum  instans  temporis  uostri,  et  alteri  pars  ejusdem  tem- 
poris  ;  sed  utrumque  est  absurdum.  Primum  quidem,  sequeretur  enini 
11  la  duo  instantia  nostri  temporis  esse  sibi  invieem  immediata:  etenim 
si  inter  illa  mediaret  aliquod  tempus,  verificari  uon  posset,  quod  se- 
cundum  instans  motus  discreti  esset  primum  non  esse  Angeli  in  ter- 
mino  a  quo;  quippe  cum  in  illo  tempore  intermedio  ^rius  verum  fuisset 
dicere:  Angelus  non  est  in  termiuo  a  quo.  Adde  quod  sequeretur  An- 
gelum  immediate  non  transire  ab  uuo  termino  ad  alterum,  ut  volunt 
adversarii ;  necessarium  enim  esset,  quod  illo  tempore  intermedio, 
priusquam  pertingeret  terminum  ad  quem,  esset  in  aliquo  loeo  medio 
inter  utrumque  terminum,  nee  consequenter  deserendo  terminum  a 
quo  per  ultimum  sui  non  esse,  non  acquireret  terminum  ad  quem  per 
primum  sui  esse  in  eo.  Secundum  etiam  dici  nequit,  alias  sequeretur 
non  dari  aut  primum  esse  Angeli  in  tormino  ad  quem,  aut  ultimum 
esse  ejusdem  in  termino  a  quo,  quia  neque  datur  prima,  neque  ultima 
pars  temporis. 

Reponunt  2.  Non  videri  inconveniens,  quod  alicujus  r^n  incceptio, 
aut  desitio  indivisibilis  fiat  in  tempore,  quando  uon  sit  in  eo  per  se, 
et  tamquam  per  propriam  mensuram,  sed  tantum  per  accidens,  et  se- 
cundum  quamdam  coexistentiam;  quia  non  est  judicandum  de  natura 
durationis  alicujus  rei  per  ordinem  ad  quamcumque  aliam  durationem 
cui  coexistit,  sed  per  ordinem  ad  eam,  quir  habet  rationem  mensuri€ 
respectu  ipsius  ;  et  ita  existentia  Angeli  in  termino  a  quo  diceretnr 
desinere  indivisibiliter,  et  i^erultimum  sui  esse,  et  iji  t  n-mino  ad  quem 
incipere  per  primum  sui  esse,  quia  quod  ita  desinit,  et  incipit  per 
ordinem  ad  propriam  mensuram,  idest,  ad  tempus  discretum,  lieet  in- 
cipiat  aut  desinat  coexistendo  parti  divisibili  nostri  temporis,  non  mi- 
nus  incipit,  aut  desiuit  indivisibiliter.  Sicut  esse  substantiale  Angeli 
non  minus  incipit,  aut  desinit  indivisibiliter,  quam  existentia  in  loco, 
et  tamen  non  repugnat,  quod  suum  primum,  aut  ultimum  esse  co- 
existat  tempori  nostro,  alioqui  non  posset  unus  Angelus  creari  imme- 
diate  post  alium  per  respectum  ad  nostrum  tempus  ;  quia  si  creatio 
primi  Angeli  coexistit  instanti  nostri  temporis,  necessarium  erit,  quod 
creatio  secundi  coexistat  tempori,  eo  quod  in  tempore  nostro  non  den- 
tur  duo  instantia  immediata.  —  Contra  :  repuguat,  quod  acquisitio 
termini  ad  quem  coexistat  tempori  habenti  part?s,  et  fiat  simul,  et 
iudivisibiliter ;  nam  vel  illa  acquisitio  in  fieri  coexistit  secundum  se 
totam  toti  tempori,  et  secundum  diversas  partes  distinctis  partibus 
temporis,  ita  ut  tantum  una  illius  pars  respoudeat  uni  parfci  temporis, 
et  altera  alteri :  aut  tota  coexistit  simul  toti  tempori,  et  tota  singulis 
partibus:  sed  neutrum  dici  potest.  Xon  primum,  alioquin  sequeretur, 
quod  illa  acquisitio  non  fieret  tota  simul,  sed  successive,  et  per  partes, 
quod  in  motu  discreto  negant  adversarii,  Non  etiam  secundum,  etiam 
si  in  qualibet  parte  illius  temporis  sit  tota  acquisitio,  sequitur  quod  tiat 
infinities,  quia  in  quolibet  tempore  sunt  infinitae  partes  aliquotfe.  Adde 
quod  dure  medietates  temporis  non  possint  esse  simul ;  sed  adveniente 
secunda  recedit  prima,  idemque  dicendum  de  aliis  partibus:  ergo  illa 
termini  acquisitio  non  potest  simul  coexistere  totl  alicui  tempori. 


QUOMODO  ANGELl  MOVEANTUR.  223 

Probatur  secundo  Coaclusio:  motus  localis  essentialiter  est  traii- 
situs  medius  inter  duos  terminos:  sed  si  Ang-elus  deserat  simul  ter- 
minum  a  quo,  et  simul  etiam  acquirat  totum  terminum  ad  quem,  non 
potest  inter  duos  illos  terminos  mediare  aliquis  transitus :  ergo  neque 
sic  fieri  motus  localis  ab  uno  ad  alterum.  Major  constat:  omnis  enim 
motus,  maxime  localis,  est  via,  scu  tendentia  ab  uno  termino  ad 
a,lterum. 

Reponuxt  TiiOMiSTiE.  ipsam  desitionem  unius  termini,  et  acqui- 
sitionem  alterius  habere  rationem  viae,  et  tendentiai;  successio  enim, 
et  habitudo  unius  termini  ad  alium,  inquiunt,  habet  rationem  ali- 
cujus  medii.  —  Contra:  abjectio  unius  termini,  et  acquisitio  alterius 
non  sunt  extra  ipsos  terminos:  ergo  neutra  potest  habere  raticmem 
medii,  seu  transitus.  Antecedens  patct;  vel  enim  illa  abjectio,  et  acqui- 
sitio  sunt  simul  in  iermino  ad  quein,  vel  una  fit  in  termino  a  quo,  et 
altera  in  termino  ad  quem,  quia  cum  illa  abjectio,  et  acquisitio  ter- 
mini  sit  operatio  Angeli,  aut  operationem  supponat,  debet  reperiri  in 
altero  extremorum  simul,  vel  abjectio  debet  esse  in  uno,  et  acqui- 
sitio  in  altero.  Consequentia  etiam  est  evidens ;  nam  transitus  est 
quid  medium  inter  terminos ;  medium  autem  condistinguitur  ab  utro- 
que  extremo  sequaliter,  cum  non  magis  se  teneat  ex  parte  unius, 
quam  alterius. 

Reponunt  2.  Thomistae,  existentiam  in  termino  a  quo  posse  sumi 
dupliciter,  nempe  aut  secundum  se  et  absolute,  aut  ut  dicit  ordinem 
cujusdam  potentialitatis  ad  existentiam  in  termino  ad  quem  sibi  im- 
mediate  succedenti.  Si  sumatur  primo  modO:  verum  est  quod  Angelus 
dum  est  in  termino  a  quo  non  movetur:  si  autem  sumatur  secundo 
modo,  falsum  est;  quia  secundum  hanc  rationem  est  terminus  suc- 
eessionis  discretse,  in  qua  consistit  motus  discretus;  et  hoc  satis  est, 
ut  existentia  sic  sumpta  dicatur  inchoative  successio,  et  motus.  Simi- 
liter  existentia  in  termino  ad  quem  potest  dupliciter  sumi,  scilicet 
absolute,  vel  ut  dicit  ordinem  actuantis,  et  terminantis  potentialita- 
tem  quam  importat  existentia  in  termino  a  quo :  primo  modo  sumpta 
non  dicitur  motus;  sumpta  tamen  secuudo  modo  dicitur  motus  termi- 
native.  Ratio  vero  ob  quam  quselibet  ex  his  existentiis,  ut  dicit  or- 
dinem  ad  alteram,  potest  dici  motus  discretus ,  sumitur  ex  propria 
natura  hujus  motus,  nam  motus  discretus  nihil  est  aliud,  quam  nu- 
merus  diversarum  operationum,  ratione  quarum  Angelus  est  succes- 
sive  in  diversis  locis:  unde  sicut  numerum  componunt  unitates,  non 
quidem  absolute  consideratse,  sed  una  in  habitudine  ad  aliam;  sic 
etiam  motura  discretum  componunt  operationes  diversse,  non  absolute 
sumptae,  sed  prout  una  dicit  ordinem  ad  aliam.  —  Contra:  sive  exi- 
stentia  Angeli  in  termino  a  quo  sumatur  absolute  et  secundum  se, 
sive  respective  et  per  ordinem  ad  terminum  ad  quem,  semper  verum 
est,  quod  Angelus  realiter  sit  in  termino  a  quo,  et  non  in  termino  ad 
quem,  nec  in  medio :  ergo  pariter  verum  est,  quod  realiter  non  mo- 
veatur :  motus  enim  realis  est  tendentia  a  termino  a  quo  ad  terminum 
ad  quem,  ita  quod  unus  deseratur,  alius  acquiratur:  quamdiu  au- 
tem  Angelus  realiter  est  in  termino  a  quo  ipsum  non  deserit,  nisi 
aliquam  ejus  partem  abjiciat,  et  consequenter  non  potest  dici  mo- 
Teri.  Deinde ,    respectus   ille,    et    ordinabilitas    Angeli  ad  terminum 


224  QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR. 

ad  quem,  imllateuus  potest  diei  motus  lormaliter:  ergo  uec  ratione 
illius  Angeli  dici  potest  formaliter  moveri.  Probatur  antecedens:  illud 
dici  nequit  motus  formaliter,  quod  subsistere  potest  cum  quiete:  atqui 
Angelus  etiam  quiescens  per  horam  in  termino  a  quo,  non  solum  in 
ultimo  instanti  illius  horae,  sed  etiam  in  quolibet  illius  momento,  di- 
cere  potest  respectum,  et  ordinabilitatem  ad  terminum  ad  quem:  ex 
eo  enim  dicit  illam  ordinabilitatem,  ex  quo  voluntarie  statuit,  et  se 
ordinavit  ad  illum  locum  ad  quem  acquirendum :  at  in  primo  instanti 
illius  horse  quo  existit  in  termino  a  quo,  potest  statuere,  et  ordinare 
acquisitionem  termini  ad  quem;  adeoque  ad  ipsum  ordinari,  et  con- 
sequenter  illa  ordinabilitas  subsistere  potest  cum  quiete  Angeli,  subin- 
deque  non  potest  dici  verus  motus.  Denique,  fatentur  omnes  Thomi- 
stse  omnem  motum  sive  discretum ,  sive  continuum ,  fieri  posse  in 
instanti  vero,  et  reali;  sed  motus  ille  discretus  fieri  deberet  in  in- 
stanti,  quippe  cum  inter  abjectionem  termini  a  quo,  et  acquisitionem 
termini  ad  quem  nullum  verum  suppouant  tempus,  nec  instans  me- 
dium;  ergo  eorum  responsio  invalidum  est,  et  purum  eflugium. 

Probatur  tertio,  de  ratione  motus  localis  est,  quod  sit  unus  :  atqui 
motus  in  quo  Angelus  ita  se  habet  quod  per  ultimum  esse  deserat 
simul  totum  terminum  a  quo,  et  immediate  per  primum  esse  acquirat 
totum  simul  terminum  ad  quem,  non  est  unus,  sed  aggregatum  ex 
pluribus  instantaneis  mutationibus :  ergo,  etc.  Probatur  mlnor:  motus 
interruptus  quiete  non  est  unus  :  sed  iste  motus  esset  interruptus  ali- 
qua  quiete:  ergo  non  esset  unus.  Probatur  7??i?ior;  non  potest  Angelus 
esse  in  uno  termiuo  per  solum  instans,  quin  sit  in  alio  per  tempus, 
quia  post  instans  necessario  sequitur  tempus;  quippe  cum,  ut  dixi- 
mus,  duo  instantia  temporis  non  possint  esse  sibi  invicem  immediata: 
ergo  Angelus  se  movens  necessario  debet  aliquo  tempore  permanere 
in  termino  a  quo,  vel  ad  quem,  ac  subinde  in  alterutro  quiescere. 

Probatur  denique  Conclusio  ratione  Doctoris  qua  solvit  prsecipuum 
adversariorum  fundamentum ,  nempe :  quod  quiescit  in  toto  aliquo 
tempore  non  potest  aliter  se  habere  in  ultimo  instanti  illius  temporis, 
sed  etiam  necessario  quiescere  debet  in  eo.  Hoc,  inquam,  fundamen- 
tum  sic  impugnat  Doctor :  si  id  verum  foret,  inde  sequeretur,  quod 
panis  qui  erat  sub  speciebus  Eucharisticis  in  esse  quieto  toto  tempore 
prolationis  verborum  consecrationis,  esset  sub  illis  in  instanti  ultimo 
prolationis  verborum,  quod  est  falsum,  quandoquidem  in  illo  instanti 
fiat  transubstantiatio,  et  Corpus  Christi  sit  sub  speciebus  illis,  panis 
vero  non  sit  tunc  existens  in  rerum  natura.  Deincle  sequeretur  quod 
aer,  quierat  in  esse  quieto  sub  tenebris  toto  tempore  ante  instans  in 
quo  illuminatur,  esset  etiam  sub  tenebris  in  illo  instanti,  et  sic  vel 
tenebrae,  et  illuminatio  essent  simul,  quod  implicat,  vel  certe  illumi- 
natio  nou  fieret  in  instanti.  Nec  refert  quod  Sol  per  motum  localem 
applicetur  ad  aerem  tenebrosum  quem  illaminat,  et  quod  illuminatio 
fiat  in  instanti  terminante  istum  motum  localem :  tum  quia,  si  in 
instanti  crearetur  Sol,  et  aer  prseexisteret  sub  tenebris  usque  ad  istud 
instans,  certe  adhuc  illuminatio  fieret  in  illo  instanti.  Adde  quod 
quamvis  illumiuatio  non  fiat  de  facto  nisi  in  instanti  terminante  mo- 
tura,  hine  non  sequitur  quin  fiat  in  illo  instanti:  ergo  vel  tenebrse 
non  sunt  in  illo  instanti,  vel  simul  existunt  tenebrse,  et  illuminatio.  — 


QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR.  225 

^  "  Hane  Doctoris  rationem  refellere  nititur  Cajetanus,  primo  quidem 
ad  exemplum  de  transubstantiatione  Eucharistiea  respondet  duobus 
modis:  altcro  quod  sit  miraculosa  et  ex  divina  virtute:  altero  quod 
ibi  non  detur  quics  opposita.  Verum^  inquit  noster  Macedo,  sive  quies 
illa  sit  propria,  sive  non,  certe  ei  succedit  mutatio  instantanea,  quem- 
admodum  mutatio  instantanea  Angeli  succedit  quieti  prsecedenti,  quse- 
eumque  demum  sit.  Secundae  de  illuminatione  respondet  eam  cum  de 
novo  fit,  non  esse  per  se  piimo  terminum  inotus  localis,  sed  per  se  se- 
cundo  secunduin  naturce  cursum.  Quse  solutio  rem  non  continet:  quid 
est  enim  per  se  primo  vel  secundo?  Satis  est  quod  illuminatio  fiat 
post  quietem  tenebrarum  aeris  et  flat  in  instanti,  ut  convincat  in  mu- 
tatione   Angeli,  quse  fit  in  instanti  illius  antecedentis  quietis  localis. 

Impugnat  secundo  Doctor:  ''  ^  Si  fundamentum  S.  Thomne  ve- 
rum  foret,  sequeretur  quod  Angelus  numquam  moveretur  localiter, 
nee  in  tempore  continuo,  nec  discreto :  sed  consequens  non  admittunt 
Adversarii:  ergo  nec  admittere  debent  id  unde  sequitur.  Probatur  se- 
quela  majoris:  ex  hypothesi  v.  g.  quod  Angelus  quieverit  per  horam 
teinporis  nostri  in  uno  loco,  secundum  adversarios  deberet  necessario 
eliam  quievisse  ultimo  instanti  tenninativo  illius  hor^e  in  eodem  loco. 
Hoe  supposito,  qu?ero,  quando  dicunt  advorsarii  quod  possit  se  mo- 
veri  in  instanti  temporis  discreti  ad  alium  locum,  an  illud  instans 
temporis  discreti  coexistat  instanti  temporis  nostri,  aut  alicui  parti 
ejus?  Si  parti:  ergo  motus  ille  angelicus  fit  in  tempore  continuo  no- 
stro,  et  non  habet  aliquod  instans  in  quo  inciperet.  Si  in  instanti; 
ergo  vel  illud  instans  erit  immediatum  instanti  terminativo  quietis, 
et  sic  duo  instantia  sequerentur  se  invicem  immediate,  quod  suppo- 
nitur  hic  etiam  ab  adversariis  esse  falsum ,  quia  alias  sequeretur 
tempus  nostrum  componi  ex  indivisibilibus,  et  consequenter  non  esse 
continuum,  sed  discretum.  Si  mediatum :  ergo  inter  illud  instans  me- 
diatum,  et  instans  terminativum  quietis,  mediat  tempus  in  quo  quie- 
scit  adhuc  Angelus;  sed  si  quiescat  in  illo  tempore,  debet  quiescere 
in  instanti  terminativo  illius  temporis  secundum  adversarios :  sed 
illud  instans  terminativum  est  instans  illud  mediatum  in  quo  dicitur 
moveri :  ergo  non  posset  moveri  in  illo  instanti,  quia  alias  moveretur, 
et  quiesceret  in  eodem  instanti. 

Objiciunt  Adversarii  :  Moveri  motu  discreto  est  deserere  per  ul- 
timum  esse  totum  aliquem  locum,  et  immediate  post  per  primum  esse 
acquirere  alium  totum  simul,  et  non  per  partes :  sed  hoc  pri^estare 
potest  Angelus :  ergo  etiam  moveri  potest  motu  discreto.  Major  con- 
stat,  per  hoc  siquidem  dilfert  motus  discretus  a  continuo,  quod  in 
motu  continuo  mobile  per  partes  deserit  terminum  a  quo,  et  per  partes 
aequirit  terminum  ad  quem:  in  motu  vero  discreto  e  contra.  Minor 
probatur:  Angelus  est  indivisibilis,  subindeque  non  commensuratur 
loco  in  quo  existit;  ergo  potest  per  ultimum  esse  deserere  totum  ali- 
quem  locum,  et  immediate  post  totum  alium  locum  simul  acquirere. 
Probatur  consequentia :  priino,  quia  hoc  ipso  quod  Angelus  non  com- 
mensuratur  loco,  non  debet  esse  in  illo  secundum  exigentiam  ejus, 
subindeque  nec  continue  moveri  in  illo  loco,  licet  sit  continuus.  Se- 
cundo,  quia  ex  sola  mobilis  extensione  provenit,  quod  non  possit 
aequirere  totum  simul  terminum  ad  quem :   Angelus  autem   hoc  ipso 

Frassen   Theol.  Tom.  IV.  15 


226  QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR. 

quod  est  iudivisibilis  caret  extensione.  Tertio,  qnia  auima  rationalis 
eo  ipso  qnod  est  indivisibilis  in  momento  actnat  totum  corpus  divi- 
.sibile,  et  iu  iustauti  simul  totum  deserit:  qnidui  ergo  poterit  Angelus 
]ocum  aliquem  totum  simul,  et  semel  deserere,  et  alium  immediate 
post  similiter  totum  simul  acquirere  ?  Ita  Gouetus.  —  Nego  minorem, 
et  ad  ejus  probationem  distiuguo  couseqnens:  Ang-elns  sic  deserere 
potest  totum  aliquem  locum,  et  immediate  post  alterum  totum  simul 
acquirere  abjectione,  et  acquisitione,  quae  sit  verus  motus  localis, 
uego:  qnse  sit  tantum  mutatio ,  concedo:  nam,  ut  patebit  sequenti 
Couclusione,  potest  Angelus  iu  iustauti,  saltem  virtute  divina,  transire 
a  termiuo  a  quo  ad  terminnm  ad  quem,  non  per  verum  niotum  lo- 
calem,  sed  per  simplicem  mutatiouem.  Hic  autem  sermo  est  de  vero 
motu  locali.  Ad  prhnam  illius  cousequentiai  probationem  dico,  non 
esse  uecessum  qnod  Angelus  commeusuretur  loco  ut  in  eo  dicatur  mo- 
veri  contiuue,  sed  sufficere  quod  uni  parti  illius  loci  possit  se  sistere 
praeseutem,  deiude  alteri,  et  rnrsus  alteri.  Ad  secundam  probationem, 
nego  idcirco  mobile  uou  posse  acqnirere  totum  simul  termiuum  ad 
quem  eo  quod  sit  extensum ;  uam,  ut  iu  secundo  Notabili  observa- 
vimus,  divisibilitas  motus  nou  solum  ex  mobilis  extensioue,  sed  etiam 
ex  parte  temporis,  seu  spatii  desumeuda.  Ad  iertiain  probatiouem,  neg  ) 
paritatem,  anima  enim  uon  informat  totum  corpus  per  motum,  sed 
j)er  queuidam  illapsnui  iustautaneum,  adeoqu;'  exemplum  illud  instan- 
taneaj  iuformationis,  aut  derelictiouis  corporis  uou  est  ad  rein ;  quippe 
cum  hic  non  de  qualibet  mutatione,  sed  de  mutatione  motus  localis 
sermo  fiat. 

Objiciuxt  2.  Ideo  corpus  nou  potest  moveri  motu  discreto ,  sed 
continuo  tantum,  quia  cuin  sit  extensum,  subindeque  habeat  partes 
correspondentes  partibns  loci,  uou  potest  simul  totum  aliquem  locum 
deserere;  sed  uecesse  est  quod  ultima  pars  sui  prius  egrediatur  ab 
ultima  parte  loci  in  quo  est,  et  ingrediatur  alium  locum  quam  prima 
pars:  sed  Augelus  caret  exteusione:  ergo  motu  discreto  moveri  po- 
test.  —  Nego  majorem:  non  enim  sola  hac  ratioue  corpus  moveri 
non  potest  motu  discreto,  sed  etiam  ex  eo  quod  decurrere  debeat  spa- 
tium  divisibile  mediaus  inter  termiuum  a  quo,  et  terminum  ad  quem: 
siquidem,  ut  mox  diximus,  motus  divisibilitas  ex  triplici  capite  repe- 
tenda  est,  videlicet  ex  parte  mobilis  extensi,  medii  interjacentis ,  et 
terminornm  a  quo,  et  ad  quem  divisibilium.  Unde  licet  motus  Ange- 
licns  nou  habeat  primariam  ratiouem  divisibilitatis  et  successionis, 
sufficit  quod  dici  possit  divisibilis  ratioue  divisibilitatis  spatii  et  ter- 
miuomm. 

Ex  His  COLLIGIT  DocTOR,  uou  essc  uecessario  recurrendum  ad 
alind  tempus  ad  meusurandum  motum  localem  Angeli,  sive  quo  cou- 
tiuue  et  suecessive  movet  se  localiter,  si\e  quo  instantanee  et  non 
successive  se  movet;  sed  omniuo  posse  Angelum  successive  se  mo- 
vere  pro  tempore  uostro,  nou  miuus  quaui  corpus,  et  posse  etiam  se- 
ipsum  iustantauee  movere  pro  instanti  temporis  nostri.  Prohat primarn 
partem;  quia  uihil  potest  salvari  per  tempus  discretum,  quod  non 
possit  salvari  per  tempus  contiuuum :  uam  per  tempus  discretum  non 
potest  salvari  aliud,  quam  quod  Angelus  possit  moveri  a  loeo  ad 
loeum  vel  indivisibiliter  et  sine  successsione,    vel  divisibiliter  et  cnm 


QUOMODO   ANGELI    iMOVEANTUR.  227 

5;uccossioue :  scd  utruinque  horum  potest  facere  in  teinpore  nostro, 
comprehendendo  sub  teiiipore  instantia  ipsius  qujie  suppono  in  ipso 
includi :  ergo,  etc.  Probatur  major  quoad  primam  partem,  quia  si  mo- 
veatur  indivisibiliter  absque  successione,  motus  ille  potest  fieri  in 
instanti,  ut  est  evidens.  Probatur  eadem  major  quoad  secundam  par- 
tem  de  motu  divisibili;  quia  si  moveatur  divisibiliter  et  successive, 
aut  illne  partes  motus  sunt  omnes  divisibiles  et  non  continuse,  sed 
discrete  succedentes  sibi  invicem,  et  tunc  possunt  omnes  esse  succes- 
sivae,  et  discretae  pro  instantibus  temporis  nostri,  et  quse  sunt  divisi- 
biles  possunt  esse  pro  partibus  divisibilibus  temporis  nostri;  aut  omnes 
sunt  divisibiles,  sed  discretae,  et  tum  etiam  possunt  esse  pro  diversis 
partibus  temporis  nostri  a  se  discretis,  ita  scilicet  ut  una  habeatur 
pro  quadrante,  et  tunc  fiat  cessatio,  et  alia  pro  alio  quadrante  post 
■cessationem :  ergo  quamvis  ipsamet  existentia  Angeli  mensuretur  sevo, 
tamen  iibi  ipsius,  et  motus  ad  ipsum  non  debent  necessario  sic  men- 
surari,  sed  possunt  mensurari  terapore  nostro,  sicut  possunt  iibi  cor- 
poreum,  et  motus  ad  illud.  Prohatur  secimda  pars ;  quia  si  moveatur 
ad  plura  ubi  continue  absque  ulla  intermissione,  sicut  movetur  corpus, 
quandoquidem  adveniente  posteriore  ubi  desinit  prius,  certe  omnino 
movebitur  in  tempore  tam  bene ,  quam  corpus ;  et  si  moveatur  ad 
locum  unum  sine  successione,  ita  ut  non  prius  sit  prsesens  uni  parti 
quam  alteri,  omnino  movebitur  in  instanti  temporis  nostri  ad  illum 
locum. 

Conclusio  tertia.  —  AxaELus  non  potest  ix  instanti 
moveri  ab  uno  loco  ad  alterum  motu  proprie  dicto  :  potest 
tamen  in  instanti  ab  uno  loco  ad  alterum  transire  per  sim- 
PLiCEM  Loci  mutationem.  Hsec  est  communis  Subtili ,  et  Angelieo 
Doctori  eorumque  Sequacibus,  ait  enim  Doctor  laudato  loco  num.  6. 
Dico  quod  dupliciter  potest  intelligi  mutatio,  et  potest  dici  duplex  mu- 
tatio,  una  includens  totam  realitatem  motus,  alia  jyrcecise  includens 
realitatem  termini  motus.  Exemplum  hujus  est,  quod  istucl  midatur 
<xb  A  uhi,  usque  ad  B  ubi.  Ubi  potest  intelligi  dupliciter,  vel  quod 
simul  habeat  omnia  ubi  intermedia,  sicut  haberet,  sij^^^cecise  moveretur 
successive,  vel  quod  illa  mutatione  prcecise  haberet  ultimum  ubi,  sicut 
haberet  si  illa  mutatio  esset  idtimus  terminus  motus.  Primo  modo  con- 
tradicendo  secundce  opinioni,  non  video  qualiter  Angelus  virtide  natu- 
rali  potest  miUari  vel  moveri  in  instanti,  quia  non  videtur  quod  vir- 
tute  sua  naturali  potest  habere  p>lnra  id)i  cequalia .  Secundo  modo,  non 
videtur  inconveniens  quin  posset  mutari  in  instanti ,  ciuia  quod  ter- 
minus  motus  non  statim  inducatur,  hoc  est  ex  imjyerfectione  virtutis 
ipsius  moventis,  quce  imperfectio  non  est  attribuenda  Angelo  nisi  aliqua. 
necessitas  appareat,  quia  dignifcanda  est  natura  quantum  apparentia 
ptermittunt.  %  "  Sanctus  Thomas  vero  1.  p.  q.  53.  a.  3.;  et  in  1.  dist.  57. 
q.  4.  a.  1.  diserte  probat  Angeli  motum  debere  fieri  in  tempore  vel 
continuo  vel  discreto.  Pelinquitur  quod  motus  Angeli  sit  in  tempore: 
in  continuo  quidem  tempore  si  sit  motus  ejus  contiriuus:  in  non  con- 
tinuo  autem,  si  motus  ejus  sit  non  continuus.  Utroque  enim  modo  con- 
tigit  esse  motum  Angeli,  id  dictum  est.  Continuitas  enim  tempons  est 
ex  continuatione  motus,  ut  dicitur  in  4.  Phgsic.  Sed  istud  tempus,  sive 


228  QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR. 

sit  tempus  continuum,  sive  noji,  non  est  idem  temporp  qiiod  mensurat 
motum  coeli,  et  quo  mensurantur  omnia  corporalia,  quce  hahent  mu- 
tahilitatem  ex  motu  cceli ,  motus  enim  Angeli  non  dependet  ex  motu 
cceli.  "  * 

Q,uod  autem  Angelus  non  possit  moveri  in  instanti  motu  pro- 
prie  dicto,  probatur:  si  ita  moviM-etur,  necessuin  esset  quod  in  iu- 
stanti  haberet  plura  ubi  adaequata:  sed  hc  naturie  viribus  fieri  ne- 
quit:  ergo  nec  in  instanti  moveri.  Probatur  sequela  majoris:  si  An- 
gelus  moveretur  successive  per  horam  ab  hac  aula,  quse  esset  locus 
adrequatas  ejus,  ad  aulam  continuam,  in  quolibet  istanti  istius  horae 
haberet  locum  ada-quatum  sibi.  Nam  in  priori  instanti  esset  tamquam 
in  loco  adtiequato  in  parte  hujus  aulae,  et  in  parte  alterius  auhT^ ;  in 
posteriori  vero  instanti  esset  in  alia  parte  hujus,  et  in  alia  etiam  al- 
terius  aulae,  et  ita  paulatim  et  successive  mutaret  locum  ada^quatum, 
relinquendo  partem  post  partem  loci  adicquati  prioris,  et  acquirendo- 
partem  post  partem  loci  adaequati  posterioris,  donee  tandem  perve- 
niret  ad  occupandain  totam  aulam  secundam,  nullam  amplius  partem 
occupando  hujus  aul?e :  ergo,  etc.  — Deinde,  illud  quod  per  essentiam 
suam  est  successivum,  non  prtest  esse  in  instanti :  sed  motus  ex  sua 
ratione  intrinseca  et  essentiali  est  suecessivus :  ergo  implicat  esse  in 
instanti:  cons?quentia  est  evidens  cum  minore  supra  probata.  Major 
vero  probatur,  quia  orane  successivum  habet  partem  post  partem 
sibi  invicem  succedentes,  et  incompossibiles,  adeoque  in  instanti  esse 
nequeunt,  quia  jam  essent  simul.  Denique,  ubi  est  intrinsece  prius 
et  posterius,  ibi  est  intrinseca  successio:  sed  in  motu  Angeli  est  in- 
trinsece  prius  et  posterius :  ergo  et  intrinseca  suceessio.  Minor  pro- 
batur:  motus  est  tendentia  mobilis  a  termino  a  quo  ad  terminum  ad 
quem  per  spatium  inter  utrumque  medians :  sed  in  hac  tendentia  est 
prius  et  posterius,  quippe  cum  mobile  deserendo  terminum  a  quo, 
prius  debeat  esse  in  medio  quam  in  termino  ad  quem :  ergo,  etc. 

Patet  etiam  secunda  pars,  nempe  quod  Angelus  mutare  possit 
suum  locum  adaequatum  in  instanti;  primo,  quia  exinde  non  sequitur 
eum  esse  simul,  et  semel  in  duobus  locis  adaequatis,  quippe  cum  illa 
subitanea  mutatio  fieret  per  primum  non  esse  Angeli  in  termino  a 
quo,  et  per  primum  esse  in  termino  ad  quem,  quod  ut  patet  non  im- 
portat  esse  in  duobus  locis,  sed  tantum  esse  in  uno,  et  non  esse  in 
altero.  Deinde,  si  quid  obesset  huic  instantaneiT^  mutationi,  maxime 
quia  terminus  ad  quem,  qui  est  in  distans  a  termino  a  quo,  habet  par- 
tes  divisibiles:  at  hoc  non  officit,  quippe  cum  in  instanti  anima  ra- 
tionalis  totum  corpus  informet,  et  lux  per  totum  aerem  subitanea  dif- 
fusione  protendatur,  Denique,  si  Angelus  crearetur  extra  mundumy 
haud  dubium  est  quod  in  instanti  totum  locum  adsequatum  occupare 
posset  in  mundo :    ergo  idem    fieri  potest    dum   jam    locum    occupat. 

DiCES  1 :  Contra  primam  partem ;  motus  quo  Angelus  movetur  de 
loco  ad  locum  per  spatia  media,  potest  omnino  et  absque  ulla  pro- 
portione  excedere  motum,  quo  corpus  illud  spatium  dec.urrit;  sed  hie 
excessus  non  posset  esse  nisi  Angelus  moveatur  in  instanti:  ergo, 
etc.  —  Nego  minorem,  ut  enim  motus  angelicus  excedat  in  veloci- 
tate  motum  quemlibet  corporis  cujuscumque,  non  opus  est  quod  mo- 
veatur  in  instanti;  sed  sufficit  quod    fieri  possit  in  minori,  et  minori 


QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR.  229 

diiratioiio  divisibili,  quam  possit  esse  motus  cujuscumque  corporis : 
cum  autem  tempus  sit  divisibile  iu  infinitum ,  consequens  est  quod 
Angelus  poterit  semper  majori,  et  majori  vclocitate  moveri  quam  quae- 
libet  corpora. 

DiCES  2:  Angelus,  cum  sit  omnino  spiritualis,  longe  subtilior,  et 
velocior  est  luce  corporea:  sed  lux  corporea  in  instanti  pervadit  omne 
aeris  spatiuin :  ergo  multo  facilius  illud  pervadere  poterit  Angelus. 
—  Distmguo  minorem:  lux  corporea  pervadit  universum  aerem  in 
instanti  per  veram  motum,  nego:  per  simplieem  diffusionem,  et  mu- 
tationem  quae  est  terminus  motus,  concedo.  Angelus  autem  transiens 
de  uno  loco  ad  alterum,  cum  vere  moveatur,  non  in  instanti,  sed  suc- 
cessive  potest  aerem  parvadere. 

DiOES  3:  Motus  localis  Angeli  nihil  aliud  est  quam  acquisitio  loci: 
sed,  ut  probavimus  in  secunda  parte  hujus  Conclusionis,  Angelus  a- 
cquirere  potest  locum  in  instanti :  ergo  etiam  poterit  moveri  localiter 
iii  instanti.  —  Nego  majorem:  nam,  ut  diximus,  illa  simplex  loci  ac- 
quisitio  est  tantum  mutatio,  non  vero  motus  localis,  qui  ut  sit  proprie 
dictus  debet  esse  trausitus  a  termino  a  quo  ad  terminum  ad  quem; 
nam  si  Angelus  produceretur  extra  mundum,  posset  acquirere  locum 
iii  mundo,  non  propterea  tamen  sic  diceretur  moveri  localiter.  ^  "  Porro 
ut  motus  angelici  velocitatem  declaret  Scriptura  sacra  dum  eis  spiri- 
tibus  corpora  in  quibus  apparuerunt  attribuit,  etiam  alas  affingit.  Sic 
Daniel,  Ezechiel,  et  Isaias  eos  ad  se  volantes  conspexere.  Quamobrem 
Moyses  in  Exodo  Cherubim  super  arcam  cum  expansis  alis  repraesen- 
tari  voluit,  non  solum  ad  signiflcandam  eorum  altitudinem  naturse, 
et  sublimitatem  loci  quem  incolunt,  ut  putavit  S.  Chrysostomus,  ho- 
milia  De  incompreliensihili  natura,  sed  praesertim,  ut  addit  S.  Hiero- 
nymus  in  eaput  6.  Isaise,  ad  designandam  eorum  celeritatem,  Alas, 
inquit,  habere  dicuntur,  jjropter  velocitatem  et  celerem  in  cuncta  di- 
scursum:  sive  quia  se^per  in  altioHhus  commorantur.  Nempe  quomodo 
■et  ventis  ad  eorum  velocitatem  denotandam  pennse  tribuuntur,  unde 
€t  Deus  dicitur  Psalm.  17.  et  103.  volare  et  ambulare  super  pennas 
ventorum.  A  poetis  similiter  alati  finguntur,  ut  liquet  ex  Ovidio,  Si- 
lio,  Juvenale,  etiam  Boreae  filii  Calais  et  Zethus,  alati  Apollodoro. 
Quamobrem  non  dubito,  quin,  quod  Angeli  referuntur  alati,  id  maxime 
pertineat  ad  veiocitatem  indicandam:  quam  quia  nec  mali  Angeli  ami- 
sere,  eo  et  hi  alati  dicuntur.  Unde  Thalmudistae  in  Anoth  cap.  36 : 
Tria  sunt  dcemonibus  communia  cum  Angelis;  quod  alati  sint,  quod 
prcesciant  futura,  et  quod  ah  uno  mundi  extremo  ad  alterum  celerrime 
se  transferant.  "  ^ 

QU^STIO  TERTIA. 

AN  ANGELUS  POSSIT  TRANSIRE  DE  UNO  LOCO  AD  ALIUM 
NON  TRANSEUNDO  PER  SPATIUM  INTERMEDIUM. 

NoTANDUM  1.  Quod  qucmadmodum  Philosophi  distinguunt  duo  ge- 
nera  partium  in  quantitate  continua,  scilicet  communicantium  seu  pro- 
portionalium,  et  non  communicantium  seu  aliquotarum :  ita  pariter  me- 
dium  seu  spatium  medians  inter  terminum  a  quo,  et  terminum  ad  quem 
in  motu  locali  distingui    potest  duplex,    nimirum  communicans    cum 


230  QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR. 

utroqiie  extremo,  et  non  communieans  cum  eisdem:  v.  g.  si  Angelus 
existens  in  primo  palmo  unius  corporis  tripalmaris  velit  ad  tertium 
palmum  transire,  medium  non  communicans  erit  secundus  palmus, 
quia  habet  suam  extensionem  distinctam  ab  aliis  duobus  palmis,  nee 
de  extremis  aliquid  participat;  esse  tamen  poterit  mediura  communi- 
cans  si  aliquid  sumatur  de  prirao  palmo,  et  aliquid  de  secundo,  vel 
aliquid  de  secundo,  et  aliquid  de  tertio:  ista  vero  media  communi- 
cantia  sunt  infinita  in  potentia,  siquidem  post  aliquara  partera  inde- 
terminatam  primi  palmi  potest  mensurari  aliquis  palmus,  qui  aliquid 
participet  de  primo,  et  aliquid  de  secundo,  et  jam  cum  puncta  ac  par- 
tes  proportionales  videantur  in  potentia  infinitce,  etiam  media  comrau- 
nicantia  dici  possunt  infinita  in  potentia. 

NoTANDUM  2.  Angelos  posse  mutare  locura  raultipliciter,  positive, 
privative  et  mixte:  positive,  acquirendo  novam  prceseiitiam,  et  prio- 
rem  non  araittendo,  ut  cura  Angelus  in  puncto  existens,  vel  in  spatio 
minore  adsequato  extendit  se  ad  spatium  majus  retento  priori:  priva- 
tive,  cum  e  contrario  contrahit  se  ad  spatium  minus,  vel  ad  indivi- 
sibile  nihil  novi  acquirendo:  mixte,  cum  spatium  prius  deserit,  vel 
ex  toto  vel  ex  parte,  et  aliud  acquirit  vel  totaliter  vel  ex  parte  di- 
versum,  tunc  enim  praesentiaDi  partira  acquirit  partim  amittit:  ac- 
quirit  scilicet  novam,  et  veterem  perdit,  idque  vel  totaliter  quanda 
locum  plano  diversum  subit,  vel  secundum  quid  quando  non  plane 
diversura,  sed  eumdera  secuudum  quid.  Porro  quando  locus  novus, 
et  totaliter  diversus  acquiritur,  vel  ille  est  remotus  et  distans  a  priori, 
vel  non  distans  sed  continuus  aut  contiguus  immediate,  sed  raajor 
quam  ut  totura  siraul  occupare  possit  Angelus.  De  utroque  autera  hic 
quseritur,  an  ab  uno  ad  alteram  transire  possit  immediate,  et  absque 
eo  quod  per  aliquod  instans  vere  sit  in  medio  inter  utrumque  terrai- 
num  a  quo,  et  ad  quem. 

NoTANDUM  3.  Hic  qusestionem  moveri  non  solum  de  motu  qui  est 
extra  sphaeram  activitatis  angelica?,  sed  etiam  de  eo  qui  intra  sphne- 
ram  ejus  activitatis  est;  puta  si  sphiEra  activitatis  Angeli,  et  ejus  lo- 
cus  adi^quatus  sit  una  aula,  quaeritur  an  possit  se  raovere  ab  una 
parte  illius  ad  alteram  extremam,  absque  eo  qucd  moveatur  per  me- 
dium,  quod  est  inter  duas  illas  partes.  Similiter  ex  hypothesi  quod 
ali?e  duae  sint  auli3e  sequentes  extra  locum  ad?equatum  ipsius  Angeli^ 
et  sphaeram  illius  activitatis  Daturalis;  an  possit  in  tertiam  se  tran- 
sferre  absque  eo  quod  per  mediara  interjacentem  transeat. 

Conclusio  prima.    —   Angelus  transire   non   potest  ab 

UNO  LOCO  ADyEQUATO  AD  ALTERUM  DISTANTEM,  ABSQUE  EO  QIOD  TRAN- 
SEAT  PER  MEDIUM,  SI  ILLUD  SIT  COMMUNICANS  :  POTERIT  VERO  ITA 
TRANSIRE   MOTU   INSTANTANEO    SI   MEDIUM    NON   SIT   COMMUNICANS   CUM 

PARTiBUS  iXTERMEDiis.  H?ec  cst  Doctoris  in  2.  dist.  2.  q.  12.  ubi  cum 
hanc  qusestionem  prsemisisset,  ita  respondet  numero  3:  Vkletur  pro- 
hdbiliter  quod  non,  quia  ordo  prcefixus  a  superiori  agente  videtur  esse 
necessarius  cuicumque  agenti  inferiori,  quando  hahet  actionem  proscise 
circa  talia  ordinata. 

Probatur  prima  pars  eadem  ratione  Doctoris,  quse  simul  explicatur: 
ordo  prsefixus  a  superiori  agente  necessario  servandus  est  a  quocum- 


QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR.  231 

que  inferiori,  nec  potest  causa  inferior  sibi  pr?nscnptum  orclinem  a  causa 
superiori  invertere:  sed  est  ordo  praelixus  a  Deo  quod  nulla  creatura 
possit  transire  de  loco  in  locum  distantem,  non  pertransito  tali  medio. 
Major  constat;  cum  enim  omnis  creatura  pendeat  a  Creatore,  non  so- 
lum  secundum  entitatem  et  operationem,  sed  etiam  penes  modum  ope- 
rationis  et  activitatis  suae,  opus  est  quod  agat  juxta  praescriptum  or- 
dinem.  Probat  mmorew  Doctor,  primo  quidem  experientia  qua  constat 
quod  cum,  inquit,  Ordo  formaruni  natarali iim  succeilentiiDn  sibi  in 
generatione  naturali  deterininatus  sit  ab  instituente  naturam,  ideo  re- 
spectu  cujuscumque  agentis  naturalis  est  necessarius.  Hinc  nulla  causa 
inferior  producere  potest  animam  sensitivam  in  corpore  organico,  nisi 
vegetativa  praecesserit,  nec  rationalis  in  eodem  corpore  operationes 
suas  exerere,  nisi  prsecesserint  operationes  vegetativaj  et  sensitivie : 
nec  anima  corpus  informans  transit  ad  informandam  unam  partem 
corporis  distantem,  quin  informet  prius  partes  intermedias  quibus  con- 
tinuatur  pars  distans  cum  parte  alias  prius  informata.  Nec,  inquit  Do- 
ctor  ex  Arist.  8.  Metaphysicorum,  agens  naturale  potest  facere  im- 
raediate  acetum  ex  vino,  quia  intervinum,  et  acetum  naturaliter  me- 
dia  est  qusedam  alia  substantialis  forma:  ergo,  etc. 

Probat  secundam  partem  Doctor:  *SV  autem  loquamur  de  motu  in- 
dimsibili,  inquit,  dico  quod  in  tali  motu  potest  pertransire  ab  extremo 
in  extremum  immediatum  non  transeundo  per  niedium,  quod  est  ali- 
quid  ntriusque  extremi,  imo  necesse  est  hoc  quia  si  transiret  j)er  tale 
medium,  continue  transiret,  et  non  instantanee.  Unde  sibi  infra  obji- 
ciens,  quod  si  Angelus  non  possit  transire  de  loco  ad  locum,  non  tran- 
seundo  per  medium  non  communicans,  non  poterit  etiam  transire  per 
medium  communicans,  respondet  hanc  illationem  esse  falsam;  Quia, 
inquit,  pertranseundo'ab  uno  nbi  immediate  ad  aliud  uln  in  instanti, 
hahet  ista  omnia  ubi  ordine  quodani  naturee  inter  quce  est  ordo  j^oten- 
tialis  ex  natura  rei:  sed  non  oportet  quod  hahecd  ea  ordine  durcdionis : 
Si  autem  transiret  a  distanti  in  distans  absque  ordine  omnimodo,  tunc 
nec  ordine  naturce,  nec  durationis  haberet  illa,  quorum  est  ordo  ncdu- 
ralis,  circa  quw  tamen  operatur  prcesupponens  necessario  ordinem 
eorum. 

Patet  autem  hujusce  Conclusionis  veritas ;  dum  enim  Angelus 
transit  instantanee  de  loco  ad  locum  contiguum,  vel  continuum,  si 
esset  in  loco  intermedio  participante  de  utroque  loco,  aut  non  move- 
retur  in  instanti  ad  locum  vicinum,  quod  est  contra  hypothesim,  aut 
esset  simul  in  duobus  locis  adsequatis,  quod  naturaliter  implicat.  Pro- 
batur:  quando  enim  movetur  ab  hac  aula  in  instanti  ad  alteram  vi- 
cinam,  debet  esse  in  illa  aula  vicina:  ergo  vel  simul  est  in  loco  in- 
termedio  participante,  et  integrato  ex  media  parte  loci  prioris,  et  me- 
dia  parte  loci  posterioris,  vel  non  est.  Si  non  est:  ergo  non  pertransiit 
omnia  loca  intermedia  communicantia;  si  est :  ergo  est  simul  in  tota 
aula  vicina,  et  in  media  parte  hujus  aulae,  et  sic  est  in  duobus  locis 
adsequatis,  aut  saltem  in  loco  majori  quam  sit  locus  ejus  adcequatus, 
quia  aula  proxima,  ut  supponitur,  et  media  pars  hujus  aulae  est  locus 
major  quam  aula  proxima  sola:  ergo  esset  in  loco  majori  quam  adse- 
quato.  —  Disparitas  autem  quam  profert  Doctor  cur  Angelus  transire 
possit  de  loco  ad  locum,   absque  eo  quod   transoat  per  medium  com- 


232  QUOMODO  AXGELI  MOVEANTUR. 

miinieaiis,  non  autein  possit  ita  transire.  absque  eo  quod  transeat  per 
medium  non  communicans,  in  hoc  consistit,  inquit  Poncius  ad  hunc 
locum,  quod  quaudo  transit  de  loco  ad  locum  immediatum  in  instanti, 
nulla  est  pars  medii  commuuieantis  cui  non  fuit  praesens,  vel  priori- 
tate  temporis,  vel  prioritate  naturae,  antequam  fuit  pr?esens  toti  loco 
immediato,  quamvis  non  fuit  prsesens  aliquibus  partibus  racdii  prius 
teinpore.  Quod  clare  patet.  supponendo  Angelum  occupare  Iiane  au- 
lam  tamquam  locum  adiequatum,  et  hinc  in  istanti  transir^  ad  aulam 
totam  contiguam  seu  continuam:  in  hoc  casu,  media  communicantia 
su^t  partes  intercedentes  inter  utramque  aulam.  v,  g.  si  haicaulasit 
quatuor  palmorum  et  secunda  totidem,  unum  medium  communicans 
sunt  tres  posteriores  palmi  hujus  aulae,  et  primus  aul»  ^icinae,  aliud 
medium  communicans  sunt  duce  posteriores  palmi  hujus  aulce,  et  duae 
priores  aul»  vicinae,  et  ita  de  coeteris.  Quando  autem  Angelus  tran- 
siret  de  hac  aula  ad  ^icinam,  pro  illo  tempore  quo  fuit  in  hac  aula, 
occupavit  omnes  palmos,  et  partes  hujus,  et  hoc  prius  tempore  quam 
occupaverit  instantanee  aulam  vicinam  ;  quando  etiam  in  instanti  po- 
suit  se  in  aula  ^icina.  simul  occupa^it  oranes  palmos,  et  partes  ejus: 
unde  evidens  est  quod  in  hoc  casu  nulla  esset  pars  media  inter 
utrumque  locum.  cui  Angelus  uon  esset  aliquando  prsesens;  et  quidem 
partibus  aula^  hujus  esset  priesens  prius  tempore ;  sed  partibus  aula' 
vicinse  prioribus,  et  vicinioribus  esset  praesens  prius  quam  posteriori- 
bus  aut  toti  loco,  non  tamen  tempore ;  quandrquidem  omnes  occupa- 
ret  iu  iustanti,  sed  solum  natura,  quia  scilieet  nisi  esset  prsesens  illis 
non  posset  esse  prsesens  partibus  aliis  posterioribus :  sed  bene  posset 
esse  prsesens  illis  prioribus  sine  eo  quod  posset  esse  prsesens  poste- 
rioribus.  Unde  valet  hivc  consequentia :  est  pra?sens  posterioribus :  ergo 
et  prioribus  est  vel  fuit  praesens:  non  valet  autem  haec  ;  est  vel  fuit 
prsesens  prioribus :  ergo  est  vel  fuit  prresens  posterioribus.  Et  conse- 
quenter  quandoquidem  illud  dieatur  prius  natura  a  quo  non  conver- 
titur  subsistendi  consequentia;  praesentia  Angeli  ad  partes  priores  aulai 
viciu:T2  est  prior  natura  quam  ad  partes  posteriores,  et  sic  Angelus 
ipse  prius  natura  est  prsesens  partibus  prioribus  quam  posterioribus, 
de  quo  non  potest  dubitari.  Sed  sic  est,  quod  ordo  necessario  observan- 
dus  ex  natura  rerum  creatarum  in  mutatione.  non  est,  quod  prius  tem- 
pore  debeat  omnis  res  esse  in  medio  quam  in  extremo  loco  ad  quem 
sit  motus;  sed  quod  prius  tempore  vel  natura.  Unde  sequitur  mani- 
feste  quod  quamvis  Angelus  moveret  se  instantanee  de  loco  ad  locum, 
non  prius  tempore  transeundo  medium  omne,  tamen  adhuc  observaret 
ordinem  naturae,  quia  prius  tempore,  vel  natura  esset  in  omni  parte 
media.  At  si  moveret  se  de  loco  in  locum  distantem  non  pertranse- 
undo  medium  non  communicans,  ut  ab  hac  aula  ad  tertiam  aulara  re- 
licta  secunda,  inverteret  illum  ordinem,  quia  nec  prius  natura,  nec 
prius  tempore  fuisset  in  aula  secunda  intermedia,  quam  in  tertia.  Haec 
Poucius. 

Hic  AUTEM  ADVERTE ,  per  motum  instantaneum  Doctorem  non  in- 
telligere  transitum  a  loco  ad  locum,  qui  sit  revera  motus  proprie  di- 
ctus,  siquidem,  ut  supra  probatum  est,  motus  proprie  dictus  fieri  ne- 
quit  iu  instauti.  sed  tantum  eum  transitum  appellat  instantaneum  qui 
est  simplex  loci  mutatio,  deserendo  nempe  terminura  a  quo,  et  acqui- 


QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR.  233 

rendo  terminuin  ad  quem,  quod  in  instanti  fieri  posse  priori  Qusestione 
prol)avimus. 

DiCES  CONTRA  i'RiMAM  i»ARTEM :  Angelus  cst  in  loc-o  per  suani  sub- 
stantiam  eum  subordinatione  ad  imperium  sune  voluntatis:  sed  potest 
velle  esse  in  loco  distanti  non  volendo  esse  in  medio:  ergo  non  est 
necessarium,  ut  de  uno  loco  ad  alterum  transeat,  quod  moveatur  per 
medium.  —  Distinguit  minorem  Doctor  num.  4  loquendo  de  Angelis 
pro  eo  statu  in  quo  nunc  constituuntur :  Angelus  malus  potest  velle 
<»-sse  inordinate  in  loco  distanti  non  volendo  pertransirc  medium,  ex 
qua  volitione  non  sequeretur  ullus  elfectus,  quia  nempe  illud  virtu- 
tem  suain  naturalem  excedit,  nec  id  posset  a  Deo  obtinere  nisi  extra- 
ordinarie  agente,  conccdit:  Angelus  bonus  posset  ordinate  velle  esse 
in  loco  distanti  non  volendo  pertransire  medium  quasi  virtute  sua  id 
posset  assequi,  negat;  in  eo  namque  casu,  quo  Angelus  bonus  opta- 
ret  transire  de  loco  ad  locum  impertransito  medio,  Deus  ejus  votis 
annuens  extraordinarie  agendo,  ita  illum  moveret  de  loco  ad  locum 
non  movendo  per  medium,  sed  hoc  fieret  virtute  supernaturali,  de  qua 
non  est  sermo.  Aiitev  distinguo  minorem:  Angelus  potest  velle  esse  in 
loco  remoto  volitione  quae  sufficiat  ad  hoc  ut  sit  in  tali  loco,  seu  per 
quam  naturaliter  locum  remotum  et  distans  obtinere  possit,  nego  : 
volitione  inefficaci,  et  qu?e  optatum  non  obtineat,  transeat:  itaque  si- 
cut  nos  movemur  de  loco  ad  locum  mediante  voluntatis  imperio,  nec 
tamen  possumus  locum  expetitum  pro  voluntate  semper  obtinere,  sed 
solum  quando  revera  nos  applicamus  ad  locum  consequendum  :  sic 
quamvis  Angeli  moveant  se  localiter  cum  dependentia  ab  imperio  sute 
voluntatis,  non  possunt  tamen  locum  expetitum  obtinere  nisi  debito 
modo  sese  applicent  ad  eum  consequendum  :  haec  autem  debita  appli- 
«atio  fieri  nequit  nisi  cum  ordine  ad  medium  decurrendum  priusquam 
locus  ad  quem  pertingatur. 

DicES  2:  Adorandum  Christi  Domini  Corpus  de  cselo  ad  altare  tran- 
sit  non  pertransito  medio :  ergo  et  Angelus  potest  sic  transire.  —  Di- 
stinguit  antecedens  Doctor  :  Corpus  Christi  ita  fit  prsesens  in  altari 
per  virtutem  extraordinariam  et  supernaturalem,  quae  non  debeat  se 
naturis  rerum  conformare,  et  earum  virtuti  commensurari,  concedit: 
Quia,  inquit,  est  supra  illum,  ordine^n  prcefigens  illum,  et  non  habeiis 
illuin  pro  prcefixo.  Ita  fit  prsesens  virtute  naturali,  negat.  Hic  autem 
sermo  est  de  virtute  naturali  Angeli,  quse  cum  sit  omnimode  limitata, 
et  determinata,  non  potest  rerum  a  Deo  statutum  et  prsefixum  ordi- 
nem  immutare,  adeoque  iion  potest  a  termino  a  quo  ad  terminum  ad 
quem  distantem  absque  transitu  per  medium  pertingere. 

DiCES  3:  Angeli  motus  similis  est  nostrse  cogitationi,  necnon  et 
motibus  corporuin  Beatorum  :  sed  nostra  cogitatio  transire  potest  a 
ca^lo  in  terram  absque  medio :  intellectus  enim  noster  de  cselo  cogi- 
tans,  illico  potest  cogitationem  suam  in  terram  dirigere,  non  cogitando 
uUatenus  de  aere  intermedio.  Similiter  corporaBeatorum,  (inquit  Auctor 
libri  De  Cognitione  verce  vitce  cap.  25.  apud  S.  Augustinum  Tomo  9.) 
tam  cito  possuiit  transferri  ab  Oriente  ad  Occidentem,  quam  id  possit 
cogitatio  nostra,  quse  certe  id  potest  in  instanti,  et  sine  transitu  per 
medium:  ergo  multo  magis  Angeli  ita  possunt  moveri.  —  Nego  ma- 
jorem:  difierentia  enim  magna  est  inter   motum    cogitationis,  et  mo- 


234  QUOMODO  ANGELI  MOVEANTUR. 

tum  localem  :  tnm  quia  cogitatio  non  requirit  praesentiam  realem  et 
substautialem  cogitantis  ad  objectum,  sed  tantum  metaphoricam  et 
intentionalem ;  secus  autem  prsesentia  localis  ad  spatium:  tum  etiam 
quia  spatium  intermodium  non  est  medium  cognitionis,  adeoque  non 
est  necesse  ut  de  illo  medio  cogitet  intellectus  quando  unius  extremi 
cogitationem  abjicit,  ut  de  altero  extremo  cogitet ;  secus  autem  est 
de  motu  locali,  qui  uecessario  fieri  debet  per  spatium  medium  inter 
utramque  terminum  distans.  Ad  id  autem  quod  dicit  Auctor  laudatus 
de  corporibus  Beatorum.  reponere  possum  eum  sic  intelligi,  quod  sci- 
licet  tam  cito  illa  beata  corpora  transferantur  ac  cogitationes  nostrae, 
propter  vim  movendi  celerrimam.  et  dotem  mirabilem  agilitatis. 

Conclusio   seeunda.  —  Angelus  per  mi  tatioxem  ixstax- 

TANEAM  POTEST  TRANSFERRI  DE  LOCO  AD.EQUATO  IN  ALTERUM  AD^- 
QUATUM  CONTINUUM.  ET  PRIORI  CONGRUUM:  NECNON,  ET  DESERERE  PAR- 
TEM    SUI    LOCI     AD.F.QUATT,     ET    RESTRINGERE    Sl'AM     PR.I^^SENTIAM     AD 

MiNiMAM  E.JUSDEM  LOCi  PARTEM.  Haec  Couclusio  duas  habet  partes, 
quaruin 

Probatur  prima;  non  minor  est  coneedenda  Angelo  virtus  quam 
animiie  rationali  et  corpori  luminoso:  sed  anima  rationalis  simul  in- 
funditur  toti  coi-pori  organico  in  instanti  animationis.  necnon  et  toti 
parti  per  nutritionem  aggenerattr.  Similiter  lumen  a  Sole  vel  ab  igne 
diffunditur  in  instanti  per  aerem  contiguum  et  continuum:  ergo  si- 
militer  Angelus  pr>r  mutationem  instantaneam  transire  poterit  ab  uno 
loco  ad  alteram  contiguum.  Deindo,  si  id  pnrstare  non  posset  Ange- 
lus,  maxime  quia  successio  necessario  requiritur  in  abjectione  termini 
a  quo,  et  acquisitione  termini  ad  quem :  sed  hoc  est  falsum .  Proba- 
tur :  quia  nulla  successio  requiritur  ex  parte  medii,  quippe  cum  nul- 
lum  esse  supponatur;  nec  ex  parte  termini  ad  quem,  seu  pra?sentiai 
qufe  acquiritur,  quia  quod  potest  simul  esse,  potest  etiam  simul  ae- 
quiri  si  nihil  aliud  obsistat,  nullum  autem  est  contrarium  obsistens, 
et  impediens  hanc  acquisitionem,  sicut  ealor  v,  g.  successive  produ- 
citur  propter  frigus  obsistens;  neque  ex  parte  termini  a  quo,  quippe 
cum  Angelus  illum  deserat  per  primum  sui  non  esse  in  eo,  ut  dictum 
est  in  prsecedenti  Qurestione :  ergo  nihil  necessario  successionem  effi- 
cit,  adeoque  ilia  mutatio  fieri  potest  instantanee. 

DiCES:  Terminus  quem  acquirit  Angelus  est  extensus,  adeoque  habet 
partes  viciniores,  alias  medias,  alias  remotiores :  sed  partes  vieiniores 
prius  sunt  acquisibiles  quam  medi?e,  et  hae  quam  remotiores:  ergo  non 
potest  Angelus  locum  ad;x^quatum  deserere.  et  alium  acquirere,  nisi 
cum  aliqua  successione.  —  Distinguo  minorem :  si  haec  acquisitio  fiat 
per  veram  motum.  concedo :  si  fiat  per  diffusionem  sui  per  spatium 
adaequatum,  necnon  et  per  sui  replicationem,  et  positionem  multipli- 
cem  in  diversis  partibus  aut  punctis  spatii,  nego :  sicut  enim  lux  Solis 
V,  g.  diffunditur  sine  transitu  per  productionem  diversarum  partium 
lucis  in  diversis  partibus  totius  hemisphferii  sine  temporis  successione, 
sed  cum  solo  naturos  ordine,  quia  prius  natura  Sol  illuminat  partes 
sibi  vicinas  quam  remotiores,  posito  quod  naturaliter  non  possit  agere 
in  distans  per  se  primo:  sic  Angelus  potest  eodem  instanti,  et  simul 
tempore  diffundere  se  per  spatium  adsequatum  per  .sui  replicationem, 


DE     DURATIONE    ANGELORUM.  235 

et  positionem  multiplicem  in  diversis  partibus,  aut  punctis  spatii  cum 
naturse  tantum  ordinc,  quia  non  potcst  occupare  naturaliter  partes  re- 
motas  nisi  mcdiantibns  interjectis,  cum  non  possit  moveri  in  distans 
non  oecupato  medio :  sic  etiam  anima  rationalis  simul  adest  omnibus 
partibus  simul  dispositis  sufficienter,  nec  prius  tcmpore  propinquis 
quam  remotis,  simulque  relinquit,  et  informare  cessat  partes  simul 
abscissas ;  quo  exemplo  patet  Angelum  posse  simul  spatium  sibi  adai- 
quatum  replere.  Nam  si  non  est  necessaria  in  anima  aliqua  successio 
ad  occupandum  siiiiul  totum  aliquod  spatium;  imo  neque  illa  sit  pos- 
sibilis  naturaliter,  cum  anima  nequeat  initio  informare  unicum  indi- 
visibile,  neque  in  augmcntatione  dispositio  ultima  fiat  per  indivisi- 
bilia:  non  videtur  magis  Angelo  necessaria  successio  per  se  loquendo, 
ad  repL'ndum  spatium  illud,  quod  est  virtuti  suse  adsequatum. 

Secunda  pars  patet  ex  dlctis  Articulo  prcEcedenti :  in  quo  probatum 
est  Angelum  amittere  posse  per  mutationem  simultaneam  prsesentiam 
realem  quam  habebat  ad  omnes  partes  sui  spatii  seu  loci  ada^quati, 
conservata  tantum  prsesentia  in  minori  illius  spatii  parte;  hoc  tamen 
pra^stare  nequit  per  verum  motum  localem,  qui  fleri  non  potest  in  in- 
stanti,  sed  tantum  per  subitaneam  mutationem,  de  qua  ssepius  di- 
ctum  est. 

QU.ESTIO  QUARTA. 

•  AN,  ET  QU^E  SIT  ANGELORUM  DURATIONIS  MENSURA. 

NoTANDUM  1.    Distinguendum    esse    quadruplex    genus    mensura^. 

1.  Est  perfectiojiis,  juxta  illud  Aristotelis  1.  Metaph.  cap.  3.  In  uno- 
quoque  genere  est  unum  quod  est  mensura  cceterormn  sub  eodem  genere. 

2.  Est  mensura  causcdionis;  sic  9.  Metaph.  scibile  dicitur  mensura 
scientise  quia  scientiam  causat.  3.  Est  mensura  cognitionis  seu  inno- 
tescientiic;  sic  ulna  notificat  quantitatem  panni,  et  hoc  modo  mensura 
nihil  aliud  est  quam  quantitas  magis  nota  alteram  notificans:  secun- 
dum  quod  mensurari  triplieem  involvit  respectum,  unum  ad  intelle- 
ctum,  alium  ad  rem  mensuratam,  et  alium  ad  mensuram.  4.  Est  men- 
sura  durationis;  sic  Tempus  dicitur  mensura  motus,  ^Eviternitas  men- 
sura  Angelorum,  Jj^ternitas  mensura  Dei. 

NoTANDUM  2.  Hoc  esse  discrimen  inter  geternitatem ,  sevum,  et  tem- 
pus,  quod  JEternitas,  (ut  diximus  agendo  de  seternitate  Dei),  sit  in- 
terminabilis  vitse  possessio  tota  simul,  et  perfecta,  quse  scilicet  tripli- 
cem  dicit  negationem,  desitionis,  incseptionis,  et  successionis  ac  de- 
pendentise.  Tempus  vero,  ut  diximus  in  Physicis,  est  mensura  motus 
secundum  prius,  et  posterius.  ^viternitas  autem  est  mensura,  et  du- 
ratio  permanens,  incorruptibilis  ab  intrinseco,  defectibilis  tamen  per 
superiorem  potentiam  externam.  In  quo  ^Evum  dupliciter  distinguitur 
ab  aeternitate,  et  tempore ;  primo  differt  ab  ^Eternitate,  quia  seterni- 
tas  est  semper  actu  praesens,  et  nullo  modo  in  potentia:  tempus  vero 
secundum  instans  prsesens  est  in  actu,  secundum  vero  futurum,  est 
in  potentia  absque  ulla  penitus  permanentia  prseteriti,  et  futuri.  ^vum 
autem  mensura  quaedam  indivisibilis  est,  et  non  est  omnino  prsesens^ 
sed  partim  actu  prgesens,  partim  potentia:  nam  quemadmodum  essc 
Angeli  est  indivisibile,  et  immateriale,  et  est  actu  prgesens  modo,  sed 


236  DE  DURATIONE  ANGELORUM. 


^ 


tamen  aliqiiomodo  est  in  potentia,  quia  est  in  potentia  ut  conservetur 
in  futuro  per  manutenentiam  Dei,  qufe  si  desisteret  omnino  Angelus 
annihilaretur ;  pari  ratione  dieendum  est  de  ?evo  quod  est  indivisibile, 
et  actu  pr?esens,  tamen  aliquomodo  in  potentia  ad  futurum.  Caiterum 
differt  a  tempore,  quia  non  est  ita  potentiale  sicut  tempus,  non  enim 
habet  partes  priecedentes,  et  partes  sequentes.  Secinido  differt  a^^Tim 
ab  seternitate,  et  tempore  ex  parte  suse  mensur?e,  quia  ^Eternitas  est 
mensura  rei  non  deficientis  nec  potentis  deficere :  Tempus  vero  est 
mensura  rei  actu  deficientis,  et  potentis  deficere;  xEvum  autem  est 
mensura  media,  scilicet  mensura  substantise  non  deficientis,  et  immu- 
tabilis,  potentis  tamen  aliquomodo  deficere,  et  mutari  secundum  ope- 
rationes  suas.  Declaratur  exemplo;  nam  sicut  radius  solaris  produ- 
■ctus  a  Sole  in  medio  diaphano  manente  eodem  est  unus,  et  idem  ra- 
dius  productus  in  instanti  indivisibili,  est  in  actu;  est  tamen  aliquo- 
modo  in  potentia,  quia  recedente  Sole,  desinit  esse  statim ;  ita  dicen- 
dum  est  de  Angelo,  et  ejus  mensura.  Alterum  exemjDlum  est  imago 
in  speculo  quae  ab  objecto  corporeo  visibili  in  instanti  producitur,  et 
est  indivisibilit'^r  producta,  tainen  recedente  objecto  desinit  esse  imago 
illa.  At  vero  tempus  ipsum  comparatur  flmio  cujus  partes  ab  eodem 
fonte  dimanant,  ita  quod  pars  parti  succedat,  atque  adeo  partes  tem- 
poris  sunt  mensura  rei  cum  innovatione,  et  veteratione  ejusdem ;  ^E^oim 
vero  est  mensura  rei  sine  innovatione,  et  veteratione  quantum  ad  sub- 
stantiam. 

NoTAXDT  M  3.  Ex  Doctore  in  secundum  dist.  2.  qucest.  2.  n.  10. 
Quod  mensurare  est  qnanfitcdem  ignotam  certificare  per  quantitcdem 
magis  notam ;  «  certificatio  autem  aliquando  potest  fieri  per  quanti- 
«  tatem  existentem  in  re,  vel  imaginatione,  sicut  Artifex  expertus  per 
«  aliquam  quantitatem,  quam  habet  in  sua  imaginatione,  mensurat 
«  quantitatem  quamcumque  sibi  occurrentem.  Aliquando  autem  potest 
«  fieri  per  quantitatem  aliquam  existentem  in  re,  et  hoc  tripliciter, 
«  vel  excedentem;  et  tunc  certificatur  intellectus  de  quantitate  minore 
«  per  accessum  ejus  ad  quantitatem  majorem,  vel  recessum  ab  ea;  et 
«  hoc  modo  mensura  ponitur  in  quidditatibus  remm,  et  mensura  est 
«  perfectior  ipso  mensurato,  quae  dicitur  esse  notior  naturaliter  ipso 
«  mensurato;  sicut  albedo  ponitur  prima  mensura  in  genere  colorum, 
«  et  Deus  dicitur  prima  mensura  omnium,  quse  sunt  in  quocumque 
«  genere.  Alio  modo  mensuratur  per  quantitatem  excessam,  quia  quan- 
«  titas  nota  minor  est,  et  pars  quantitatis  majoris,  quse  magis  ignota 
«  est,  et  tunc  illa  quantitas  minor  per  sui  replicationem  mensurat 
«  ipsum  totum  quantum  majus,  et  hoc  modo  miuor  motus  potest  esse 
«  mensura  majoris  motus  ex  natura  rei.  Teriio  modo  mensuratur  quan- 
«  titas  ignota  per  aliam  quantitatem  notam,  et  distinctam,  et  aequalem 
«  sibi,  et  hoc  fit  per  applicationem,  sive  superpositionem.  Et  quia  il- 
«  lud,  quod  est  mensura  ex  natura  rei,  debet  esse  nolius  naturaliter 
«  ipso  mensurato ;  ideo  isto  modo  scilicet  tertio,  unum  aequalium  non 
«  est  mensura  aliorum,  nisi  illa  requalitas  nota  fuerit  ex  natura  rei; 
«  hoc  modo  tempus,  si  est  alia  quantitas  a  motu,  et  notior  eo,  potest 
«  esse  mensura  motus  ex  natura  rei.  Alieui  tamen  intelleetui  potest 
«  illud  esse  mensura,  quod  ex  natura  rei  non  est  mensura,  puta  si 
«  alicui  sit    nota    quantitas  ulnse,    et  quantitas  panni   ignota;    potest 


DE  DURATIONE  ANGELORUM.  237 

«  tunc  qiiantitas  ulnse  esse  mensura  quantitatis  panni,  licet  ex  natura 
«  rei  neutra  quantitas  habeat  majorem  certitudinem  alia  ». 

His  ita  praelibatis,  tria  maxime  hic  sunt  resolvenda :  J^rimum,  quod 
Angeli  non  aliam  habeant  mensuram  suoe  durationis,  quam  seviterni- 
tatem.  Secundam,    quod    illa    mensura  non    sit  successiva.    Tertium, 
quod  sit  ab  Angeli  substantia  realiter  indistincta. 

Conclusio  prima.  —  Angelorum  existentia  mensuratur 
iiiViTERNiTATE.  Hsec  est  commuuis  apud  Theologos. 

Probatur  primo:  Existentia  Angeli  aliqua  mensura  est  mensurabi- 
lis:  sed  non  mensuratur  aeternitate,  nam  haec  est  mensura  propria  Dei, 
neque  tempore,  quia  illo  res  corruptibiles  mensurantur,  licet  ipsa  An- 
geli  existentia  ob  intensivam  perfectionem,  virtutem,  et  magnitudinem 
durationis  sua?  possit  toti  tempori  coexistere,  nulla  varietate  in  ejus 
duratione  facta  :  sicut  est  exemplum  de  palo  fixo  in  fluvio,  circa  quem 
fluit  continuo  aqua,  ipso  palo  stabili  remanente  :  ergo  sevo  solo  men- 
suratur  ipsa  Angeli  existentia,  cum  sit  inter  ipsam,  et  illam  Angeli 
existentiam  proportio,  quse  inter  mensuram  et  raensuratum  requiritur. 
Deinde,  si  non  esset  tempus,  Angelus  posset  cognoscere  suam  dura- 
tionem  :  ergo  habet  aliquam  aliam  mensuram  distinctam  a  temj)ore, 
per  quam  possit  cognoscere  eam  :  illa  vero  non  potest  esse  seternitas^ 
cum  sit  altioris  ordinis  ;  ergo  est  sevum,  quia  nihil  aliud  assignarl 
potest,  quod  rationem  mensurai  existentise  angelicae  habeat.  Denique^ 
iieviternitas  secundum  Doctorem,  est  mensura  entis  creati  permanen- 
tis,  et  uniformiter  se  habentis  dum  subsistit,  seu  quod  habet  unifor- 
mem  modum  existendi  :  vel  juxta  S.  Thomam,  est  mensura  entis 
incommutabilis  secundum  suam  substantiam  ;  mutabilis  vero  et  va- 
riabilis  secundum  suas  operationes :  sed  Angeli  substantia  est  incom- 
inutabilis  secundum  se,  et  uniformiter  se  habet  dum  subsistit :  ergo 
Angelus  revera  mensuratur  sevo.  Qu?e  hanc  adversus  Gonclusionem 
possent  objici,  facilius  solventur  in  sequenti  Conclusione. 

Conclusio  secunda.  —  ^viternitas  non  est  duratio 
succESSivA.  Hsec  est  Doetoris  in  2.  dint.  2.  qucest.  1.  ubi  licet  opinio- 
nem  S.  Bonaventurse  de  successione  durationis  angelicse  probabilem 
esse  dixerit,  solveritque  omnia  argumenta,  quse  contra  Seraphici  Do- 
ctoris  sententiam  ab  aliis  fuerant  proposita ;  nihilominus  eamdem  sen- 
tentiam  ipse  iinpugnat  hoc  modo  num.  18:  Illa  duratio  angelica,  quse 
secundum  sanctum  Bonaventuram  dicitur  quantitas  habens  suam  di- 
visibilitatem,  non  permanentem,  sed  suecessivam,  ita  quod  uni  ejus 
nunc  raptim  fluenti  succedat  aliud;  illa,  inquam,  duratio,seu  quantitas, 
aut  est  identificata  existentise  Angeli,  aut  non  est  identiflcata  ipsi. 
Primum  dici  nequit,  quia  impossibile  est  esse  successionem  in  dura- 
tione  sine  successione  in  existentia  ;  in  existentia  autem  Angeli  non 
est  suceessio,  sicut  nec  in  essentia  cui  identificatur  existentia :  ergo, 
etc.  Seeundum  pariter  non  potest  affirmari,  quia  sicut  ipsa  existentia 
absoluta  Angeli  potest  poni  in  esse  variis  productionibus,  aut  eadem 
productione  continuata,  ita  potest  duratio  absoluta,  quam  habet  per 
primam  productionem  poni  in  esse  per  secundam  productionem,  aut 
eamdem  continuatam  :  ergo  quando  conservatur  Angelus  pro  secundo 


238  DE  DURATIONE  ANGELORUM. 

instanti.  non  est  necesse  dari  ipsi  novam  durationem  distinctam  ab 
illa,  quam  habuit  in  primo  instanti,  et  consequenter  duratio  ipsius 
non  erit  quantitas  successiva  constans  ex  variis  partibus.  Si  dixeris 
quod  eadem  duratio  absoluta  possit  poni  rursus  in  esse,  sed  pro  di- 
versis  nunc:  Contra,  si  potest  poni  in  diversis  niinc;  ergo  potest  con- 
servari  in  illis  :  ex  quo  sic  arguo:  aut  potest  conservari  in  illis  per 
aliam  durationem  distinctam,  et  ita  dabitur  processus  in  infinitum, 
quia  eodem  modo  qu?eretur  de  alia  duratione  :  aut  potest  conservari 
in  illis  absque  alia  duratione,  et  ita  sicut  eadem  existentia  est  in  di- 
versis  nunc,  eadem  etiam  duratio  erit  in  illis,  quod  est  intentum.  — 
Impuffnat  secuncln  Doctor  eamdem  sententiam  quatenus  assereret  illam 
durationem  esse  quid  successivum,  quia,  inquit,  Xon  vkJetur  ponen- 
dus  novus  respectus  sine  novo  fundamento,  vel  termino,  et  absque  ali- 
qua  novitate  ex  parte  extremorum:  ergo  si  Angeli  existentia  siteaclem, 
et  eodem  modo  Deus  se  liaheat  in  secundo  instanti  ac  in  py7?M0,  non 
videtur  admittendus  novus  respectus. 

Probatur  insuper  conclusio  auctoritate  sanctorum  Patmm,  primo 
quidem  S,  Augustini  Hb.  83.  qq.  q.  72.  ubi  dicit,  quod  tantum  id  stat 
inter  a^vum,  et  tempus,  Quod  cevum  est  stahile^  tempus  autem  muta- 
bile.  Item  S.  Dionysius,  De  divinis  nominibus  cap.  10.  ait,  Proprieta- 
tem  cevi  esse  totum  simul,  secundum  totum  metiri :  non  ergo  secun- 
dum  partem,  et  partem,  et  successive.  Et  eap.  5.  dicit  ^vum  esse 
quietam.,  et  totam  simul  vitam.  Item  Gregorius  in  Jforcdibus,  dicit 
de  gaudio  Beatorum,  Xihil  prcEteriisse,  nihil  advenisse,  nihilque  fu- 
turum  esse :  ergo  est  totum  simul. 

Probatur  iterum.  ratione  fundamentali :  ideo  seviternitas  foret  suc- 
cessiva,  quia  nempe  constaret  pluribus  iiunc,  sive  instantibus  sibi 
invicem  suceedentibus  :  sed  id  non  videtur  esse  verum  :  ergo,  etc. 
Major  est  S.  Bonaventurae.  Minor  probatur:  illud  primum  nunc,  seu 
instans  sevi,  aut  idem  est  cum  existentia  Angeli,  aut  aliud  :  si  idem, 
igitur  sicut  exist.^ntia  Angeli  manet  semper  eadem  ex  S.  Bonaven- 
tura,  ita  et  nunc  idem  permanet.  Si  vero  dicas,  est  aliud;  Contra: 
sicut  ipsa  existentia  ex  sancto  Bonaventura  potest  infinities  poni  in 
esse,  ita  et  illud  nunc  aliud  ab  essentia  et  existentia  Angeli  potest 
frequenter  poni  in  esse,  et  ita  potest  conservari  idem  nunc  aevi, 
sicut  et  eadem  existentia  :  ergo  non  est  necessaria  pluralitas  ipso- 
rum  nunc :  sed  unum  sufficit.  Si  vero  dicas,  quod  si  frequenter 
ponitur  in  esse,  ponetur  in  diversis  nunc;  Bespondeo.,  quod  vel 
dandus  erit  processus  in  infinitum,  vel  dicendum  idem  nunc  posse 
conservari  sine  novo  nunc.  Probatur,  quia  illud  primum  nunc,  vel 
potest  conservari  sine  alio,  vel  non.  Si  primum,  habeo  intentum;  si 
secundum,  qusero  de  illo  alio  nunc,  an  possit  conserv^ari  sine  alio; 
et  sic  vel  deveniendum  erit  ad  aliquod  nunc,  quod  possit  sine  alio 
conservari,  vel  dabitur  processus  in  infinitum.  Insuper,  quamvis  hoc 
ultimum  detur,  tamen  non  erit  necesse  in  ipso  nunc  esse  successio- 
nem  ;  nam  sicut  ponitur  essentia  Angeli  eadem,  et  invariabilis,  etsi 
in  alio,  et  alio  nunc  ponatur  ,  ita  idem  nunc  potest  permanere  inva- 
riabile  in  se,  quam^is  in  alio,  et  alio  nunc  ponatur  in  esse.  Confir- 
matur,  quia  conservatio  Angeli,  vel  accipitur  pro  conservatione  activa, 
'vel  passiva.  Si  primum,  est  tota  simul  nuUam  habens  successionem, 


DE    DURATIONE    ANGELORUM.  239 

est  eniin  actio  div^ina,  cui  pernuincntia  sccunduni  se  considerata  non 
repug-nat  sicut  nec  terniino  ejus,  scilicet  Angclo.  Undc  poterit  Deus 
per  hujusmodi  actioneni  conservare  Angeluni,  prajsertiin  cum  talis 
conservationis  modus  sit  rcbus  ipsis  indivisibilibus  magis  connatura- 
lis,  et  consequenter  niagis  debitus.  Pricterea,  quia  actio  conservativa 
rei  ineorruptibilis  ex  natura  sua  est  incorruptibilis,  quia  nullum  habet 
suee  desitionis  principiuni  intrinsecuni :  ergo,  etc.  Si  secundum,  est 
ipsum  esse  angclicum  invariabile  :  ergo  nullam  habet  successionem, 
<3t  per  consequens  non  bene  asserit  opposita  sententia  sevum  ex  parte 
conservationis  Angeli  includere  successionem. 

OiijiciT    1.    DocTOR    varias  Sanctorum  Patrum  auctoritates,  quie 
sententiae    Seraphici   Doctoris    videntur    suffragari  :    in    primis    vero 
S.  Augustinum  1.1.  Confessionum  c.  4.  Nunc  tem^^oris  si  semper  sta- 
ret,  et  noii  fiaeret,  non  esset  tempus,  sed  ceternitas :  ergo  si  nunc  aevi 
non  flueret,  etiam  deberet  aeternitas  reputari :  sed  consequens  est  ab- 
surdum :  ergo    etiam    id    unde    sequitur.  Item   lib.  4.   super  Genesim 
cap.  14.  cxponens  illa  verba,  Pater  meus  usque  modo  opera^i^r ;  subdit: 
usque  modo  consummationem  operis    significat,  aliter  enim  posset  in- 
telligi  si  diceretur,  nunc  operatur,   ubi  non   est   necesse  ut  operis  con- 
summationem  acciperemus,  aliter  auiem  cogii  intelligi  cum  ait,  usque 
nunc  ex  illo  quo  cuncta  operatus  est.  Quibus  significat  S.  Augustinus 
aliquam  esse  continuationem  in  actionibus    Dei    ad    extra,  per  quam 
conservat  creaturas  a  se  produetas,  subindeque  continuationem  in  du- 
ratione    creaturarum :   sed    continuatio    successionem    importat :  ergo 
quaelibet    creaturarum,    adeoque    Angelorum    conservatorum    duratio 
succcssiva  est.  Subscribit  Boetius  lib.  1.  De  Trinitate  cap.  9.  Quamvis, 
inquit,  secundum    Philosophos    de    corporiJms    ccelc^tibus,  et  spiritibus 
possit  dici,  quod  sunt  semper,    magna  tamen  est   differentia    in   sem- 
per  esse,in  Deo  enim  tantum  j^rcesens   est,'non   currens ;  nunc  autem 
fiuens  facit  sempifernitatem,  idest  a^vum  :  ergo  ^viternitas  est  duratio 
fluens.  Favet  etiain  S.  Damascenus   lib.  1.  De  Fide  cap.  25.  Scecidum, 
inquit,  dicitur  quod  semper  protenditur  cum  ^Fternis,  velut  spatium: 
sed  Angeli  durant  per  saeeula  ;  ergo  eorum  duratio  protenditur  velut 
spatium,  et  consequcnter  includit    partes    sibi    invicem   succedentes. 
Consentit    etiam    S.  Anselm.  in  Prosologio  c.  24.  Hoc    quoque    modo 
transis  omnia,  etiam  ceterna,  inquit  Deum  alloquens,  quia  tua,  et  il- 
iorum  /Eterniias  tota  tibi  prcesens    est,  cum    illa    nondum    habeat  de 
sua  j^ternitate,   quod  mnturum  est,  sicut  jam  non    hai)et,  quod  j)roe- 
teritum  est :  ergo  censet  durationem  Angelorum  non  existere  quantum 
ad  illam  partem  quse  praiteriit,  neque    quoad    illam  quse   futura   est, 
adeoque  putat  Angelorum  durationem  includere  partes    sibi    invicem 
succedentes.  Denique  sanctus  Hieronymus  Epistola  ad  Marcellam,  ait: 
Tanfum  Deus  esf,  qui  non  novit  fuisse,  vel  futurum  esse :  ergo  crea- 
tura  in  suo  esse  habet  prDeteritum   et   futurum,  et  consequenter  suc- 
cessionem.  —  Respondet  Doctor  num.  24,  his  omnibus  auctoritatibus 
solum  suaderi,  quod  nulla  creatura  est  a  prima  Causa   independens, 
sed  semper  dependens  ;  non  tamen  dependentia  continua  alia,  et  alia, 
sed  eadem  propter  quam  creatura  quaelibet  habere    potest    esse    cum 
una  parte  temporis,  et  non  cum  alia,  sicque  potest  quasi  cadere  sub 
tempore,  hoc  est  coexistere  uni  parti  temporis,  et  non  alteri ;  qua  ra- 


240  DE    DURATIONE    ANGELORUM. 

tioue  dicitur  fuisse,  non  vero  fore,  et  ita  non  habere  esse  ^Eternum. 
Bespondeo  2.  nmjoris  elucidationis  gratia  ad  eas  omnes  auctoritates 
sigillatim ;  et  quidem  ad  primam  S.  Aiigusthii,  dico  eum  solum  in- 
tendere,  quod  si  duratio  temporanea  ex  se  semper  necessario  subsi- 
steret,  nec  ullatenus  etiam  ab  extrinseco  posset  deficere  ;  revera  foret 
aeternitas,  quod,  ut  apparet,  omnino  est  impossibile :  non  autem  vult, 
quod  si  illa  duratio  subsisteret  absque  ullo  fluxu,  et  cum  ordinaria 
Dei  conservatione,  deberet  esse  iieternitas  ;  exinde  enim  non  seque- 
retur  eam  non  posse  ullatenus  deficere  sicut  ipsa  ^ternitas  omnino 
est  indefectibilis.  Unde  distinguo  consequens  :  si  ^Eviternitas  non 
fiueret,  hoc  est,  -si  esset  oinnino  indefectibilis,  foret  ^Eternitas,  con- 
cedo ;  nec  enim  sic  illam  volumus  esse  non  fluentem  :  si  non  flue- 
ret,  quatenus  non  haberet  partes  succedentes,  foret  .Eternitas,  nego 
consequentiam.  Ad  secundam  ex  S.  Augustino  sententiam^  nego 
ex  ea  illatum  subsumptum  :  eo  enim  ipso,  quod  eadem  ipsa  actio^ 
qua  res  producta  fuit,  semper  continuatur,  etiam  continuatur  ipsa  res 
conservata  absque  aliqua  suecessione  in  seipsa,  aut  in  ipsius  dura- 
tione.  Ad  auctoritatem  Boiitii  respondeo  ipsum  velle,  quod  sempiter- 
nitas  Dei  sit  semper  prsesens  ita  necessario,  ut  omnino  sit  indefectibi- 
lis,  etiam  respectu  cujuscumque  ;  sempiternitas  vero,  quam  haberet 
Angelus  si  ab  seterno  fuisset  creatus,  non  semper  praesens  necessario 
extitisset,  quippe  cum  potuisset  defieere  Deo  volente  :  unde  illa  sen- 
tentia  eo  modo  quo  prior  S.  Augustini  est  distinguenda.  Ad  S.  Da- 
ma.scenum  dico  ultimam  ex  ejus  auctoritate  consequentiam  illatam 
esse  negandam  :  protensio  namque  per  spatium  dici  potest  non  quod 
habeat  partes  sibi  in^^cem  succedentes,  sed  quod  ipsamet  existentia 
eadem  semper  indivisibilis  conservetur.  Ad  S.  Anselm.  dico  tantum 
velle,  quod  cum  Angeli  non  semper  neeessario  extiterint,  nec  extituri 
sint,  quippe  cum  Deo  volente  deficere  possint ;  idcirco  ratione  illius 
possibilis  defectionis  revera  dici  possunt  non  habere  quod  futurum 
est,  neque  quod  prseteritum  est :  quemadmodum  Deus  id  habet  ne- 
cessario,  quia  summe  necessario,  semper  fuit,  est,  et  erit.  Hinc  ne- 
ganda  est  consequentia  :  tota  namque  illa  Angeli  duratio  pro  tempore 
praeterito,  et  futuro  modo  existit,  licet  non  neeessario  extiterit  pro 
prcTeterito,  nec  absolute  loquendo  ita  pro  futuro  sit  extitura.  Denique 
ad  Hanctuni  Hieronymum  nego  consequentiam  ex  ejus  auctoritate  il- 
latam  :  Angelus  namque  etsi  habeat  durationem  permanentem,  cogno- 
scere  potest  prj?eteritum,  et  futurum,  quippe  novit  se  non  necessario 
extitisse,  nec  extiturum,  quandoquidem  possit  annihilari ,  Deo  ita 
statuente. 

Objicit  2.  Aliam  sancti  Augustini  auctoritatem  ex  lib.  8.  De  Ge~ 
nesi  ad  litteram  cap.  19.  ubi  ait:  Sicut  aer  respectu  Solis  non  est  fa- 
ctus  lucidus,  sed  fit  lucidus,  alioquin  absente  Sole  remaneret  aer  luci- 
dus :  ita  se  habet  creatura  respectu  Dei.  Ex  quibus  sic  pro  opinione 
S.  Bonaventur?e  arguit  Doctor  Subtilis  sup.  laud.  qu.  1.  num.  4:  Crea- 
tura  continuo  producitur  a  Deo  conservando,  et  conservatur  produ- 
cendo,  et  non  tantum  dependet  a  Deo,  quatenus  actio  productiva  ip- 
sius  exit  a  Deo  pro  primo  instanti  quo  habet  esse,  sed  etiam  quatenus 
pro  quolibet  instanti  quo  conservatur  in  esse,  actio  illa  divina  qua 
conservatur  continuo  exit  a  Deo  ;  at  non  est  illa  ipsamet   actio    qua 


DE    DURATIONE    ANGELORUM.  241 

producebatur  a  Deo  pro  primo  instanti,  quse  a  Deo  exit  pro  aliis  in- 
stantibus  in  quibus  conservatur  :  sed  alia  omnino  actio  distincta  suc- 
cedens  priori :  ergo  duratio  Angeli  non  est  tota  simul,  sed  succes- 
siva.  Patat  consequentia,  quia  actio  illa  conservativa  est  de  ratione 
durationis  Angeli,  vel  tamquam  ratio  formalis,  aut  pars  intrinseca  ; 
vel  tamquam  conditio  sine  qua  non  :  ergo  si  conservatio  illa  sit  suc- 
cessiva,  etiam  ipsa  Angeli  duratio  successiva  erit,  aut  saltem  pendebit 
ab  aliquo  successivo.  Probat  minorem  Doctor:  actio  conservativa  est 
vera  actio  positiva :  sed  non  est  eadem  qua  Deus  in  primo  instanti 
Angelum  produxit :  ergo  est  alia  ipsi  priori  succedens.  Afajor-  patet, 
quia,  inquit  Doctor,  conservare,  non  est  tantum  non  destruere,  sed 
est  aliqua  actio  Dei  positiva,  alioquin  diceretur  conservare  lumen, 
t[ui  non  claudit  fenestram,  quod  aperte  falsum  est,  posset  enim  etiam 
eo  absente  lumen  in  aula  conservari.  liisuper,  si  conservatio  non  es- 
set  actio  positiva,  sequeretur,  quod  annihilatio  ipsi  opposita,  esset 
actio  positiva,  quia  non  datur  negatio  negationis  :  sed  falsum  est, 
quod  annihilatio  sit  actio  positiva,  quia  annihilare  est  non  agere ; 
igitur  conservare  est  agere.  Denique,  nulla  creatura  est  in  suo  esse 
independens,  quia  non  est  actus  purus  :  igitur  continue  dependet  a 
causa,  non  tantum  ratione  primariae  suse  productionis,  qua  accepit 
esse  ab  ea  causa,  quasi  illud  esse  continuo  ab  illa  non  acciperet,  quia 
sequeretur,  quod  conservare  nihil  aliud  esset,  quam  prius  egisse,  et 
modo  non  destruere  :  ergo  necessum  est,  quod  actio  conservativa  sit 
positiva.  Probatur  itaque  minor,  nempe  quod  actio  illa  positive  con- 
servans,  distincta  sit  ab  actione  primo  productiva  ;  quia  per  actionem 
illam  productivam  qua  res  accepit  esse  in  primo  instanti,  non  potest 
dici  formaliter,  et  ultimate  absque  ullo  superaddito  conservari  in  illo 
esse  pro  aliis  instantibus  sequentibus ;  posset  enim  esse  illa  actio 
primo  productiva  absque  eo,  quod  res  conservaretur  pro  alio  instanti 
sequenti ;  siquidem  in  illo  instanti  sequenti  posset  annihilari :  ergo, 
ut  existat  pro  alio  instanti  sequenti,  debet  esse  alia  acuio  ipsius  con- 
servativa  a  priori  distincta.  — Si  dixeris  quod  equidem  ab  illa  actione 
sola  non  habeat  res  per  illam  produeta  quod  existat  pro  alio  poste- 
riori  instanti,  sed  ulterius  requiri,  quod  sit  illud  posterius  instans 
quo  posito,  et  sine  ulla  actione  nova,  aut  aliquo  modo  superaddito 
res  illa  ipsi  posteriori  instanti  coexistit ;  contra  sic  urget  Doctor  :  si 
Angelus  productus  in  primo  instanti  haberet  ex  se,  et  sine  aliquo 
superaddito  posse  coexistere  tempori  sequenti,  posita  solum  existentia 
futuri  temporis,  sequeretur  quod  ipsius  duratio  ab  ^Eternitate  non  di- 
screparet ;  yEternitas  enim  non  potest  coexistere  futuro  tempori  nisi 
futurum  tempus  existat ;  ubi  autem  non  amplius  existet,  nec  ^Eter- 
nitas  ipsi  coexistet.  Adde  quod  non  obstante  productione  Angeli  pro 
primo  iustanti  posset  non  habere  coexistentiam  cum  instanti  futuro, 
etiam  existent3  ipso  futuro  tempore;  quia  posset  pro  illo  instanti  non 
conservari :  ergo  ab  actione  qua  accipit  esse  pro  primo  instanti  non 
habet  esse  pro  instanti  futuro,  etiam  existente  tali  futuro  instanti. 
Itaque  —  Respondet  Doctor  num.  20.  negando  minorem,  et  conce- 
dendo  consequentiam  utriusque  probationis^  ex  quibus  non  sequitur 
quod  conservatio  sit  actio  distincta  a  prima  productione  quantum  ad 
positivum  utriusque  ;  quamvis  prima  productio,  quatenus  dicit  respe- 

Frassen  TheoL  Tom.  IV.  16 


242  DE  DURATIONE  ANGELORUM. 

ctuin  ad  non  esse  immediate  pniecedens  rei  productionem,  sit  distin- 
cta  ab  actione  conservante,  quatenus  non  dicit  talem  respectum,  sed 
potius  respectum  ad  esse  immediatie  proecedens  :  actio  enim  produ- 
ctiva  prsesupponit  non  esse  rei  quae  producitur,  actio  vero  conserva- 
tiva  supponit  rem,  quse  conservatur,  prius  habuisse  esse  per  primam 
sui  productionem.  —  Ut  autem  facilius  solvatur  ista  objeetio  cum  sifis 
probationibus,  Respondeo:  ex  hypothesi  quod  duratio  esset  modus  di- 
stinctus  ab  ipsa  re  durante.  inde  quidem  sequi,  quod  ille  modus 
c^uo  mediante  coexisteret  res  instanti  primo,  non  posset  sufficere  ut 
existat  instanti  secundo  ;  nec  posset  consequenter  facere  Angelum 
existentem  pro  instanti  secundo,  nisi  ipsamet  existeret  pro  instauti 
secundo  :  ergo  ut  existeret  res  pro  instanti  secundo,  deberet  esse 
alius  modus  distinctus  quo  mediante  sic  existeret.  De  suppositione 
vero  quod  duratio  Angeli,  et  actio  qua  producitur,  non  superaddat 
aliquid  supra  entitatem,  et  existentiam  ipsius,  prseter  volitionem 
Dei,  qua  vult  ipsum  producere  tanto  tempore,  aut  tanto,  argumen- 
tum  nihil  concludit;  quia  ialsum  est  quod  actio  illa  Dei,  qua  pro- 
ducitur  pro  primo  instanti,  de  facto  possit  conservari,  quin  con- 
servaretur  Angelus,  in  sensu  nempe  composito,  et  ex  hypothesi  quod 
actio  Angeli  conservativa  semper  subsisteret.  Unde  lieet  dari  pos- 
sit  aliqua  actio  productiva,  quse  ex  se,  et  sine  aliquo  alio  superad- 
dito  non  sufficeret  ad  conservationem  rei.  puta  si  Deus  vellet  pro- 
ducere  Angelum  cum  ea  intentione,  ut  per  unicum  tantum  instans 
Angelus  ille  subsisteret :  tamen  cum  actio  qua  de  facto  creat  An- 
gelum  sit  illa  volitio  qua  vult  ipsum  producere  pro  ^Eternitate  a  parte 
post,  cumque  illa  volitio  non  possit  esse  quin  Angelus  necessario  sic 
existat  pro  ^Eternitate,  hinc  pniefatum  argumentum  nullam  difficul- 
tatem  infert. 

Objicie.s  3.  Si  duratio  Angeli.  qua  debet  existere  v.  g.  pro  anno, 
non  sit  quid  successivum.  sed  indivisibile,  simplex,  et  immutabile  ; 
sequitur,  quod  post  medium  annum  Deus  non  posset  efficere  quin  ille 
Angelus  subsisteret  pro  alia  anui  medietate  sequenti ;  sicut  non  po- 
test  efficere  quin  extiterit  pro  prsecedenti  medietate  ejusdem  anni.  Sed 
consequens  est  absurdum  •,  falsum  enim  est,  quod  Deus  prn  quolibet 
tempore  non  possit  creaturam  a  se  productam  destruere  :  ergo,  etc. 
Probat  sequelam  majoris  Doctor  nu.  6.:  in  eo  qui  habet  totum  esse 
simul,  idem  est  fuisse,  esse,  et  futunim  esse :  sed  quod  fuit,  impos- 
sibile  est,  qurd  non  fuerit :  ergo  si  in  ^Eviterno  idem  est  fuisse  et 
fore,  etiam  impossibile  est,  quod  non  sit  futurum.  At  hoc  proprium 
est  solius  Dei  cujus  ^Eternitas  fuisse,  esse,  et  fore  uecessario  ac  in- 
divisibiliter  complectitur.  Deinde.  Deus  nou  potest  ab  aeterno  velle  con- 
tradictoria,  ut  contradictoria :  sed  potest  velle  Angelum  creare,  et 
annihilare,  et  consequenter  potuit  velle  ipsum  esse,  et  non  velle  ipsum 
esse:  ergo  esse  Angeli,  et  non  esse  ipsius  non  videntur  contradicto- 
ria  :  sed  revera  tamen  essent  contradictoria,  nisi  assignarentur  diversa 
nujic,  seu  diversa  instantia  durationis  in  quorum  uno  vellet  creare,  et 
existere  Angelum,  et  in  altero  vellet  ipsum  annihilare,  seu  non  vellet 
creare,  et  ipsum  esse  :  at  ipsa  diversa  mtnc  non  debent  esse  instantia 
temporis,  quia  posset  Deus  velle  creare,  et  annihilare  Angelum  quam- 
vis  nuUum  daretur  tempus  :  ergo  debent  esse  diversa  instantia  ^Evi- 


DE  DURATIONE  ANGELORUM.  243 

temitatis,  seu  durationls  Angeli  sibi  invicem  succedcntia,  et  conse- 
quenter  duratio  Angeli  erit  suecessiva.  — Respondeo  1.  Distinguo  mi- 
norem :  absurdum  est,  quod  Deus  non  possit  annihilare  Angelum 
pro  quolibet  instanti  in  sensu  diviso,  et  ex  hypothesi  quod  non 
decreverit  ipsum  conservare  pro  illo  instanti,  concedo :  in  sensu 
composito,  et  ex  hypothesi  quod  statuerit  ipsum  pro  illo  instanti 
conservare  ,  nego.  Respondeo  2.  Distinguendo  sequelam  majoria : 
si  duratio  Angeli  sit  quid  indivisibile  se  tenens  ex  parte  ipsius  An- 
geli,  necessario  debet  facere  Angelum  duraut^^m  pro  toto  anno  , 
concedo  :  si  illud  indivisibile  non  se  teneat  ex  parte  ipsius  Angeli, 
sed  Dei,  nego.  Falsum  autem  est,  quod  illa  duratio  sit  quid  indivi- 
sibile  se  tenens  ex  parte  Angeli  praecise,  est  enim  ipsa  volitio  Dei 
qua  vult  ipsum  existere  pro  anno,  aut  pro  ^Eternitate,  quae  volitio  est 
una,  et  indivisibilis  ;  inde  nullatenus  est  inconveniens,  quod  si  Deus 
velit  Angelum  producere,  et  conservare  pro  anno,  aut  ^Eternitate,  An- 
gelus  etiam  debeat  conservari  tanto  tempore  in  sensu  composito,  et 
quod  Deus  non  possit  ipsi  non  dare  esse  futurum,  sicut  non  potest 
ipsi  non  dedisse  esse  prajteritum.  Ad  primam  prohationem  sequelce, 
distinguo  minorem  :  repugnat  durationi  creatse,  quod  simul  habeat 
esse,  fuisse,  et  fore,  quatenus  duratio  est  rei  creatse,  se  tenens  ex  parte 
ipsius  creaturse,  concedo  minorem :  se  tenens  ex  parte  Dei  creaturam 
conservantis  per  volitionem  suam  indivisibilem  et  simplicem,  nego. 
Ad  secundam  prohationem  nego  minorem  ;  qua  ratione  enim  non  esset 
contradictorium,  quod  Deus  vellet  creare,  et  anniliilare  Angelum  si 
duratio  ipsius  esset  successiva,  ita  pariter  non  foret  contradictorium 
si  duratio  ejus  sit  quid  permanens,  et  indivisibile  :  ad  salvandam  enim 
illam  contradictionem  nihil  juvat,  quod  illa  duratio  sit  divisibilis  po- 
tius,  quam  indivisibilis.  Qualiter  autem  illse  duae  volitiones  oppositae 
respectu  Angeli  conservandi,  et  annihilandi  non  possent  esse  contradi- 
ctorise,  colligitur  ex  eo,  quod  Deus  potest  velle  Angelum  esse  taliter, 
ut  si  esset  tale,  aut  tale  tempus  existens,  vi  istius  volitionis  non  possit 
Angelus  durare  nisi  tanto,  vel  tanto  tempore  finito  ;  et  exinde  haberet 
Tolitionem  qua  vellet  ipsum  ulterius  conservare,  ratione  cujus  volitionis 
^fieret,  quod  licet  ulterius  tempus  admitteretur,  tamen  Angelus  in  ipso 
non  existeret.  Unde  distinguo  suhsumptum:  illae  duae  volitiones  op- 
positoe  forent  contradictorise,  nisi  assignarentur  diversa  nunc  sive  a>- 
viternitatis,  sive  temporis  actu  existentia,  nego :  si  assignentur  diversa 
illa  nunc  possibilia  in  quorum  uno  posset  esse  creatio,  et  in  altero 
negatio  creationis,  concedo.  Igitur  illa  diversa  nunc  non  debent  esse 
nunc  temporis,  aut  sevi,  quse  existant  actu ;  sed  possent  esse  diversa 
nunc  temporis  possibilia. 

Objicit  4.  Angelus  est  in  seternum  duraturus  :  ergo  habebit  du- 
rationem  in  infinitum,  adeoque  si  ipsius  duratio  non  sit  successiva, 
sed  tota  simul,  consequens  est,  quod  ipsius  duratio  sit  infinita  actu ; 
et  consequenter,  quod  aliquid  creatum  est  infinitum  actu  :  sed  ab- 
surdum  est,  quod  aliquid  creatum  sit  actu  infinitum  :  ergo,  etc.  — 
Negat  sequelam.  inajoris  Doctor  n.  23.;  ad  hoe  enim,  ut  esset  aliquid 
infinitum  propter  coexistentiam,  quam  posset  habere  cum  infinito  tem- 
pore,  deberet  coexistere  omnibus  partibus  infiniti  istius  temporis  :  si- 
<5ut  enim  illud  tempus  non  esset  inflnitum    nisi    quatenus  includeret 


244  DE   DURATIONE   ANGELORUM. 

iiifiuitas  partes,  ita  id  quod  ipsi  coexisteret  uou  foret  iufiuitum  uisi 
pariter  coexisteret  omnibus  ejus  partibus :  cum  autem  partes  temporis 
iufiuiti  uusquam  possint  esse  simul  actu,  uec  etiam  coexisteutia  ipsis 
partibus  poterit  esse  simul  actu.  Adeoque  licet  Augeli  duratio  sit  in- 
divisibilis  secuudum  se,  tameu  cum  sit  divisibilis  respectu  coexisten- 
tiae  ad  tempus  iufiuitum,  si  daretur,  uou  sequitur,  quod  seeundum  se, 
et  permaueuter  debeaut  esse  actu  iufinita,  licet  habere  possit  coexi- 
steutiam  successivam  ad  partes  temporis  iufiuiti  si  daretur. 

Objicit  denique:  Angelus  potuit  creari  nou  peccator,  et  postea 
potuit  peccare,  etiam  si  uullum  fuisset  tempus  :  ergo  in  ipsius  dura- 
tioue  potest  esse  prius,  nempe  iu  quo  nou  esset  peccator,  et  posterius, 
iu  quo  peccator  existeret ;  adeoque  ejus  duratio  est  successiva.  Con- 
finnatur:  posset  Angelus  creari,  et  postmodum  annihilari,  aliusque 
postea  Augelus  creari :  iu  illo  autem  casu  verum  nou  esset,  quod  illi 
duo  Angeli  simul  existereut  pro  eodem  nunc :  ergo  pro  diversis  7i2^?ic 
deberent  existere  :  sed  posset  unus  alius  Augelus  coexistere  illis  duo- 
bus  Augelis,  nempe  annihilato,  et  alteri  de  uovo  producto  ;  ergo  in 
duratione  tertii  Angeli  esset  prius,  et  posterius ;  prius  quidem,  ratione 
cujus  diceretur  coextitisse  Augelo  aunihilato :  posterius  vero  per  quod 
coexisteret  Augelo  de  novo  producto.  —  Negat  consequentiam.  Doctor 
tum  argumenti,  tum  confirmationis  nu.  24.  Quam^as  enim  uuus  An- 
gelus  alium  subsequatur,  et  de  nou  peccante  flat  peccans,  iude  non 
sequitur,  quod  sit  successio  in  ipsius  duratione,  sed  tautum  esset  suc- 
cessio  iuter  durationem  et  ipsius  auuihilationem,  necnon  inter  inno- 
centiam  et  ipsius  injustitiam  :  ita  quod  quamvis  ipsius  duratio  coe- 
xistat  innoceutise,  et  injustitise  sibi  invicem  succedentibus,  uou  iude 
sequitur,  quod  sit  aliqua  successio  iu  ipsius  duratione  ;  indi"\isibilis 
euim  duratio,  quse  prius  coextitit  iuuocentise,  potest  coexistere  ipsius 
iujustitiaj.  Eodem  modo  tertius  Angelus  posset  coexistere  Angelo  prius 
producto,  et  Angelo  posterius  producto  sine  successione  ulla  in  du- 
ratione  sua  intrinseca  ;  sicut  ipsa  jsternitas,  quae  est  indivisibilis,  et 
sine  ulla  successione  formali,  secundum  omnes,  coexistit  diei  hester- 
nae,  et  hodiernge. 

*  "  Corollarium. — Ex  his  manifestum  fit  quod  etsi  Subtilis  Do- 
ctor  solverit  omnia  argumenta  Henrici  ac  S.  Thomoe  contra  sententiam 
S.  BonaventuriTe,  demoustraveritque  ea  non  couvincere  nec  reete  de- 
duci ;  uihilomiuus  tamen  falso  ipsi  imponit  Cajetanus,  eum  ait  illum 
seusisse  cum  S.  Bonaventura  Angelum  mensurari  successiva  duratione, 
seu  quod  Angeli  duratio  formalem  successionem  includat,  nec  etiam 
recte  sentire  Kidam  controv.  4.  art.  1..  Delogad.  illo  tractatu  De  An- 
(/elis,  cap.  9.  et  alios,  qui  existimant  Doctorem  illam  sententiam  tam- 
quam  probabilem  posuisse  et  suis  argumentis  firmasse.  Quisquis  enim 
legerit  argumeuta  Doctoris  pro  sevo  indivisibili  Angelorum  efrerum 
spiritualium,  imo  et  materialium  substantiarum  ingenerabilium,  facile 
sibi  persuadebit  illum  non  potuisse  eam  de  sevo  successivo  sententiam 
tamquam  probabilem  proponere.  Qua  ratione  enim  ista  cohsererent  cum 
his  quse  habet  in  2.  dist.  2.  qusest.  2.  uum.  3.  ubi  manifeste  probat 
sevum  Angeli  esse  indistinctum  realiter  ab  ipsius  existentia,  quod  etiam 
in  sequenti  Conclusione  demonstrabimus  ?  Doeet  autem  ibi  Doctor  et 


DE    DURATIONE    ANGELORUM.  245 

in  sequentibus  durationern  existentiae  Angeli  esse  indivisibilem.  Quo- 
modo  ergo  eum  hac  doctrina  stare  posset  probabilitas  alterius  senten- 
tise  quae  formalem  sueeessionem  in  angelica  duratione  constituit?  "  ¥ 

Conclusio  tertia.  —  Duratio  angelica  non  distinguitur 
REALiTER  AB  Angelo.  Ita  subtilis  Doctor  in  secundum,  dist.  2.  qucest.  2. 
n.  3.  Ubi  hanc  conclusionem  sic 

Probat:  Hoc  ipso  quo  res  aliqua  producitur  et  conservatur,  vel 
quod  terminat  actionem  productivam  et  conservativam,  durat  vel  in 
instanti,  vel  in  tempore  :  ergo  nihil  aliud  requiritur,  ut  duret :  tum 
quia  si  esset  duratio  aliquid  distinctum  a  re  durante,  et  actione  ejus 
productiva  ac  conservativa,  esset  aliquid  absolutum,  vel  respectivum: 
sed  neutrum  dici  potest :  ergo  non  est  distinctum  aliquid  ab  illis.  Mi- 
nor  patet :  non  enim  est  respectivum,  quia  respectus  realis  debet  ha- 
bere  terminum  realem  :  potest  autem  res  durare  absque  eo,  quod  sit 
aliquid  reale  ad  quod  diceret  respeetum,  puta  si  Deus  unicum  Ange- 
lum  produceret :  non  etiam  absolutum,  quia  esset  posterius  re  durante, 
et  consequenter  res  durans  produci  posset  absque  illo;  quod  est  ab- 
surdum,  quia  sic  duraret,  et  non  duraret :  duraret  quidem,  quia  pro- 
duceretur:  non  duraret  autem,  quia  non  haberet  durationem,  quae  esset 
aliud  absolutum  posterius  non  productum. 

Probatur  2.  Quotiescumque  aliqua  distinguuntur  realiter,  et  eorum 
aliquod  est  natura  prius  altero  ;  etiam  eorum  unum  potest  existere 
sine  altero  :  ergo  si  seviternitas  distinguatur  realiter  a  substantia  An- 
geli,  cum  sit  ipsa  substantia  posterior,  sequitur,  quod  Angelus  potest 
esse,  et  manere  sine  sua  seviternitate,  et  sic  sine  duratione  sua  dura- 
bit^  quod  implicat.  Insuper  si  sevum  est  distinctum  realiter  ab  esse 
Angeli,  vel  Angelus  seipso  durat,  vel  alio  a  se  distincto.  Si  seipso  : 
ergo  pari  ratione  ipsa  existentia  poterit  seipsa  durare  formaliter,  quia 
istud  aliud  non  erit  perfectius  ipsa  actuali  existentia  ejus,  cum  sit 
quasi  passio  ejus :  si  autem  alio  a  se  absoluto  durat  in  esse,  erit  pro- 
cessus  in  infinitum  in  mensuratis,  et  mensuris.  Amplius,  pluralHas 
non  est  ponenda  sine  necessitate,  ex  primo  Physicorum  :  sed  nulla  ne- 
cessitas  est,  quod  oevum  pro  duratione  seviterni  sumptum,  sit  aliud 
ab  seviterno  :  ergo  non  cst  aliud.  Denique,  si  sevum  realiter  et  essen- 
tialiter  distinguitur  ab  Angelo,  vel  a^viterno  cujus  est  duratio,  sequitur 
quod  sit  aliquod  accidens  ejus  :  sed  videtur  impossibile,  quod  per  ac- 
cidens  duret  ipsa  substantia,  magis  enim  videtur  accidens  durare  per 
substantiam,  quam  e  converso:  ergo,  etc. 

DiCES  1 :  Tempus  realiter  distinguitur  a  motu,  quem  mensurat : 
ergo  pariter  admitti  debet  necessario  aliquid  distinctum  realiter  ab  es- 
sentia  Angeli,  quod  sit  illius  mensura.  —  Negat  consequentiam  Do- 
ctor :  quia,  inquit  nu7n.  8.  ejusdem  qucestionis,  «  licet  tempus  difTerat 
«  a  raotu,  et  per  consequens  instans  a  mutatione,  non  videtur  idem 
«  dicendum  de  duratione  Angeli :  nam,  inquit,  si  tempus  diftert  a  ir.otu, 
«  hoc  ideo  est,  quia  partes  ejusdem  proportionis  alicujus  non  neces- 
«  sario  sunt  sequales  in  numero,  et  quantitate  partium  ejusdem  pro- 
«  portionis  temporis ;  nulla  autem  quantitas  est  eadem  alteri  quantitati, 
«  nisi  partes  ejusdem  proportionis  et  quantitatis  in  ea  sint  lequales 
«  partibus  ejusdem  proportionis  et  quantitatis  in  reliqua,  et  hoc  sequa- 


246  DE  DURATIONE  ANGELORUM. 

«  les  tam  in  numero,  qnam  in  magnitudine :  loquendo  autem  de  quan- 
«  titate,  qute  est  in  motu,  quam  liabet  ex  parte  magnitudinis,  sive  form» 
«  secundum  quam  est  motus,  possunt  aliquse  partes  motus,  puta  de- 
«  cem  partes  integrantes  totum  motum,  esse  cum  decem  partibus  tem- 
«  poris;  sed  non  sunt  ejiedem  eis,  quia,  cum  eisdem  partibus  temporis 
«  possunt  esse  plures  partes  motus  ajquales  prioribus  partibus  motus^ 
«  vel  tot  injequales,  quia  dupla  virtus  movet  idem  mobile,  et  per  con- 
«  sequeus  in  duplo  velocius,  nulla  pars  erit  in  motu  tardiori,  qua3  uon 
«  erit  in  motu  velociori,  loquendo  de  partibus  quas  habet  in  magni- 
«  tudine,  vel  de  partibus  quas  liabet  secundum  formam  qua  est:  quia, 
«  movens  mobile  motu  velociori  non  facit  simul  pertransire  aliquas 
«  partes  magnitudinis,  sed  pr^ecise  alteram  post  alteram:  ergo  tot  partes- 
«  sunt  in  motu  velociori,  et  tant;ie,  loquendo  de  ista  quantitate.  quot 
«  et  quantae  sunt  in  motu  tardiori;  non  potest  autem  idem  tempus, 
«  et  habens  easdem  partes  cum  isto  motu,  et  cum  illo  motu:  ergo  illse 
«  partes  temporis  non  erunt  esedem,  nec  partibus  istius  motus,  nee  il- 
«  lius,  quia  non  in  eadem  proportione  se  habent  ad  totum,  nee  sunt 
«  sequales  istis  partibus  totius».  Ita  Doctor.  Non  est  autem  eadem  ratio 
de  seviternitate,  et  Angelo,  quippe  tam  Angeii  substantia,  quam  ejus 
duratio  sunt  omnino  indivisibiles :  adeoque  una  non  potest  alteram 
excedere. 

DiCES  2:  Quantitas  permanens  est  accidens  distinctum  a  subjecto: 
crgo  et  successiva,  quiautraque  est  ejusde;n  generis,  seu  pra^dicamenti: 
et  consequenter  utraque  debet  esse  distincta  a  subjecto,  maxime  si 
subjectum  sit  substantia :  sed  quod  mensurat  existentiam  Angeli  est 
([uantitas  successiva :  ergo  mensura  Angeli  distinguitur  realiter  ab 
ipso.  —  Respondet  Doctor  num.  11.  quod  non  est  aliquid  in  actuali 
existentia  Angeli,  quod  sit  proprie  quantitas,  nec  indivisibile  de  ge- 
nere  quantitatis ;  quia  existentia  videtur  posse  uosci  absque  omni  alio 
addito,  Unde  negatur  suppositum  subsumpti,  nempe  quod  detur  in 
Angelo  aliquid,  quod  mensuret  existentiam  ejus:  quod  si  etiam  dare- 
tur  aliquid  tale,  certe  non  esset  quantitas,  qua  non  esset  aliquid  rea- 
liter  ab  ipso  distinctum. 

DiCES  3 :  Si  res  durare  posset  a  seipsa  sine  alio  addito  posset 
etiam  esse  iu  loco  a  seipsa  sine  novo  ubi  superaddito,  contra  nostram 
sententiam. — Respondeo  negando  parHatem  ;  quia  res  non  habet  ne- 
cessario  esse  in  loco  ex  eo  quod  producatur ;  posset  enim  indepen- 
denter  habere;  habet  autem  durare  hoc  ipso  quo  producitur,  et  con- 
servatur.  Unde  ut  sit  in  loco,  debet  aliquid  convenire  pra^ter  conser- 
vationem:  ut  vero  duret,  non  debet  aliquid  aliud  a  conservatione  ad- 
venire. 

Instabis:  Angelus  est  tam  indifferens,  ut  sit  in  hoc,  vel  in  illo  tem- 
pore,  ac  ut  sit  in  hoc,  vel  iu  illo  loco :  ergo  quemadmodum  praeter 
illam  indifierentiam  ponitur  ubi  distinctum,  quod  determinaiur  ad 
hunc  locum  potiusquam  ad  alium;  sic  ut  ponatur  in  huc  tempore  po- 
tiusquam  in  alio,  poni  debet  aliquid  additum:  illud  autem  non  est 
aliud,  quam  duratio :  ergo,  etc.  —  Respondeo  negando  subsumptum; 
quia  duratio  non  est  illud  a  quo  res  habet  esse  hoe,  vel  illo  tempore, 
sed  quo  possit  tauto,  vel  tanto  tempore  exister^,  comprehendendo  sub 
nomine  temporis  vel  partem  ejus  divisibilem,  vel  instans  indivisibile. 


DE   MENSURA   ANGELORUM.  247 

Corollarium  I,  —  Ex  his  colUf/lt  Dodor  num.  11.  quod  non 
detur  in  Angelo  aliqua  forma  ipsi  intrinseea  distincta  realiter  ab  ip- 
sius  existcntia,  per  quam  mensuraretur.  Probat  lioc;  quia  non  sunt 
multiplicanda  entia  sine  necessitate :  sed  nulla  est  necessitas  ponendi 
hujusmodi  mensuram  in  Angelo :  ergo,  etc.  Probatur  mlnor;  quia  si 
esset  necessitas  ponendi  mensuram  distinctam,  esset  necessitas  po- 
nendi  durationem  distinctam:  sed  hoc  non  est  necesse,  ut  patet  ex 
probatione  primse  conclusionis.  Coiifirmatur;  quia  illa  ipsa  argumenta 
quibus  probatum  est  non  dari  in  ipso  durationem  distinctam,  probant 
non  dari  in  ipso  mensuram  distinctam.  Confirmatur  sccwido;  quia  si 
poneretur  mensura  in  Angelo,  non  poneretur  in  ipso  mjensura  exce- 
dens,  nec  excessa,  cum  non  possit  intelligi  qua  ratione  esset  excedens 
aut  excessa;  ergo  deberet  poni  mensura  sequalis  ipsi :  scd  hoc  etiam 
nequit  dici,  quia  nihil  positum  in  Angelo  potest  esse  notius  quantum 
ad  mensurandum,  neque  ex  natura  rei,  neque  per  accidens,  quam 
ipsamet  existentia  Angeli :  ergo  nihil  ponitur  in  ipso  quod  possit  esse 
mensura  istius  existentise :  et  quamvis  aliqua  quantitas  totalis  distin- 
cta  cognita  posset  esse  mensura  ipsius  quantum  ad  aliquas  partes  ejus, 
tamen  nec  sie  etiam  potest  poni  ratio  mensurai  in  Angelo,  quia  non 
habet  partes  quse  mensurari  possent  per  ipsum.  Acldit  ad  hoc  Doctor 
quod  non  solum  non  sit  necesse  ponere  aliquid  absolutum  pro  men- 
sura,  sed  nec  relationem  aliquam,  quia  non  est  necesse  hic  aliam  re- 
lationem  aliquam  ponere,  quam  illam  quse  est  ad  causam  efficientem, 
vel  conservantem,  et  illa  non  est  aliud  a  fundamento. 

Corollarium  II.  —  Colligit  secundo  qucestione  tertia,  mensu- 
ram  externam  aliquam  esse  admittendam  in  duratione  Angelorum, 
eamque  esse  vel  extra  genus,  vel  in  genere.  Prior  est  ipsemet  Deus 
ratione  sune  infinitse  durationis  secundum  quam  res  creatse  possunt 
dici  ipsi  plus  vel  minus  coexistere.  Posterior  vero  est  existentia  primi 
Angeli,  cujus  seviterna  duratio  cseterorum  dici  potest  mensura:  hsec 
enim  mensura  primi  Angeli  respectu  omnium  seviternorum  est  sim- 
plicissima,  atque  magis  uniformis,  regularis,  et  notior  simpliciter  in 
genere  seviternorum,  proinde  est  mensura  omnium  existentiarum  alio- 
rum  Angelorum:  sicut  motus  primi  mobilis,  quia  est  omnium  simpli- 
cissimus,  notissimus  atque  uniformior  et  diuturnior,  ponitur  mensura 
omniu)a  motuum,  et  tempus  omnium  temporalium.  Quemadmodum 
ergo  cujuslibet  Angeli  existentia  suo  particulari  sevo,  tamquam  men- 
sura  sua  extrinseca  mensuratur,  et  eo  modo  ab  alio  distinguitur,  ita 
ut  tot  sint  seva,  quot  sunt  ssviterna :  ita  generaliter  loquendo  unicum 
est  ajvum  omnium  seviternorum,  videlicet  existentia  primi  Angeli  di- 
stincta  ab  existentia  cujuslibet  ?eviterni,  et  propterea  dicitur  mensura 
extrinseca  etiam  in  ratione  durationis.  —  Prohatur  ex  eo  quod,  ut  su- 
pra  diximus  ex  Aristotele,  in  quolibet  rerum  genere  est  aliquod  pri- 
mum  quod  est  causa,  et  mensura  reliquorum:  igitur  in  durationibus 
rerum  spiritualium  est  recurrendum  ad  primam  durationem  magis  per- 
fectam,  et  uniformem,  ut  metiamur  aliarum  durationes;  ista  autem 
duratio  est  in  illo  primo  Angelo  cujus  natura  est  simplicior,  perfe- 
ctior,  ac  magis  uniformis,  et  regularis  in  sua  duratione ;  et  per  con- 
sequens  ejus  existentia  est  aliarum    rerum  incorruptibilium  mensura 


248  DE   MENSURA   ANGELORUM. 

saltem  extriiiseca,  cum  uuumquodque  ajviternum  suain  habeat  pro- 
prlam  intrinsecam,  ut  dictum  est.  Unde  sicut  mensura  sive  tritiei, 
sive  vini,  et  aliorum  ejusmodi  in  aliqua  Eepublica  solet  publico  si- 
gillo  muniri,  ut  omnibus  innotescat  illam  esse  fidelem,  et  certam,  ad 
hoc  ut  ad  illam  caeterse  expendantur  mensurae ;  ita  eum  ars  imitetur 
naturam,  dicendum  est  primi,  et  supremi  Angeli  substantiam  propor- 
tione  servata  esse  uniformem,  et  perfectam  omnium  aliorum  spirituum 
mensuram,  qu?e  quidem  mensura  est  eadem  realiter  cum  illius  su- 
premi  Angeli  existentia  cui  inest,  sed  distinguitur  realiter  ab  existen- 
tiis  aliorum  quas  mensurat,  sicut  supremus  ille  Angelus  distinguitur 
realiter  ab  omnibus  aliis  Angelis. 

DiCES  1 :  Si  a3\Tim  primi  Angeli  est  mensura  omnium  seviternorum  : 
ergo  destructo  primo  Angelo  in  quo  est,  etiam  tale  aevum  destruere- 
tur.  et  per  consequens  omnia  alia  seviterna  ab  eo  mensurata  muta- 
rentur:  at  hoc  est  inconveniens:  ergo,  etc.  —  Respondeo  quod  hoc 
dato,  non  mensurarentur  sevo  primi  Angeli,  nec  proinde  mutarentur 
secundum  suam  entitatem  absolutam,  quia  relatio  mensurae  ad  men- 
suratum  non  est  realis,  sed  rationis,  quae  nuUam  importat  mutatio- 
nem:  nam  primus  Angelus  se  habet  ad  alia  fcviterna,  sicut  mensura 
excedens,    non    autem    sicut  mensura    a  qua  mensuratum    dependet. 

DiCES  2:  Mensura  debet  esse  notior  re  mensurata:  sed  sevum  primi 
Angeli  non  est  notius  aliis  Angelis,  nam  potius  proprium  sevum  est 
notius  cuilibet  Angelo,  quam  sevum  primi  Angeli:  ergo,  etc.  —  Respon- 
deo  sufficere  quod  mensura  sit  in  se  notior,  etiamsi  non  sit  notior  ei 
qui  ea  utitur,  nam  quoad  nos  notiores  sunt  motus  horum  inferiorum 
quam  motus  primi  mobilis  qui  est  mensura  omnium,  quia  in  se  est 
notior;  ita  autem  se  habet  seviternitas  primi  Angeli. 

Dici:s  3 :  Omnes  Angeli  simul  creati  fuerunt,  et  duratio  omnium 
est  sequaliter  uniformis:  ergo  non  est  major  ratio  cur  sevum  primi 
Angeli  sit  mensura  seviternorum,  quam  seva  horum  sint  mensura  primi 
Angeli.  —  Respondeo,  quod  se^oim  primi  Angeli  est  simplicius,  uni- 
formius,  et  invariabilius,  et  ita  est  mensura  respectu  seviternorum : 
sicut  quamvis  alii  cseli  sint  uniformes  in  suis  motibus,  nihilominus 
non  dicuntur  mensura  primi  mobilis,  sed  potius  ab  illo  mensurari, 
quia  superius  est. 

His  tamen  non  obstantibus  non  dubitarem  asserere  revera  nullum 
Angelum  posse  dici  alterius  durationis  mensuram  ratione  majoris  sim- 
plicitatis ;  non  enim  apparet  qualiter  unus  Angelus  quoad  essentiam 
posset  dici  simplicior  alio  Angelo,  quandoquidem  omnessintindivisibiles 
quoad  partes  integrales,  et  physicas,  et  nullus  ex  ipsis  sit  expers  compo- 
sitionis  Metaphysicse,  nec  compositionis  ex  essentia  et  existentia,  nee 
compositionis  ex  natura  et  personalitate.  Nisi  diceretur  simplicior  forte 
quod  posset  plura  simul  per  pauciores  actus  percipere,  et  in  hoc  sensu 
quamvis  possit  Angelus  perfectior  dici  simplicior,  tamen  ex  hujusmodi 
simplicitate  non  sequitur  quod  possit  mensurare  existeutiam  alterius 
quantum  ad  durationem  ejus,  de  qua  mensuratione  loquimur. 

Qu^REs:  quanam  mensura  operationes  angelicoe.  mensurentiirf 

Respondet  Doctor  qucest.  quarta,  operationes  immanentes,  nempe 
intellectionem  et  volitionem  Angeli,    mensurari  seviternitate  sicut   et 


DE    MENSURA   ANGELORUiM.  249 

eorum  substantiain,  quod  sic  probat:  qucie  eodem  modo  existunt,  quam- 
diu  existunt,  habent  mensuram  ejusdem  rationis,  quamvis  unum  ex 
illis  diutius  existat  quam  alterum :  sed  Angelus,  et  operatio  ejus  ha- 
bent  eumdem  modum  existendi  dum  existunt,  absque  ulla  difterentia, 
nisi  quod  Angelus  diutius  habeat  durare  quam  operatio  uUa  ipsius: 
ergo  Angelus,  et  ejus  operatio  habent  mensuram  ejusdem  rationis: 
sed  Angelus  habet  iievum  pro  mensura :  ergo  et  operatio  ejus.  Probatur 
major,  quia  eo  ipso  quo  habent  similem  modum  existendi,  quiequid 
potest  mensurare  unum,  potest  et  alterum,  et  si  non  posset,  certe  ex 
hoc  ipso  sequeretur  quod  non  haberent  similem  modum  existendi.  Con- 
firmatiir,  quia  ex  hoc  sequitur  quod  omnes  Angeli,  quamvis  sint  alii 
aliis  perfectiores,  habent  tamen  mensuram  ejusdem  rationis,  quia  vide- 
licet  habent  omnes  uniformem  modum  existendi.  Confirmatur  secundo, 
quia  quod  unum  altero  diutius  existat,  non  impedit  quin  utrumque 
aevo  mensuretur,  alioquin  sequeretur  proportione  servata  quod  quia 
sonus  non  tamdiu  durat  quamdiu  motus  cseli,  non  deberet  mensurari 
tempore,  sicut  mensuratur  motus  cseli,  sed  aliqua  alia  mensura  di- 
versse  rationis,  quod  est  absurdum. 

Repones  disparitatem  esse;  nam  Angelorum  existentia  semper  erit; 
at  eorum  cognitio,  et  alise  operationes  immanentes  possunt  deficere. 
—  Contra,  quia  per  accidens  est  ad  durationem  mensurse  quod  unum 
diutius  quam  aliud  permaneat,  nam  si  Angelus  solum  per  horam  du- 
raret,  adhuc  ?evo  mensuraretur ;  non  enim  perpetiiitas,  vel  destructio 
aut  annihilatio  variant  mensuram  formaliter :  ergo  similiter  et  ejus  co- 
gnitio  ac  alise  operationes  immanentes  cum  sua  natura,  dum  manent, 
habeant  esse  totum  simul,  et  uniformiter  permanens,  sufficit  ut  habeant 
eamdem  mensuram  quam  habet  ipsa  Angeli  existentia.  Confirmatur 
hsec  ratio,  quia  non  alia  de  causa  res  suceessivse  mensurantur  tem- 
pore,  nisi  quia  habent  modum  manendi  permanentem ;  nam,utsupra 
dictum  est,  mensura  debet  proportionari  mensurato,  et  diversitas  men- 
surse  attenditur  penes  diversum  modum  raanendi  mensurati:  sed  tales 
Angelorum  operationes  interiores,  et  immanentes  non  sunt  successi- 
vse,  sed  indefectibiles  et  permanentes  sicut  ipsamet  Angelorum  exi- 
stentia:  ergo  eamet  mensurari  debent. 

Probat  secundo  Doctor:  Visio  beatifica  mensuratur  ^Evo;  ergo  et 
operatio  immanens  Angeli.  Probatur  consequentia,  quia  visio  beatifica 
procedit  ab  intellectu  tamquam  a  causa  partiali :  ergo  intellectus  habet 
productionem  terminatam  ad  ipsam :  sed  illa  productio  debet  mensu- 
rari  tali  mensura  quali  mensuratur  ipsamet  visio:  neque  enim  visio 
potest  esse  seviterna,  et  productio  continua  ipsius  a  qua  dependet  ne- 
cessario,  et  per.se,  alterius  mensurse:  ergo  illa  productio  est  seviterna, 
hoc  est  mensurata  sevo :  sed  si  illa  productio  mensuratur  aevo,  simili- 
ter  mensurari  debet  sevo  omnis  alia  operatio  Angeli  producta,  et  con- 
servata  indivisibiliter. 

Reponunt  Thomistce,  illas  operationes  non  mensurari  quidem  seter- 
nitate  quse  est  Dei  mensura,  sed  seternitate  participata,  quam  dicunt 
esse  inferiorem  seternitate  divina,  ac  dil!erre  ab  illa  sicut  perfectius 
a  minus  perfecto ;  seternitas  enim  divina  est  mensura  divini  esse, 
seternitas  vero  participata  est  mensura  esse  ordinis  divini,  et  super- 
naturalis,  cujusmodi  sunt  gratia  habitualis,  virtutes  a  Deo  infusse,  et 


250  DE    MEXSURA   ANGELORUM. 

visio  beata.  —  Contra:  quidquid  raensuratur  proprie  a^teruitate,  ex 
sua  natura  indelectibile  est  ut  Deus :  ergo  quod  seternitate  participata 
mensuratur,  est  indefectibile  per  participationem :  sed  nullum  datnr 
ens  ita  indefectibile,  quia  omne  ens  creatum  absolute  loquendo  defe- 
etibile  est:  ergo  nihil  seternitate  participata  mensuratur.  — Si  dixeris 
gloriam  hoc  modo  esse  indefectibilem;  reponam  potiori  ratione,  quod 
eum  Angelus  sit  substantia  vivens,  ac  proinde  secundum  hanc  con- 
siderationem  nobilior  sit  in  entitate  ipsa  gloria  qui^s  est  accidens,  etiam 
deberet  ita  mensurari ;  nam  quod  sit  ens  naturale  aut  supernaturale, 
parum  ad  praesentem  difficultatem  interest.  Hoc  tamen  nullus  admittit. 

DiCES  1:  Per  hoc  distinguitur  duratio,  et  mensura  Dei  a  duratione, 
et  mensura  Angeli,  quod  duratio  Dei  sit  ex  natura  sua  independens 
ac  indefectibilis ;  duratio  vero  Angeli  sit  defectibilis  ac  dependeus  ex 
natura  sua,  ita  nt  posset  nullo  modo  esse,  et  postquam  est,  deficere: 
sed  operatio  angelica  habet  aliquam  defectibilitatem  ex  natura  sua, 
quam  non  habet  Augelus,  quia  Angelus  petit  connaturaliter  postquam 
semel  productus  est,  numquam  deficere,  quod  non  petitur  ab  opera- 
tione  ipsius  quae  connaturaliter  potest  deficere:  ergo  operatio  Angeli 
habet  mensuram  distinctae  rationis  a  mensura  Angeli.  Patet  conse- 
quentia;  non  enim  est  potior  ratio  cur  defectibilitas  Angeli,  et  inde- 
fectibilitas  Dei  distinctas  mensuras  exigaut,  quam  defectibilitas  talis 
operationis  angelicae,  et  indefectibilitas  ipsius  substantiae  angelicse, 
saltem  ab  intrinseco,  et  ratione  sui :  nec  videtur  esse  potior  ratio  cur 
diversus  ille  modus  existeudi  quem  habet  Deus,  et  Angelus,  quatenus 
Angelus  existit  defectibiliter,  et  Deus  indefectibiliter,  exigat  diversam 
mensuram,  quam  diversus  ille  modus  existendi  quem  habet  Angelus, 
et  ejus  operatio,  quatenus  liic  est  defectibilis  connaturaliter,  ille  vero- 
non  ita;  ergo  non  habent  eumdem  modum  existendi,  nec  consequen- 
ter  eamdem  mensuram.  —  K-espondeo,  quod  etsi  Angeli  substantia,  et 
ejus  operatio  diversam  haberent  durationem,  et  mensuram,  nihilomi- 
nus  possent  im^cem  convenlre  in  ratione  ^vi  ut  sie,  quatenus  nempe 
..E^Tim  distinguitur  ab  yEternitate,  et  tempore;  ^Evum  enim  sic  ac- 
ceptum  nihil  aliud  est  quam  duratio  rei  defectibilis  ex  se  vel  per 
aliud,  et  habeutis  totum  suum  esse  siraul  sine  ulla  partium  succes- 
sione,  talem  autem  durationem  habet  angelica  substantia,  et  ejus  ope- 
ratio,  adeoque  in  ratione  aivi  convenireiit.  quamvis  in  ratione  speci- 
fica  talis  aut  talis  aevi  invicera  discreparent. 

DiCES  2:  Si  Angeli  substantia,  et  operatio  mensurarentur  aevo,  se- 
queretur  etiam,  quod  omnia  entia  permanentia  pariter  aevo  mensura- 
rentur:  sed  hoc  videtur  absurdum:  ergo,  etc.  Major  constat;  nihil 
enim  est  permanens  cujus  existentia  non  permaneat  eadem  dum  manet, 
et  hoc  absque  successione  proprie  dicta,  quae  sit  acquisitio,  vel  de- 
perditio  partis  j)Ost  partem.  Probatur  minor  primo,  quia  secundum 
Philosophum  4.  Physicorum  textu  118,,  quies  mensuratur  tempore; 
igitur  illa  circa  quse  natus  est  esse  raotus,  quando  non  sunt  amplius- 
in  motu,  mensurantur  tempore,  sicut  ac  si  essent  in  raotu.  Secundo, 
quia  omnium  generabiliura  et  corruptibiliura  generationes  et  eorru- 
ptiones  raensurantur  in  instanti  teraporis;  cujus  autera  primum  esse 
mensuratur  nunc  temporis,  ejus  esse  habitura  raensuratur  tempore:  ergo 
oranium  istorum  esse  habitum  post  generationem  mensuratur  tempore. 


DE   MENSURA   ANGELORUM.  251 

—    Concedit    majorem   Doctor    eadem    qucest.    et    num.    9.    Nempc ,. 

qiiod  aevo  mensurefcur:  QuoeciLmque  exlstentia  actualiH  InvariabUis,  hoc 

est,  inquit,  cui  repugnat  ut  secundum  ipsam  sit  variatio  sive  fluxus 

vel  acquisitio  partis  post  partem;  iiec  enim  perpctuitas  aliquorum,  vet 

corruptio,  vel  anniliilatio  aliquorum  variat  mensuram  formaliter,  dum- 

modo  existentia.  sit  ejusdem   rationis  dum  manet.  Ad  minorem  autem 

ut  respondeat,  advertit  plura   posse   considerari   circa   permanentiam, 

nam  primo  potest  considerari    fluxus    formtB    permanentis    divisibilis, 

quse  acquiritur  successive,  qui   fluxus  est  ipsamet   successiva  acqui- 

sitio  formoe,  vel  successio  partium  formae.  Secundo  considerari  potest 

ipsamet  forma  seeundum   quam  natus  est  fluxus  ille,  seu,  qui  acqui- 

ritur  actu  successive,  ut  forma  v.  g.  caloris,  aut  frigoris  producta  suc- 

cessive.   Tertio    formi    manens    secundum    quam    potest    esse    motus^ 

quamvis    de   facto   non   sit,    ut  calor  v.  g-.  postquam   est    productus. 

Quarto  forma  permanens  circa  quam  non  est  natus   esse    fluxus,  seu 

quse  non  est  nata  produci  successivC;,  ut  formse  substantiales   produ- 

cibiles  in  instanti,  v.  g*.  forma  animse,  quae  tamen  forma  habet  aliam 

formam    consequentem    secundum    quam    natus  est  esse  fluxus  v.  g. 

formam  caloris,  aut  alterius  qualitatis  consequentis   formam  substan- 

tialem  illam  permanentem.   Quinto  denique  illud  quod  est  sic  perma- 

nens,  ut  nec  ad  ipsum   possit   dari   fluxus,  j  nec   ad   aliquam   formam 

antecedentem,  aut  consequentem  ipsam,  ut  sunt  corpora  caelestia.  Ex 

his  hoc    ultimum  nempe  Quintum  nuUo   modo   mensuratur   tempore, 

nec  per  se,  nec  per  accidens,  tamquam  per  mensuram   propriam   in- 

trinsecam.  Primum  vero  mensuratur  tempore.   Quartum  secundum  se 

non  est  natum  mensurari  tempore  ratione  consequentis   formse,  circa 

quam  potest  esse  motus,  et  quies.   Tertium,  Qi  quartum  \\\  YQv^^?i^w\\t 

eadem  forma,  quge  tamen  habet  unam  rationein,  ut  ad  ipsam  est  mo- 

tus,  et  aliam   rationem,  ut  est  sub   quiete   sine   motu.  Quem   dicendi 

modum  iterum  duplicem  distinguit  Doctor.  Primus  est,  quod  semper 

mensuretur  tempore,  etiam  quando  quiescit,  et  manet  secundum  omnes 

suas    partes,  quia  est  forma   ex  se  variabilis   seu   acquisibilis,  ac  de- 

structibilis  sueeessive :  et  si  hoc  teneatur,  tum  major  non  debet  intel- 

ligi  de  omnibus  permanentibus,  sed  de  illis  quae   debent   produci,  et 

conservari  indivisibiliter,  nec  prima  objectio  urget  etiam  si  totum  con- 

cedatur,  quod  in  ea  proponitur.  kSecundus    modus    dicendi    est,  quod 

illa  forma  quamdiu  est  sub  quiete   mensuretur  sevo,  quia  tunc  habet 

omnes  suas  partes  indivisibiliter  existentes.  Ait  tamen  hunc  secundum 

dicendi    modum    esse    minus    probabilem    quam  primum,  quia  forma 

producfca  in  tempore  pro  ultimo  instanti   istius   temporis   videtur   ha- 

bere  instans  illud  pro  sua  mensura,  non  vero  muic   sevi;    secundum 

autem  hunc  modum  dicendi  hoc  esset  falsum.  Unde  concludit,  quod 

quamvis  quies  liujusmodi  formarum  mensuretur  t?mpore,  non  tamen 

necessario  ipsse  formse  sic  mensurantur;  vel  si  dicatur  juxta  priorem 

modum   dicendi,  quod    msnsurentur    tempore ,    tamen    dicendum    est 

quod    omnes    substantise    generabiles    et    corruptibiles    indivisibiliter 

sive   successive   secundum   se  mensurentur   sevo,  quamvis   per  acci- 

dens  ratione  motus   consequentis  possint  dici  mensurari  tempore.  Ita 

Doctor. 

DiCES  1:  Inter  rem  cujus  substantia,  et  actio  mensuratur  tempore, 


252  DE    MENSURA   ANGELORUM. 

ut  est  iguis  v.  g.  et  rem  cujus  substantia,  et  actio  mensuratur  a^ter- 
nitate,  ut  est  Deus,  datur  res  media  cujus  substantia  mensuratur  ?evo, 
et  actio  tempore:  sed  talis  res  esfc  Angelus  potius  quam  ulla  alia  res: 
erg-o  operatio  Angeli  non  mensuratur  gevo.  Major  est  Procli,  qui  est 
mictor  libri  De  causis  apud  Aristotelem,  —  Negat  majorem  Doctor 
71.  lo.  et  auctoritatem  Procli  respuit;  Eo  quocl,  inquit,  doctrina  de 
eausis,  tradita  est  secundum  doctrinam  Avicennce  erroneam,  ac  si  in- 
telligeret  ille  Auctor  inteUigentias  esse  Deos  quosdam,  et  earum  opera- 
tioiies  oneiisurari  nunc  temporis,  non  quidem  intrinsecam  operationem, 
quia  hoc  non  poneret  potentialitatem^  nec  successionem,  sed  extrinsecam 
circa  corpus  esse  in  momento  temporis:  et  ideo  auctoritas  illa  non  est 
hahenda  sicut  auctoritas^  quia  tradita  est  per  radicem  erroneam. 

DiCES  2:  Nihil  producitur,  ut  statim  deficiat:  ergo  quicquid  pro- 
ducitur  debet  aliquamdiu  durare;  et  consequenter  operatio  angelica 
debet  aliquamdiu  durare;  sed  si  mensuraretur  aevo,  non  deberet  du- 
rare  aliquo  instanti ;  quidquid  enim  mensuratur  aevo,  et  non  est  sem- 
piternum,  debet  existere  pro  aliquo  instanti  tautum,  operatio  autem 
angelica  non  est  sempiterna:  ergo  si  meusuratur  aevo,  debet  existere 
pro  aliquo  instauti.  —  Negat  minorem  Doctor :  quamvis  euiui  natura 
uou  inteudat  productionem  rei,  ut  deficiat,  et  idcirco  secundum  in- 
teutiouem  uaturie  res  producta  debeat  aliquamdiu  durare,  uihilominus 
potest  aliunde  deficere,  ut  constat  in  omnibus  mutationibus  instanta- 
neis,  Quce,  inquit  Doctor,  7wn  habent  esse  nisi  raptim^  et  statim  non 
sunt,  hoc  est,  statim  esse  desinunt. 

DiCES  o:  Talis  est  mensura  operationis  angelicae ,  qualis  visionis 
beatific3e:  sed  visio  beatifica  nou  meusuratur  sevo:  ergo  nec  opera- 
tioues  angelicae  debent  sevo  mensurari.  Major  constat  ex  secunda  pro- 
batione  superius  deducta.  Minor  probatur:  tum  ex  illo  Joannes  17. 
Hcec  est  vita  ceterna,  ut  cognoscant  te:  tum  ex  S.  Augustiuo  lib.  83.  qq. 
q.  25.  ubi  nostram  beatitudinem  seternitatem  participatam  appellat.  — 
Nego  minorem,  et  ad  ejus  probationem  dico,  primo  contextum  Scripturse 
sumi  uou  pro  a?teruitate  formaliter  accepta,  sed  pro  aevo  sempiteruo, 
quemadmodum  auima  dicitur  seterua,  eo  quod  in  perpetuum  sit  du- 
ratura:  nam,  ut  observavimus  Articulo  de  aeternitate,  nomen  aeterni- 
tatis  variis,  sed  praesertim  quinque  modis  usurpatur  iu  Scriptura. 
Ad  S.  Augustinum  dico ,  eum  uon  loqui  de  beata  Yisione ,  sed  de 
anima  nostra,  quam  docet  esse  seteruam  participatioue  ^Eteruitatis, 
quippe  cum  a  Deo,  qui  seternus  est,  in  perpetuum  sint  couservaudae. 

^  "  DicES  4:  Operatioues  Augeli,  nimirum  iutellectio  et  volitio  pos- 
sunt  intendi  et  remitti :  at  iutentio  et  reraissio  in  doctrina  Scoti  fit  per 
additiouem  gradus  ad  gradum,  quge  additio  successiouem  importat  ac 
proinde  temporaneam  durationem.  Igitur  Doctor  in  operatiouibus  an- 
o'elicis  durationem  successivam  et  meusuram  temporis  admittit.  —  Be- 
spondeo  primo  argumentum  non  procedere  circa  operationes  beatificas 
Augelorum  quse  omuino  sunt  invariabiles  et  remissionis  aut  intentionis 
incapaces;  ac  subiude  Doctoris  sententia  circa  illas  operationes  est  om- 
niuo  inconcussa.  —  Quod  vero  spectat  ad  alias  operationes  quas  elicue- 
ruut  dum  erant  viatores  ;  uon  apparet  qualiter  illfe  potuerint  suscipere 
magis  et  minus ,  quippe  cuin  iu  eo  statu  Angeli  habueriut  cognitio- 
uem  et  volitionem  uuiformem  oriundam  ex  speciebus  sibi  infusis  quae 


DE    MENSURA   ANGELORUM.  253 

repraescntabant  objectum  sequabiliter  et  sine  ulla  variatione;  ac  su- 
binde  in  eo  statu  Angeli  habebant  certam  et  invariabilem  cognitio- 
nem,  cui  correspondebant  operationes  voluntatis  etiam  uniformes.  Igi- 
tur  cirea  has  operationes  argumentum  etiam  non  urget.  Ad  alias  vero 
operationes  quas  ex  discursu  sibi  comparant  Angeli  quod  attinet,  re- 
spondeo  quod  etsi  forte  in  illis  interveniat  aliqua  remissio  et  intentio, 
inde  tamen  non  sequi  quod  hsec  fiant  cum  tempore  et  duratione  suc- 
cessiva,  nam  g-radus  illi  sunt  omnino  indivisibiles,  et  qui  adjiciuntur 
non  faciunt  proprie  compositionem  cum  proecedentibus,  sed  ad  unum 
novum  gradum  accedentem  etiam  nova  fit  cognitio,  quae  cum  sit  in- 
divisibilis,  non  mensuratur  tempore  successivo  ac  subinde  mensurari 
debet  eadem  duratione  qua  meitsurantur   aliaj   angelicse   operationes. 

Qi^?-:re.s:  Qiianam  mensura  et  duratione  mensurentur  operatlones 
transeuntes  Angelorumf 

Respondeo  has  operationes  quales  sunt  motus  localis,  corporum  de- 
portatio  et  agitatio  etc.,"^dico  ipsas  esse  mensurandas  nostro  tempore. 
Hac  enim  ratione  quamdam  conditionem  corporibus  communem,  nempe 
motum  localem,  et  ubi  participant  Angeli :  ergo  debent  etiam  parti- 
cipare  mensuram  rerum  corporalium ,  quae  est  tempus  '  continuum. 
Confirmatur ;  nam  in  quantum  moventur  localiter,  participant  uhi^ 
quod  est  conditio,  et  passio  corporalis  aliquo  modo  ejusdem  rationis 
in  ipsis,  et  in  corpore:  ergo  etiam  possunt  mensurari  mensura  primi 
corporis  moti.  Imo  addo,  quod  etsi  prsedicta  de  operationibus  imma- 
nentibus  secundum  sententiam  Doctoris ,  certiora  appareant,  nihilo- 
minus  non  dubitarem  asserere  tam  ipsius  Angeli,  quam  ejus  opera- 
tiones,  necnon  et  cujuscumque  rei  permanentis  durationem,  revera 
etiam  mensurari  posse  nostro  tempore;  ita  quod  per  eorum  coexisten- 
tiam  ad  nostrum  tempus  distincte  cognosci  possit  quamdiu  duraverint, 
nempe  vel  per  annum,  vel  per  diem,  vel  per  horam:  adeoque  earum 
rerum  duratio  tam  potest  dici  temporanea,  quam  qusecumque  alia. 
Quod  utique  ratione  firmari  potest,  duratio  enim  angelica  aliquam 
habere  debet  mensuram,  unde  facile  eonjiciatur  Angelum  tamdiu  aut 
durasse,  aut  duraturum :  sed  id  cognosci  non  potest  distincte  per 
ipsammet  Angeli  existentiam  ;  licet  enim  aliquis  intuitive  cognosceret 
naturam  Angeli,  et  realem  ejus  existentiam,  inde  tamen  non  posset 
certo  cognoscere  quamdiu  duraverit  aut  duraturus  sit :  adeoque  aliam 
debet  liabere  mensuram  ex  qua  cognoscatur  qualis,  et  quanta  sit  ejus 
duratio,  eamque  saltem  de  praeterito  mensurare.  Ad  id  autem  tempus 
facile  deservire  potest;  siquidem  ex  hypothesi,  quod  (sicut  probatum 
est  supra)  Angeli  creati  fuerint  cum  Universo,  facile  quisque  judicare 
poterit  eos  jam  per  tot  annorum  millia,  et  centurias  durasse,  a  con- 
dito  scilicet  orbe  usque  nunc;  et  si  tempus  esset  perpetuum,  ex  illo 
quisque  Angelorum  posset  cognoscere  se,  et  alios  tot,  et  non  pluribus 
annis,  diebus,  et  horis  durasse :  igitur  si  consideremus  Angelorum 
coexistentiam  ad  tempus,  asserere  licebit  ipsum  dici  posse  mensuram 
externam  durationis  angelicae,  sicut  et  aliarum  quarumlibet  rerum  per- 
manentium.  —  Inde  tamen  nollem  subscribere  Thomistis  asserentibus 
operationes  immanentes  Angelorum  tempore  discreto  mensurari ;  lisee 
enim  assertio    videtur    improbabilis :    tum  quia,  ut  supra  probavimus 


254       ANGELI  VERE  APPARENT  IN  CORPORIBUS. 

qucest.  1.  conclus.  2.  tempus  illud  discretum  omnino  fictitium  est,  et 
gratis  excogitatum  :  tum  quia  instans  quodlibet  temporis  discreti  ne- 
cessario  coexistit  alieui  parti  nostri  temporis,  aut  instanti:  si  instanti ; 
ergo  tempus  nostrum  pariter  est  discretum,  habetque  instantia  sibi 
invicem  inimediate  succedentia ;  subindeque  non  est  quantitas  con- 
tinua,  ut  volunt  Philosophi :  si  correspondeat  alieui  parti  temporis ; 
ergo  sequitur  Angelum  non  posse  in  instanti  indivisibili  nostri  tem- 
poris  lormare  intellectionem,  quia  non  posset  illam  formare  nisi  in 
instanti  sui  temporis  discreti,  quod  instans  necessario  corresponderet 
non  instanti,  sed  parti  divisibili  nostri  tejnporis :  sed  istud  consequens 
est  a  veritate  alienum;  si  enim  homo  possit  in  istanti  nostri  temporis 
formare  intellectionem,  multo  magis*  Angelus;  tum  denique  quia  fa- 
tentur  Thomista?  nostras  intellectiones,  et  volitiones  non  mensurari 
tempore  discreto:  ergo  a  paritate  rationis  idem  dicendum  de  ange- 
licis.  Patet  consequentia,  nam  intellectiones  nostr?e  sunt  totse  simul, 
sicut  et  intellectiones  angelicse :  ergo  habent  mensuram  proportiona- 
tam ;  adeoque  si  illse  non  mensurentur  tempore  discreto,  h?e  pariter 
tali  tempore  dici  non  possunt  ita  mensurari. 

SECTIO  TERTIA. 
DE  ACTIVITATE  ANGELORUM  ERGA  CORPORA. 

Etsi  Angeli  ex  natura  sua  nullum  cum  re  corporea  comraercium 
habeant,  quippe  cum  nec  corpore  sint  concreti,  nec  ex  materia,  et  spi- 
ritu  coalescant,  nec  tandem  formse  sint  substantiales  ad  corporis  ani- 
mationem,  et  agitationem  ex  natura  sua  destinatie ;  certo  tamen  constat 
eos  stupendos  prorsus  effectus  erga  res  corporeas  interdum  edere,  duni 
vel  corpora  qurevis  movent,  ut  in  eis  latentes  nobis  appareant,  vel  in 
illis  varios  efifectus  operantur,  et  miranda  quaeque,  ac  insolita  profe- 
runt.  Quorum  omnium,  ut  ajiqua  saltem  delibemus,  hic  tria  maxime 
proponimus  determinanda:  Piimum^  an,  et  quae  corpora  Angeli  assu- 
mant^  ut  in  eis  hominibus  appareant :  Secundum,  an,  et  quos  vitales 
actus  in  eis  corporibus  edere  valeant:  Tertinm,  an,  et  qualiter  res  ali- 
quas  corporeas  producere,  aut  immutare  queant. 

QU.ESTIO    PRIMA. 

AN,  ET  QUALITER  ANGELI  SOLEANT  IN  ASSUMPTIS 
CORPORIBUS  APPARERE. 

NoTANDUM  1.  Ex  Seraphico  Doctore  in  secundum  clist.  8.  art.  1. 
qu.  2.  duplicem  in  Angelis  esse  virtutem,  nempe  Contemplativam,  et 
Administrativam.«  Secundum  Contemplativam,  inquit,  convertuntur  ad 
«  Deum,  et  sic  non  indigent  solatio  corporis  assumpti.  Secundum  ad- 
«  ministrativam  descendunt  ad  nos,  et  condescendunt  nobis,  et  ut  no- 
«  bis  congruentius  condescendant  indigent  solatio  assumpti  corporis  : 
«  Indigent,  inquam,  1.  ad  aliquas  operationes  exercendas;  2.  indigent 
«  ad  seipsos  manifestandos  ;  3.  indigent  ad  nosmetipsos  Isetificandos, 
«  sive  confortandos,  et  ideo  assumunt  corpora  sicut  instrumenta,  vel 
«  organa  ad  operandum,  sicut  signa  ad  manifestandum,  sicut  coope- 
«  rimenta,  vel  habitaeula  ad  conversandum.  Unde  corpus  assumptum 


ANGELI  VERE  APPARENT  IN  CORPORIBUS.       255 

«  conjmigitur  illis  sicut  instrumentum  motori,  sicut  signum  significato, 
«  sicut  habitaculuin  inhabitatori.  Hoc  autem  magis  exigit  indigentia. 
«  ex  parte  nostra,  quam  indigentia  ex  parte  sua :  et  quia  finis  imponit 
«  necessitatem  his,  quse  sunt  ad  finem,  et  corpus  effigiatum,  vel  organi- 
«  zatum  humana  effigie,  maxime  competit  operationil^us  spiritus  ratio- 
«  nalis,  et  expressius  significat,  et  tamquam  pulchrum  indumentum 
«  quodammodo  deeorat ;  ideo  Angelus  assumit  corpus,  non  qualecum- 
«  que,  sed  humana  effigie  insignitum  ^. 

NoTANDUM  2.  Ex  eodem  art.  2.  quce.st.  1.  quod  licet  Angeli  assu- 
mant  interdum  humana  corpora,  non  tamen  perfecte  organizata  sibi 
effingunt,  «  quia,  inquit,  Angelus  non  potest  educere  formam  natu- 
«  ralem  in  esse  nisi  adjutus  a  virtute  natura;;  in  virtute  autem  natura? 
«  est  producere  corpora  omnium  animalium  :  verumtamen  aliter,  et 
«  aliter.  Ad  qucedam  enim  edueenda  sufficit  causa  universalis  sine 
«  adjutorio  agentis  particularis  consimilis  in  specie  naturfe,  cujusmodi 
«  sunt  animalia,  quae  generantur  per  putrefaetionem  :  Qiicedam  autem 
«  sunt,  ad  qu8e  non  sufficit,  nisi  adjuvetur  ab  agente  consimilis  spe- 
«  ciei,  sicut  corpora  animalium,  qu?e  producuntur  solummodo  per  pro- 
«  pagationem,  et  istud  planum  est  ad  sensum.  Si  autem  quseratur  ratio 
«  hujus,  prima  est  divina  institutio  secundum  quam  est  limitatio  in 
«  virtutibus,  et  naturis  •  rerum :  et  hoc  secundum  legem,  quam  indidit 
«  eis  ab  initio.  Unde  sicut  dixit,  Germinet  terra  herbam  virentem : 
«  non  dixit,  quod  germinaret  hominem  ;  homini  autem  dixit,  quod 
«  se  multiplicaret;  sic  terra  germinat  herbam,  et  homo  generat  homi- 
«  nem.  Hsec  autem  lex,  sive  institutio,  non  est  absque  ratione  ;  quia 
«  qua^dam  sunt  animalia  imperfecta  tam  in  organizatione,  quam  in 
«  duratione :  qu^edam  vero  perfecta  utroque  modo  ;  quia  vero  quaedam 
«  corpora  animalium  sunt  imperfecta  et  in  organizatione,  et  in  com- 
«  pletione,  ideo  non  indigent  agente  tantae  virtutis  ;  sed  potuit  virtus 
«  productiva  ipsorum  dari  terrse,  tamquam  matri,  et  Soli  tamquaiu 
«  patri,  cum  adjutorio  aliorum  corporum  simplicium  tam  elementarium, 
«  quam  cselestium ;  quia  vero  sunt  imperfecta  duratione,  et  aliquando 
«  pereunt,  ideo  oportuit  hoc  communicari  agenti  alterius  naturse,  quia 
«  ad  hoc  data  est  vis  generativa  rebus,  ut  dicit  Philosophus,  ut  per- 
«  petuentur  in  esse.  E  contrario  est  de  animalibus  utroque  modo  per- 
«  fectis:  et  ideo  virtus  productiva  ipsorum  majorem  exigit  actualita- 
«  tem,  et  ratio  seminalis  cum  majori  difficultate  profertur  in  actu  : 
«  ideo  majori  indiget  adjutorio.  Hla  igitur  animalia,  quse  ad  primum 
«  genus  spectant,  educi  possunt  ab  Angelis,  mediante  naturae  adju- 
«  torio  velociter,  et  quasi  subito  ;  veraciter  tamen,  quia  per  vim  na- 
«  turse.  Sed  animalia,  et  eorum  corpora,  quaj  spectant  ad  secundum 
«  genus,  educi  non  possunt  veraciter  nisi  cum  auxilio  naturse,  et  cum 
«  diuturnitate,  et  tempore.  Et  quoniam  assumptio  corporum  ab  An- 
«  gelis  est  velociter,  et  quasi  repente,  ideo  vera  corpora  humana  non 
«  assumunt,  quia  non  possunt  illa  per  se  formare  veraciter,  et  cum 
«  alterius  adjutorio  non  possunt  facere,  quod  exeant  in  esse  velociter : 
«  et  esto  quod  educerentur,  adhuc  non  competerent,  tum  propter  ap- 
«  petitum,  quem  haberent  ad  animam  rationalem,  tum  propter  gra- 
«  vitatem  :  quse  duo  repugnant  fini  illius  corporis.  Nam  si  haberet 
«  animam  rationalem,  non  esset  competens  signum  ad  apparendum  : 


256       ANGELI  YERE  APPARENT  IN  CORPORIBUS. 

«  si  haberet  gravitatem,  uon  esset  competens  instrumentnm  ad  ope- 
<<  randum,  maxime  ad  motum,  non  esset  etiam  eompetens  habitaculum 
«  ad  inhabitandum  ». 

NoTAXDUM  3.  Ex  eodem  ibid.  qucesf.  2.  Yariam  cirea  praesentis  quse- 
stionis  resolutionem  fuisse  gravorum  Auctorum  sententiam :  «  quidam 
«  enim  dicere  voluerunt,  quod  Angeli  assumunt  corpora  ex  natura 
«  elemeutari ;  ita  tameu,  quod  non  ex  uuo  tantum,  sed  ex  omnibus 
«  simul  mixtis,  aliquo  tamen  eorum  prsedominante  :  unde  dicunt  cor- 
«  pus  illud  ab  Angelo  assumptum.  esse  vere  corpus  mixtum,  quam- 
«  vis  non  sit  vere  corpus  humanum.  111  am  autem  formam  mixtionis 
«  dicunt  esse  ab  Angelo,  tamquam  a  prseparante  solum,  sed  a  Domino 
«  tamquam  a  daute,  dante,  inquain,  non  per  creationem,  vel  infusio- 
«  nem,  sed  per  intrinsecam  operationem,  quod  indidit  rebus  naturam, 
«  et  virtutes  seminarias,  seeundum  quas  Deo  cooperante  cunctse  na- 
«  turales  form?e  producuntur  in  esse.  —  Sed  cum  corpus  illud  quasi  re- 
«  pente  formetur,  et  destruatur,  aliis  non  videtur  probabile,  quod  sit 
«  plena  mixtione  mixtum  :  maxime  cum  in  ejus  resolutione  non  ap- 
«  pareat  temporis  long-itudo,  nec  iDutrefactionis  corruptio  :  et  ideo  di- 
«  xerunt,  quod  corpus  illud  est  de  natura  elementari  simplici.  ex  qua 
«  dicunt  illud  corpus  assumptum  formari  hoc  modo.  Natura  enim  ele- 
«  mentaris  ex  qua  corpus  sibi  format  Angelus  est  aeris  elementum, 
«  quod  de  sui  natura  est  rarefactibile,  et  condensabile,  si  adsit  virtus, 
«  quae  hoc  possit.  Unde  sicut  nunc  videmus  aquam  solidari  in  cry- 
«  stallum,  vel  glaeiem  in  frigore:  si  contingit  aliqua  virtute  occulta, 
«  quae  non  latet  Angelos,  aerem  condensari  posse,  sed  hoc  secundum 
«  plus,  et  minus  ad  voluntatem  Angeli  operantis :  hoc  autem  corpus 
«  dum  coudensatur  potest  suscipere  figuram,  et  effigiem  :  et  ita  eor- 
«  pori  organico  effici  couforme.  Potest  nihilominus  in  una  parte  con- 
«  densari  plus,  in  alia  minus,  in  alia  minime,  et  sic  conformari  nervo, 
«  ossi,  et  carni.  Potest  etiam  in  una  sui  jjarte  intercipere  plus  de 
«  luce,  in  alia  minus,  et  in  alia  minime,  et  secundum  hoc  habere  in 
«  se  diversos  colores  :  et  ita  corpori  humano  effici  quasi  in  omnibus 
«  conforme,  quamvis  non  sit  in  suis  principiis  multiforme  ;  et  ita  ido- 
«  neum  esse  instrumentum,  signum,  et  habitaculum,  ut  ab  Angelo 
«  assumatur.  —  Sed  adhuc  quia  difficile  est  hoc  intelligere,  quomodo 
«  ex  aere,  sine  alterius  elemeuti  commixtione  fiat  corpus  solidum  ex 
«  diversis  coloribus  coloratum,  cum  colores  producere  non  sit  artis, 
«  nisi  mediante  auxilio  naturse,  ideo  tertia  via  videtur  adhue  esse 
«  probabilior,  scilicet  quod  corpus  assumptum  ab  Angelo  eorpus  ele- 
«  mentare  est,  non  quia  sit  ex  quatuor  elementis,  plena  mixtione  com- 
«  mixtum,  sicut  corpus  complexionatum,  nec  quia  sit  ex  puro,  et  sim- 
«  plici  elemento  formatum  ;  sed  quia  principaliter  formatur  ex  aere,^ 
«  cum  aliqua  admixtione  alterius  elementi,  sicut  videmus  in  nube, 
«  quse  non  est  corpus  plene  mixtum,  habet  tamen  in  se  naturas  plu- 
«  rium  elementorum  :  per  hunc  modum,  et  corpus  ab  Angelo  assum- 
«  ptum  principaliter  ab  aere  iutelligitur  esse  formatum,  concurrente 
«  ad  hoc  natura  alicujus  vaporis  terrse,  vel  aqu^e,  qui  quidem  faciat 
«  tam  ad  varietatem  condensationis,  quam  ad  multiformitatem  coloris; 
«  hanc  autem  non  oportet  Angelum  de  longinquo  mendicare,  cum 
«  aer  pro  magna  sui  parte  sit  commixtum  vaporibus  ». 


ANGELI  VERE  APPARENT  IN  CORPORIBUS.       257 

His  pnieiiotatis  quatuor  pra^cipue  supersunt  hic  determinanda,  et 
probanda  :  Pihnum^  quod  revera  Ang-eli  assumant  interdum  corpora, 
quibus  sensibiliter  hominibus  appareant,  ita  quod  apparitio  non  sit 
sensuum  illusio,  et  ludillcatio,  sed  revera  corporis  exterius  sensibilis 
manifestatio.  Secundum,  quod  illud  corpus  assumptum  sit  aliquando 
ab  Angelis  ex  materia  sensibili  elitigiatum.  Tertium,  quod  illud  cor- 
pus  assum])tum  quandoque  sit  humanum  cadaver  ad  modum  viventis 
delineatum,  et  agitatum.  QuaHum,  quod  ipsi  corpori  Angelus  insit 
tantum  ut  extrinsecus  motor,  et  director. 

Conclusio  prima.  —  Revera  An(;eli  hominibus  interdum 

APPARENT   IN    CORPORIBUS    VISIBILIBUS,    ET     SENSU     PERCEPTIBILIBUS. 

Hsec  est  communis  contra  Guillelmum  Parisiensem,  parte  secunda  se- 
cundse  partis  De  Uulverso  c.  34.,  et  sequentibus,  ubi  probat  Angelos 
non  assumere  corpora,  sed  solum  immutare  phantasiam  eorum,  quibus 
apparent. 

Probatur  Conclusio  illis  omnibus  Scripturae  textibus  quibus  hu- 
jusmodi  sensibiles  Angelorum  apparitiones  referuntur ;  fuerunt  namque 
frequentissimse  iu  Veteri  Testamento.  Nam  Genesis  3.  dsemon  sub 
specie  serpentis  Evae  apparuit,  et  locutus  est;  et  c.  18.  tres  viri  ap- 
paruerunt  Abrahse ;  et  c.  19.  duo  Angeli  venerunt  Sodomam  in  figura 
peregrinorum;  et  c.  32.  Angeli  venerunt  obviam  Jacob,  quos  cum  vi- 
disset  dixit,  Castra  Dei  sunt  Ticbc  ;  et  postea  unus  eorum  in  hominis 
figura  luctabatur  cum  Jacob  usque  mane.  Ac  denique  Raphael  non 
solum  in  transitu,  ut  sic  dicam,  apparuit  Tobise,  sed  etiam  per  multos 
dies,  etpervaria  itinera  illum  comitatus  est.  In  Novo  etiam  Testamento 
Gabriel  Angelus  visibiliter  apparuit,  et  locutus  est  Marise  Virgini,  et 
Diabolus  ad  Christum  tentandum  ei  visibiliter  apparuit :  et  in  Actibus 
Apostolorum  c.  5.  et  clarius  in  12.  similes  apparitiones  Angelorum 
narrantur.  Itaque  veritas  ha^c  certa  est,  nec  in  illa  generatim  sumpta 
dubitatio,  aut  difficultas  occurrit :  in  modo  autem  explicandi  hujusmodi 
apparitiones  nonnulla  esse  potest. 

Hoc  ipsum  probant  sancti  Patres,  imprimis  Augustinus  lib.  15. 
De  Civit.  c.  23.  Sic,  inquit,  apparuisse  Jiominihus  Angelos  in  talibus 
corporibus,  iit  non  solum  videri,  verum  etiam  tangi  possint,  eadem  ve- 
rissima  Scriptura  testatur.  In  quibus  verbis  parum  abest,  ut  hoc  de 
fide  esse  doceat.  Idem  aperte  sentit  Damascenus  lib.  2.  De  Fide  cap.  3. 
dicensdeS.  Angelis:  Probis,  ac  virtute prcestantibus  hominibus,  quibusqiie 
€08  conspiciendi  sui  copiam  facere  Deus  voluerit,  non  quales  sunt  appa- 
rent,  sed  aliam,  atque  aliam  formam,  prout  videri  ab  hominibus  possunt , 
assumunt :  et  ideo  inferius  cum  dixisset  Angelos  tribus  dimensionibus 
non  constare,  nec  corporeo  modo  circumscribi,  nec  figurari,  addit, 
quantum  ad  naturam  attinet,  indicans  in  corporibus  assumptis  tria 
illa  recipere  posse.  Imo  etiam  cap.  4.  De  malis  Angelis,  inquit:  Po- 
testate  a  Deo  concessa,  et  viribus  pollent,  et  immutantur,  et  in  quam- 
lihet  fovmam,  ut  quidem  apparet,  migrant ;  ubi  inquit  Suarez  lib.  4. 
cap.  33.  particula,  ut  quidem  apparet,  non  excludit  sensibilem,  ut  ita 
dicam,  ostensionem  ;  at  denotat,  vel  non  apparere,  quoad  propriam 
naturam,  sed  tantum  quoad  corpus  assumptum  ;  vel  denotat  illa  cor- 
pora,  in  quibus  apparent,  non   esse   illius    naturse,  seu  speciei  cujus 

Frassen  Theol.  Tom.  IV-  17 


258       ANGELI  VERE  APPARENT  IN  CORPORIBUS. 

osteuduntur,  quamvis  vere  sint  sensibilia,  et  externa.  Hinc  S.  Grego- 
rius  HomiUa  34.  hi  Evangelia ,  duplicem  distinguit  Angelorum  mis- 
sionem,  scilicet  invisibilem,  et  visibilem,  ad  eura  modum  quo  Theologi 
eas  in  divinis  Personis  distinguere  solent :  illamque  distinctiouem  in 
Angelis  ex  Dionysio  refert.  Denique  Cyprianus  ,lib.  De  cardinalibus 
Christi  operibus  in  Prsefatione:  <SVc,  inquit^  qui  circa  ipsum  sunt  An- 
gelici  Spiritus,  licet  invisibilis  nciturce  sint,  in  legationibus  tamen  suis 
se  auditui  manifestant,  et  visui,  et  salutis  nostrce  ministeriales  scepis- 
sime  experimur. 

Probatur  etiam  rationibus  Seraphici  Doctoris  supra  laudati  qunest.  2, 
Primo  quidem:  nulli  potest  impendi  liospitalitatis  hospitium,  nisi  ha- 
beat  corpus  naturaliter  unitum,  vel  assumptum  :  sed  Angelis  aliquando 
impensa  sunt  h?ec  officia,  sicut  dicitur  ad  Hebroeos  cap.  idtimo,  quod 
quidam  placuerunt  Deo,  Angelis  hospitio  receptis  :  ergo  vel  habuerant 
corpora  unita,  vel  assumpta  :  sed  non  habuerunt  naturaliter  unita  : 
ergo  assumpta.  Secundo,  nulla  substantia  spiritualis  ex  sui  consortio 
prsebet  solatium  sensui,  nisi  per  inhabitationem  corporis  fiat  visibilis : 
sed  Angeli  trequenter  proebent  solatia,  non  solummodo  secundum  spi- 
ritum,  sed  etiam  seeundum  sensum,  sicut  patet  in  Angelo  Tobi^e  : 
ergo  inhabitant  corpora  :  sed  ilia  non  habent  semper  unita  :  ergo  vo- 
luntarie  assumpta.  Tertio,  nullus  spiritus  potest  visibiliter  demonstrari 
ad  demonstrationem  corporis,  nisi  sit  aliquo  modo  corpori  illi  conjun- 
ctus:  sed  Angelus  qui  loquebatur  Tobise  visibiliter  poterat  demonstrari, 
et  vere  dici  hic  est  Raphael,  vel  hic  est  Angelus :  ergo  habebat  sibi  corpus 
illud  aliquo  modo  conjunctum  :  sed  non  per  naturalem  conjunctionem : 
ergo  per  voluntariam  assumptionem. 

DiCES  1 :  Proportio  debet  esse  assumentis  ad  assumptum :  sed  Spi- 
ritus  angelicus  est  omnino  incorporalis  :  ergo  non  habet  proportionem 
ad  corpus :  ergo  numquam  assumit  illud.  Confirmatur:  majorem  con- 
venientiam  habet  anima  rationalis  ad  corpus,  quam  habeat  Spiritus 
angelicus :  sed  anima  separata  corpus  non  assumit :  ergo  nec  Spiritus 
angelicus.  —  Respondet  Seraphicus  Doctor  quod  illa  proportio  debeat 
attendi  secundum  modum  assumptionis :  unde  cum  assumptio  non  sit 
in  unitatem  naturiie,  idcirco  non  requiritur  quod  sit  ibi  proportio  sicut 
perfectivi  ad  perlectibile,  sed  sufficit  quod  sit  proportio  sicut  motoris 
ad  mobile.  Ad  confirmationem  respondet  non  esse  paritatem  inter  An- 
gelum,  et  animam  separatam,  quia  non  habet  vim  administrativam, 
nec  usum  administrandi,  et  ideo  nec  corpus  assumit,  nec  habere  debet 
potentiam  assumendi. 

DiCES  2:  Corpus  assumitur,  aut  propter  aliquid,  aut  propter  nihil : 
si  propter  nihil :  ergo  frustra  :  si  propter  aliquid,  aut  est  bonum,  aut 
malum :  si  bonum :  ergo  per  corpus  assumptum  meretur :  si  malum  : 
ergo  per  corpus  assumptum  demeretur  :  ergo  Angelus  debet  posse  pu- 
niri,  et  priemiari  cum  corpore  assumpto,  quod  est  inconveniens  et 
plane  falsum.  —  Respondet  idem  Seraphicus  Doctor  illam  assum- 
ptionem  fieri,  non  iii  vanum;,  sed  propter  rationes  assignatas  in  primo 
Notabili.  IUud  tamen,  inquit,  propter  quod  assumit,  non  perficit  per 
corpus,  tamquam  anima  per  corpus  proprium  ;  sed  tamquam  artifex 
per  instrumentum,  et  ideo  sicut  instrumentum  per  quod  quis  meretur, 
non  remuneratur^  sic  nec  corpus  ab  Angelo  assumptum. 


ANGELI  VERE  APPARENT  IN  CORPORIBUS.       259 

D1CE8  3:  TTbicuinque  est  assuinptio,  ibi  est  aliqua  unio,  vcl  in  per- 
sona,  vel  in  natura,  sicut  patet  in  assumptione  huuianae  naturse  a 
Filio  Dei :  ergo  si  Angelus  assumit  corpus,  unit  sibi  vel  in  persona, 
vel  in  natura:  sed  non  in  natura  unit  sibi :  quia  non  resultat  tertium ; 
nec  in  persona,  quia  non  est  communicatio  idiomatum  :  ergo  nullo 
modo  est  ibi  unio:  ergo  nec  assumptio.  —  Respondet  idem  Seraphi- 
cus  Doctor,  negando  antecedens  :  non  enim  comprehendifc  omnes  as- 
sumptionis  modos,  quia,  inquit,  homo  assumit  vestimentum  cum  se 
induit,  non  tamen  unit  sibi  in  persona,  nec  In  natura  :  itaque  ante- 
cedens  solum  verum  est  de  illa  assumptione  in  qua  est  unio  perfecta, 
qualis  fuit  assuniptio  humanse  natura^  a  Verbo  divino.  Ut  autem  sol- 
vantur  alise  similes  hujusmodi  formandse  objectiones,  scite  admonet 
ibidem,  quod  quando  Angelus  dicitur  assumere  corpus,  haec  assum- 
ptio  non  sic  veniat  intelligenda,  quasi  tantum  moveat,  vel  operetur 
aliquid  circa  corpus;  sed  quia  illud  accipit  ad  se,  ut  in  illo  operetur, 
ut  in  illo  manifestetur,  ut  in  illo  conversetur:  et  quia  in  illa  conjun- 
ctione  sive  acceptione  corpus  potius  scquitur  modum  spiritus,  quam  e 
eonverso,  quia  ab  illo  formatur,  et  conservatur,  et  regitur,  ideo  Angelus 
se  habet  in  ratione  assumentis,  et  habentis  ;  corpus  vero  in  ratione 
assumpti,  et  habiti. 

DiCES  4:  Angeli  interdum  hominibus  apparent  per  solam  sensuum 
interiorum,  et  phantasioe  immutationem ,  puta  cum  homines  dor- 
mientes  alloquuntur:  sic  v.  g.  Angelus  apparuit  in  soinnis  Josepli, 
dicens:  surge,  et  acdpe  puerum,  et  matrem  ejus,  etc.  Cur  ergo  non  af- 
firmabimus  ita  semper  appsrere?  —  Respondeo  ,  id  revera  quidem 
interdum  ita  contingere,  sed  nego  id  semper  eo  raodo  fieri.  Fateor 
itaque,  quod  apparitiones  Angelorum  alterutro  ex  his  tribus  modis 
fieri  soleant:  Friino  per  solius  imaginativaj  facultatis  immutationem : 
Secundo  per  sensus  externi  quamdam  perturbationem,  ut  fit  in  prsesti- 
giis:  Tertio  per  objecti  sensibilis  externam  reprgesentationem,  sive  in- 
terim  id  quod  apparet  verum  sit,  aut  tantum  fictitium.  Verum  quidem 
est,  quod  Angeli  hominibus  interdum  appareant  primo  modo;  conspi- 
ciuntur  etiam  secundo  modo,  quippe  cum  dsemones  suis  prsestigiis 
hominibus  illudant :  at  etiam  fateri  oportet  eos  nonnumquam  tertio 
modo  percipi,  nempe  in  corporibus  assumptis  debite  propositis  facu]- 
tati  visivse  recte  ad  operandum  dispositae. 

DiCES  DENiQUE  cum  Guillelnio  Parisiensi  laudato  initio  Conclusio- 
nis:  si  Angeli  apparerent  in  corporibus,  autiila  corpora  effingerent,  aut 
aliunde  formata  assumerent:  sed  neutrum  dici  potest.  Non  quideni 
primum,  fabricatio  enim  hujusmodi  eorporum,  aut  esset  subita,  aut 
successiva ;  quod  si  subito  fieret :  ergo  solo  nutu,  et  imperio  assumen- 
tium :  hoc  autem  non  est  nisi  omnipotentis  \irtutis  Creatoris:  si  vero 
subito  non  fieret,  sed  per  successionem,  pars  scilicet  post  partem,  tunc 
esset  generatio  fabricatio  lisec,  quare  esset  ex  aliquo,  quod  corrum- 
peretur  in  generatum ;  quia  igitur  oportet  illud  esse  visibile,  necesse 
est  alibi  fieri  generationem  hujusmodi  quam  aute  homines  quibus  fit 
hujusmodi  apparitio:  cum  igitur  numquam  in  toto  mundo  visa  fuerit, 
vel  ipsa  fieri,  vel  materia  ex  qua  fit,  necesse  est  ipsam  fieri  extra  ha- 
bitationem  hominum :  qualiter  igitur  adveniunt  ad  conspectum  ho- 
minum  tanta  velocitate,  et  abeunt  similiter  non  miiiori  ?  et  ubi  depo- 


260  ANGELI   VERE    APPARENT   IN   CORPORIBUS. 

nunt  atque  reponunt  corpora  ista  quorum  nullum  indicium  post  eorum 
disparitionem  apparet?  Haec  ille.  Confinnat  ex  eo  quod  Angeli  in- 
terdum  appareant  maximo  numero,  «  videtur  enim,  inquit,  exercitus 
«  eorum  major  omnibus  exercitibus  omnium  Regum  et  Principum 
«  terrte ;  unde  ergo  assumpta  esset  materia  ex  qua  tanta  numerositas 
«  corporum  humanorum,  et  novorum  equorum,  scutorum,  lancearum^ 
«  galearum,  et  aliorum  apparentium  fabricata  sit,  cum  int^gri  mon- 
«  tes  omnes,  et  alise  partes  terrae  persistant?  —  Non  etlam  secundum, 
«  si  enim  essent  vera  corpora,  inquit  ibidem,  qualia  apparent,  essent 
«  vere  tangibilia,  vere  palpabilia,  et  vere  passibilia  omni  genere  pas- 
«  sionis:  nihil  autem  eorum  reperitur  in  ipsis.  Lis upei%  ut  siibito  cor- 
«  rumpantur,  et  redigantur  in  nihilum  non  est  possibile ;  corruptio 
«  enim  corporis,  vel  generatio  non  videtur  possibile  ut  subito  fiat,  ut 
«  de  creatione  manifestum  est  ipsam  ess»  subitaneam,  sive  instanta- 
«  neam,  et  non  fieri  ullo  modo  rem  per  partes  aut  successionem :  ubi 
«  ergo  fieret  ista  corruptio,  nisi  ubi  et  apparitio  eorum,  et  disparitio? 
«  Ibi  igitur  necesse  est  apparere,  et  esse  secundum  veritatem  id  in 
«  quo  fit  corruptio,  seu  resolutio  hujusmodi  corporum ;  manifestum 
«  autem  est,  quia  nihil  post  se  relinquunt,  quod  sit  corpus,  vel  cor- 
«  poreum.  »  —  Respondet,  Angelos  quandoque  apparere  in  corpori- 
bus  a  se  effigiatis,  quandoque  vero  in  aliunde  formatis  ;  qualiter  autem, 
et  ex  qua  materia  illa  possint  effingere,  vel  dimittere  corpora  tam  fa- 
cili,  tamque  subitanea  formatione  aut  resolutione,  aperiet 

Conclusio  seeunda.  —  Angeli  interdum  apparent  in  cor- 

PORIBl  S    QU^i-:   EFFORMANT  EX  :\fATERIA,    NON  C^LESTI,  NEC  PURE  ELE- 

MENTARi,  SED  MixTA.  Hjsc  est  communis  secundum  rei  veritatem  apud 
omnes  pene  Theologos,  quamquam  nonnulli  varient  in  modo  explica- 
tionis,  et  probationis  ejusdem  ;  eamque  aperte  tuetur  Subtilis  Doctor, 
disf.  8.  n.  3,  cujus  verba  quoniam  hujusce  resolutionis  veritatem  et 
probationem  luculenter  explicant,  hic  lubet  exscribere.  «  Dico,  inquit, 
«  quod  non  assumit  corpus  cseleste,  nec  corpus  elementare  in  quibus 
«  appareat,  quia  in  elementari  non  visibiliter  appareret ,  nee  corpus 
«  elementare  est  susceptivum  illorum  accidentium  in  quibus  apparet. 
«  Corpora  autem  mixta,  jam  a  natura  generata  potest  assumere,  sicut 
«  est  cadaver  mortui,  vel  lapis,  vel  aliquid  tale.  Et  quando  assumit 
«  aliquod,  quod  non  videtur  prius  causatum,  vel  formatum  a  causis 
«  naturalibus,  sed  quasi  formari  tunc,  et  subito,  completa  operatione, 
«  disparere,  sicut  fuit  de  Raphaele,  et  Samuele  ;  tunc  videtur  probabile, 
«  quod  illud  sit  corpus  mixtum  propter  accidentia  quae  apparent  iu 
«  corpore;  sed  non  mixtum  plena  mixtione:  tum  quia  ex  generatione 
«  tale  mixtum  non  pos'set  ita  subito  formari,  quia  non  esset  natum 
«  generare  nisi  secundum  determinatum  processum  naturse,  qualis  non 
«  est  ibi,  puta  si  appareat  in  eorpore  hominis,  non  prius  geniti  per 
«  naturam,  illud  corpus  non  esset  natum,  vel  aptum  generari  nisi  in 
«  materia.  Non  potest  dici,  quod  Angelus  subito  inducat  illam  formam 
«  in  materia,  quia  non  i^otest  naturalem  formam  inducere,  sed  tantum 
«  elementa  activa,  et  passiva  potest  convenienter  simul  adhibere,  et 
«  corporibus  in  situ  convenienti  approximare,  ut  inducatur  forma  par- 
«  ticularis,  qualis  nata  est  a  talibus  agentibus  particularibus  induci. 


ANGELI  VERE  APPARENT  IN  CORPORIBUS.       261 

«  Itaque  corpus,  quod  ita  taiii  subito  formatur,  et  resolvitur,  est  mix- 
«  tum  imperfecta  mixtione,  qualis  potest  induci  ab  agentibus  natu- 
«  ralibus,  quasi  subito  facta  approximatione  elementorum  ;  ita  quod 
«  magis  tale  corpus  assimilatur  impressioni  qufe  est  imperfecte  mixta, 
«  et  signum  hujus  est,  quia  quando  disparet  tale  corpus,  non  rema- 
«  net  aliquid  talis  corporis  in  quod  naturaliter  esset  mediante  resolu- 
«  bile  corpus  illud  assumptum,  si  perfecte  fuisset  mixtum;  corpus 
«  enim  humanum,  si  esset  perfectum  mixtum,  non  est  natum  redire 
«  nisi  ad  cadaver:  sed  tale  imperfecte  mixtum  resolvitur  statim  in  ele- 
«  menta,  sicut  ex  eis  potuit  statim  generari  propter  eorum  imperfe- 
«  ctam  mixtionem.  »  Qiiibus  Doctor  tria  maxime  concludit:  Primum, 
quod  Angeli  non  assumunt  corpus  c?eleste,  quia,  vel  assumerent  corpus 
cseleste  ante  generatum  seu  productum,  quod  scilicet  esset  aliqua  pars 
corporum  caelestium,  v.  g,  Cselorum  aut  Astrorum;  at  lioc  esset  stu- 
pidum  cogitare,  quia  sequeretur  illa  superiora  corpora  non  manere  in- 
tegra,  vel  loco  istius  partis,  quse  assumeretur  ab  Angelo  aliam  par- 
tem  de  novo  produci :  vel  esset  aliquod  corpus  ejusdem  speciei  cum 
corpore  caelesti ;  at  hoc  etiam  esset  ludicrum,  siquidem  cum  speciem 
prseseferat  corporis  sublunaris,  potius  sublunare  quam  cseleste  diei  de- 
beret.  Adde,  quod  corpus  caeleste  non  esset  i^roportionatum  subjectum 
his  accidentibus,  quse  apparent  in  corporibus  hujusmodi  assumptis.  — 
Concludit  secundo,  corpus  illud  ab  Angelis  effigiatum,  et  assumptum. 
non  formari  ex  aliquo  ex  quatuor  elementis.  Si  enim  ad  id  aliquod 
13urum  elementum  deserviret,  maxime  aer :  sed  aer  non  est  proj)or- 
tionatum  subjectum  istorum  accidentium,  quae  sunt  in  corporibus  as- 
sumptis  ab  Angelo,  puta  tantoe  soliditatis,  ac  densitatis,  quse  est  in 
ossibus,  aut  in  illis  partibus  quse  apparent  ossa  in  illis  corporibus.  De- 
inde,  quandoquidem  illud  corpus  appareat  mixtum  distinctum  ab  ele- 
mentaribus,  et  non  videatur  facilius  ab  Angelo  producere  illa  acci- 
dentia  externa,  quse  apparent,  quam  corpus  mixtum,  potius  debet  dici, 
quod  sit  corpus  mixtum,  quam  aer,  aut  aliquod  aliud  elementum. 
Hine  non  possum  assentiri  Alensi  q.  34.  memhro  4.  ubi  cum  dixisset, 
quod  duplex  est  pars  aeris,  scilicet  superior,  quse  purior  est,  quae  pro- 
prie  dicitur  adr,  et  alia  inferior,  quse  JEther  nominatur,  secundum 
h£ec  distinguuntur  duo  Cseli,  cethereum,  et  aiireum:  inde  concludit, 
quod  Anyeli  boni  de  cethere  assumunt  corpora,  sed  mali  potius  de  aere. 
Haec,  inquam,  vix  probare  possum,  quippe  cum  neutra  aeris  portio 
videatur  posse  in  corpus  ita  condensari,  et  compaginari,  ut  carnis  mol- 
litiem,  et  duritiem  ossium  referat.  —  Unde  concludit  tertio  Doctor,  quod 
corpus  eiibrmatum  ab  Angelis  habeat  pro  materia  quid  mixtum,  nempe 
vaporem,  aut  nubem  :  ut  etiam  consentit  S.  Thomas  affirmando  Angelos 
sibi  interdum  corpora  ex  nube  efifingere,  quod  etiam  Maro  non  igno- 
ravit  cum  de  Diabolo  larvato  cecinit: 

Tum  Dea  nube  cava  tenuem  sine  viribus  umbram 
In  faciem  ^necB  visu  mirabile  7nonstrum, 
Dardaniis  ornat  telis,  etc. 

Iiatio  autem  hujus  est,  quod  corpus  mixtum  facile  possit  condensari, 
et  spissitudinem,  ac  figuram  suseipere,  ut  constat  de  nubibus,  vapo- 
ribus,  exhalationibus,  et  alijs  metheoris,  quorum  aliqua  sic  per  frigus 


262       ANGELI  VERE  APPARENT  IN  CORPORIBUS. 

compaginantur,  aut  per  iguem  rethereum  indurantur.  ut  diffieile  pos- 
siut  resolvi,  sicut  compertum  fit  de  tulmine,  et  grandine.  Fateor  ta- 
meii  vix  posse  explicari  quoinodo  ab  Angelis  ex  vaporibus,  et  nubi- 
bus  eftbrmata  corpora,  ita  possint  indurari,  ut  palpari,  auttangi  queant, 
ita  ut  tactui  vel  solida,  vel  mollia  appareant ;  QaiH  eiiim  explicet,  in- 
quit  sanctus  Augustinus  in  Enchiridio  cap.  59.  cum  qualibus  corpo- 
ribus  apparuerint  hominibns,  ut  non  solum  cernerentur,  i-erum  etiam 
tangerentur:  et  paulo  post  addit,  Faciuntqu.e  difficillimam  qucestionem 
quomodo  Fatres  eis  pedes  laverint,  quomodo  Jacoh  cum  Angelo  tam  so- 
lida  concertatione  luctatus  sit;  et  ibidem  concludit:  Cum  ista  quceruii- 
tur,  et  ea  sicut  potest  quisquis  contrectat,  non  inutiliter  exercentur  in- 
genia ,  si  adhibeatur  disceptatio  moderata,  et  absit  error  opinantium 
se  scire,  quod  nesciunt:  quid  enim  opus  est^  ut  hcec  atque  hujusmodi 
affirmentur,  vel  negentur,  vel  definiantur  cum  discrimine,  quando  sine 
crimine  nesciunturf  et  quamvis  hsec  dixerit  Augustinus  de  corporibus^ 
quibus  Angelos  naturaliter  constare  putavit,  idem  fortiori  rationeju- 
dicium  esse  debet  de  his,  quce  voluntate  sola  Angeli  assumunt.  Kilii- 
lominus  affirmare  possumus,  quod  Angelus  per  eamdem  virtutem,  per 
uuam  corpus  assumit,  facare  possit,  ut  corpus  illud,  quamvis  in  se 
solidum  non  sit,  solidum  tamen  tactui  appareat ;  nimirum  sua  virtute 
resistendo,  ne  partes  talis  corporis  facile  cedant,  aut  dividantur.  Hinc 
potest  efficere,  ut  qusedam  partes  molliores  ad  modum  carnis,  et  aliae 
densiores  ad  modum  ossis  appareant;  nam  potest  magis,  vel  minus 
tactui  resistere,  et  in  quibusdam  nihil  omnino  cedere,  in  aliis  vero 
aliqualiter  cedere;  non  ita  ut  dividantur,  sed  ut  aliquo  modo  compri- 
mantur.  Fateor  tameu,  quod  si  homo  cum  quo  conversatur  Angelus 
in  corpore  assumpto,  attente  consideret  id,  quod  tangit,  dum  Angeli 
cum  corpus  contrectat,  facile  judieare  poterit  illam  non  esse  veram 
duritiem,  nee  veram  mollitiem  qualis  in  ossibus  et  carnibus  reperitur: 
quia  si  attenderet,  facile  perciperet  non  ita  immutari  tactum  ab  illis^ 
corporibus  sicut  ab  aliis,  quae  vivunt,  et  veras  carnes  et  ossa  habent. 
Contra  vero  accidit,  quando  homo  sibi  persuasum  habet  illum  esse 
vemm  Jiominem,  cum  quo  conversatur,  et  quem  videt,  timc  enim  quo- 
niam  oculis  judicat  eum  esse  homiuem,  et  animo  contrectat  corpus- 
illius,  videtur  sibi  carnes,  et  ossa  tangere,  nec  discernit  utrum  sit  ve- 
rum  corpus,  an  apparens  tantum.  Ita  existimo  accidisse  Abrahamo,  et 
Loth  dum  Geneseos  18.  et  19.  laverunt  pedes  Angelorum :  neque  enim 
tunc  cognoverunt  Angelos  esse,  et  in  corporibus  assumptis  apparentes» 

Quantum  auiem  ad  colores,  qui  in  corporibus  assumptis  effigian- 
tur  ab  Angelis,  plurimi  censent  eos  tantum  esse  apparentes,  illorum 
instar,  qui  in  nubibus,  aut  collo  columbae  identidem  cernuntur:  sed 
hoc  ^idetur  difficile,  cum  plurimis  iisque,  et  diversis  loeis  contuenti- 
bus  iidem  appareant,  Sole  etiam  non  lucente,  quod  non  contingit  in 
iride,  nubibus,  et  aliis  coloribus  mere  apparentibus  :  veri  ergo  sunt, 
et  partim  ex  Elementorum,  et  primarum  qualitatum  contemperatione 
orti,  partim  opera  Angeli  velut  pingentis  arte  dispositi. 

De  virtute  vero,  qua  hcec  corpora  assumuntur,  et  prceparantur,  cen- 
set  sanctus  Thomas  qucest.  51.  virtute  Dei  fieri.  Alensis  vero  qucest.  34. 
membro  5.  ait,  quod  Angelus  prseparat  hujusmodi  corpus  assumptum, 
formatio  autem  ultima  fit  ab  ipso  Deo.  Verum  probabilius  judico  cum 


DyEMONES   ALIQUANDO   ASSUMUNT    VERA   CORPORA.       263 

Doctore,  illa  corpora  fieri  ab  Angelo  propria  virtute:  ceiiset  eiiiin  Do- 
ctor,  ut  supra  cliximus,  ista  corpora  flgurari  condensatione:  cum  au- 
tem  condensatio  solo  motu  compressionis  fiat,  quem  potest  Angelus 
propria  virtute  efficere,  sequitur  propria  virtute  posse  ab  Angelo  cor- 
pus  assumi.  Et  quainvis  non  sola  condcnsatione  id  semper  fiat,  potest 
tamen  aliquando  Angelus  applicatione  aliaruni  causarum  naturalium 
talia  corpora  perficere,  ut  assumantur.  Id  autem  existimo  probabilius, 
nam  cum  mali  etiam  Angeli  ad  pessimos  fines  corpora  assumant,  non 
est  verisimile  Deum  propria  virtute  illa  formare,  et  solum  ipso  dsemone, 
ut  instrumento,  uti. 

Adverteiidum  autem  est  insuper,  quod  quando  Angeli,  maxime  dse- 
mones,  apparent  in  assumpto  corpore  a  se  effigiato,  possunt  istud  in 
corpus  hominis  cum  quo  loquuntur  inserere,  necnon  et  istud  suo  as- 
sumpto  corpore  circumdare;  ita  quod  honio  tali  corpore  circumdatus, 
et  indutus,  aut  alterius  hominis  effigiem  referat,  aut  aliam  formam  in- 
duat:  id  enim  suadet  aerese  substantiae  facilitas  ad  dilatandum,  sive 
rarefaciendum,  et  spissandum  densandunique.  Quam  merito  Psellus 
causam  tradit  cur  spectra  tam  brevi  spatio  crescere,  et  decrescere  vi- 
deantur:  interdum  enim  illa  spectra  gigantem,  alias  vero  nanum,  aut 
pusionem  relerunt ;  quia  materia  illa  ex  qua  assumptiim  corpus  com- 
paginarunt,  cum  sit  tenuis,  ct  mollis,  facile  potest  rarefieri,  et  con- 
densari. 

Conclusio    tertia.  —  Dy^:MONES   plerumque   apparent  in 

CORPORIBUS     VEL    HOMINUM,     VEL    ANIMALIUM    VITA   FUNCTORUM.    HseC 

etiam  est  communis  apud  Theologos,  ut  probatur  innumeris  prope- 
modum  exemplis,  quibus  constat  dsemones  plerumque  homines  delu- 
sisse  in  assumptis  mortuorum  cadaveribus:  cujusmodi  plurima  exem- 
pla  profert  Csesarius  Monachus  Eisterbacensis  lib.  12.  miraenlorum  c.  3. 
ubi  imprimis  refert  dsemonem  gestasse  corpus  cujusdam  Principis  Ger- 
mani  vita  funeti,  integro  anno,  priusquam  sepeliretur,  quasi  illud  ve- 
getaret:  ita  quod  revera  e  mortuis  surrexisse  videretur.  Subdlt  ibidem , 
similia  legi  in  vita  S.  Patricii  Hibernorum  Apostoli,  de  quodam  homine 
in  cujus  corpore  multis  annis  Diabolus  habitans  quasi  esset  hominis 
anima,  tandem  ad  nutum  viri  sancti  exivit,  corpus  vero  corruit,  et  in 
pulverem  redactum  fuit.  Et  cap.  4.  scribit,  quod  quidam  Clericus  ad- 
eo  dulcem  vocem  habebat,  ut  audire  eum  delicia?  putarentur,  donec 
Religiosus  quidam  vir  illud  adjuravit,  quo  dicente,  cadaver  corruit 
planissime  foetens.  —  Sic  etiam  induto  cadavere  Diabolus  sive  incu- 
bus,  sive  succubus  rem  habet  cum  strigibus,  et  sortiaris.  Unde  et  in  hoc 
genere  hominum,  cadaverosus  quidam  foetor  graveolentise  cernitur.  Sic 
(Tuillehnus  Parisiensis  parte  ultima  de  Universo  refort,  quod  aliquando 
assumpto  bestise  cadavere  Diabolus  deluserit  militem,  qui  cum  puta- 
ret  se  formosa  potitum  virgine,  invenit  se  in  amplexu  cadaveris  bel- 
luini  tabe  soluti  foetidissime  jacentem.  Sic  denique  dsenion  aliquando 
sepulta  jam  corpora  suscitat,  eaque  quasi  viventia  essent  agitat,  ut 
resurrexisse  videantur,  cujusmodi  rem  stupendam  refert  Phlegon  lib. 
De  mirabilibus,  et  longcevis,  cujus  auctoritatem  usurpat  Origenes  tra- 
ctatu  29.  iii  MatthcBum  ad  probandam  eclypsim,  qu?e  Christo  moriente 
acciderat.  II le,  inquam,  Phegon  testatur  se  cognovisse  quemdam  no- 


264      D^MONES   ALIQUANDO    ASSUMUNT    VERA    CORPORA. 

mine  Machatem,  qiii  Philiunium  sui  hospitis  filiam,  indigne  id  feren- 
tibus  parentibus,  amaverat,  et  sponsam  ducere  optabat,  quse  absente 
Machate  moerore  tabescens,  mortua  est,  et  publice  funerata.  Cum  au- 
tem  sexto  post  mense  eo  rediisset  Machates,  circa  noetem  ad  eum  in- 
gressa  est  Philinnium,  et  post  longa  coUoquia  cum  ipso  noctem  duxit; 
quod  cum  id  audiissent  parentes,  dormientemque  cum  hospite  suam 
filiam  conspexissent,  in  ejus  quasi  vivse  amplexus  ruunt;  illa  autem 
torvis  in  eos  intuens  oculis,  o  vos  crudeles,  ait,  in  filiam  paren- 
tes:  ergo  ne  vos  invidisse  mihi  meo  Machate  paterna  in  domo, 
vel  triduum  solidum  frui  magno  vobis  dolore  h?ec  sive  ciiriositas, 
sive  duritia  stabit?  renovabitis  dolores  praeteritos,  et  filiam  iterato 
sepelietis.  His  dictis  expalluit.  et  concidit  cadaver  mortuo  iterum 
siraile,  seu  potius  revera  mortuum  :  cum  enira  jubente  Magistratu  illius 
Philinnii  sepulchrum  fuisset  apertum,  inventum  est  vacuum  cadavere, 
erantque  in  eo  duiutaxat  annulus  ferreus,  et  Scyphus  auratus,  qu?e 
]Machates  ipsi  quasi  rediviv^e  dono  tradiderat.  —  Contingit  etiam,  quod 
d?cmon  illectus  ]\Iagorum  opera,  interdum  viventes  personas  surripiat, 
eorumque  loco  irortua  cadavera  ad  illarum  personarum  siinilitudinem 
expressa  substituat,  quasi  languentia,  demum  ad  mortem  segrotantia, 
deinde  morientia,  et  tumulanda  veluti  mortua  exhibeat,  quo  subductse 
ab  eo  personse  quasi  revera  mortuse  censeantur.  Cujusmodi  duo  stu- 
penda  exempla  refert  Thomas  Brabantinus  Ub.  2  De  bono  Univers. 
cap.  57.  ubi  scribit,  quod  in  villa  Brabantifc  nomine  Giincrchena,  qui- 
dam  juvenis  puellam  virginem  adaraavit,  cumque  pro  ejus  nuptiis 
parentes  anxie  sollicitaret,  et  illi  renuerent,  puella  medio  tempore  in- 
cidit  in  febrim  acutam,  qua  ingravescente,  omnibus  mori  visa  est,  lu- 
ctuque  facto,  campanse  quasi  pro  mortua  pulsatse  sunt.  Nec  mora 
juvenis  amator  puellae  de  Villa  eadem  in  crepuscolo  noctis  transibat 
ad  aliam,  et  cum  per  dumeta  pergeret,  audivit  vocem  quasi  foemina» 
lamentantis  sollicite:ergo  discurrens,et  qurerens  auditam,  invenit  puel- 
lam,  quam  mortuam  sestimabat;  cui  dixit,  mortuam  te  plaugunt  tui,  et 
huc  unde-  venisti  ?  Ecce,  ait,  vir  ante  me  vadit  qui  deduxit  me :  stu- 
pefactus  ad  hoc  juvenis,  cum  neminem  alium  nisi  puellam  videret, 
audacter  rapit  eam,  et  in  domum  extra  Villam  protinus  occultavit. 
Hinc  ingressus  in  Villam  amicis  suis  loquitur,  et  cum  eis  convenit  pa- 
trem  puellce,  una  cum  sua  familia  sedentem  ad  funus;  ab  eo  quierit 
si  filiam  suam  sibi  daret,  quara  quasi  mortuara  deplangebat?  Cuipater 
adrairatus  respondit,  nuraquid  pro  Deo  mihi  es,  ut  mortuara  resusci- 
tes,  et  accipias  in  uxorem  ?  Cui  juvenis  ait:  tantum  lubens  spondeas, 
ut  filiam  tuam  habeam  in  uxorem,  si  vivam  reddidero,  et  sanatam. 
Cui  pater  consentiens,  dictura  corara  omnibus  confirraavit;  moxjuve- 
nis  relevato  linteo  quo  cooperta  putabatur  filia,  figmentura  rairabile 
quale  a  nullo  hominum  fleri  potuit  invenerunt.  Dicitur  autem  ab  his, 
qui  figmenta  hujusmodi  diabolica  inspexerunt,  esse  interius  ])utrido 
ligno  sirailia,  levique  exterius  pellicula  circumducta:  hinc  reducta 
puella  est,  et  patri  reddita,  sanaque  post  dies  aliquot  dictura  juvenem 
maritura  accepit,  et  usque  ad  tempora  nostra  incolumis  perduravit. 
Ita  dictus  Brabantinus;  subdltque  aliud  quid  simile,  quod  contingit 
in  confinio  Flandrise. 

Si  autem  requiras,  qualiter  haec  operari   possit    dcieraon?  reponam 


Dy^MOMES   ALTQUANDO   ASSUMUNT    VERA    CORPORA.      265 

id  qiiidem  fieri,  Deo  permitt:uite,  per  viiii  magieam,  qua  forte  usus 
fuerat  ille  juvenis,  ut  prsefatam  filiam  sibi  in  uxorem  duceret.  Alia 
his  similia  referemus  in  ultima  Disputatione  dum  nobis  erit  sermo  dc 
Magis,  et  Sagis.  Advertendum  autem  est,  imprimis,  daemonem  non 
posse  assumpta  illa  cadavera  vere  organizare,  nec  eis  vitam  restituere, 
cum  mortuorum  vivificatio  sit  opus  solius  Dei.  Potest  tamen,  si  per- 
mittatur,  in  assumpto  defuncti  corpor^  se  prsebere  tangendum  et  pal- 
pandum  cum  A^era  duritie  et  mollitie  ex  parte  corporis,  adjunctis  etiam 
extrinsecis  causis,  calore,  et  aliis  qualitatibus  sufificientibus,  ut  tactui 
vivum  appareat.  Advertendum  pariter,  sine  dubio  credendum  esse  num- 
quam  hoc  permitti  daemoni  circa  eorum  corpora,  qui  justi  mortui  sunt ; 
quia  non  decet,  nec  est  divinse  amicitise  consentaneum :  de  aliis  vero 
fortasse  aliquando  id  accidit,  raro  tamen  existimo  id  dsemoni  permitti, 
quia  non  datur  illi  tanta  licentia,  praesertim  in  Ecclesia  Christi,  ad 
homines  decipiendos.  Quantumvis  autem  ille  velit.pulcherrimam  ho- 
minis  similitudinem  reprsesentare,  quse  Dei  bonitas  est,  tantum  solet 
assumere  quam,  et  qualem  Deus  perinittit,  teste  S.  Chrysostomo  Ho- 
milia  4.  de  Lazaro,  et  ideo  vel  ipso  invito  fieri  videmus,  ut  qui  non 
obesge  nimium  mentis  sint,  semper,  si  attendant,  fucum  queant  depre- 
hendere:  aut  enim  se  ostendunt  dcemones  humano  corpore  atro,  illu- 
vioso,  squallido,  foetente,  tetro,  ac  formidabili,  saltem  obscuro,  nigro, 
fcedoque  vultu,  naribus  vel  deformiter  simis,  vel  immane  aquilinis, 
oris  rictu  sparso,  profundoque,  luminibus  valde  abditis,  flaminantibu- 
sque,  manibus,  pedibusque  obunciis,  et  vulturinis,  strigosis  brachiis, 
cruribusque,  et  admoduin  villosis,  caprinis  etiam,  vel  asininis  tibiis, 
uno,  vel  utroque  pede  bifido  corneoque ;  interdum,  et  solidungulo,  in- 
terdum  mutili  pede  altero,  vel  utroque:  demum  statura  corporis  num- 
quam  justa,  ac  decora,  sed  cui  semper  adsit  aliquid  insolitse  notse,  et 
deformitatem,  pravitatemque  daemonis  prodentis. 

DiCES:  Si  dsemon  verum  corpus  humanum  posset  assumere,  se- 
queretur  nullum  fuisse  Christi  Domini  argumentum,  quo  Lucse  24. 
dubitantibus  Discipulis  de  ejus  vera  resurrectione,  suadere  voluit  se 
non  esse  phantasma  dicens:  Palpate,  et  videte,  quia  spiritm  carnem, 
et  ossa  non  habet,  sicut  me  videtis  habere,  quibus  verbis  eos  invitabat 
ad  palpandum,  et  videndum,  quod  ipse  carnem,  et  ossa  haberet,  qua- 
lia  non  habent  spiritus  etiam  dum  assumunt  corpora:  ergo  censet  spi- 
riius  non  posse  assumere  sibi  corpus  quod  sit  palpabile,  carnisque 
mollitiem,  ac  ossium  duritiem  habeat:  sed  tale  foret  cadaver  humanum 
a,  daemone  assumptum :  ergo  illud  non  potest  assumere  vel  Christi  ar- 
gumentum  non  multum  videbatur  urgere.  —  Nego  consequentiam : 
intentum  enim  Christi  tantum  erat  suadere  Apostolis  se  non  esse 
phantasma,  qualem  ipsum  existimabant,  eo  quod  viderant  eum  ja- 
nuis  clausis  ingressum;  quod  rei  corporese  tam  vivae,  quam  mor- 
tut!  repugnabat,  quia  penetratio  corporum  naturaliter  fieri  non  po- 
test:  idcirco  probare  voluit  posse  illos  contactu  sentire,  et  dijudi- 
care  ipsum  verum  habere  corpus,  non  vero  phantasticum.  Et  quia 
palpatione  tantum  poterant  corpus  esse  cognoscere,  non  vero  cujus 
esset  corpus,  ideojubet  eos  videre,  et  tangere  vulnera  ejus  corpore 
impacta,  quibus  deprehendere  licebat  ipsum  illum  esse,  qui  triduo 
ante  crucifixus   fuerat. 


266   D^.MONES  ALIQUANDO  ASSUMUNT  VERA  CORPORA. 

Conclusio  quarta.  —  Angelus  xon  assumit  corpus  per  mo- 
DUM  FORM.E  ixFORMANTis :  Nec  per  modum  unionis  hypostatic.*:: 
Sed  velut  motor  ipsum  regens,  et  dirigens  in  quibusdam  ope- 
rationibus  eliciendis.  Ita  Subtilis  Doctor  dist.  8.  num.  2.  ubi  cum 
quaesivisset,  quid  sit  Augv4um  assuuiere  corpus,  respoudet,  Hoc  qui- 
dem,  inquit,  non  est  informare,  nec  etiam  ipsum  sibi  hypostatice  unire^ 
.sed  tantum  esse  intrinsecus  motor  corporis:  nam  tunc  assumit,  idest 
ad  se  sumit;  quia  ad  operationes  proprias  sihi  explendas  utitur  illo  si- 
cut  instrumento.  Xec  dicitur  ista  assumptio  fieri,  quando  corpus  as- 
sumptum  movetur  motu  progressim;  quia  talis  motus  non  congruit  finiy 
propter  quem  assumitur  tale  corpus.  Quibus  Doctor  resolvit  primo,  Au- 
gelum  non  uniri  corpori  tamquam  forma,  quia  alias  non  esset  sub- 
stantia  completa,  sed  incompleta,  non  minus  quam  auima;  imo  esset 
anima ;  quia  si  posset  iiiformare  aliquod  corpus,  maxime  corpus  orga- 
nicum,  quippe  cum  illud  sit  aptius  ad  informationem,  sicque  esset? 
actus  corporis  organici.  —  Infert  secundo,  non  assumere  corpus  hj-po- 
statice  cum  saltem  naturaliter  talis  hypostatica  unio  fieri  nequeat; 
dsemones  autem  tantum  virtute  naturali  corpora  assumunt:  in  bonis 
autem  Angelis  non  videtur  admittendum  esse  miraculum  quoties  ho- 
minibus  apparent;  res  enim  per  se  nimium  ievis  est  ad  statuendum 
tam  grande  miraculum,  quale  est  ipsa  unio  hypostatica.  —  Concludit 
tfrtio,  Angelum  assumere  corpus,  nihil  aliud  esse,  quam  illi  assistere 
tamquam  motorem  in  mobili,  in  ordine  ad  operationes  tales  exercen- 
das  vere,  vel  apparenter,  quibus  Angelus  videri  possit  corpus  as- 
sumptum  informare.  In  quo  conveniunt  pariter  c?eteri  Theologiae  Prin- 
cipes,  maxime  S.  Thomas  q.  bl.  art.  2.  et  Seraphic.  Doetor  in  2. 
dist.  8.  art.  3.  q.  2.  Nihil  enim  videtur  ultra  requiri  ad  illam  corpo- 
ris  assumptionem,  quam  quod  Angelus  intrinsece  sic  moA^eat  corpus 
assumptum,  quod  utique  patebit  assignando  rationem  singularium  par- 
tium  liujusmodi  dictse  assumptionis.  Primo  namque  dicimus  Angelum 
esse  intrinsecum  motorem,  quia  si  esset  extrinsecus  motor  nbn  proprie 
diceretur  assumere  corpus  ad  se:  similiter  si  esset  intime  prsesens  cor- 
pori,  sed  non  in  ordine  ad  ipsum  movendum,  sane  non  diceretur  as- 
sumere ;  sicut  nec  anima  praesens  corpori  potest  assumere  corpus,  nee 
unum  corpus  simul  penetratum  cum  alio  corpore,  dicitur  alterum  cor- 
pus  assumere,  etiam  si  virtute  sua  propria  poneret  se  p:*netratiA'e  si- 
mul  cum  ipso.  Additur  in  ordine  ad  operationes  tales  exercendas,  quia 
non  sufficeret,  quod  esset  intime  prsesens  per  modum  motoris  localis, 
alias  Angelus  j^riesens  Cfelo,  et  ipsum  movens  iocaliter,  dici  deberet 
assumere  Cselum:  similiter  Angelus,  qui  Prophetam  Habacuc  cincinno 
deportavit  ad  lacum  leonum,  in  quo  Daniel  Pr.)pheta  erat  reclusus, 
diceretur  eum  revera  assumpsisse,  quod  tameii  omnes  Interpretes  ne- 
gant;  hsec  namque  translatio  fuit  quidem  corporis  deportatio,  non  au- 
tem  assumptio.  Diximus  veras,  vel  apparentes,  quia  aliquae  ex  illis 
operationibus,  quae  apparent,  tales  in  rei  veritate  non  sunt;  nam  au- 
ditio  sensibilis,  et  tactus  corporeus,  ac  visio  ocularis,  quas  putamus 
Angelos  in  assumptis  coii^oribus  exercere,  non  sunt  verae  actiones, 
sed  tantum  apparentes.  —  Denique  coliigit  Doctor,  non  sufficere  ad 
illam  assumptionem  corporis  ab  Angelo,  quod  moveat  illum  localiter; 
sic  enim   Intelligentiae    motrices  assumerent    sphaeras  eaelestes,    quas 


ANGELI  NON  POSSUNT  ELICERE  OPERATIONES  VIT.  CORP.    267 

movere  dicuntur.  Adde  qiiod  corpora  adhuc  maneant  assumpta  etiam 
quando  Angelus  ab  omni  motu  cessat.  Ut  ergo  vere  dicatur  assumere 
corpus.  quod  movet  motu  progressivo,  intelligi  debet  de  motu  progres- 
sivo,  vel  qui  sit  signum  vitaj,  vel  qui  significet  Angelum  esse  corpori 
intime  pra^sentem,  et  eum  intrinsecus  moventem. 

QU.EST10  SECUNDA. 

AN,  ET  QUAS  ANGELI  OPERATIONES  VIT.E  EDERE 
POSSINT  IN  CORPORIBUS  ASSUMPTIS. 

NoTAXDUiM  1.  Actiones  vitales  maxime  duplicis  esse  generis,  qua- 
rum  aliquai  dicuntur  esse  productivse  termini  intrinseci,  qui  dicatur 
vitalis,  quia  vel  essentialiter  pendet  ab  intrinseco  principio  vitse,  tum 
proximo,  tum  etiam  principali,  vel  saltem  naturaliter  non  potest  alio 
modo  fieri,  cujusmodi  sunt  omnes  actiones  sensuum  externorum,  et 
internorum,  atque  etiam  appetitus  sensitivi.  Alice  vero  sunt  actiones 
viventium,  quoe  licet  ab  ipsis  liant  vitali  modo,  et  sub  ea  ratione  tales 
sint,  nihilominus  producunt  terminos,  qui  per  actionem  non  vitalem 
fieri  possunt,  ut  sunt  motus  localis  progressivus,  vocis  formatio,  et 
similes,  qu?e  dici  po  sunt  actiones  vitales  quoad  modum,  et  non  quoad 
substantiam,  ut  a  prioribus  distinguantur,  quse  essentialiter,  seu  in 
sua  substantia  vitales  dici  possunt. 

NoTAXDUM  2.  Ex  Seraphico  Doctore  in  2.  dist.  8.  art.  3.  (j.  2.  quod 
sensatio  possit  accipi  tribus  modis,  nempe  communiter,  proprie,  et 
magis  proprie.  Commiiniter  sentire  idem  est,  quod  rem  ut  prsesentem 
cognoscere,  secundum  quem  modum  accipit  Augustinus  ad  Paulinam 
in  libro  De  videndo  Deo.  Secundo  modo  sentire  idem  est,  quod  rem 
ut  hic  est  nunc  cognoscere,  et  sic  accipit  Boetius,  cum  dicit,  quod 
sensus  est  particularium,  et  intellectus  universalium.  Tertio  7nodo 
sentire  idem  est,  quod  speciem  existentem  in  materia,  praeter  mate- 
riam  mediante  organo  corporeo  suscipere,  et  sic  accipit  Philosophus 
in  secundo  de  Anima,  cum  dicit,  quod  sensus  est  susceptivus  specierum 
in  materia  prceter  materiayn.  Duobus  prioribus  modis  non  diflert  sen- 
sus  ab  intellectu  re,  sed  ratione  tantum,  et  hoc  modo  admitti  potest 
sensatio  in  Angelo  ;  Angelus  enim  per  suam  potentiam  intellectivam 
cognoscit  rem,  ut  praesentem,  et  ut  liic  et  nunc  dirigendo  aspectum 
per  ipsam.  Tertio  vero  modo  diftert  potentia  sensitiva  ab  intellectiva, 
re  et  ratione,  et  illo  t?rtio  modo  sensus  est  potentia  alligata  corpori, 
et  hoc  modo  spiritui  angelico  non  convenit.  Ita  S.  Bonaventura. 

NoTANDUM  3.  Ex  eodem  il/idem,  «  Quod  cum  anima  triplici  modo 
«  corpori  uniatur,  nempe  per  modum  moventis,  aut  perficientis,  aut 
«  utroque  modo ;  ita  triplex  genus  operationum  erga  corpus  habet : 
«  Qucedam  enim  sunt  operationes,  quae  consequuntur  ipsam  animam  in 
«  corpore,  ut  est  motrix  :  Qucedam  ut  perfectio;  Qucedam  partim  sic,  et 
«  partim  sic.  Differenti  autem  modo  exercet  anima  in  corpore  operatio- 
«  nes,  quce  sequuntur  ipsam,  ut  motricem,  et  ut  perfectionem :  nam  ope- 
«  rationes,  quse  consequuntur  animamut  motricem,  sic  exercet  per  cor- 
«  pus,  ut  illas  easdem  exerceat  in  ipsum  corpus  :  quia  non  solum  movet 
«  alia  corpora,  sed  etiam  corpus  proprium.  Operationes  vero,  quse  conse- 
«  quuntur  animam  in   corpore,  ut  est  perfectio,  sic  exercet  anima  in 


268   ANGELI  NON  POSSUNT  ELICERE  OPERATIONES  VIT.  CORP. 

«  corpore  per  corpus,  ut  exerceat  eas  cum  corpore,  sicut  patet,  quod 
«  anima  clauso  cculo  corpus  aliquod  videre  non  potest.  Tertias  autem 
«  operationes  exercet  in  corpore  quasi  utroque  modo:  et  ideo  primae 
«  competunt  animae,  ut  est  motrix  diflerens  a  mobili  :  secundje  vero, 
«  ut  est  forma  juncta  materiae.  Quoniam  igitur  Angelus  unitur  cor- 
«  pori  assumpto  non  ut  perfectio,  sed  ut  motor,  ideo  primas  operatio- 
«  nes  exercet  plene  in  eodem  corpore  :  secundas  minime;  terfcias  vero 
«  quodammodo  sic,  quodammodo  non.  Et  hoc  melius  patet  si  descen- 
«  damus  exemplificando:  motus  progressivus,  sive  quicumque  alius  sit, 
«  membrorum  exteriorum,  est  ab  anima  in  corpore,  ut  est  motor,  vel 
«  motrix,  et  ideo  competit  Ang-elo.  Sentire  vero  per  organa  corporis 
«  competit  animae,  ut  est  illorum  organorum  perfectio  ;  sicut  enim 
«  anima  perficit  totum  corpus,  ita  visus,  sive  potentia  visiva  perficit 
«  oculum,  et  ha^c  non  competit  Angelo  in  corpore  assumpto.  Ridere 
«  vero  est  operatio,  quH3  partim  competit  animae,  ut  est  motrix,  par- 
«  tim  ut  est  perfectio;  ibi  enim  est  qusedam  cordis  exhilaratio,  et  haec 
«  est  ab  auima,  ut  est  perfectio;  est  etiam  ibi  quaedam  genarum  mo- 
«  tio,  et  hsec  est  ab  anima,  ut  est  motrix.  Ratione  primi  non  eonvenit 
«  Angelo  :  sed  tantum  ratione  secundi^».  Ita  Seraphicus  Doctor,  cum 
quo  Subtilis  in  pluribus  convenit,  ut  aperiet 

Conclusio  prima.  —  Angeli  in  corporibus  assumptis  pos- 

•SUXT  EXERCERE  UPEKATIOXES  VIT.^,  QU.E  FIUNT  PER  MOTUM  COR- 
PORIS  :     NON    VERO,    QU^E    A    FACULTATIBUS    SENSITIVIS,  AUT    VEGETA- 

Tivis  NECESSARio  PROVENiUNT.  Ita  Doctor  supra  laudatus  n.  4.  ubi 
Primam  conclusionis  partem  sic  explicat:  Dico  quod  motam  loca- 
lem  potest  causare  Angelus  in  corpore  assumpto,  et  ifa  motum  qui  vi- 
detur  esse  progressivus ;  motum  etiam  qui  esset  inspirationis,  et  respi- 
rationis,  motionem  palpebrarum,  et  manuum,  et  similium ;  et  ratio 
est,  quia  non  esf  aliquod  corpiis  ita  imperfectum  in  universo  quin 
habeat  in  virtute  sua  activa  aliquod,  ut  2)atet  de  gravi  respectu  centri. 
Ita  Doctor.  Quibus  constat  eum  concedere,  quod  omnem  actionem  vi- 
talem,  qua?  fit  per  motum  corporis,  possit  Angelus  elieere  in  corpore 
assumpto.  Quod  probat,  quia  non  est  deneganda  ulla  virtus  substan- 
tise  spirituali,  quse  corporece  eonceditur  :  sed  virtus  acquisitiva  loci 
conceditur  corporibus  :  ergo  et  Angelis.  Verum  fateor,  quod  hsec  pro- 
batio  solum  levis  conjectura  sit :  siquidem  posset  haec  virtus  compe- 
tere  corpori,  quamvis  non  competeret  spiritui,  nam  plura  corpori  com- 
petunt,  quse  spiritibus  non  quadrant,  nuUum  enim  est  corpus,  quod 
non  possit  producere  aliquam  qualitatem  corpoream,  tamen  nullus 
spiritus,  ut  coramuniter  supponitur,  id  potest  efficere.  Vera  ergo  ratio 
cur  Angelus  possit  hunc  motam  efficere,  est  quia  potest  corpus  tran- 
sferre  de  loco  ad  loeu  n :  hoc  autem  praestare  non  posset,  nisi  pariter 
posset  ipsum  movere  localiter  :  potest  ergo  in  corpore  assumpto  am- 
bulare,  etc.  Hinc  de  Angelo  EaphaMe  legimus,  quod  cum  Tobia  gra- 
diebatur,  loquebatur,  et  alios  corporis  motus  et  gestus  efficiebat. 

Secundam  partem  etiam  ibidem  indicat  Doctor,  nempe  quod  op3- 
rationas,  quse  necessario  proveniunt  a  facultatibus  sensitivis,  aut  ve- 
getati^is,  non  possint  edere  Angeli  in  corporibus  assumptis  :  idque 
primo  de  operationibus  facultatum  sensitivarum  constat :  «  Quia,    in- 


ANGELI  NON  POSSUNT  ELICERE  OPERATIONES  VIT.  CORP.    269 

«  qiiit,  illse  iioii  sunt  iiata?  recipi  nisi  in  composito  ex  organo  saltem 
«  perfecte  mixto,  et  ex  anima,  in  quantum  habet  potentiam  perfectivam^ 
«  quorum  neutrum  est  ibi,  nec  scilicet  talis  mixtio,  nec  anima  perfi- 
«  ciens  ;  et  ideo  simpliciter  in  tali  corpore  composito,  quod  assumit, 
«  nulla  est  sensatio.  Operationes  etiam,  quae  consistunt  in  vere  ag-endo, 
«  cujusmodi  sunt  operationes  vegetativre,  non  competunt  illi  comy^o- 
«  sito  ;  quia  vel  illae  operationes  natse  sunt  esse  compositi  animati, 
«  quale  non  est  ibi ;  vel  natse  sunt  esse  corporis  perfecte  mixti,  puta 
«  si  caro  generaret  carnem  :  neutrum  autem  est  ibi.  Quantum  etiam 
«  ad  actuH  vegetativos,  qui  apparent,  si  loquamur  de  vera  iiutrltione, 
«  nihil  ibi  potest  nutriri :  sed  si  loquamur  de  comestione,  quse  prse- 
«  cedit  nutritionem,  illa  non  est  nisi  divisio  cibi  per  motum  localem 
«  maxillarum,  et  trajectio  ejus  in  ventrem  per  motum  localem ;  tunc 
«  potest  fieri  exhalatio,  et  resolutio,  in  humorem,  vel  elementa  ;  et 
«  isti  motus  locales  possunt  fieri  circa  corpus  virtute  activa  Angeli. 
«  Sicut  autem  dictum  est  de  nutritiva,  iia  dicendum  est  de  augmen- 
«  tativa,  quia  ibi  nuUa  est  nutritio,  vel  augmentatio  :  potest  tamen 
«  esse  vera  juxtapositio,  si  ipse  velit  subito  alia  elementa,  quae  pos- 
«  sunt  imperfecte  misceri,  ad  talem  imperfectam  mixtionem  apponere 
«  corpori  suo,  ut  videatur  crescere. 

«  At  si  dicas,  si  comestio  non  sit  operatio  vitaiis  :  ergo  non  -s^alet 
«  argumentum  ad  probandam  veram  Christi  resurrectionem  de  come-- 
«  stione  ejus  cum  Discipulis  suis.  quod  est  contra  sanctos  Patres.  — 
«  Respondeo,  quod  ad  probandam  resurrectionem  ejus  sunt  multa 
«  alia  argumenta  in  Evaugelio  efficaciora  isto,  et  ita  cum  aliis  bene 
«  probat,  etsi  non  per  se  tantum.  Vel  dico,  quod  erat  comestio  ordi- 
«  nata  ad  veram  nutritionem,  quia  non  est  inconveniens,  quod  corpus 
«  gloriosum  possit  convertere  corj)US  non  gloriosum  in  ipsum,  sicut 
«  esse  simul  potest  cum  corpore  non  glorioso  :  nec  propter  hoc  est 
«  corruptibile,  quia  potest  aliud  convertere  iu  se ;  posset  enim  Deus 
«  facere  corpus  gloriosum  in  minima  quantitate,  et  illud  augere  per 
«  comestionem,  nec  tamen  aliquid  corrumperetur  de  nutrito,  et  aucto: 
<<  in  corporibus  autem  talibus  assumptis  non  est  nutritio,  sed  tantum 
«  additio,  vel  appositio.  »  Ita  Doctor,  Quibus  tria  maxime  conclu- 
dit:  Frimum^  quod  actiones  vere  sensitivse,  seu  sensationes  non  pos- 
sint  elici  ab  Angelis  in  eorporibus  assumptis,  quia  illse  actiones  re- 
quirunt  organum  vivum,  vel  tamquam  principium  effectivum,  vel  tam- 
quam  principium  susceptivum,  vel  forte  tamquam  principium  produ- 
ctivum,  et  susceptivum:  ergo  cum  in  corporibus  assumptis  non  sint 
organa  viva,  alias  corpus  assumptum  censeretur  vivificari  per  Ange- 
lum,  adeoque  Angelus  esset  actus  corporis,  et  consequenter  esset 
anima,  ac  substantia  incompleta,  et  exigens  connaturaliter  esse  in 
corpore,  quae  omnia  absurda  sunt:  ergo  nec  illse  operationes  sensiti- 
voe  vere,  et  proprie  elici  possunt  in  corporibus  assumptis.  Infert  se- 
cundo,  quod  comestio  fieri  possit  ab  Angelis,  quatenus  est  cibi  con- 
tritio,  et  trajectio  ejusdem  in  partem  interiorem,  seu  stomachum,  non 
vero  quatenus  significat  eonversionem  alimenti  in  substantiam  aliti ; 
nam,  inquit  Seraphicus  Doctor  dist.  8.  art.  3,  qucest.  1.,  in  cibatione 
seu  comestione  perfecta,  duplex  est  actio:  Prima  est  cibi  sumptio  et 
consumptio :    secunda  est  conversio,    et  unio    ejusdem  cibi  cum  sub- 


270   ANGELI  NON  POSSUNT  ELICERE  OPERATIONES  VIT.  CORP. 

stautia  aliti.  Prima,  inquit,  competit  Augelis  iu  eorpore  assumpto,  uou 
simulate,  sed  vere,  quia  eibum   sibi  appositum  vere  sumuut,  et  con- 
sumunt:  non  ita  secunda,  nam  cibus  assumptus  eorum  indigentiam, 
vel  deperditionem  non  restaurat :  illa  namque  cibatio  non  est  in  An- 
o-elis  ex  indigentia,  qualis  est  iu  corporibus  vere  nutritis.  Unde  eiLi 
Flli  ab  Angelis  assumpti,  vel  in  aerem  solvuntur.  vel  aliunde  depor- 
tautur.  Hac  ratione  dicebat  Angelus  Raphael  ad  Tobiam :  Videbar  vo- 
hiscum  edere:  sed  ego  invisihili  cibo  ufor;  nam  dicendo  videbar,  indi- 
cabat,  quod  revera  cibum  sumebat,  dividebat,  et  trajiciebat  in  partem 
interiorem  corporis  assumpti,  non  vero  illum  convertebat  in  substan- 
tiam  ejusdem  corporis.  Infert  denique  Doctor,  quod  eomestio  facta  a 
Christo  post  resurrectionem  coram  Discipulis,  revera  poterat  fieri  per 
conversionem  alimenti  in  ejus  substantiam,   adeoque  esse  vera  nutri- 
tio;    quia  nempe    non  videtur  inconveniens,  quod  corpus  gloriosura, 
de  potentia  absoluta,  nutriri  possit  absque  deperditione  alicujus  partis 
])rius  habiti^.  Quam  sententiam  immeriio,  et  absque  ulla  prorsus  ra- 
tione,  erroris  notavit  Suarez  lib.  4.   cap.  39.  propterea  quod,    inquit, 
nimia  videatur,  aut  saltem  temeraria,  tum  quia,  inquit,  est  contra  com- 
munem  consensum  sanctorum  Patrum,  et    Ecclesite;  tum  eaam  quia 
est    contra    impassibilitatem,    vel    perfeclionem   corporis    resurgentis. 
Verum  utraque  hcBC  ratio,  sieut  et  illius  censura  insulsa  prorsus  ap- 
paret,  primo  namque  gratis   fingit    illam    esse  contra    sensum  Ecele- 
sise,  quippe  cum  hac  de  re,    ne    verbulum    quidem    apud  Patres    le- 
o-atur.  Secundo  falso  supponit,  quod    nutritio  fieri  non   possit  absque 
deperditione  partium  prscedentiuin ;  quis  enim  Philosophorum  prajter 
Suarem  hsc  aliquando  somniavit?  Nutrilio  quidem  fit  per  aggenera- 
tionem  novte  partis  substantiae,  non  autem  necessario  infert  deperdi- 
tionem  prgecedentium.  Nec  plus  veritatis  habet  id  quod  rursus  oppo- 
nit,  nempe  quod  si  nihil  deperditum  tuit  per  comestionem  Christi  post 
illius  resurrectionem,  consequens  est,  quod  ejus  eorpus  fuerit  incom- 
pletum    aut  quod  per  ago-eueratam  substantiam  factum  fuerit  quodam- 
modo  monstruosum,  quippe    cum  redundantem  substantiae  portionem 
haberet.  —  Bespondeo  namque,  quod  cum  aggenerata  illa  substantia 
fuerit  modica,  inde  Christi   Domini  corpus  quid    exuberans,    et  ultra 
naturalem  sortem   ae  justam  proportionem   habere  dici    non  potuerit. 
Xec  pariter  inde  sequebatur  ipsum  fore   passibile,    siquidem  nihil  ex 
ipso  per  illam  nutritionem  deperibat.  Vana  est   ergo  illa  Suaris  cen- 

DiCES:  Tertullianus  lib.  3.  adversus  Marcionem.  qui  contendebat 
Christi  Domini  corpus  fuisse  tantum  phantasticum,  non  autem  verum 
et  solidum,  idque  probabat  ex  eo,  quod  Angeli  in  phantasniate  puia- 
tivce  carnis  egerint  apud  Abraham,  Loth,  et  tamen  vere  sint  et  con- 
gressi,  et  pasti,  et  operati  quod  mandatum  eis  fuerat;  reponit  Tertul- 
lianus;  Scito  nec  illud  tibi  concedi  ut  putativa  fuerit  in  Angelts  caro, 
SPd  vera,  et  solida  substantia  humana:  si  enim  difflcile  non  fuit  illi 
putativoe  carnis  veros,  et  sensus,  et  actus  exhibere,  multo  faciliusha- 
buit  veris,  et  sensibus,  actihus  veram  dedisse  subsfantiam  carnis.  Con- 
cedit  ergo  Tertullianus  Angelos  sicut  et  verum  corpus,  sic  et  vere 
vitales  corporeas  operationes  habuisse.  —  Bespondeo,  Tertulhanum 
prorsus  fuisse  dubium  hac  in  solvenda  qujestione,  utrum  Angeli  vera 


ANGELI  NON  POSSUNT  ELICERE  OPERATIONES  VIT.  CORP.   271 

corpora,  verasque  eorporeas  vitales  operationes  aliquando  habuerint, 
€tenim  negativaiii  partein  docet  lib.  De  Carne  Chnsti  cap.  6.  ubi  De 
Angelis  ait:  Constat,  inquit,  Angelos  camem  propriam  non  gestasse, 
ut  puta  naturce  substantice  spiritalls,  et  si  corporis  alicitjus,  sui  tamen 
generis:  In  carnem  autem  humanam  transfigurabiles  ad  temjms,  ut 
videri,  ef  congredi  cum  hominihus  possent.  Et  apertius  lib.  De  Resur- 
rectione  Carnis  cap.  62.  Quia  Angeli,  inquit,  aliquando  tamquam  ho- 
mines  fuerunt,  edendo,  bihendo,  et  pedes  lavacro  porrigendo :  Huma- 
nam  enim  superficiem  induerant^  salva  intus  suhstantia  propria.  Hoc 
itaque  sufficere  visum  est  TertuUiano,  quod  dogmati  Apellis  non  con- 
sentiret  qui  ex  aerea  substantia  Angelos  creatos  dicebat:  qualia  autem 
fuerint  ab  eis  assumpta  corpora,  vera  an  larvata,  in  dubium  habuit. 
Quod  certe  mirum  videri  non  debet,  cum  ipsemet  beatus  Augustinus 
hanc  perplexam  qusestionem  referens  lib.  8.  De  Trinltale  cap.  1.  fa- 
teatur  illam  excedere  vires  intentionis  suse ;  quem  secutus  est  beatus 
Bernardus  Homilia  5.  in  Cantica.  Ceterum,  inquit,  utrum  ipsis  spiri- 
tihus  naturalia  corpora  sint,  sicut  hominibus  sua,  an  vero  ipsi  spiritus 
corpora  cum  opus  est,  sumant;  rursumque  expleto  opere  ponant  in 
eamdem,  de  qua  sumpta  sunt,  materiam  dissolvenda?  Nolo  ut  hanc 
reqidratis:  videntur  Fatres  de  hujusmodi  diversa  sensisse,  nec  mihi 
perspicuum  est  unde  alferutrum  doceam,  et  nescire  me  fateor;  sed,  et 
nostris  ijrofectihus  non  multum  conferre  arbitror  harum  rerum  noti- 
tiam.  Quantum  autem  ad  locutionem  quam  frequenter  efformant  An- 
geli  in  corporibus  assumptis,  Alensis  noster,  qu.  35.  memh.  4.  eis  tri- 
buit  virtutem,  qua  non  solum  per  corpus  assumptum  velut  per  instru- 
menta  similia  organis  deservientibus  humanae  locutioni,  sed  etiam  sine 
ullo  prorsus  assumpto  humano  corpore,  possint  vocem  humanse  sirai- 
lem  efformare;  quod  etiam  testatur  omnis  antiquitas,  quse  et  oracu- 
lorum  non  solum  in  statuis,  et  idolis,  sed  etiam  in  antris,  arboribus, 
bestiis,  imo  calvariis  a  dsemone  editorum  meminit.  Tamen  existima- 
rem  verius  formatam  ab  Angelis  locutionem  non  esse  proprie  dictam, 
siquidem  hsec  actio,  non  minus  quam  supradictse,  vitalis  est;  non  etiam 
proprie  loquendo  dicit  tantum  sonum  in  aere  formatum,  sed  etiam  mo- 
dum  illius  formationis  importat,  nempe,  quod  fiat  immediate  per  pro- 
pria  organa  vitalia,  et  ex  motione  phantasise,  ac  eum  intentione  ali- 
quid  significandi.  Quamvis  autem  Angelus  possit  formare  in  aere,  vel 
in  corpore  assumpto  sonum  similem  illi,  et  materialiter  ejusdem  ra- 
tionis  cum  sono  vocis  humanse,  tamen  non  potest  eumdem  effingere 
formaliter;  quippe  cum  sonus  ille  locutionis  angelicse  non  fiat  per 
vitalia  organa,  nec  per  immutationem  phantasioe,  ac  cum  intentione 
aliquid  significandi.  Solum  itaque  loquuntur  Angeli  in  corporibus  as- 
sumptis  ad  eum  ferme  modum,  quo  quis  artificiose  qiiodam  instru- 
mento,  puta  tibia,  vel  tuba  sonum  vocis  hnmange  exprimat,  vel  quo- 
modo  cavse  valles,  et  murorum  scissurse,  necnon  et  antri  foveae  ex- 
ceptam  ac  repercussam  vocem,  articulate  admodum  reciprocant.  —  Ad- 
vertendum  est  autem  quod  dsemones  in  corporibus  loquentes  plerum- 
que  utuntur  voce  stridula,  subsibilante,  confusa,  obscura,  debili,  pu- 
silla,  et  quasi  ex  dolio,  vel  per  testam  rimosam,  ut  fatetur  Remigius 
lib.  1.  De  Demonolatria  c.  8.;  potest  autem  diabolus,  quando  in  cor- 
pore  assumpto  apparet  et  loquitur,  videri  et  audiri  tantum  a   quibus 


272       QUOMODO    D.f^MONES   POSSINT    GENERARE    IN    CORP. 

optat,  ceteros  vero  oiiinino  latere :  idque  naturaliter;  si  nempe  quan- 
tum  ad  nonnullos,  et  non  quoad  ad  alios,  ex  parte  objecti  vel  organi 
impedimentum  afferat,  puta  si  medium  ita  prsepediat,  ut  per  illud  spe- 
cies  ad  oculum,  vel  auditum  non  perferantur :  vel  si  ipsas  similitu- 
dines  ad  alios  dirigi  prohibeat,  ad  eos  vero  a  quibus  audiri,  et  videri 
vult,  sinat  simulacra,  et  sonos  libere  commeare,  et  imaginatiouem 
eorum  ad  nulla  alia  obducat. 

Conclusio  secunda.  —  Angeli   in  corporibus  assumptis 

XON  POSSrXT  KEVERA  PER  SE  GEXERARE  ALIQUOD  ANIMAL  PERFECTOI. 

Ita  communiter  Theologi  cum  Doctore  supra  laudato  n.  5.  «  Quantum 
«  ad  generationem,  inquit,  dicendum  quod  illa  fit  virtute  seminis  de- 
«  cisi  a  mare  in  toeminam  in  qua  servatur  virtus  patris,  sicut  commu- 
«  niter  dicitur:  si  ipse  potest  illud  semen  ab  aliquo  succumbendo  re- 
«  cipei-e,  et  servare  illud  in  sua  naturali  qualitate  eonveuiente  suai 
«  generationi  uaturali.  quousque  illud  transfundat;  ipse  nihil  facit 
«  ibi,  nisi  quia  primo  recipit  in  corpore  illo  assumpto,  illud  quod  po- 
«  stea  movet  localiter  in  aliquam  eui  est  incubus :  et  si  illud  semen 
«  antequam  sit  receptum  iu  matrice  non  amittat  suam  qualitatem  na- 
«  turalem  potest  per  ipsum  fieri  generatio,  sicut  si  immediate  trans- 
«  ferret  revera  primo  decidentem  in  eamdem  matricem.  Et  hoc  modo 
«  attribuitur  non  quidem  Angelo  bono,  quia  absit  quod  talibus  vilibus 
«  se  immisceat,  sed  dsemoni,  generare,  quia  idem  primo  succubus, 
«  et  postea  ineubus  semen  a  decidente  primo  transfusum  recipit,  et 
«  deinde  transfundit  illud  in  matricem  ».  —  Idem  habet  Seraphicus 
Doctor  eadem  dist.  art.  3,  q.  1.  ubi  probat  daemoues  non  posse  per 
se  generare,  primo,  «  quia  generatio  est  productio  similis  in  specie, 
«  sed  daemoD  assumens  corpus  non  assimilatur  homini,  sed  daemoni: 
«  ergo  non  j^otest  hominem  generare.  Z)e//?c/e  ut  fiat  generatio  necesse 
«  est  secundum  Medicos.  quod  concurrat  triplex  spiritus  naturalis, 
«  vitalis,  animalis  ;  et  secundum  Philosophum  triplex  calor,  videlicet 
«-  calor  animjs,  calor  cseli,  et  calor  elementi :  ergo  cura  dsemon  nee 
«  spiritum  animalem,  nec  calorem  animalem  in  corpore  assumpta 
«  possit  habere,  videtur  quod  nullo  modo  possit  generare.  Denique 
«  generare  non  est  actus  animae,  et  corporis  di^isim,  sed  conjunctim; 
«  sed  ex  da^mone,  et  corpore  non  fit  unum  :  ergo  numquam  potest 
«  per  corpus  exire  in  actiim  generandi.  »  Subdit  autem,  quod  duo 
concurrant  ad  generationem.  nempe  facultates,  et  seminis  constitutio 
uecnon  et  ejusdem  seminis  transfusio,  et  susceptio  :  «  primum,  in- 
«  quit,  est  solius  illius  eui  Deus  dedit  vim  propagativam,  et  hoc  nullo 
«  modo  competit  dcemonibus  assumentibus  corpus  :  secundum  vero 
«  scilicet  seminis  susceptio,  et  transfusio  potest  eis  competere;  primo 
«  enim  succumbunt  viris  in  specie  mulieris,  ut  ex  eis  semen  pollu- 
«  tionis  suscipiant,  et  quadam  sagacitate  ipsum  in  sua  virtute  custo- 
«  diunt,  et  postmodum,  Deo  permitteute,  fiunt  incubi,  et  in  vasa  mu- 
«  lierum  transfundunt,  ex  qua  transfusione  homines  generari  possunt.  » 
Hanc  ipsam  veritatem  plurimis  exemplis  suadet  Delrio  lih.  2.  Magi- 
carum  qucestionum  q.  15.  Vetustas  enim,  inquit,  a  daemonibus  specie 
Immana  larvatis  obtrudit  genitos  suos  semi-Deos,  Hercules^  Sarpedo- 
nes,  Servios  Tullos,  Anglia  Merlinum,  Pannonia  Hunnos  ex  Arlunis 


QUOMODO    D/iiMONES   POSSINT    GENERARE    IN    CORP.        273 

strigibus  Gothicis,  et  Faimis  natos.  Helinandus,  lib.  4.  xipucl  Ikdva- 
(•ensem,  affirmat  Clivensium  familiam  excitatam  fuisse  a  daimone  suc- 
cubo.  Chiesa  c.  27.  p.  2.  Jiistor.  Perus.  scribit  in  Hispaniola  soiitum 
Crocoton  da!monem  misceri  mulieribus,  et  ex  eo  nanos  bicornes  nasci. 
—  Hanc  ipsam  veritatem  confirmat  S,  Augustinus  in  lihris  De  Civi- 
tate  Del ;  licet  enim  lib.  3.  cap.  2.  dubius  dixerit,  Utrum  potuerit  Ve- 
nus  ex  concuhitu  Anchisis  Ajneani  parere,  in  medio  relinquainus :  Nam 
pene  tolis  qucestio  in  Scripfuris  oritur,  qua  quceritur  utrum  prceuari- 
catores  Angeli  cum  filiahus  hominum  concuhuennt?  Unde  natis  rjifpian- 
tihuSj  idest  nimiu7n  grandihus,  et  fortihus  riris,  tunc  terra  repleta  est : 
tamen  lib.  5.  cap.  23.  qusestionem  determinat  in  hsec  verba:  Creher- 
rima  fama  est,  multisque  se  expertos,  vel  ah  eis  qui  experti  erant  de 
quorum  fide  duhitandum  non  est,  se  audivisse  confirmant,  Silvanos.,  et 
Faunos,  quos  vulgus  Incuhos  vocant,  improhos  extitisse  mulierihus,  ac 
earu7n  appetiisse  ac  peregisse  concuhitum :  et  qiiosdam  dcemones,  quos 
Dusios  Galli  nuncupant,  assidue  hanc  immunditiam,  et  tentare,  et  effl- 
cere  pluries,  talesque  asseverant,  ut  hoc -negare  imjmdentioe  sit.  Yioo, 
ipsum  confirmat  Glossa  in  illa  verba  Genesis  :  Videntes  Filii  Dei  fllias 
hominum,  etc.  ubi  dicit  non  esse  incredibile,  non  ab  hominibus,  sed 
ab  Angelis,  vel  quibusdam  dajmonibus  qui  mulieribus  sunt  improbi, 
gigantes  esse  procreatos. 

Probat  etiam  Guillelmus  Parisiensis  3.  part.  De  Universo  cap.  25. 
ubi  cum  dixisset  gentem  Hunnorum  ab  hujusmodi  daimonibus  esse 
generatam,  necnon  et  insulam  Cypri  totam  populatam  esse,  et  inha- 
bitatam  a  filiis  dsemonum  :  inde  pluribus  demonstrat  d?emones  posse 
homines  gignere,  assumpto,  et  transfuso  nedum  semine  humano,  sed 
etiam  quorumdam  animalium,  quse  quamdam  cum  homine  in  gene- 
rando  convenientiam  habent ;  quod  utique  confirmat  hoc  exemplo  : 
«  scito,  inquit,  quia  in  provincia  Saxoniae,  Ursus  quidam  rapuit  uxo- 
«  rem  cujusdam  militis,  et  detulit  in  speluncam  in  qua  inhabitabat, 
«  ibique  habuit  eam  diebus  multis,  et  annis,  genuitque  ibidem  filios 
«  ex  ea,  qui  postea  recuperata  muliere  illa,  et  restituta  viro  suo,  vi- 
«  xerunt  cum  eadem  muliere,  et  facti  sunt  postmodum  milites  :  et 
«  cum  essent  veri  homines  de  natura  ursina,  lioc  apparebat  in  eis, 
«  quod  vultus  eorum  in  similitudinem  ursinorum  vultuum  aliquan- 
«  tulum  declinabat,  cognominationem  aiitem  a  Patre  scilicet,  Urso,  a 
«  quo  geniti  fuerant,  vocati  sunt  Ursini.  Sciendum  autem  quod  Ursus 
«  in  duobus  assimilatur  hominibus,  videlicet  in  hoc  quod  coeunt  sicut 
«  conjugati ;  et  cum  decoriati  sunt,  tota  figura  corporis  similis  apparet 
<i  hominibus,  propter  quod  et  multi  esum  eorum  carnium  abhorrue- 
«  runt,  videlicet  tamquam  esum  carnium  humanarum.  Non  igitur  mi- 
«  rum  si  seraen  ursinum  etiam  tanta  similitudine  liumano  semini 
«  appropinquet,  ut  ei  etiam  ad  generationem  convenienti  conjunctione 
«  applicetur.  Cui  autem  intelligenti  non  est  notum  hujusmodi  spiritus 
«  diabolicos,  facile  esse  subito  exhibere,  et  adhibere  mulieribus,  quas 
«  sic  ludificant,  semina  animalium  quae  cognoverunt  ad  generationem 
«  convenientia  ?  »  Ex  his  colligit  infra  non  improbabilem  esse  ser- 
monem  famosum  opinione  vulgatum  de  Merlino,  qui  in  niajori  Britan- 
nia  filius  d?emonis  incubi  fuisse  dicitur,  nec  id  esse  impossibile.  Quod 
autem  idem  Merlinus  Propheta  in  eadem  regione  habitus  est,  eo  quod 

Fpjvssen  Theol.  Tom.  IV.  18 


274       QUOMODO    Dyl^MONES   POSSINT    GENERARE    IN    CORP. 

iiiulta  de  fatiiris  vaticinatus  fuisse  visus  ost  prophetice,  id  contigisse 
ex  instructione  vel  doctrina  paterna,  non  immerito  credi  potest;  multa 
enim  de  futuris,  e-t  aliis  absconditis  certum  est  nosse  d;vmones,  et 
interdum  aliis,  nedum  filiis,  revelare.  Addit  insuper  dsemoues  incubos 
mulieribus  pulchra  ca^sarie  donatis  magis  infestos  esse  multiplici  de 
causa  ;  aut  quia,  inquit,  in  cultu  ornatuque,  ac  tinctura  crinium  cura 
nimia  intendunt  hujusmodi  mulieres  :  vel  quia  pulchritudine  illa  in- 
fiammare  spectantes  in  suam  libidinem  conari  consueverunt :  vel  quia 
in  eis  insolenter  niuliercs  gloriantur.  Et  forsitan  ad  terrorem  divin?e 
severitatis  hanc  tentationem  a  malignis  spiritibus  sustinent,  ut  ab 
hujusmodi  cultu  desinant,  timentes  viros  ad  suam  libidinosam  con- 
cupiscentiam  inflammare,  dum  ipsos  dsemones  ad  eam  instigare,  et 
]n-ovocare  videntur. 

Simile  quid  refert  Burchardus  Abbas  Balernensis  in  vita  S.  Ber- 
nardi  c.  6.  ubi  narrat,  quod  cum  sanctus  ille  Nannetum  venisset,  in- 
venit  ibi  muiierem,  qu?e  a  quodam  petulante  diabolo  vexabatur.  A])- 
]3amit  autem  ei  lasci^iis  ille  diabolus  in  sjiecie  militis  valde  pulchri 
aspectus,  et  in  amorem  suum  intus  suggestione  latenti,  extra  locu- 
tione  blandienti  animum  ejus  fallaciter  inclinavit.  «  Cumque  mulieris 
«  assensum  obtinuisset,  expansis  brachiis,  pedes  ejus  suijer  uuam 
«  manuum  suarum  posuit ;  altera  vero  manu  ejus  caput  operuit,  si- 
«  bique  eam  foederis  hujus  signo  dotavit.  Habebat  autem  illa  virum 
«  strenuum  militem,  sed  hujus  tam  execrabilis  commercii  prorsus 
«  ignarum.  Abutebatur  ergo,  etiam  in  eodem  lecto  cubante  marito, 
«  invisibiliter  im])urissimus  illc  adulter,  ct  incredibili  vexabat  libidine. 
«  Sex  annis  tantum  latuit  malum,  nec  detexit  mulier  perdita  tanti 
«  criminis  probrum.  Ssptimo  vero  anno  confusa  est  in  seipsa,  et  expa- 
«  vifc  tum  ])ropter  colluvionem  tam  continu?s  tur])itudiuis,  tum  propt^M* 
«  timorem  Dei  cujus  judicio  singulis  momcntis  timebat  intercipi,  et 
«  damnari.  Confugit  ad  Sacerdotes,  et  piaculum  confitetur.  Peragrat 
«  loca  sancta,  et  im[)lorat  sanetorum  suffragia  ;  sed  nulla  ei  confes- 
«  sio,  nuUa  oratio,  nulla  eleemosynarum  largitio  suffragatur.  Quotidie, 
«  ut  prius,  et  im])ortunius  a  daemone  infestatur.  Denique  in  j^ublicum 
«  tantum  scelus  effusum  est :  quo  audito,  et  cognito  maritus  ejus 
«  contubernium  execratur.  Interea  ad  locum  j^rsedictum  vir  Dei  cum 
«  comitatu  suo  advenerat ;  cujus,  ut  audivit  adventum  infoelix  mu- 
«  lier,  se  ad  ])edes  ejus  tremebunda  projecit.  Aperit  ei  lacrimis  per- 
«  fusa  passionem  horribilem,  et  ludificationem  inveteratam  ;  et  quod 
«  nihil  ei  profecissent  quaecumque  feeisset  sibi  a  Presbyteris  imi^e- 
«  rata.  Addit  sibi  ab  oppressore  suo  adventum  ejus  prsedietum,  et 
«  minaciter  ei  interdictum  ne  ante  ejus  iret  prsesentiam,  quia  nihil 
«  ei  i)rodesset,  et  ipso  (recedente  Abbate)  qui  fuerat  amator,  crude- 
«  lissimus  ei  fieret  persecutor.  Audiens  haec  vir  Dei  blandis  verbis 
«  consolatur  mulierem  ;  et  de  Calo  promittens  auxilium,  j^raecipit,  ut 
«  die  altera  (jam  enim  nox  instabat)  confidens  in  Domino  revertatur. 
«  Reversa  mane,  cum  viro  Dei  blasphemias  et  minas  quas  eadem 
«  nocte  ab  incubo  suo  audierat,  retulisset ;  nec  cures,  inquit  vir  Dei, 
«  minas  ejus,  s^d  tolle  baculum  huuc  nostrum,  et  pone  in  lectulo  tuo, 
«  et  si  quid  potest  agat.  Egit  mulier  quod  jussum  fuerat,  et  recubans 
«  in  lectulo  suo,  signo  crucis  munita,  juxta  se  baculum  ponit.  Adest 


QUOMODO    D^MONES    POSSINT    GENERARE    IN    CORP.       275 

«  ille  continiio,  sed  nec  ad  consuetuni  opus  nec  ad  ipsum  cubile  prse- 
«  suinit  aceedere  :  minatur  tamen  acerrime,  quod  discedente  viro  Dei 
«  ipse  in  ejus  supplicia  revertcretur.  Instabat  dies  Dominica,  et  vo- 
«  luit  vir  Dei  per  edictum  Episcopi  in  Ecclesiam  accersiri.  Cumque 
«  ipso  die  maximus  populus  ad  Ecclesiam  eonvenisset,  inter  Missa- 
«  rum  solemnia  comitantibus  Episcopis  Gaufredo  Carnotensi,  et  Bri- 
«  ctio  Nannetensi,  ipse  apud  ambonem  conscendit,  et  ut  omnes  qui 
«  in  Ecclesia  erant,  accensas  candelas  in  manibus  teneant,  locuturus 
«  edicit.  Quod  et  ipse  cum  Episcopis,  et  Clericis  faciens,  inauditos 
«  diaboli  ausus  publice  aperit,  et  tornicatorem  spiritum,  qui  in  tam 
«  horrenda  inquinamenta,  etiam  contra  naturam  suam  exarserat,  cum 
«  omnium  fidelium,  qui  aderant  subscriptione,  anathematizat ;  et  au- 
«  ctoritate  Christi  tam  ad  illam,  quam  ad  omnes  mulieres  deinceps 
«  interdicit  accessura.  Extinctis  itaque  Sacramentalibus  illis  lumini- 
«  bus,  extincta  est  deinceps  tota  virtus  diaboli,  et  mulieri  post  con- 
«  fessionem  communicanti  numquam  postea  apparuit  inimicus,  sed 
«  irregrcssibiliter  eliminatus  aufugit.  » 

Simile  quid  refert  Laurentinus  Ananias  lib.  4.  De  natura  dcemonis 
c.  o.  evenisse  in  Marrea  regione,  in  qua  haud  multis  ab  hinc  annis 
puella  qua;dam,  forma  venusta  et  egregia,  natalibusque  non  minus 
clara,  diu  detrectans  conjugium,  ventrem  ferre  reperta  est;  parentibus 
de  eo,  qui  stuprum  tale  iniulisset,  solicite  inquirentibus,  sponte  fa- 
tetur  puella  se  tam  noctu  quam  interdiu  venerem  exercuisse  cum  ado- 
lescente  quodam  ;  quis  vero,  aut  undenam  veniret,  aut  esset,  ignorare. 
Ad  quse  non  potuere  non  parentes  vehementer  obstupescere,  angi 
animo  ac  afiiigi ;  a  famula  tandem  hominem  in  cubiculo  cum  filia 
rem  habere  edocti,  haud  mora  interposita  uUa,  facibus  tsedisque  ac- 
■censis,  quod  nox  esset,  accurrentes,  reclusis  foribus  monstrum  lior- 
rendum  ingens,  ac  omuem  humanam  fidem  excedens,  et  maxime  ter- 
ribile  a  filise  complexibus  pendere  vident.  Sacerdot?m  e  vestigio  vitai 
moribusque  probatis  accersunt,  qui  cum  in  recitatione  Evangelii 
S.  Joannis  verba  illa  exprimeret,  Verbum  caro  factum  est,  danuon 
non  sine  maximo  ac  horrendo  excitato  strepitu,  terroreque  incusso, 
et  post  se  relicto,  more  nempe  suo,  disparuit,  cubiculi  tectum  simul 
auferens  :  at  foemina  hsec  infoelicissima  triduo  post  monstrum  non  mi- 
nus  horrendum  enixa  est,  quod  ne  in  familise  summam  ignominiam 
^leretur  ac  educaretur,  extructa  pro  more  pyra,  flammis  consum- 
ptum  est. 

Causa  autem  quare  dsemones  se  incubos,  aut  succubos  efficiant, 
iion  est  capessendfe  delectationis,  aut  carnalis  voluptatis  ratio ;  siqui- 
dem  cum  sint  puri  spiritus,  hujusmodi  delectationem  percipere  non 
possunt :  sed  lisec  est  potissima,  ut  per  luxurise  vitiiim  utriusque 
hominis  naturam  laedant  corporis,  et  animse,  ut  sic  ad  omnia  vitia 
homines  proniores  existant. 

DiCES  1 :  Dsemon  est  expers  vitse,  et  origo  mortis  :  ergo  nequit 
«sse  auctor,  et  origo  actus  vitalis.  —  Respondeo,  vim  hanc  vitalem 
non  inesse  daemoni,  sed  ipsi  semini ;  sicut  vis  calefaciendi  non  inest 
scipho  propinanti,  seu  tubo  fundendi  vinum,  sed  ipsi  vino.  Si  autem 
quseretur  cujus  filius  existat  homo  sic  genitus  ;  respondeo  quod  non 
•est  filius  daemonis,  sed  filius  hominis  cujus  est  semen  aeceptum.  Cum 


276       QUOMODO    D^MONES    POSSINT   GENERARE    IN    CORP. 

autem  iiistatur  quod  nihil  est  superfluum  in  operibus  Angeloruin 
sicut  et  naturc^  :  icl  concedo  :  sed  cum  infertur  quod  d?emon  potest 
indivisibiliter  semen,  et  recipere,  et  infundere  :  respondeo  id  esse 
verum  ;  lioc  autem  potius  operatur  visibiliter,  ut  succubus  et  incu- 
bus,  ut  sic  per  talem  spurcitiam  inficiat  corpus,  et  animam  viri  et 
mulieris. 

DiCES  2  :  Daemon,  et  homo  specie  difierunt :  ergo  ex  hac  copula 
sequi  nequit  proles.  —  Respondeo ;  consequentiam  esse  nullam, 
tum  quia  ex  equo  et  asina,  et  aliis  specie  discrepantibus  animali- 
bus  Muli,  Thoes,  Leopardi,  Pantherie,  et  alijE  hybrides  gignuntur: 
tum  quia  generatio  hic  non  tribuitur  daemoni,  sed  homini  cujus  est 
semen,  ut  recte  ait  sanctus  Thomas  quodliheto  sexto,  articulo  octavo 
ad  sextum,  et  ideo  hic  ex  homine,  sicut  ex  viro  et  foemina  solito 
nascitur  homo.  ^ 

IxsTABis:  Generatio  completur  per  virtutem  formativam,  quse  est 
in  semine.  corpore  vivo  resoluto  :  sed  corpus  a  daemonibus  assum- 
ptum  non  est  vivum :  ergo  da^mones  generare  non  possunt.  Deiiide, 
principium  gignendi  est  cor  :  ergo  cum  daemon  corde  careat,  ipsi  pa- 
riter  deest  virtus  cordialis  calorem,  ut  oportet.  temperans.  Denique, 
sem-en  non  habet  vim  generativam  nisi  quamdiu  calor  animai  in  eo 
retinetur :  sed  ipsum  evanescere  necesse  est  propter  magnam  distaii- 
tiam,  quo  interdum  deportatur  a  d?emone,  etc.  —  Respondeo  ad  pri- 
mum,  daemonem  hac  in  re  se  habere  non  per  modum  causae  princi- 
palis,  sed  instrumentalis,  applicantis  verum  semen  ad  generationem 
necessarium  :  quod  utique  priiestare  potest,  ut  su])ra  dictum  est.  Ad 
secundum  dico,  sive  a  corde,  sive  a  cerebro  vis  gigneudi  oriatur,  spi- 
ritus  genitalis  ipsi  semini  est  infusus  in  ipsa  seminis  ab  humano  cor- 
pore  decisione  ;  dsemon  vero  hunc  spiritum  cum  calore  suo  tantum 
conservat.  Possunt  enim  daemones  aliqua  adhibere  ad  seminis  conser- 
vationem  ne  calor  vitalis  evanescat ;  possunt  etiam  ita  velocissime 
moveri,  et  semen  deportare,  ut  spiritus  illi  effluere  non  possint :  qui- 
bus  patet  responsio  ad  ultimam  objectionem. 

DiCES  DENiQUE :  Noii  essc  credendum  Deum  concurrere  ad  huju- 
smodi  actum,  aut  animam  tali  corpori  ex  hujusmodi  coitu  nato  infun- 
dere,  et  inchoato  doemonis  operi  coronidem  addere.  —  Bespondeo,  dre- 
monem,  quoad  naturae  operationem,  hic  dumtaxat  esse  instrumentum, 
et  applicare  solummodo  agens  principale,  quod  est  verum  semen 
humanum  :  Deum  autem  coocurrere  ad  ultimam  dispositionem  orga- 
nici  corporis  ab  humano  semine  nati :  aceidentarium  vero  quid  esse, 
et  morale  dumtaxat  peccatum  sagse  atque  dccmonis  malitiam.  Itaque 
Deus,  ut  auctor  naturae.  juvat  naturam,  peccato  vero  cujus  auctor 
non  est,  non  adminiculatur.  Adde  quod,  si  quid  hujusmodi  valerent 
argumenta,  sequeretur  neque  ex  fornicatione,  neque  ex  adulterio,  ne- 
que  ex  incestu  prolem  gigni  posse. 

Repoxes,  diversam  esse  rationem,  quoniam  in  liis  ordo  naturae 
serv^atur,  non  vero  in  illo  daemonis  hymgeneo.  —  Verum  haec  respon- 
sio  non  solvit  nostram  replicam  ;  ordo  namque  naturae  quantum  ad 
physica  generationis  praecipua  principia  servatur,  natura  enim  dum- 
taxat  postulat,  ut  ex  viri  prolifico  semine  apte  mixto  semini  muliebri 
proles  nascatur. 


QUOMODO    D^.MONES   POSSINT    GENERARE    IN    CORP.       277 

Qir.i-:RES  1:  An  etiam  ex  viro  incnbo,  et  dcemone  succubo  filii  nasci 
jtossint. 

K-espondeo  probabilhis  videri,  quod  non.  plura  namque  ad  prolis 
generationem  partumque  matres  quam  patres  suppeditant ;  requiritur 
enim  tactus  corporis,  ut  semen  in  matris  utero  in  corpus  organicum 
commutetur,  et  absolutissima  illa  humani  corporis  arehitectura  perfi- 
ciatur  :  requiritur  etiam  continua  vegetantis  animse  operatio  in  faetu 
alendo,  et  alia  pene  innumera  naturji?  arcana ;  qiiva  omnia  utrum  dse- 
mon  in  assumpto  corpore  pmestare  queat  summe  dubito,  imo  nnn  posse 
reor.  Hinc  affirmabo  constanter,  quod  quas  de  Pictavorum  Comitum 
€x  MelKsina  Sirena,  et  viro  nobili  oriundorum,  Francorum  nonnullse 
historife  referunt,  sicut  et  quie  de  Ursini  familia  ex  urso  propagata 
supra  retulimus  ex  Guillelmo  Parisiensi,  inter  decantatas  aniles  fabu- 
las  esse  reponenda.  Censereni  igitur  pueros  quos  legimus  succubo 
dfemone  natos,  vel  supposititios  fuisse  alterius  foeminae  veros  partus  a 
daemone  furtim  subductos  :  vel  larvatos  dsemones  sub  specie  parvuli 
reeenter  nati,.  et  quasi  per  nutritionem,  et  lactationem  ad  modum 
veri  pueri  crescentis.  Prioris  generis  exemplum  plurimi  Auctores  cum 
Delrio  lib.  2.  q.  15.  referunt  de  nobili  quodam  Bavaro,  qui  cum  de- 
functam  uxorem  ferret  impatientius,  quadara  nocte  foeminam  rediisse, 
seque  resuscitatam  dixiss?,  dremon  assumpta  specie  defunctae  mulieris 
asseruit :  qui  postmodum  quasi  prtefata  mulier,  cum  suo  marito  con- 
vixit,  et  ex  eo  liberos  suscepit :  cum  autem  maritus  ille  pluries  a  lar- 
vata  illa  uxore  monitus,  ut  a  convitiis,  et  blasphemiis  se  abstineret, 
nec  tamen  vitam  emendaret,  die  quadara  in  hujus  viri  conspectu  ipsa 
eraentita  uxor  evanuit,  relictis  ibi  muliebri  veste,  et  parvulis  quos 
^iliunde  furtira  acceptos  quasi  ex  se  genitos  supposuerat.  —  Ad  poste- 
rius  autera  fraudis  dseraonis  induentis  fbrraara  parvuli  ex  dseraone 
succubo  nati,  exemplum  refert  Ulrieus  Dialogo  de  Pithonicis  mulie- 
ribus  c.  6.  «  Quod  in  regno  Siciliae  iraperante  Rogerio  contigit,  quod 
«  quidara  strenuus,  et  natandi  arte  peritus  circa  crepusculum  noctis 
«  lucente  Luna  in  mari  balneans,  mulierera  post  se  natantera  per 
«  crines  apprehendit,  esse  putans  unum  ex  sociis,  qui  eura  vellet 
«  raergere  ;  eara  autera  alloquens  nullum  verbura  extorquere  potuit, 
«  opertaraque  pallio  in  domura  duxit,  et  tandeni  in  uxorera  soleraniter 
«  accepit.  Increpatus  aliquando  a  socio  quodara,  quod  phantasma  ae- 
«  pisset  expavescens  arripuit  gladium,  rainatus  in  conspectu  ejusdera 
«  raulieris  filium  quera  ex  ea  susceperat  interfecturum,  nisi  illa  lo- 
«  queretur,  et  dieeret  unde  esset.  Quid,  inquit,  vse  tibi  misero,  utilem 
«  perdis  uxoreni  dum  cogis  affari,  tecura  essera,  et  tibi  bene  foret,  si 
«  injunctura  mihi  silentium  tenere  permisisses  ?  Nunc  autera  deincej)S 
«  rae  non  videbis,  et  raox  evanuit.  Puer  autera  crevit,  raaximum  bal- 
«  neura  frequentare  coepit,  tandeni  una  dierura  phantastica  illa  rau- 
«  lier  corara  multis  eumdera  puerura  in  eisdera  fiuctibus  occurrentera 
«  rapuit,  quera  si  verus  filius  fuisset,  raare  ad  littns  expellere  de- 
«  buisset.  H?ec  ille.  »  —  Ad  hujusmodi  fraudis  dsemoniacse  probatio- 
nem  spectant  parvuli  ipsi,  quos  dsemones  mulieribus  interdum  sup- 
ponunt,quasi  ab  eis  genitos,  quique  vulgo  Cambiones  appellantur,  idest 
Cambici,  inquit  Giiillelmus  Parisiensis  ultinia  parte  De  universo  c.  25. 


278  QUOMODO    D.^-MONES  CORPORA  IMMUTENT. 

quasi  coramiitati,  et  a  mulieribus  parentibus  pro  filiis  propriis  suppo- 
siti.  Ferunt  autem  eos  adeo  esse  lacte  insaturabiles.  ut  etiam  quatuor 
nutricum  rumis  exhaustis.  macilenti  perseverent;  ponderosissimi  tamen, 
et  tandem  post  aliquot  annos  prorsus  evanescunt.  Itali,  ipsos  a  con- 
tinuo  vagitu  vaf/iones  appellant.  Talem  arbitratur  D-lrio  fuisse  pue- 
rum  quem  mendicus  quidam  per  Galiciam  summa  cum  defatigatione 
humeris  bajulabat ;  cum  enim  mendicus  postmodum  comprehensus- 
fuisset,  confessus  est  puerum,  diabolum  larvatum  fuisse.  qui  sibi 
promisisset  omnes  se  ad  eleemosynas  ei  couferendas  pellectui-um, 
quamdiu  sic  circumferretur  habitu  pueri  morbosi,  et  fasciis  involuti. 

Qu-t-:res  2:  Aii  Dcemones  possint  animalia per  se producere? 

Respondeo  1.  Animalia  imperfecta  puta  muscas,  Vi.^rmes,  ranas,  et 
hujusmodi  insecta,  et  alia,  qu-e  ex  putrefactione  naseuntur,  daemones 
posse  producere  celeriter;  non  quidem  creando,  sed  applieando  activa 
passivis.  Ita  S.  Aug.  I.  3.  De  Trinit.  c.  7.  Probaturque  innumeris  pro- 
pemodum  exemplis,  quibus  coustat  Magos  pleruinque  accepto  a  diabolo 
pulvisculo  in  aerem  projecto,  statim  produc?re  diversas  species  loeu- 
starum,  bruchorum,  murium,  et  similium  animalculorum  varias  pe- 
stes.  Sic  etiam  possunt  producere  quosdam  anseres  imperfectiores,. 
quales  sunt  qui  gigni  solent  ex  deciduis  fruetibus  arborum  in  mari 
putrescentibus,  vel  ex  lignis  navigiomm  putridorum.  —  Be.spondeo  2. 
Posse  etiam  produeere  animalia,  quae  perfecta  vocantur;  non  quidem 
applicando  activa  passivis,  quippe  cum  illa  non  nascantur  ex  putre- 
factione,  sed  ex  prolifico  parentum  semine:  sed  illa  posse  producere 
eo  modo  quo  homines,  excipiendo  nempe  ab  animali  semen  emissum^ 
ut  d?emon  incubus,  et  postmodum  in  aliud  aninial  transfuiidendo,  ut 
suecubus.  Posset  etiam  daemon  animalia  jam  nata  callide  subducere, 
et  in  locis  remotis  ubi  nata  videantur,  fovere,  alere,  et  respirationem 
efficere ;  siquidem  non  raro  inter  saxa  reperiuntur  non  soluui  museae,. 
mures,  et  similia  imperfecta  viventia:  sed  etiam  interdum  perfecta: 
refert  enim  Guillelmus  Neubrigensis  Histor.  Anglorum  c.  28.  quod 
dum  in  quadam  lapidicina,  petra  ingens  ferramentis  scinderetur,  ap- 
paruere  duo  canes  capa  .'em  sui  in  eadem  petra  locum  replentes  absque 
omni  spiraculo,  intellige  perceptibili :  videbantur  autem  esse  ex  eo 
canum  genere  quos  leporarios  vocant,  sed  vultu  truces,  odore  graves, 
pilorum  expertes;  et  unus  quidem  eonim,  ut  dicitur,  cito  defecit,  al- 
terum  vero  stupendae,  ut  ajunt,  edacitatis  Henricus  Wictoniensis  Epi- 
scopus  diebus  plurimis  in  deliciis  habuit.  Subdit  autem  in  alio  lapide 
inventum  bufonem  catenulam  auream  circa  collum  habentem.  Censea 
huic  catenulam  a  dLcmone  additam  ;  nam  ipse  bufo  ibidem  nasci  po- 
tuit,  nam  in  Carbonariis  fodinis  Leodicensibus,  silices  ingentes  non- 
numquam  reperiuntur,  quos  vivi  bufones  conditi,  ut  iu  nativitatis  suse 
cunis  latebant.  Ita  Delrio  lib.  2.  qu.  14. 

Qu^RES  3:  An  dxEmones  possint  corpora  in  aliam  speciem  mutare? 

Respondeo,  quod  non,  omnes  enim,  quse  leguntur  hujusinodi  per- 
mutationes,  illusorite  sunt,  et  deceptrices:  neque  enim  v.  g.  anima  humana 
informare  potest  corpus  belluinum,  ut  nec  anima  leonis  corpus  equi- 
num,  vel  anima  equi  corpus  humanum;  quia  quselibet  forma  substan- 


QUOMODO     D^MONES  CORPORA  IMMUTENT.  279 

tialis,  ut  suum  esse  tribuat  informando,  requirit  peculiares,  sibique 
convenientes  dispositiones,  et  organizationem  corporis  propriam,  ideo 
anima  definitur:  actus  org-anici  eorporis.  IJnde  fit  ut  nec  fcrina  aninia 
humanum  corpus,  nec  liumana  ferinuni  queat  informare.  Non  poterit 
itaque  anima  hominis  in  ferinum  corpus  migrare  illud  informatura, 
multo  minus  poterit,  si  sit  cum  corpore,  animal  immutare.  Quod  uti- 
que  egregie  probat  S.  Aug'.  lib.  18.  De  Clvttate  Dei  cap.  18.  ubi  lo- 
quendo  de  ludificationibus  dsemonum,  quibus  Maga  famosissima  Circes 
dicitur  mutasse  socios  Ulissis  in  porcos,  ait:  «  nee  sane  damiones  na- 
«  tura  creat,  si  aliquid  tale  faciunt  de  qualibus  factis  ista  vertitur 
«  qmiestio;  sed  specie  tenus,  quae  a  vero  Deo  sunt  creata  commutat, 
«  ut  videantur  esse,  quod  non  sunt,  Non  itaque  solum  aniraum,  sed 
«  nec  corj)us  quidem  ulla  ratione  crcdiderim  dsemonum  arte,  vel  po- 
«  testate  in  membra,  vel  in  lineamenta  bestialia  veraciter  posse  con- 
«  verti :  sed  phantasticum  hominis,  quod  etiam  cogitando,  sive  som- 
«  niando  per  rerum  innumerabilia  genera  variatur,  et  cum  corpus  non 
«  sit,  corporum  tamen  simih^s  mira  celeritate  formas  capit:  sopitis, 
«  aut  oppressis  corporeis  hominis  sensibus  ad  aliorum  sensuum  ne- 
«  scio  quo  ineffabili  modo  figura  corporea  posse  perduci,  ita  ut  cor- 
«  pora  ipsa  hominum  alicubi  jaceant,  viventia  quidem,  sed  iiiulto  gra- 
«  vius,  atque  vehementius ,  quam  somno  suis  sensibus  obseratis. 
«  Phantasticum  autem  illud  veluti  corporatum  in  alicujus  animalis 
«  effigie  appareat  sensibus  alienis,  talisque  etiam  sibi  homo  esse  vi- 
«  deatur,  sicut  talis  sibi  videri  posset  in  somnis,  et  portare  onera, 
«  quse  onera,  si  vera  sunt  corpora,  portantur  a  doemonibus  ut  illu- 
«  datur  hominibus,  partim  vera  onerum  corpora,  partim  jumentorum 
«  falsa  cernentibus.  Nam  quidam  nomine  Pr^jestantius  patri  suo  con- 
«  tigisse  indicabat,  ut  venenum  illud  per  caseum  in  domo  sua  su- 
«  meret,  et  jaceret  in  le^to  suo  quasi  dormiens,  qui  tamen  nullo  modo 
«  poterat  excitari:  post  aliquot  autem  dies  eum  velut  evigilasse  di- 
«  cebat,  et  quasi  somnia  enarrasse,  quae  passus  est,  caballum  se  sci- 
«  licet  factum,  annonam  inter  alia  jumenta  bajulasse  militibus,  quoe 
«  dicitur  retica,  quoniam  ad  retia  deportatur,  quod  ita  ut  narravit, 
«  factum  fuisse  compertum  est :  quce  tamen  ei  sua  somnia  videbantur. 
«  Indieavit  et  alius  se  domi  suse  per  noctem  antequam  requiesceret 
«  vidisse  venientem  ad  se  quemdam  Philosophum  sibi  notissimum, 
«  sibique  exposuisse  nonnulla  Platonica,  quse  antea  rogatus  exponere 
«  noluisset,  et  cum  ab  eodem  Philosopho  qusesitum  fuisset,  cur  in 
«  domo  ejus  fecerit,  quod  in  domo  sua  petenti  negaverat :  non  feci, 
«  inquit,  sed  me  fecisse  somniavi :  ac  per  hoe  alteri  per  imaginem 
«  phantastieam  exhibitum  est  vigilanti,  quod  alter  vidit  in  somnis. 
«  Hsec  ad  nos,  non  quibuscumque  qualibus  eredere  putaremus  indi- 
«  gnum,  sed  eis  referentibus  pervenerunt,  quos  nobis  non  existima- 
«  remus  fuisse  mentitos.  Proinde  quod  homines  dicuntur,  manda- 
«  tumque  est  litteris  a  Diis,  vel  potius  dsemonibus,  Arcades  in  lupos 
«  solere  converti,  et  quod  carnihus  Circe  socios  mutavit  Ulissis  se- 
«  cundum  istum  modum,  mihi  videtur  fieri  potuisset  quem  dixi,  si 
«  tamen  factum  est  ».  Hsec  S.  Augustinus. 

Refert  Jacobus  Springerus/>ar^e  sectinda,  De  mallei  maleficarum  q.  2. 
«  quod  in  civifcate  Salamina  regni  Cypri ,    cum   juvenis   quidam  una 


280  QUOMODO    D^.MONES    CORPORA   IMMUTENT. 

«  cum  ceteris  e  navi  ibi  appellente  ut  neeessaria  sibi  ad  victum  com- 
«  pararent,  ova  a  muliere  venefica,  et  saga  pretio  excepisset,  unum- 
«  que  ex  eis  navem  repetendo  com^disset,  statim  quasi  mente  desti- 
«  tutus,  et  mutus  effectus,  quidnam  sibi  accidisset  conjicere  non  va- 
«  lens;  dum  vult  navem  subire  repulsam  patitur  a  soeiis,  eum  ut 
«  asinum  videntibus,  et  putantibus.  Quocirca  ut  monuerat  mulier, 
«  ejus  domum  repetit,  eique  ad  modum  asini  per  triennium  deservivit, 
«  necessaria  domus  in  lignis,  et  bladis  asportans,  quae  autem  portanda 
«  erant,  tamquam  jumentum  deportabat;  hoc  consolationis  sibi  relieto, 
«  ut  licet  ab  omnibus  aliis  jumentum  reputaretur,  ab  ipsis  tamen  ma- 
«  leficis  conjunctim,  vel  divisim  morantibus,  ut  verus  homo  huma- 
«  nitus  conversando  in  incessu,  statu,  et  habitu  agtioscebatur.  Triennio 
«  igitur  elapso,  dum  quodam  die  ante  meridiem  civitatem  praefatam 
«  intrasset,  et  mulier  a  longe  sequeretur,  contigit  quamdam  Eccle- 
«  siam,  in  qua  divina  celebrabantur,  juvenem  sic  maleficatum  prae- 
«  terire:  qui  audiens  notam  campanaj  pro  elevatione  Corporis  Christi, 
«  ad  Ecclesiam  se  convertit,  et  intrare  dum  propter  verbera,  et  expul- 
«  sionem  non  auderet,  a  foris  genua,  et  erura  posteriora  in  terrani 
«  fixit,  et  anteriores  pedes,  idest  manus,  simul  junctas  elevans  ex 
«  capite  asinino,  ut  putabatur,  Sacramentum  in  elevatione  intuetur. 
«  quod  grande  prodigiuni  dum  certi  Januenses  Mercatores  eonspexis- 
«  sent,  mirantes  asinum  sequuntur,  et  inter  se  de  miro  opere  confe- 
«  rentes,  ecce  malefica  cum  baculo  asinum  insequitur:  et  quia,  ut 
«  praemissum  est ,  hujusmodi  malefieia  illis  in  partibus  plurimum 
«  practicantur,  ad  instantiam  Mercatorum,  per  Judicem  asinus  cum 
«  nialefica  capitur,  interrogata,  et  qu?estionibus  exposita  crimen  fa- 
«  tetur,  et  ut  ad  domum  redire  valeat,  juvenem  restituere  suae  formse 
«  promisit.  Dimissa  igitur,  et  domum  regressa,  juvenis  ad  pristinam 
«  formam  reducitur,  et  ipsa  denuo  capta,  debitam  ultionem  pro  com- 
«  missis  suseepit,  et  juvenis  ad  propria  cum  gaudio  remeavit  ».  H-iee 
Springerus. 

Simile  quid  refert  Palladius  in  vita  S.  Macharii,  scribeus  quod  quae- 
dam  juvencula  ope  cujusdam  Judsei  magicis  artibus  in  equam  ut  vide- 
batur  conversa,  deducta  fuerit  ad  beatum  Macharium  cujus  visum 
diabolus  non  potuit  ludificare:  licet  enim  omnes  illam  filiam  velut 
equam  conspicerent,  iHam  tamen  S.  Maeharius  hac  equina  specie  non 
larvatam  intuebatur,  suisque  precibus  a  Deo  obtinuit,  ut  ab  omni  illa 
illusione  esset  libera;  ipsique  dixit.  hoc  ideo  a  Deo  permissum  fuisse 
maleficium,  quod  illa  negiigentius  Sacramenta  frequentaret,  lieet 
aliunde  honeste,  ac  devote  viveret. 

Stupendum  quid  refert  Delrio  laudato  loco,  contigisse  non  ita  pri- 
dem  juxta  Dixmudam  in  Flandria,  quod  cum  mulier  cauponaria  cum 
quodam  rustico  querimoniam  habuisset  de  pretio  propter  propinatam 
cervisiam  solvendo,  stomachabunda  ait,  quod  illo  die  non  p  )sset  sca- 
pham,  quam  ad  fiuvioli  ripam  reliquerat,  conscendere,  et  a  ripa  con- 
tis  depellere,  quod  utique  contigit  ut  minata  fuerat  mulier  :  nam  ubi 
vires  omnes  suas  frustra  impendisset  ut  scapham  illam  de  ripa  dedu- 
«eret,  duos  tresve  Milites  in  suppetias  vocavit,  qui  cum  pariter  diu 
frustra  laborassent,  tandem  conspiciunt  in  scaphse  sentina  luridum 
butonem  scintillantibus  oculis  eos  intuentem.  Non  tulit  unus  militum. 


QUOMODO    D.^MONES  CORPORA  IMMUTENT.  281 

sed  g-ladii  cuspide  perforatum  ad  guttur  tamidatum  in  aquam  injocit. 
IUe  quasi  exanimis  in  tergum  pervolvitur  vcntre  resui)inato,  vulnera 
natitanti  imponunt  ceteri  alia,  et  repente  navis  solvltur.  Lsetus  rusti- 
cus  auxiliatores  ad  idem,  unde  recesserat,  hospitium  reducit;  ])otum 
petit,  pnnebet  ancilla;  quajrit  ilJe  ubi  hospita?  Audit  pessime  habere, 
et  animam  in  lecto  agere.  Quid,  inquam,  inepta  ebrium  me  putas? 
Vix  media  pars  home  elapsa  cum  ego  illam  isthinc  sanam,  et  malam 
qualis  tu  reliqui?  Eo,  visurus  quid  hoc  rei  ?  Intrat  in  thalamum,  in- 
venit  collum,  et  ventrem  vulneribus  confossam  laceramque  mulierem 
expirasse.  Unde  h?ec,  exclamat,  vulnera?  nescire  se  profitetur  ancilla, 
nec  domo  illam  quod  sciat,  pedem  extulisse.  Itur  ad  Magistratum 
vulnera  csesim,  punctimque  illata,  inveniuntur  iisdem  in  locis,  qui- 
])us  bufonem,  qui  nusquam  comparebat,  milites  distinxerant. 

His  itaque  constat,  veram  non  esse,  sed  tantummodo  larvatam  il- 
lam  demutationem  hominum,  quam  vel  Magi  arte  diabolica,  vel  dia- 
bolus  ip^e  efficit.  Idque  diversimode;  nam  solet  aliquando  aliud  cor- 
pus  substituere,  et  illis  absentibus,  et  alicubi  in  loco  abdito  soporatis, 
ipse  assumpto  lupi  corpore,  vel  ex  aere  formato,  et  sibi  circumdato 
ista  gerit,  qui  putant  homines  ab  illo  misero  absente,  et  dormiente 
patrata.  Quod  stratagema  a  Sancto  quodam  cunctis  manifestatum, 
narrat  Guillelmus  Parisiensis  ultima  parte  De  universo  c.  13.  «  Erat, 
«  inquit,  quidam  Arreptitius,  et  per  dies  arripiebat  eum  malignus  spi- 
«  ritus,  et  eo  usque  dementabat,  ut  crederet  se  esse  lupum :  in  diebus 
«  autem  arreptionis  prsecipitabat  eum  diabolus  in  locum  absconditum, 
«  ibique  relinquebat  eum  tamquam  mortuum ;  tempore  vero  hujusmodi 
«  absconsionis  intrabat  diabolus  lupum,  vel  ipsemet  in  specie  lupi 
«  ostendebat  hominibus  se,  et  faciebat  incursationes  terrificas  contra 
«  homines,  et  animalia,  ita  ut  a  facie  ejus  fugerent,  devorari  timentes 
«  ab  ipso.  Erat  quoque  fama  hominem  illum  lupum  fleri  per  dies. 
«  Et  hoc  homo  ipse  credebat,  sicut  prsedixi.  Credebat  insuper  se  esse 
«  lupum  illum,  qui  faciebat  incursationes  hujusmodi.  Quo  audito  ve- 
«  nit  vir  sanctus  in  regionem  illam,  in  qua  h-cec  flebant,  pr?edicavit 
«  hominibus  non  esse  verum,  quod  de  homine  illo  credebant,  videli- 
«  cet  quod  lupus  fieret:  adductusque  ad  locum,  in  quo  jacebat  quasi 
«  mortuus,  ostendit  hominem  populo,  qui  venerat  ad  hujusmodi  spe- 
«  ctaculum ;  atque  coram  hominibus  eo  excitato,  et  a  vexatione  huju- 
«  smodi  liberato,  ostendit  ei,  et  adstantibus  lupum,  quem  homo  ille 
«  credebat  se  esse,  sicut  etiam  ipse  coram  hominibus,  qui  aderant, 
«  confessus  est.  » 

Aliquando  vero  hominibus  ipsis  ferarum  exuvias  hujusmodi  foras 
aptissime  circumdat:  quod  fit  quando  illis  dat  lupinam  pellem  in 
trunco  quoppiam  cav?e  arboris  occultandam,  ut  ex  quorumdam  con- 
fessionibus  constat.  Aliquando  denique  ex  parte  Magi  aeream  circum- 
dat  effigiem  belluce,  et  membra  membris  quoad  patitur  similitudo  cir- 
cumponens,  caput  capiti,  osori,  ventrem  ventri,  pedem  pedi,  brachia 
brachiis  accommodat.  Hoc  solet  contingere  cum  ad  hoc  injunctionibus 
certis,  vel  solis  verbis  conceptis  utuntur,  quo  sane  ultimo  casu  nihil 
mirum  est,  si  postmodum  vere  inveniautur  saucii  illis  membris  huma- 
nis,  qure  in  ferino  corpore  ictum  exceperant;  nam  leviter  cessit  cir- 
cumjectus  aer,  et  vulnus  vero  corpori  implantatus  est.  Quod  confirmat 


282  DE    ANGELORUM    BEATITUDINE. 

Bartholoiiieus  Spiueus  qu(Est.  De  Striyibus.  c.  16.  «  Hujus  etiam,  in- 
«  quit,  appareutis  couversiouis  Striguiu  iu  Catos,  testis  alius  iu  hae 
«  civitate  Ferrariae  Philippus  nomine,  artificio  eerto  sub  judiciali  ju- 
«  rameuto  mihi  asseruit  hoc  auuo,  strigem  quamdaiu  aute  tres  menses 
«^ei  imposuisse,  ne  prohiber^^t  venire  circa  puerum  (a  se  forte  striga- 
«  tum)  quem  curandum  assum.pserat,  si  quos  blandientes,  etalludeutes 
«  videret  catos.  Eadem  igitur  die  dum  discessisset  illa,  videruut  post 
«  horam  ipse,  et  uxor  sua  catum  maguum,  et  hacteuus  ab  eis  iuvi- 
«  sum,  qui  ad  puerum  accedebat  coucito  gradu:  quem  cum  ex  timore 
«  parentes  stepius  abegissent,  postremo  contra  veuientis  vexationem 
«  ad  impatientiam  exarserunt:  clausoque  ostio,  xir  ilJe  gravissime  ca- 
«  tum  hinc  illiuc  fugieutem  diutius  hasta  pereussit,  et  demum  fene- 
«  stram  subiens,  evasit.  Ex  tuuc  autem  strix  illa  vetula,  toto  confracta^ 
«  et  vuluerata  corpore  per  plurimos  dies  lecto  decubuit  ».  Ita  Spiueus. 

DISPUTATIO  TERTIA. 
DE  ANGELORUM  GRATIA,   MEPJTO,  ET  DEMERITO. 

Certum  est  duplicem  Angelorum  sicut  et  hominum  esse  statum, 
ncituralem  unum,  quo  in  spiritualium  rerum  geuere  suum  ordiuem 
tenent:  Alterum  natura  sublimiorem,  ae  Divinitati  ipsi  propinquiorem,. 
qui  gratia  contiuetur,  et  gloria.  Priorem  quantum  licuit,  in  duabus 
priecedentibus  Disputatiouibus  scrutati  sumus,  et  reseravimus:  posterio- 
rem  vero  in  prsesenti  Disputatioue  revelaiidum,  et  solveudum  auspi- 
camur.  Coust  .t  autem  naturam  augelicam  sicut  et  humanam  capacem 
esse  supernaturalis  beatitudinis,  quam  nativis  suis  viribus  assequi  non 
possunt:  unde  fit,  duos  fines  ultimos,  duosque  ordines,  seu  rectitudi- 
nes  bonorum  actuum  esse  in  Angelis  sicut  et  in  homiuibus  distinguen- 
dos:  uuum  quidem  naturai  su?e  veluti  debitum,  a*c  proportionatum : 
alterum  vero  longe  praestantiorem,  omnemque  naturae  capacitatem  ex- 
cedeutem,  et  in  quem  fines  ceteri  a  rationali  creatura  intenti,  velut 
iu  ultimum  illius  scopum,  colliueaut.  His  autem  duobus  fiuibus  asse- 
quendis  duo  mediorum,  et  actuum  ordims  deserviunt:  qusedam  enim. 
media  sunt  tautum  ordiuis  naturalis,  qute  per  se  ad  naturalem  finem 
ultimum  assequendum  ratioualem  creaturam  promovent,  juxta  inodum 
ipsi  proportionatum,  et  uaturaliter  inditum :  alia  vero  sunt  ordinis  su- 
pernaturalis,  quibus  ipsa  ratioualis  creatura  ultra  proprias  vires  ad 
finem  sibi  naturaliter  iudebitum,  debitum  tamen  ad  absolvendam 
omuimodam  ejus  perfectionem,  et  summam  beatitudinem  stabilendam 
sublevatur.  Ex  quo  etiaui  duplex  distingui  solet  gratuitum  donum,  vel 
auxiiium ;  unum  quidem  supernaturalis  ordinis,  quod  iu  sua  entitate, 
et  productione  omnem  naturcC  captum  trausceudit :  aliud  naturalis  or- 
dinis,  datum  tamen  gratuito,  et  ultra  exigentiam,  ac  naturse  debitum^ 
necuon  et  cum  quadam  resolutlone,  ac  ordiuatione  ad  supematuralem 
finem.  Hic  autem  maxime  sermo  fit  de  fine  ultimo  superuaturali,  et 
mediis  ad  eum  assequendum  simpliciter  et  absolute  neeessariis.  Quo- 
circa  prieseus  Disputatio  sicut  et  ceter<\?  tribus  Articulis  constabit; 
quorum  Primus  concessam  Augelis  ab  eorum  iuitio  gratiam,  et  illius 
usum  aperiet.  Secundus  sanctomm  Angeloram  erga  Deum,  et  homi- 


DE  ANGELORUiM  BEATITUDINE.  283 

nes  obsequium  refert.   Tertins  denique  perduelliuin  Angelorum  deme- 
ritum,  et  peccatum  indicabit. 

AKTIOULUS  PEIMUS. 

DE  GRATIA  ANGELIS  CONCESSA. 

SiMMA  Dei  rerum  omnium  Opificis  providentia  tria  maxime  in  erea- 
turis  quibuslibet  finxit,  et  distiniit,  videlicet,  Naturam,  Finem,  et  In- 
clinationem  :  Naturam  qua  constant;  Finem  in  quem  tendunt,  ut  in 
ejus  adeptione  quiescant ;  Inclinationem  denique  per  quam  in  finem 
propendent,  et  veluti  nativo  pondere  rapiuntur.  Hsec  autem  tria  ne- 
dum  naturalis,  sed  et  praeternaturalis  ordo  rebus  inesse  demonstrat. 
Lapis  enim  v.  gr.  naturam  habet  corpoream  ex  elementis,  maxime 
terra,  et  aqua  compactam  ;  pro  line,  terrse  centrum,  in  quo  velut  in 
materno  graemio  pacifice  quiescit,  et  sibi  ingenitum  gravitatis  pondus, 
quo  veluti  inclinatione,  aut  propensione  quanto  potest  concito  motu 
in  terram  fertur.  Haec  eadem  in  ordine  supernaturali  cernere  licet, 
etenim  divina,  ac  beata  Dei  visio  et  fruitio  finis  est,  ad  queni  tendi- 
mus :  gratia  autem  sanctificans  nos  Dei  filios  adoptivos  constituendo 
in  quadam  pri^eternaturali  entitate,  et  statu  nos  instituit :  charitas  au- 
tem,  et  ceterne  virtutes  Theologicse  sunt  ipsa3  propensiones,  et  veluti 
cselestes  aloe,  quibus  in  Deum  tamquam  in  nostra^  perpetuse  quietis 
centrum  tendimus.  Hiec  autem  tria  cuni  pariter  in  Angelis  reperian- 
tur,  idcirco  de  singulis  hoc  in  Articulo  disserendum  est  sequentibus 
in  Quaistionibus  :  quarum  Prima  aperiet,  in  qua  beatitudine  conditi 
fuerint  Angeli :  Secanda  quani,  et  qualiter  ad  illam  assequendam  gra- 
tiam  obtinuerint:  Tertia,,  quibus  meritis,  et  virtutibus  fuerint  illustrati^ 
ut  illam  beatitudinem  possent  obtinere. 

QU.iilSTIO  PRIMA. 

AN,  ET  IN  QUA  BEATITUDINE  CREATI  FUERINT  ANGELI. 

NoTANDUM  1.  Duplicem  in  Angelis  distingui  posse  beatitudinem, 
Naturalemu\\^vOi,<\w.^  ultima  est  perfectio,  quam  angelica  natura  per 
ingenitas  sibi  vires  comparare  potest  suis  prsestantissimis  operationi- 
bus,  cognitione  videlicet,  et  amore  Dei,  ut  Auctoris  naturse  :  alteram 
Supernaturalem,  qui€  est  ultima  perfectio  naturae  angelicse,  excedens 
omnem  ejus  facultatem  naturalem,  quamque  nonnisi  beneficio  divini 
auxilii  eam  supernaturaliter  elevantis  comparare  potest :  ha3c  autem 
rursus  duplex  est,  una  vise,  altera  patrise;  illa  inchoata,  haec  consum- 
mata;  illa,  qune  fit  per  cognitionem  fidei,  qua  Deum  obscure  et  in 
aenigmate  cognoscimus,  et  per  infusum  chadtatis  habitum  diligimus; 
hsec  quoe  consistit  in  clara  Dei  visione,  ejusque  perfecta  fruitione,  qua 
potiuntur  anima^  beatse  in  cselis. 

NoTANDUM  2.  Ad  perfeetam,  et  consummatam  beatitudinem  super- 
naturalem  tria  maxime  desiderari:  Primum  est  clara  Dei  visio,  dile- 
ctio  prsestantissima,  et  fruitio  perfecta:  beatitudo  namque  consistit  in 
summi  boni  adeptione  ei:  fruitione,  quse  flt  per  cognitionein  et  amo- 
rem.  Secundum  est  impotentia  peccandi;  cum  enim  peccatum  summa 
sit  miseria,  consistere  nequit  cum  vera,  et  perfecta  beatitudine.  Addc^ 


284  DE  ANGELORUM  BEATITUDINE. 

qnod  impossibile  sit  Deiim  intuitive  eonspicere.  et  summe  diligere,  et 
non  prjeferre  eum  aliis  omnibus  rebus,  quaj  voluntatem  allicere  pos- 
sent,  et  a  Deo  avertere.  TautK  enim  est  excellentise  summa  illa  Dei 
majestas,  ut  clare  visa  iu  sui  amorem  praestantissimum  voluntatem 
-creatam  rapiat,  idque  toto  conatu  et  tanta  necessitate,  ut  ab  ejus 
amore  nec  diverti  nec  revocari  possit,  subindeque  nec  qui  ita  affieitur 
peccare  queat.  Tertium  est  perpetuitas,  ac  invariabilitas  beatifici  sta- 
tus,  alioquin  vel  metus  erit,  et  tristitia,  si  beati  se  a  tali  statu  lapsuros 
intelligant;  vel  error,  si  perpetuo  mansuros  credant;  vel  anxietas  et 
inquietudo  si  dubii  sint,  et  nesciant  quse  futura  sit  illius  status  sors; 
h<Tec  autem  omnia,  ut  apparet,  verse  et  perlectae  beatitudini  repugnant, 
ndeoque  status  ille  debet  esse  perpetuus. 

NoTAXDUM  o.  Hac  in  resolvenda  Quoestione,  maxime  duplicem  esse 
o]ipositam  Auctorum  sententiam  :  sunt  enim  qui  volunt  Angelos  a  suae 
creationis  exordio  perfecta  essenti?e  divinae  visione,  non  permanente, 
sed  transeunte  fuisse  donatos,  ita  quod  saltem  per  nonnuUa  temporis 
instantia  omnes  Angeli  tam  boni,  quam  reprobi,  jucimdam  Dei  finii- 
tionem,  qua3  fit  per  cognitionem  et  amorem,  habueriut,  idque  finnare 
nituntur  plurimis  S.  Augustini  sententiis  in  objectionibus  proferendis. 
Vorum  secunda  sententia  omnino  opposita  est  omnium  fere  Theolo- 
gorum  asserentium  nullos  Angelos  creatos  fuisse  de  facto  in  statn 
beatitudinis  supernaturalis,  quamquam  nonnulli  cum  Doctore  Subtili 
censeant,  eos  it^i  creari  potuisse. 

Tria  igitur  sunt  maxime  hic  resolvenda:  Primum^  quod  Angeli 
omnes  creati  fuerint  in  beatitudine  naturali.  Secundum,  quod  eoram 
nullus  supernaturali  beatitudine  in  primo  su?e  formationis  instanti  do- 
natus  fuerit.  Tertium,  quod  eam  tamen  supernaturalem  beatitudinem 
ab  ipsomet  suse  creationis  exordio,  si  Deus  ita  voluisset,  etiam  potuisset 
obtinere. 

Conclusio  prima. — A\(tEli  omnes  creati  FUERrxT  ix  statu 
BEATiTUDiNLs  NATURALis.  Ita  omucs  Doctores  Scholastici  cum  Subtili 
in  2.  dist.  3.  g.  9.  ??.  8.  ubi  probat  Angelis  concessam  fuisse  speciem 
divini«  essenti»  repraesentativam,  qua  distincte  Deum  cognoscebant. 
«  Bene  quidem,  inquit.  possibile  est  habere  cognitionem  distinctam 
«  licet  abstractivam  ;  nam  abstractiva  distinguitur  in  coufusam  et  di- 
«  stinctam,  penes  rationem  aliam,  et  aliam  cognoscendi :  et  istam  ta- 
«  lem  speciem  reprsesentantem  essentiam  divinam  intellectui  angelico, 
«  non  videtur  inconveniens  ponere  intellectui  Aiigeli  inditam  esse  a 
«  principio  :  ita  quod  licet  ipsa  non  sit  naturalis  intellectui,  hoc  modo 
«  quod  iste  intellectus  possit  ex  naturalibus  suis  eam  acquirere :  ne- 
«  que  etiam,  quod  possit  eam  habere  ex  actione  alicujus  objecti  agentis 
«  naturaliter,  quia  iion  potest  eam  habere  prsesentialitate  alicujus  obje- 
«  cti  finiti  raoventis,  nisi  essentiae  divinae  tantum,  quse  nihil  aliud  a 
«  se  causat  naturaliter  naturali  causatione;  tamen  sicut  perfectiones 
«  datae  Angelo  in  sua  prima  creatione,  licet  non  necessario  sequantur 
«  naturam  ejus,  dicerentur  naturales,  distinguendo  contra  mere  su- 
«  pernaturales,  scilicet  grati;r,  et  gloriae  :  ita  ista  perfectio  data  intel- 
«  lectui  angelico,  qua  essentia  divina  esset  ei  pra?sens  distincte  licet 
«  abstractive,  potest  dici  naturalis.  et  ad  cognitionem  naturalem  Au- 


DE  ANGELORUM  BEATITUDINE 

«  geli  pertinere,  ita  quod  quidquid  cognoscit  Angelus  de  Deo  virtute 
«  hujus  speciei,  aliquo  inodo  cognoscit  naturaliter,  et  aliquo  modo 
«  non  naturaliter,  in  quantum  ista  non  est  principium  gratuiti  actus, 
«  nec  gloriosi ;  non  naturaliter  autem,  in  quantuin  quod  ad  istam  non 
«  posset  attingere  de  naturalibus,  neque  aliqua  actione  naturali  ». 
Quibus  Doctor  aperte  docet  datam  fuisse  Angelo  speciem  abstractive 
reprttsentantem  Deum,  non  tantum  coiifuse,  sed  etiam  distincte,  et 
qu3e  esset  naturalis  simul,  et  supernaturalis  :  naturaUs  inquam,  qua- 
tenus  naturale  dicitur  illud  omne,  quod  non  est  ordinis  gratise,  aut 
gloriiB  :  supcniaturalis  vero,  quia  a  solo  Deo  infunderetur,  nec  eam 
intellectus  angelicus  posset  acquirere.  —  Quod  autem  probabile  sit 
Angelis  concessam  illam  speciem  ab  initio  eorum  creationis,  probat 
primo  quia  videtur  homini  ante  lapsum  concessa  aliqualis  notitia  Dei 
distincta,  quam  liabere  non  potuit  absque  tali  specie  :  ergo  cum  An- 
geli  cognitio,  et  beatitudo  naturalis  prajstantior  sit  quam  hominis, 
multo  niagis  Angelis  videtur  11  hi  speeies  concessa,  Probat  secundo  qx 
eo  quod  S.  Augustlnus  concedit  in  Angelis  fulsse  cognitionem  crea- 
turarum  in  Verbo,  seu  matutlnam ,  prius  quam  ipsis  concederetu)' 
vespertina,  quse  est  cognltio  rerum  in  proprio  genere  :  ait  enim  lib.  4, 
Super  Genesim  cap.  30:  Tunc  nox  ad  diem  j^ertiiiet,  non  dies  ad  noctem: 
cu7n  suhlimes  et  sancti  Angeli  illud,  quod  creatura  in  ipso  Creaiore  no- 
verunt,  referunt  in  ipsius  honorem,  et  amorem,  in  quo  ceternas  rcdiones 
quibus  crecda  est,  contemplantur  ea,  quce  concordissima  contemplcdione 
sunt  unus  dies,  quem  fecitDominus:  cui  conjungitur  Ecclesia  ex  hac  pe- 
regrincdione  liberata,  ut  et  nos  exultemus,  et  lodemur  in  eo ;  ex  quibus 
infert  Doctor,  quod  cognitio  ista  in  Yerbo  naturaliter  pr?ecessit  cogni- 
tionem  creaturarum  in  genere  proprio.  Sed,  inquit,  tunc  erant  Angeli  in 
statu  innocentiai,  et  non  beati,  quia  aliqua  moru.la  temporis  fuit  inter 
creationem,  et  lapsum  eorum:erat  igitur  aliqua  cognitio  Angelorum 
matutina,  scilicet  creaturarum  in  Verbo  existentium  in  naturalibus,  aut 
saltem  non  beatorum.  Haec  autem  cognitio  distincta  haberi  non  potuit 
absque  specie  impressa :  ergo  verisimile  est  illam  speciem  fuisse  Angelis 
concessam,  qua  Deum  distincte  cognoscerent. 

Probatur  insuper:  Angeli  tam  boni,  quam  mali,  a  suse  creationis 
exordio  acceperunt  quicquld  pertinet  ad  integritatem  proprise  eorum 
naturse,  necnon  et  ad  naturalem  suam  perfectionem :  ergo  fuerunt 
creati  in  felicitate  naturali.  Antecedens  patet,  quia  cum  perfecta  Dei 
sint  opera,  et  omnia  a  se  condita  numeris  oinnibus  absolverit,  non 
videtur  quidpiam  angelicse  naturse  omnium  prsestantissimse  denegasse, 
quod  ad  ejus  perfectam,  et  naturalem  beatitudinem  conduceret.  — Deinde 
Angeli  ab  initio  habuerunt  cognitionem,  et  ])Prfectam  dilecti' nem  Dei, 
ut  Auctoris  naturae :  siquidem  perfecta  intelligendi,  et  amandi  virtute 
donati  sunt,  adeoque  potuerunt  cognoscere,  et  diligere  objectum  super 
omnia  intelligibile  et  amabile,  qualis  est  Deus :  sed  in  illa  duplici  ope- 
ratione  intellectus  et  voluntatis  consistit  beatitudo ;  illa  namque  est 
ultima  perfectio  quam  natura  angelica  per  vires  ingenitas  sibi  com- 
parare  potest:  ergo  Angeli  in  beatitudine  naturali  a  Deo  fuerunt 
conditi. 

DiCES:  Si  Angeli  fuissent  creati  in  beatitudine  naturali,  in  ea  uti- 
que  permansissent,    nam  inamissibilitas    est  de  ratione    beatitudinis : 


286  DE  ANGELORUM  BEATITUDINE. 

sfd  Aiigeli  perduelles  non  habent  beatitudincni  naturaleni,  niaxima 
namque  tristitia,  et  pcena  afficiuntur :  ergo  non  fuerunt  creati  in  bea- 
titudine  naturali.  Confirinatur:  beatitudo  naturalis  inaxime  consistit 
in  amore  Dei,  ut  Auctoris  naturse :  sed  ille  amor  non  pennanet  in 
d?emonibus,  summo  namque  odio  Deum  prosequuntur :  ergo  non  fue- 
runt  beati.  —  Respondeo  negando  majorem;  quamvis  enim  beati- 
tudo  naturalis  sit  inamissibilis  respectu  Angeli  in  puris  naturalibus 
constituti ;  tamen  Angelus  elevatus  ad  ordinem  supernaturalem  potest 
pcr  accidens,  et  indirecte  illam  amittere,  peccando  directe  contra  prse- 
cepta  supernaturalia.  Xec  refert,  quod  S.  Dionysius  dixerit  naturalia 
in  dtemonibus  remansisse  integra:  intelligendus  enim  est  de  natura- 
libus  in  esse  pbysico  consideratis,  qualia  sunt  substantia,  potentia, 
species  intelligibiles,  et  hujusmodi:  non  vero  de  natura]ibus,  qujc  ha- 
bent  aliquid  moralitatis  admixtum,  cujusmodi  sunt  cognitio  practiea, 
et  rectitudo  voluntatis  erga  ultimum  finem ;  haec  enim,  saltem  quan- 
tum  ad  aliquid,  per  peccatum  destructa  fuerant  in  Angelis.  Simili 
modo  respondendum  est  ad  confirmatiouem:  quamvis  enim  dgemones 
non  perseveraverint  in  illa  dilectione  Dei,  ut  Auctoris  natur;^,  non 
ijiinus  dicendi  sunt  eam  habuisse  a  suae  formationis  exordio,  et  dum 
adhuc  erant  viatores. 

Conclusio  secunda-  —  Angeli  xon  fueruxt  de  facto 
CREATi  iN  beatitldixe  si  rERXATURALT.  Ha^c  cst  Doctoris  dist.  5. 
qu.  2.  n.  3.  ubi  inquirens  utrum  Angeli  boni  de  facto  beati  fuerint 
in  primo  instanti,  et  mali  damnati,  vel  miseri,  respondet  primo  de 
malis,  quod  non  fuerint  beati  in  primo  instanu,  idque  probat:  Quia 
tanc,  inquit,  non  fuerunt  certi  de  heatitudine  sua;  sic  enim  postea 
non  cecidissent :  sed  si  non  fuerunt  certi  de  beatitudine,  non  fuerunt 
heati.  Sirailiter,  sicut  dicit  S.  Augustinus  lih.  4.  super  Genesim,  non 
l^rius  discernebat  Deus  bonos  a  malis  quam  essent  discreti  inter  se : 
non  eryo  qui  mali  modo  sunt,  in  primo  instanti  fuerunt  beati,  quia 
fuerunt  creati  uniformes  honi,  et  mali,  subdit  eod.em  modo  patet  de 
honis.  Ipsi  concinunt  S.  Thomas,  et  omnes  ejus  discipuli. 

Probatur  itaque  Conclusio ;  primo  quidem  de  Angelis  malis:  Si 
d^emones  fuissent  ita  beati,  et  Deum  clare  vidissent  in  primo  instanti 
suaj  creationis,  aut  aliquanto  post  eorum  formationem,  vel  fuissent 
Visione  hac  privati  propter  superveniens  p?ceatum,  vel  ex  mero  Dei 
beneplacito,  qui  seipsum  clare  videndum  eis  se  pra^buerit  aliquantu- 
lum,  postmodum  vero  sua  se  voluntate  occultaverit :  sed  neutrum  dici 
potest.  Non  quidem  primum;  quia  ut  diximus  in  secundo  notabili, 
clara  Dei  visio  peccatum  omne  excludit :  non  etiam  secundum,  dona 
enim  Dei  sunt  sine  poenitentia,  inquit  Apostolus  Rom,  11.  adeoque 
sua  beneficia  a  creaturis  non  removet,  nisi  ad  id  per  eoram  ingrati- 
tudinem  moveatur.  Deinde  quamvis  concessa  fuisset  Angelis  illa  Dei 
clara  visio  primo  instanti  suae  creationis,  non  propterea  dsemones  di- 
cendi  fuissent  beati  defectu  impeccabilitatis,  et  permanentiae  in  eo  fe- 
lici  statu:  securitas  enim,  et  innocentia,  saltem  ex  consequenti,  desi- 
derantur  ad  statum  beatitudinis.  —  Idem  patet  de  honis  Angelis,  quod 
nempe  in  primo  instanti  suae  creationis  Deum  non  viderint:  tum  quia 
^adem  est  ratio  de   bonis,  ac  de  malis,  nec    aliqua  inter  eos  in  ipsa 


DE  ANGELORUM  BEATITUDINE.  287 

creatione  fuit  diseretio;  sed  tantum  dum  erant  in  via,  siquidem,  inquit 
Doctor  supra  laudatus  n.  14.,  omnes  Angeli  fuerunt  uniformes  in  sua 
creatione,  boni  autem  a  malis  discreti  fuerunt  in  via:  unde  concludit, 
quod  in  via  fuerunt  trcs  moruhc :  prima  in  qua  fuerunt  uniformes  iu 
gratia,  (si  volumus  dicere,  quod  mali  habuerunt  gratiam)  vel  unifor- 
mes  saltem  in  natura;  secunda  mora,  in  qua  adhuc  in  via  existentes 
fuerunt  deformcs,  ita  scilicet  quod  isti  ultimate  meruerunt,  et  isti  ul- 
timate  demeruerunt.  Tertia  mora  fuit  distinctio  finalis  unius  ab  alio 
necessario. 

Probatur  autem  Conclusio  simul  de  honis^  ac  malis:  Si  Angeli 
in  primo  suse  creationis  instanti  Deum  clare  vidissent,  nec  postmodum 
aliqui  libere  stetissent  malis  cadentibus;  nee  facultatem  habuissent  me- 
rendi,  vel  demerendi:  sed  hoc  est  absurdum:  ergo  et  id  unde  sequi- 
tur.  Major  constat ;  clara  enim  Dei  visio  reddit  videntem  impeccabikmi, 
saltem  ab  extrinseco,  tantEeque  est  efficacitatis  propter  summam  obje- 
cti  bonitatem,  atque  pulchritudinem,  ut  videntem  necessario  in  sui 
notitiam,  et  dilectionem  alliciat,  ideoque  si  Angeli  a  primo  instanti 
sufe  creationis  Deum  clare  vidissent,  non  fuissent  deinceps  liberi  ad 
merendum,  vel  demerendum.  —  Probatur  itaque  minor  a  SS.  Patri- 
bus  alfirmantibus  Angelos  omnes  habuisse  libcrtatem  adhicrendi  Deo, 
vel  se  ab  illo  avertendi,  et  sanctos  libere  stetisse  in^^amore  Dei,  malis 
^b  eo  cadentibus.  Ita  imprimis  docet  sanctus  Augustinus,  lib.  De  Cor- 
reptione,  et  gratia  cap.  10.  dicens :  Deiim  sic  ordinasse  Angelorum,  et 
hominum  vitam,  ut  in  ea  prius  ostenderet  quid  posset  liherum  arhi- 
trium,  deinde  quid  posset  Dei  heneficium.  Quibus  verbis  sanctus  Au- 
gustinus  Angelos  omnes  facit  fequales,  non  solum  inter  se,  sed  etiam 
cum  primo  homine ;  ac  proinde  sicut  homo,  et  Angeli  qui  ceciderunt 
fuerunt  sine  Dei  visione  creati,  ita  de  ceteris  Angelis  sanctis  dicen- 
dum  est.  Unde  subdit  de  illis  sanctis  Angelis:  Per  liherum  arhitrium 
{utique  gratia  adjutum)  in  veritate  steterunt,  eamque  de  suo  casu  num- 
quam  futuro  certissimam  scire  meruerunt.  —  Subscribit  S.  Damascenus 
lib.  2.  cap.  3.,  necnon  S.  Gregor.  homil.  7.  in  Ezechiel.  ubi  ait:  na- 
tura  angelica  quando  creata  est,  liherum  accepit  utrum  vellet  in  humi- 
litate  persistere,  et  in  omnipotentis  Dei  conspectu  manere;  an  ad  su- 
perhiam  laheretur,  et  a  heatitudine  caderet:  sed  quia,  cadentihus  aliis, 
sancti  Angeli  in  sua  heatitudine  perstiterunt,  hoc  acceperunt  in  mu- 
nere,  ut  jam  cadere  omnino  non  possent.  Nec  rafert,  quod  ingerat  ^'er- 
l3um  perstiterunt  in  hecditudine ;  non  enim  vult  sanctos  Angelos  prius 
habuisse  consummatam  beatitudinem,  sed  tantum  inchoatam,  seu  non 
in  re,  sed  in  spe.  Vel  quia  persistentes  in  beatitudine,  et  dilectione 
naturali  Dei,  supernaturalem  obtinuerunt,  utramque  vero  dsemones 
amiserant.  —  Hanc  autem  veritatem  omnium  optime  explicat  S.  Prosper 
lib.  1.  De  Vita  Contejnplativa  cap.  3.  Voluntatis,  inquit,  sanctorum 
Angelorum  fuit,  quod  mcdis  sponte  cadentihus,  ipsi  in  sua  dignitate 
manserunt :  et  divino,  justoque  judicio  actum  est,  ut  quce  fuit  cum  Deo 
suo  7nanendi  volimtas,  fieret  permanendi  vohmtaria,  felixque  necessi- 
tas.  Et  ideo  quia  nec  peccaverimt  umquam,  nec  peccare  jam  possunt, 
illius  contemplativcB  vitce  semel  facti  participes,  inexplicahiliter  Aucto- 
rem  heatitudinis  suce  conspiciunt:  ac  merito  suce  stahilitatis  in  ceter- 
num  felices  effecti  de  sua  mansione  securi  sunt. 


288  DE  ANGELORL'M  BEATITUDINE. 

DiCES  1 :  Sancti  Patres  constanter  affirmant  Angelos  omne.s  beatos 
fuisse  ab  initio:  ergo  revera  ita  censenduni  est.  Probatur  antecedens 
ex  S.  Augustino  pluribi,  maxime  lib.  4.  De  Genei^i  ad  Utteram  cap.  24. 
ubi  asserit  omnes  Angelos  fuisse  creatos  cum  cognitioue  matutina :  sed 
haec  est  beatifica:  ^  ••  ergo  hanc  plenitudinem  beafitudinis  non  habe- 
Ijant;  sed  quia  nesciebant  suam  futuram  miseriam,  minore  quidem  sed 
tamen  beatitudine  sine  ullo  vitio  fruebantur;  nam  si  suum  casum  fu- 
turum  noscereni  cBternumque  supplicium,  beati  utique  esse  non  possent, 
quos  hujus  tanti  mcdi  metus,  jam  tunc  miseros  esse  compelleret.  Sta- 
tlm  vero  adjicit:  Sic  et  hominem  fecit  cum  libero  arbitrio ;  et  quamvis 
sui  futuri  casus  ignarum,  tamen  ideo  beatum,  quia  et  noii  mori,  et 
non  miserum  fieri,  in  sua  potestate  esse  sentiebat.  In  quo  statu  recto 
ac  sine  vitio,  si  per  liberum  arbitrium  mcinere  voluisset,  profecto  sine 
ullo  mortis  et  infelicitatis  experimento  acciperet  illam,  merito  liujus 
permansionis,  perseverantice  beatitudinis  plenitudinem,  qua  et  Angeli 
sancti  sunt  beafi .  .  .  Sed  quia  /wluit  permanere,  profecto  ejus  culpa 
est,  cujus  fuissef  meritum,  si  permanere  voluisset,  sicut  fecerunt  sancti 
Angeli,  qui  cadentibus  aliis  per  liberum  arbitrium,  per  idem  liberurii 
arbitrium  stcferunt  ipsi,  et  hujus  mansionis  debitam  mercedem  acci- 
pere  meruerunt,  tanfam  scilicet  beatituclinis  plenitudinem,  qua  eis  cer- 
tissimum  sif  semper  se  in  illa  esse  mansuros.  Ubi  vides  ipsum  nou 
aliam  Angelis  in  sua  creatioue  tribuere  beatitudinem.  quam  quae  ho- 
mini  in  suae  formationis  exordio  concessa  est,  uimiram  status  gratiie 
sanctificautis  cum  libertate  in  eo  perseverandi,  idque  sine  ulla  eom- 
motione  et  perturbatione.  sed  cum  summa  interna  ac  externa  concor- 
dia  et  motuum  auimi  ac  coi-poris  tranquillitate.  Xe  vero  quis  existi- 
maret  facultatem  iu  eo  felici  statu  perseverandi  in  solius  arbitrii  li- 
beri  usu  S.  Augustinum  constituisse,  illico  adjicit:  Si  autem  hoc  aclju- 
torium  vel  Angelo,  vel  homini  cuni  primum  facfi  sunt,  defuisset,  quo- 
niam  non  falis  natura  facta  erat,  ut  slne  divino  adjuforio  posset  ma- 
nere,  si  vellet,  non  utique  sua  cidpa  cecidissenf,  cuJjutorium  quippe 
defuisset,  sine  quo  manere  non  possent.  '"  ^  Ibidem  ait  eos  fuisse 
beatos  ea  beatitudine.  quam  nos  speramus:  sed  haec  supernaturalis 
est:  quod  utique  confirmat  lib.  12.  Confess.  cap.  9.  ubi  exponens  illa 
verba:  In  principio  Deus  creavit  ccBlum,  interpretatur  de  ca^lo  intel- 
lectuali,  idest.  augelica  natura,  quam  dicit,  esse  factam  participem 
(jeternifatis,  et  inhcErenfem  Deo,  ex  quo  facta  est,  et  ex  dulcedinc  fe- 
licissimcB  contemplationis  supra  omnem  mufabilitatem,  et  volubilem  vi- 
cissitudinem  temporum  fuisse.  —  Insuper  aperte  docet  lib.  De  Eccle- 
siasticis  dogmatibus  cap.  9.  Angelos  sanctos  in  ea,  in  qua  creati  sunt 
beatitudine  perseverare.  —  Terfio  denique  lib.  11,  De  Civitate  Del 
c.  9.  ait  bonos  Angelos  numquam  esse  peregrinatos  a  Domino,  Magna 
pars  est,  inquit,  et  eo  becdior  quo  numquam  peregrinata.  Peregrinari 
autem  a  Domino  idem  est,  ac  per  fidem  ambulare.  juxta  illud  S.  Pauli 
2.  Ad  Corinth.  2.  Dum  sumus  in  corpore  peregrinamur  a  Domino.  Cui 
subscribit  S.  Bernardus  serm.  13.  et  17.  super  Cantica,  ubi  dicit  dia- 
bolum  aute  suum  lapsum  vidisse  Verbum,  et  res  in  Verbo.  asserit 
cnim  sermone  17:  Fotuit  autem  contingere,  si  tamen  incredibile  non 
putetur,  plenum  sapienfia,  et  perfectum  decore,  homines  prcescire  po- 
fuisse  futuros  etiam,  et  profecturos  in  parem  gloriam:  secl  si  prcEScivii, 


DE  ANGELORUM  BEATITUDINE.  289 

in  Dei  Verbo  absque  dubio  vidit,  et  suo  livore  invidit.  —  Nego  ante- 
cedens,  et  ad  primam  auctoritatem  respondeo  S.  Augustinum  per  ma- 
tutinam  cofpiitionem  quandoquo  intelligere  beatam  visionem,  quando- 
que  vero  cognitionem  supernaturalem,  et  fidei,  qucc  cum  cognitione 
naturali  comparata  dici  potest  matutina,  licet  obscura.  Vel  dico  eum 
interdum  usurpare  cognitionem  matutinam  pro  illa  cognitione  abstra- 
ctiva  Dei,  quam  habuerunt  Angeli  pcr  speciem  sibi  divinitus  impres- 
sam,  et  statim  ab  exordio  sufe  creationis,  ut  supra  docebamus  cum 
Doctore  dist.  3.  q.  9.  n.  9.  Ibi  dicit  Angelum  habuisse  ab  initio 
speciem  intelligibilem  distincte  repraisentantem  essentiam  divinam 
per  cognitionem  abstractivam  ipsius  Dei,  quse  cognitio  erat  matu- 
tina,  «  quia  secundura  S.  Augustinuni  4.  super  Genes.  c.  23.  dies  illi 
«  sex  non  erant  In  successione  temporis,  sed  in  cognitione  angelica 
«  creaturarum  ordinem  naturalera  habentium :  ita  quod  prius  natura- 
«  liter  novit  Angelus  creaturam  in  Verbo,  secundo  in  genere  proprio, 
«  et  non  ibi  stando  rediit  in  Verbum  laudans  ipsum  ex  opere  suo :  et 
«  in  illo  iterum  vidit  rationem  sequentis  creatura^  naturaliter.  Ita  quod 
«  quando  dixit  Deus  fiat  lux,  vidit  Angelus  se  in  Verbo  ?eterno :  cuni 
«  facta  est  lux,  et  cum  factum  est  vespere,  vidit  se  in  genere  pro- 
«  prio :  et  cura  factum  est  vespere,  et  mane  dies  unus,  ex  se  exsur- 
«  rexit  in  laudem  Dei,  in  quo  vidit  seeundam  creaturam :  ita  quod 
«  ista  visio  erat  terminus  prsecedentis  diei,  in  quantum  ex  cognitione 
«  creaturae  primse  in  Verbo,  surrexit  in  cognitionera  Verbi,  irao  re- 
«  quies  omnium  creaturarum  in  primo  Artifice,  et  Opifice.  Ita  distin- 
«  guit  S.  Augustinus  singulos  dies  usque  ad  diem  septimura,  cujus 
«  erat  mane  ultimse  creaturse  in  Verbo,  et  non  sequebatur  vespere, 
«  et  erat  principium  sequentis  diei  in  quantum  vidit  illara  creaturam 
«  in  genere  proprio.  — Necrefert,  inquit  Doctor  ibidem,  quod  illam  co- 
«  gnitionem  reruin  in  Verbo  S.  Aug.  c.  22.  ejusdem  libri,  beatificam 
«  appellaverit;  potest  enim  probari  ex  ejus  dictis,  quod  haec  cognitio, 
«  quse  vocatur  cnmraunissirae  cognitio  raatutina,  sit  naturalis,  et  non 
«  prsecise  beatifica:  quia  secundum  sanctum  Augustinum,  iste  ordo 
«  erat  in  cognitione  angelica  creaturse  post  creaturam,  quod  prius 
«  naturaliter  pnecessit  cognitio  angelica  creaturarum  in  Verbo,  co- 
«  gnitionem  earum  in  genere  proprio:  factis  autem  creaturis  in  ge- 
«  nere  proprio,  statim  potuit  Angelus  cognitionem  earum  habere  in 
«  genere  proprio :  igitur  oranes  istoe  cognitiones  in  Verbo  prajcesserunt 
«  naturaliter  cognitionem  creaturarura  in  genere  proprio :  omnes  igi- 
«  tur,  secundura  eum,  erant  simul  producta^:  igitur  cognitio  ist^  in 
«  Verbo  naturaliter  prsecessit  productionem  earum  in  genere  proprio. 
«  Sed  tunc  erant  Angeli  in  statu  innocentise,  et  non  beati,  quia  ali- 
«  qua  morula  fuit  inter  creationem,  ct  lapsum  eorura :  erat  igitur  ali- 
«  qua  cognitio  Angelorum  matutina,  scilicet  creaturarum  in  Verbo  exi- 
«  stentiura  in  naturalibus,  aut  saltem  non  beatorum :  et  ita  videtur, 
«  quod  oporteat  dare  distinctam  cognitionem  Angeli  stantis  in  cogni- 
«  tione  naturali,  vel  in  gratia,  quia  alias  in  ipsa  causa  prsecise  co- 
«  gnita  non  posset  prius  cognoscere  creaturas,  et  effectus  ordinatos, 
«  quam  in  genere  proprio.  Nam  ratio  cognoscendi  rem  confuse  non 
«  est  ratio  cognoscendi  eam  distincte,  et  efi^ectus  ordinatos  ».  Hsee 
Doctor.  —  Ad  testimonia  ejusdem  S.    August.    secundo  loco  inducta, 

Frassen  TheoL  Tom.  IV.  19 


290  DE  ANGELORUM  BEATITUDINE. 

respondeo  ips^uiu  uou  loqui  de  beatitudine  illa  perfectissima,  et  con- 
summata  qua  nuuc  fruuntur  Angeli,  sed  tantum  de  beatitudine  ge- 
nerali,  et  inchoata,  qu?e  in  cognitione  et  amore  charitatis  Dei  consi- 
stit,  maxime  quando  adjunctam  habet  innocentiam,  et  potestatem,  ae 
facilitatem  carendi  omni  malo  si  quis  velit:  qualiter  sese  explicat  S, 
Augustinus  lib.  De  Correptione  et  gratia  c.  10.  ubi  postquam  sanctos 
de  suo  statu  securos  esse  dixit,  ita  loquitur:  Diabolus  vero,  et  Angeli 
ejus,  etsi  beati  erant,  antequam  caderent,  etsi  in  miseriam  casuros  esse 
nesciebant;  erat  tamen  adhuc,  quod  eorum  adderetur  beatitudiniy  si  per 
liberum  arbitrium  in  veritate  stetissent,  donec  istam  summce  beatitu- 
dinis  plenitudinem  tamquam  prcemium  ipsius  permansionis  accipereni: 
idest,  ut  magna  per  spiritum  sanctum  abundantia  charitatis  Dei  ca- 
dere  ulterius  omnino  non  possent,  et  hoc  de  se  certissime  nossent.  —  Ad 
tertium  vero  caput  auctoritatis,  dico  S.  Augustinum  intelligendum 
esse,  non  de  peregrinatione  vise  simpliciter,  quse  fit  per  fidem,  sed  de 
peregrinatione  peecati,  de  qua  loquitur  S.  Petrus  Epistola  1.  c.  4.  No- 
lite  peregrinari  in  fervore,  qui  in  tentationem  vobis  sit.  Vel  dico,  quod 
velit  Angelos  non  fuisse  peregrinantes,  aut  quia  brevissimo  tempore 
post  suam  creationem  comparaverunt  suam  beatitudinem :  sicque  mo- 
dico  tempore  ambularunt  per  fidem,  parum  autem  pro  nihilo  reputa- 
tur:  aut  quia  ipsi  semper  fuerunt  in  cselo  empyreo,  a  quo  nos  elon- 
gati  sumus:  aut  quia  per  peccatum  numquam  a  Deo  recesserunt :  aut 
denique  quia  nuUam  habuerunt  miseriam  sicut  homines.  —  Ad  sanctum 
vero  Bernardum,  respondeo  ipsum  non  assertive,  sed  dubitative  loeu- 
tum,  ait  namque  si  tamen  incredibile  non  putetur,  quae  verba  enm  hae 
in  re  dubium  hsesisse  denotant. 

DiCES  2:  Scriptura  sacra  aperte  signifieat  supremum  saltem  Ange- 
lum  donatum  fuisse  beatitudine  cselesti ;  nam  Ezechiel  28.  sic  primum 
Angelum  praevaricatorem  in  persona  Regis  Tyriorum  alloquitur  :  Tu 
signaculum  similitudinis,  plenus  sapientia,  et  perfectus  decore,  in  de- 
liciis  paradisi  fuisti :  delicii^  autem  paradisi  sunt  amor  beatifieus,  et 
gaudium  de  divina  visione  :  ergo  primus  Angelus  dum  esset  viator, 
cselesti  beatitudine  potitus  est. — Nego  majorem;  per  delicias  namque 
paradisi.  quibus  dicitur  aliquando  fruitus  Lucifer,  non  intelligitur  ipsa 
clara,  et  intuitiva  visio  divinse  essentiae,  sed  Dei  amor  per  charitatem, 
et  cognitio  per  fidem,  necnon  et  omnia  gratiarum  charismata,  quibus 
cum  aliis  Angelis  in  su?e  creationis  exordio  illustratus  fuerat  Lucifer, 
et  qu3e  per  peccatum  perdidit  :  vel  intelliguntur  inferiores  quaedara 
delici?e,  nempe  habitatio  cseli  empyrei,  quod  locus  amoenissimus  est, 
et  paradisus  plenus  delieiis,  in  quo  Lueifer  cum  aliis  Angelis  condi- 
tus  est,  et  a  quo  per  peccatum  fuit  dejectus. 

DiCES  3:  Si  Angeli  omnes  a  suae  creationis  exordio  non  fuerint 
caelesti  beatitudine  donati,  maxime  quia  prius  osse  debuerunt  liberi, 
ut  possent  eam  promereri  :  sed  hsec  ratio  non  oflBcit,  siquidem  Chri- 
stus  Dominus  licet  in  primo  instanti  su?e  conceptionis  secundum  ani- 
mam  beatus  fuerit,  non  minus  mereri  potuit,  igitur  status  beatitudi- 
uis  merito  non  officit.  —  Distinguo  minorem,  meritum  subsistere  po- 
test  cum  statu  br^atitudinis,  quando  non  habet  annexum  periculum 
peccandi,  concedo  :  quando  habet,  nego  :  Christus  autem  non  meruit 
cum  peccandi  periculo,  et  libertate  ad  peccatum,  quse   summe  repu- 


DE  ANGELORUM  BEATITUDINE.  291 

gniat  vit<ioni  beatiflc;e,  quseque  fuit  in  eo  ab  initio  crcationis  cjus  ani- 
inae  :  sed  tantuni  Christus  meruit,  vel  cum  libertate  ad  actuum  mul- 
tiplicationem,  quorum  nullus  determinato  erat  necessarius  ad  implen- 
dum  sibi  prrescriptum  praeceptuin,  quod  tamen  per  singulos  actus 
implebatur:  vel  cum  libertate  ad  obtinendam  a  Patre  dispensationem 
pra^cepti  si  voluisset ;  vel  denique  cum  libertate  ad  varias  circum- 
TStantias,  et  diversa  motiva,  quaj  non  prtEcipiebantur  cum  actibus  sibi 
pniescriptis.  Adde  quod  Angeli  non  sint  hac  in  parte  comparandi  cum 
Christo  Domino,  sed  potius  cum  hominibus  :  ita  ut  quemadmodum 
homines  prius  fuerunt  viatores  quam  coinprehensores,  et  adulti  prius 
ordinati,  ut  per  propriam  cooperationem  liberam,  beatitudinem  possent 
promereri,  nempe  claram  Dei  visionem  per  aetus  fidei,  comprehensionem 
per  actus  spei,  et  per  charitatem  vi«iB  ad  charitatem  patrioe  tendere:  sic 
etiam  Angeli  ita  fuerunt  ordinati ;  adeoque  non  videtur  ipsis  ab  initio 
•concessa  beatitudo  :  ordo  namque  congruus  exigebat,  ut  saltem  per 
aliquod  instans  prius  fuerint  sub  gratia,  et  capaeitate  merendi,  quam 
meriti  prgemium  acceperint. 

Conclusio  tertia.  —  Angeli  creari  potuerunt  in  statu 
BEATiTUDiNis,  si  Deus  ita  ordinasset.  Hsec  cst  Doctoris,  diHt.  5. 
q.  n.  5.,  ubi  ait:  «  Dico,  quod  Boni  potucrunt  in  primo  instanti  esse 
«  beati.  Cujus  ratio  est  ista,  quia  beatitudo  non  potest  inesse  alicui 
«  creaturse  capaci  beatitudinis  nisi  a  Deo  :  ergo  pro  quocumque  in- 
«  stanti  est  beatitudo  possibilis  dari  a  Deo,  et  inesse  creaturae  capaci 
«  illius,  pro  illo  instanti  est  simpliciter  possibilis :  sed  pro  quocumque 
«  instanti  Deus  potuit  illam  dare,  ita  bene  in  primo  sicut  in  secundo, 
«  vel  in  tertio  instanti  :  et  Angelus  bonus  pro  quocumque  instanti 
«  fuit  eapax,  quia  per  naturam  est  imago  Dei,  qua  est  capax  Dei,  et 
«  illam  plenam  habuit  naturam,  et  pcrfectam  in  naturalibus  ;  qua- 
«  re,  etc.  ».  Quibus  verbis  Doctor  aperte  affirmat  Angelos  potuisse  in 
primo  instanti  suse  formationis  revera  esse  beatos  ;  idque,  vel  absque 
sua  cooperatione,  quemadmodum  sanctissima  Christi  Domini  anima, 
quai  independenter  a  sua  cooperatione,  et  ullo  liberi  arbitrii  actu,  sed 
ex  solo  Dei  beneplacito  statim  ac  formata  fuit,  beatitudinem,  claram- 
que  ac  intuidvam  Dei  visionem  obtinuit;  vel  ita  ut  eam  beatitudi- 
nem  sibi  a  Deo  oblatam  cum  libera  suse  voluntatis  acceptatione  illam 
acceperint,  solo  naturas  ordine  servato  inter  hunc  actum,  et  beatitu- 
dinem  ;  qualiter  servatur  inter  contritionem,  et  gratiam,  vi  ejus  tam- 
quain  ultimse  dispositionis  infusam  :  an  autem  eam  quoque  in  primo 
instanti  mereri  potuerint,  dieetur  infra.  Nec  quantum  ad  prsedicta 
ulla  videtur  esse  discutienda  difficultas.  —  Subdit  Doctor,  quod  etiam 
Angeli  potueriut  in  primo  suaj  creationis  instanti  esse  miseri  miseria 
poense,  quse  non  supponit  culpam  ;  Qida.,  inquit,  non  videtur  contra- 
dictio,  quod  in  primo  instanti  jmna  aliqiia  angelicce  naturce  infiiiaset; 
fiubindeque  potuit  etiam  immediate  a  Deo  dari  pro  primo  illo  instanti 
sicut  et  beatitudo:  nulla,  inquam,  quantum  ad  hoe  assignari  potest  con- 
tradictio,  vel  repugnantia  ;  etenim  si  qure  esset,  maxime  vel  physica, 
vel  moralis.  At  non  phijsica,  quia  omnis  oppositio  physica,  qu;ie  esset 
In  primo  instanti  inter  Angelum,  et  poenam,  esse  pariter  deberet  in 
sequentibus  instantibus  :  sed  nulla  fuit  talis  oppositio  in  sequentibus 


292  DE    ANGELORUM    GRATIA. 

instantibus,  quippe  cum  plures  Angeli  fuerint  pcenis  reternis  addicti, 
Non  etlam  moralis^  quia  si  aliqua,  maxime  quia  dedeceret  Deuiii  pu- 
nire  absque  culpa  tam  gravi.  puta  poena  quam  de  facto  patiuntur 
damnati,  quippe  hoc  summe  repugnare  videtur  bonitati  di^inse  ;  sed 
ex  hoc  capite  non  repugnaret,  quia  cum  Deus  sit  Dominus  vitae,  et 
mortis  creaturpe,  potest  pro  libito  ipsius  statum  immutare.  Quod  con- 
firmat  Doctor  auctoritate  sancti  Augustini  3.  De  lib.  arh.  dicentis  : 
Si  Deus  ab  initio  fecisset  hominem  in  jyoena,  non  esset  propter  hoc 
vitiqyerandus  Deus  nec  injustus :  ergo  nec  dedeceret  idem  de  Angelo- 
eonstituere.  Adeoque  nulla  apparet  repugnantia.  cur  Deus  creaturam 
aliquam  non  posset  citra  culpam  poenis  addicere.  ut  fusius  demon- 
strabimus  agendo  de  statu  natura3  pur?e  in  quo  Deus  hominem  creare 
posset,  et  poenis  addicere,  ubi  pariter  solventur  et  qua?  hanc  adver- 
sus  veritatem  possent  objici. 

QU.ESTIO  SECUNDA. 

AN,  ET  QUALEM  GRATIAM  HABUERINT  ANGELI. 

NoTANDUM  1.  Nomine  graticB  nos  hic  intelligere,  non  solum  do- 
num  seu  beneficium  divinum  ex  vi  solius  creationis  aut  natura?  rei 
non  debitum;  sed  qualitatem  illam  supernaturalis  ordinis  qua  rationalis 
ereatura  rectificatur,  completur.  et  elevatur  ut  possit  aliquem  actum 
supernaturalem  Deo  gratum  producere,  vel  in  supernaturali  statu  con- 
stitui,  etenim,  inquit  Seraphicus  Doctor  in  2.  dist.  4.  q.  2.  ad  tertium.. 
«  gratia?  nomen  tripliciter  usurpatur:  uno  enim  modo  gratia  dicitur  com- 
«  muniter,  prout  comprehendit  quidquid  naturalibus  est  superadditum  ; 
«  naturalibus,  inquam.  qua?  sunt  de  essentiali  rei  constitutione,  sicut 
«  dicitur  ex  gratia  habere  bonum  ingenium,  bene  legere,  bene  cantare 
«  et  alia  huiusmodi.  Alio  modo  dicitur  quod  superadditum  est  libera 
«  arbitrio  ad  rectitudinem  faciens,  et  disponens;  sic  virtutes  naturales,. 
«  sicut  innocentia.  humilitas,  et  pietas  dici  possunt  gratia.  Tertio  modo, 
«  quod  est  superadditum  tamquam  rectificans,  et  complens,  et  elevans,^ 
«  et  haec  dicitur  gratia  gratuin  faciens,  quia  hominem  facit  acceptum 
«  Deo,  quia  ipsi  conformem  efficit.  »  De  gratia  auteui  hac  in  posteriori 
acceptione  sermo  est  in  prgesentiarum. 

NoTAXDUM  2.  Gratiam  Angelis  multipliciter,  maxime  vero  quatuor 
modis,  videri  necessariam:  Primo.  quidem  grcdia  prcRdesti nationis  opus 
fuit  eis,  cum  enim  beatitudo  supernaturalis  seque  Angelis  ac  homini- 
bus  sit  naturaliter  indebita.  gratijs  beneficium  fuit,  et  donum  naturse 
non  debitum,  quod  Deus  ex  beneplacito  Angelos  ad  finem  superna- 
turalem  ordinaverit;  nec  eos  in  statu  naturse  pume  deseruerit.  Hine 
Conc.  Viennense  in  Clemeutina  Ad  nostrum,  De  hcereticis,  merito  defi- 
nivit  naturam  inteliectualem  (idest  Angelos  aeque  ac  homines)  non 
esse  naturaliter  beatam  :  et  censura  Pii  V.  et  Gregorii  III.  contra  Mi- 
ehaelem  Bajum,  statuitur  homineni  adhuc  integrum,  et  Angelos  de- 
buisse  elevari  per  dona  supernaturalia,  ut  mererentur  vitam  geternam, 
—  Secundo,  opus  habuerunt  gratia  jyrceveniente  atque  concomitante,  si- 
quidem  Deus  Angelos  pra^destinavit  ad  beatitudinem  consequendam  per 
media  convenientia,  idest,  per  proprios  actus  liberos,  et  morales:  media 
autem  convenientia  debent  esse  fiui  proportionata :   subindeque   eum 


DE   ANGELORUM    GRATIA.  293 

beatitiido  sit  ordinis  supernaturalis,  ut  ad  cavn  possent  Angeli  sese 
disponere,  neeessaria  fuit  eis  gratia  praeveniens,  seu  auxiliura  speeiale 
illuniinatiouis,  et  pitie  motionis,  quo  Deus  intell.^ctum  et  voluntatem 
priBvenit  ad  ejusmodi  actus  liberos  conversionis  acfcualis  in  Deum  exer- 
<iendos:  tum  etiam  g-ratia  concomitans,  et  physice  cooperans  in  ipso 
exercifcio  acfcus  libM*i  supernaturalis  consensus  voeationem,  ut  do^et 
S.  Augustinus  lib.  12.  JDe  Clvitate  Dd  c.  9.  affirmans  gratiam  excitan- 
tem,  et  cooperantem  fuisse  sanetis  Ang-elis  nesessariam  ut  D30  araore 
•casto  adhaererent.  —  Tertlo,  ut  essent  sancti,  et  justi  opus  habuerunt 
gratia  saiictificante,  seu  habituali  quse  infert  specialem  inhabitationera 
Spiritus  sancti:  Saiictificatioemmyin.qu.it  S.  Basilius  lib.  Ds  Spirita 
sancto  cap.  16.,  non  est  absque  Spiritu:  nec  ccelorum  virtutes  suapte 
natura  sanctce  sunt;  et  S.  Augusfcinus  supra  laudatus  docet  d^  An- 
gelis  seque  ac  de  hominibus  intelligendum  esse  illud  Pauli  ad  Ro- 
manos  5.  Charitas  Dei  diffusa  est  in  cordibus  nostris  per  Spiritum  san- 
c.tum  qui  datus  est  nohis.  —  Quarto  denique  Angeli  boni,  ut  malis  ca- 
d^ntibus,  starent  i?i  gratia,  et  ut  sollicifcantibus  ad  perduellionem  re- 
sisterent,  gratia.  perseverantice  opus  habuerunt,  ut  docet  S.  Fulgantius 
libro  De  Fide  cap.  3.  et  lib.  2.  ad  Thrasimundum  cap.  3.  dicit  eam- 
dcnn  g-ratiam  operari  in  homine  ut  resurgat,  quse  in  Angelo  operata 
est  ne  caderet,  quod  etiam  docet  Beda  in  Psalmum  32.  exponens  il- 
lud :  Verbo  Domini  cceli  firmati  sunt,  etc.  ubi  ait,  quod  Coelestes  exer- 
citus  Cheruhim  ac  Seraphim,  prcevaricante  Diabolo,  perstiterunt,  non  ex 
-se,  sed  ex  Domino  Patre,  et  Verbo  ejus  h'abueru)it :  et  non  pars  virtutis, 
.sed  omnis  virtus  eorum  est  spiritu  oris  ejus.  Hic  autem  tantura  sermo 
est  de  gratia  habituali,  et  sanctiflcante,  an  videlicet  Angeli  eam  habue- 
rint  in  prirao  instanti  creationis. 

NoTANDUM  3.  Circa  prsesentis  difficultatis  resolutionem  duas  maxime 
esse  auctorum  Sententias.  «  Fuerunt  enim  aliqui,  ait  Seraphicus  Doctor 
«  loco  sujyra  laudato,  dicentes,  quod  Angeli  omnes  creati  sunt  in  gratuitis 
«  gratum  facientibus,  et  ratio  quoe  movit  eos  fuifc  haec,  ex  parte  Dei 
«  nempe  perfecta  liberalitas,  et  ex  parte  creaturse  idoneitas  :  quia  enim 
«  ab  instanti  creationis  erant  vasa,  et  reeeptacula  munda,  et  Deus  esfc 
«  proraptus  suam  gratiam  impertiri,  nisi  habeat  obstaculum  ex  parte 
«  suscipientis,  non  diraisit  Deus  illa  ad  momentum  vacua;  sed  statira 
«  ut  condidit,  gratia  illustravit,  et  talia  debuerant  de  manu  Dei  exire 
«  receptacula,  ut  statim  essent  prompta  in  bonum  usura.  Unde  sicut 
«  probabiliter  conjiciunt  aliqui,  quod  Deus  fecerit  arbores  plenas  fru- 
«  ctibus,  et  alia  in  statu  nobilissimo  et  perfectissimo :  sic  etiara  na- 
«  turara  Angeli  ornaverit  gratia  a  sui  conditione,  quse  in  prirao  usu 
«  bono  sine  victoria  erat  perpetuanda,  et  in  priraa  deordinatione  per- 
«  petualiter  amittenda  ».  Hgec  est  una  positio,  et  satis  videtur  consona 
SS.  Patrum  auctoritatibus.  Hanc  autera  sententiara  docet  S.  Thoraas 
quiBst.  2.  arfc.  3.  — «  Fuerunt  etiam  alii,  qui  dixerunt  Angelos  non 
«  habuisse  gratiam  gratura  facientera  ab  instanti  creationis,  sed  post : 
«  et  ratio  quse  eos  raovit  est  dispositio  angelicae  naturse,  quae  fertur 
«  in  id  quod  app'^tit  sine  retardatione.  Unde  sicut  ex  conversione  ad 
«  raalum  ita  profunde  conversi  sunt,  ut  non  possent  redire;  sic,  imo 
«  multo  magis  ex  conversione  ad  bonum ,  sive  ex  habilitate,  ita  bono 
«  totalitsr  adhsesissent,  si  gratiam  habuissent,  quod  nuraquara  lapsi  es- 


294  DE   ANGELORUM    GRATIA. 

«  sent.  Unde  non  videtur  aliquo  modo  probabile,  quod  Lucifer  habuerit 
«  gratiam,  et  si  ipse  non  habuit  cum  inter  caeteros  ess?t  excelsus,  a 
«  majori  arguitur.  nec  alios  habuisse  a  sui  origine.  Hanc  positiouem 
«  videtur  acceptare  Magister,  eamque  communiter  tenent  Doctores  et 
«  ita  huic  tamquam  probabiliori  et  communiori  concordant.  »  Ita  Sera- 
phieus  Doctor;  ita  pariter  docent  Hugo  a  S.  Victore  lib.  1.  De  Sacram. 
par.  5.  c.  29.  Henric.  Gand.  4.  quaest.  10.  —  Quibus  constat  eum  hae 
in  re  omnino  esse  probabilem,  nec  alterutram  sententiam  aperte  do- 
cere.  Talis  pariter  fuit  Subtilis  Doctor,  qui  utramque  sententiam  pro- 
babilem  existimat,  dist.  5.  q.  1.  ubi  asserit  tantum  omnes  Augelos. 
aliquando  iuisse  in  gratia  :  an  vero  creati  fuerint  in  gratia  sanctifi- 
eante,  vel  in  puris  naturalibus,  ita  ut  postmodum  ipsis  gratia  sancti- 
ficans  collata  fuerit,  non  detfrminat :  sed  dicit  num.  7.  tantum,  quod 
ponere  Angelos  creatos  fuisse  in  puris  naturalibus,  necesse  est  tune 
ponere  quatuor  moras,  ita  quod  omnes  in  prima  mora  fuerunt  in  puris 
naturalibus;  in  secunda  omnes  in  gratia,  et  meruerunt  boni,  et  raali 
demeruerunt:  in  tertia  boni  perseveraverunt  in  >)ono.  et  mali  in  malo; 
in  quarta  et  isti,  et  illi  fuerunt  in  termino;  et  ista  ultima  via  de  qua- 
tuor  moris  salvat  plures  status  in  eis,  et  plures  affirmativas  auctori- 
tates.  Quse  pluralitas  morarum  si  non  placeat,  quia  non  habet  neces- 
sitatem  evidentem,  saltem  tres  moras  probabile  est  pouere,  in  quarum 
prima,  inquit  num.  6..  omnes  creati  sint  in  gratia,  et  sint  uniforines; 
in  secunda  fuerunt  diformes,  scilicet  boni  meruerunt,  et  mali  deme- 
nierunt;  in  tertia  omnes  fuerunt  in  termino,  scilicet  boni  in  beatitu- 
dine,  et  mali  in  pceua.  Ita  Doetor.  His  prsemissis,  quatuor  maxime 
hic  sunt  resolvenda  :  prhmnn,  quod  omnes  Angeli  sive  boni,  sive 
mali  habuerunt  aliquando  gratiam  sanctificantem  :  Secundum^  quod 
probabilius  sit  eos  in  gratia  sanctiflcante  creatos  fuisse :  Tertium,  quod 
ciui  pra^stantioris  sunt  natura}  uberiorem  gratiam  acceperint. 

Conclusio  prima.  —  Certum  est  omnes  Angelos  aliquando 

EXPERTES  FUISSE  UMNIS  CULP.E,  ET  IN   STATU    GRATUE    SANCTIFICANTIS- 

EXTiTissE.  Haec  modo  communis  est  apud  Theologos,  et 

Probatur  primo :  si  aliqui  Augelorum  gratiam  sanctificaiitem  ali- 
quando  non  habuerunt,  maxime  Lucifer  cum  suis  perduellibus  As- 
seclis:  sed  ita  non  est:  ergo,  etc.  Major  constat,  cum  enim  boni  Au- 
geli  non  fuerint  creati  in  statu  beatitudinis  supernaturalis,  ut  supra 
probatum  est,  sed  eam  suis  nieritis  obtinueriut,  ut  constabit  infra, 
haud  dubium  est  eos  aliquamdiu  stetisse  in  gratia  habituali,  et  san- 
ctificante,  quo  in  statu  possent  ill;im  beatitudineni  promereri.  Pro- 
batur  minor  ex  Scriptura  sacra:  Primo  quidem  ex  illo  Isai^  14.  Quo- 
modo  cecidisti  de  ccelo  Lucifer,  qui  mane  oriebaris.^  etc.  ubi  licet  ad 
litteram  sermo  sit  de  Nabuchodonosor  Rege  Babylonis,  tamen  in  sensu 
mystico  de  Lucifero  principe  perduellium  Angelorum  intelligunt,  non 
solum  Origenes  lib.  periarchon  cap,  2.  et  Tertullianus  lib.  5.  adversus 
Marcionem  cap.  17.,  sed  etiam  Athanasius  lib.  De  Pa.ssione  Christi: 
Hieronymiis  in  cap.  14.  Isai«,  Amhros.  in  Psal.  118.  necnon.  et  Au- 
gust.  lib.  3.  De  Doctr.  Christ.  cap.  37.  Licet  etiam  hsec  verba  inuuant 
Luciferi  lapsum  e  cselo,  in  quo  cum  caeteris  Angelis  creatus  fuit,  nihi- 
lominus  tam  o-ravis  interros-atio,  et  admiratio  videtur  significare  casum 


DE    ANGELORUM    GRATIA.  295 

non  tantum  a  cselo  materiali,  sed  ex  eniinenti  quadam  dignitate,  et 
excellentia,  non  quidem  naturali,  quam  non  amisit,  sed  supernatu- 
rali,  et  gTatiae,  qua  pcr  peccatum  spoliatus  est.  —  Probafur  secundo 
eadem  minor,  ex  illo  Ezechielis  i^8.  Tu  sujnacidum  shniUtudlnis  sa- 
pientia,  et  perfectus  decore,  in  deliciis  Paradisi  Dei  fuisti,  omnis  lapis 
2?retiosus  operimentum  tuum...  in  medio  lapidum  iynitorum  amhula- 
sti,  perfectus  in  viis  tuis  a  die  conditionis  tuce,  donec  inventa  est  ini- 
quitas  in  te.  Quse  verba  licet  ad  litteram  dicta  sint  de  Rege  Tyri,  ta- 
mcn  de  daemone  Angelorum  rebellium  principe  intelliguntur  passim 
a  sanctis  Patribus,  Ambros.  ]ib.  De  Paradiso  cap.  2.,  Hieron.  in  hunc 
locum  Ezechielis,  August.  lib.  11.  De  Genesi  ad  litt.  cap.  2o.,  Cyrillo 
lib.  3.  in  Joannem  cap.  29.  et  recentioribus  Intcrpretibus,  qui  com- 
muniter  ponderant  primo  verba  illa,  tu  signaculum  similitudinis 
Dei,  scilicet  cum  singulari  excellentia.  Unde  Gregorius  lib.  32.  Morcd. 
cap.  18.  Quid  doni  non  habuit,  si  siynaculum  Dei  sirnilitudinis  fuitf 
Secundo  per  verba  illa,  in  medio  lapidum  iynitorum^  intelligunt  san- 
cfcos  Angelos  charitate  flagrantes  et  ignitos,  ut  sanctus  Augustiuus 
lib.  11.  De  Civit.  c.  15.  Atque  adeo  Luciferum  in  medio  eorum  po- 
situm  instar  Regis  stipati  Aulicis,  quando  inter  eos  ambulat  eodem 
igne  flagrare.  Tertio  verba  illa,  plenus  sapientia^  et  perfectus  decore, 
et  perfectus  in  viis  tuis,  donec  inventa  est  iniquitas  in  te,  probabiliter 
signlficant  perfectionem,  et  justitiam  supernaturalem ,  a  qua  dsemon 
excidit,  naturalia  enim  dona  non  soleut  in  Scriptura  tantopere  exag- 
gerari.  —  Probatur  tertio  eadem  7ninor,  ex  illo  Judai  cap.  6.  Anyelos, 
qui  non  servaverunt  suum  principatum,  sed  dereliquerunt  suum  domi- 
cilium  in  judicio  magni  diei  vinculis  ceternis  sub  caligine  reservavit. 
Quamquam  enim  nonnulli  recentiores  Interpretes  hunc  textum  expli- 
cent  de  principibus  in  terra  promissionis  dominantibus,  quos  dicunt 
fuisse  reservatos  in  seternum  judicium,  eo  quod  non  servaverint  sibi 
creditum  principatum,  a  Deo  concessam  regiam  dignitatem ;  nihilo- 
minus  communior  et  verior  interpretatio  est  de  dnemQnibus ,  quos 
constat  privatos  fuisse  principatu,  non  quidem  naturali,  neque  seien- 
tiis,  et  similibus  donis  naturalibus,  secundum  quoe  est  naturalis  su- 
bordinatio  inter  malos  Angelos.  Neque  etiam  fuerunt  Cselo  exclusi, 
et  privati  jure  incolarum  cselestis  domicilii,  nisi  propter  peccatum, 
et  amissionem  gratise  supernaturalis,  cui  hsereditario  jure  debetur 
gloria. 

Hsec  eadem  veritas  probatur  ex  sanctis  Patribus,  quorum  pluriini 
affirmant  Angelos  aliquando  liabuisse  gratiam,  quam  dremones  per 
peccatum  perdiderunt.  Ita  S.  Cyprianus  lib.  De  zelo,  et  livore  in  initio, 
ubi  affirmat  dcemonem  aliquando  fuisse  Deo  accepfum,  et  charum ;  (t 
Basilius  Epistola  141.  in  qua  de  Spiritu  sancto  disputans,  non  ejus- 
dem  lllum  esse  cum  Angelis  naturae,  conditionisque  sic  ostendit:  Af 
neque  mutabilem  illius  substantiam  unquam  audebis  dicere,  si  ad  na- 
turam  contrarice  Virtutis  respicias,  cptm  sicut  fulyar  cccidit  de  Cceln, 
aique  a  vera  vita  excidit,  propterea  quod  adventitiam  virtuiem  habuit, 
et  malam  vitam  consecuta  mutatio  est.  Itaque  cum  ab  unitate  recc^:- 
sisseJ,  et  anyelicani  diynitatem  abjecissct,  diabolus  a  moribus  appellafus 
est :  postquam  prior  ille,  ac  f)eatus  hahitus  extinctus  est,  et  huic  oppo- 
sita  vis  accensa.  Idem  docet  S.  Hieronvmus  in  ilhid  Ose?c  3.  :  Ef  dl- 


296  DE    ANGELORUM    GRATIA. 

ligunt  cinacia  uvarum,  ubi  addit:  Qucb  vina  non  habant^  et pristinam 
gratiam  perdiderunt,  sicut  doernones,  qui  lapsi  de  propria  dignitato, 
et  antiquce  gratice  possidentes  aridi  sunt.  Sed  omniuin  optime  S.  Au- 
gustinus,  qui  licct  in  aliquot  loeis  dubius  videatur,  alibi  tamen  id 
affirmat,  ut  lib.  12.  De  Civit.  cap.  9.  circa  medium,  ubi  ait  Deum 
creasse  Angelos,  simul  in  eis  condendo  naturam,  et  largiendo  gra- 
tiam.  Unde,  iuquit,  sine  bona  voluntate,  hoc  est  Dei  amore,  nunquam 
sanctos  Angelos  fuis.se  credendum  est,  illi  autem  qui  cum  honi  creati 
essent,  tamen  mali  sunt,  mala  propria  voluntate,  quam  bona  natura 
non  fecit,  nisi  quando  a  bono  sponte  defecit;  et  mali  causce  non  sit 
bonum,  sed  defectus  a  hono:  aut  minorem  acceperunt  amoris  divini 
grcdiam,  quam  illi,  qui  in  eadem  perstiterunt :  aut  si  utrique  honi 
cequcdifer  crecdi  sunt ,  istis  mala  v:oluntate  cadentibus,  illi  amplius 
adjuti  ad  eam  beatitudinis  plenitudinem,  unde  se  numquam  casuros 
certissimi  fierent,  pervenerunt.  Favet  etiam  Concilium  Braccharense 
primum  Canone  7.  cujus  verba  haec  sunt:  Si  quis  dicit  diaholum  non 
fuisse  prius  Angelum  bonum  a  Deo  factum,  ancdhema  sit. 

DiCEs:  Qui  nugquam  habuit  charitatem,  nec  gratiam  habuisse  di- 
cendus  est.  Omnis  enim,  inquit  S.  Joannes  epistola  prima  cap.  3.,  qui 
non  diligit,  manef  in  morte :  sed  dremones  nusquam  charitatem  ha- 
buerunt.  —  Probcdur  primo,  ex  Joanne  Papa  in  epistola  ad  Isaae  Sy- 
racusanum ,  ubi  de  d^emone  ait:  Dolet  satis,  et  erubescit  charitatem, 
quam  in  ccelo  habere  nequivit,  homines  consfajifes  ex  lutea  natura  te- 
nere  in  terris:  sed  homines  tenent  in  terris  charitatem  qua  justifieantur 
apud  Deum :  ergo  d?emones  illam  in  c?elis  habere  nequiverunt.  — 
Deinde  S.  Gregorius  lib.  32.  Moral.  cap.  23.  expendens  illud  Eze- 
chielis  c.  28.  Aurum  opus  decoris  tui,  et  foramina  tua  in  die  qua  con- 
clitns  es,  prceparcda  sunt ;  per  aurum,  sapicntiam  daemonis  intelligit : 
per  foramina  vero  capacitatem  charitatis,  qua,  inquit,  si  repleri  vo- 
luisset,  stantibus  Angelis  famquam  positis  in  Regis  oniamento  lapicli- 
bus,  inhcerere  potuisset.  Unde  concludit:  Habuit  ergo  foramina ,  secl 
2)er  superhice,  vifium,  charitcdis  auro  non  sunt  repleta.  Quam  utique 
sententiam  sequitur  Rupeiirus  lib.  1.  De  operihus  Trinitatis  c.  28.  ubi 
de  da^mone  ait :  Durum  est  hic  asserere  illum  iwn  fuisse  perfectum, 
clurius  aufem  affirmare  illum  hahuisse  unquam  in  se  Creatoris  dile- 
ctionem  sine  qua  nulla  est  perfectio  viarum.  Nam  et  si  Propheta  pt^ce- 
dictus  dixif:  auram  opus  decoris  tui,  et  foramina  tua  iu  die  qua  eon- 
ditus  es  praeparata  sunt,  non  tamen  et  hoc  dixit,  vel  nullo  modo  signi- 
ficcd,  cpiod  ejusdem  foraminibus  auri  ligaturam  recepit;  quia  videlicet 
cum  sit  rcdionalis  creatura,  idique  ijigenium,  intellectum,  et  memoriam 
habuif,  quibus  quasi  foj^amijiibus,  spiintum  ajnoris  Dei,  quod  est  aui^um 
optijjiujii,  j-ecipere  cum  dehuisset,  supej^he  j^ecusavit.  Quibus  constat  dia- 
bolum  non  liabuisse  unquam  Creatoris  dilectionem,  subindeque  nec 
gratiam.  qune  aut  charitas  est,  aut  charitati  indivisiin  conjuncta.  — 
Nego  minorem,  et  ad  primara  ejus  probationem  dico  cum  Glossa  ca- 
nonica,  illa  verba  Joannis  Papse  intelligenda  esse  de  perseverantia 
finali  in  charitate.  quam  diabolus  habere  non  potuit:  non  quod  revera 
non  potuerit  illam  reeipere,  sed  quia  jam  receptam  retinere  non  voluit, 
et  idcirco  maxime  dolet.  quod  illam  homines  obtineant,  et  constanter 
servent.  Vel  dico  particulam  Jiequivit,  significare  irapotentiam  habendi 


DE   ANGELORUM    GRATIA.  297 

post  lapsum,  idcst  reeuperandi  charitatem,  vel  propter  suam  in  malo 
proposito  obfirmationem,  vel  propter  defectum  vocationis  ad  pcBniten- 
tiam  supernaturalem,  sine  qua  recuperari  non  potest.  Unde  etiam  in 
quibusdam  exeniplaribus,  loco  verbi  prseteriti  neqaivlt ,  leg'itur  prae- 
sens,  neqidt.  Vel  denique  dico  daemonem  dolere,  quod  nequiverit,  non 
absolute,  vel  antecedenter,  sed  consequenter  ex  inconstantia,  et  vitio 
suse  voluntatis,  habere  perseverantem  charitatem,  quam  videt  multos 
homines  lutea  licet  natura  constantes,  ct  longe  fragiliores,  firmiter 
tenere.  —  Ad  S.  Gregorium,  dico  ipsum  debere  intelligi  de  charitate 
non  simpliciter  sed  aucta  per  merita,  ut  indicat  etiam  verbum  replerl; 
vel  etiam  de  charitate  consummata  per  beatitudinem,  et  gloriam,  ac 
subinde  loquitur  de  capacitate  proximx  ad  eam  charitatem  consum- 
matain,  qua?  capacitas  non  est  per  solam  naturam,  sed  per  charitateni 
viatoris.  Quod  autem  ita  debeat  intelligi  inde  liquet,  quia  alias  sibi 
contradiceret,  nam.  c.  18.  ejusdem  libri,  expendens  haec  verba  Eze- 
chielis :  In  medlo  lapidnm  ignitoritm  perfectus  amlmlaHti,  illa  verba 
interpretatur  de  Lucifero,  quf^m  testatur  conditum  fuisse  in  chari- 
tate :  Quia,  inquit,  inter  Angelorum  choros,  charitatis  igne  succensns, 
clarus  gloria  conditionis  extitit.  Similiter  exponi  posset  Rupertus:  vel 
dicendum  cst  illum  contrariam  sententiam  secutum  fuisse,  quse  nunc 
improbatur  a  Theologis. 

DiCES  2:  Qui  ab  initio  suse  formationis  peceavit,  nec  poenituit, 
gratiam  sanctiticantem  non  habuit:  sed  ita  est  de  dEemone,  ut  pro- 
batur  primo  ex  Joannis  3.  Qui  facit  peccatum,  ex  diabolo  est,  quia  ab 
initio  diabolus  peccat.  Et  cap.  8.  Christus  Judaeos  sibi  adversantes 
alloquens  diccbat:  Vos  ex  Patre  diabolo  estis,  et  desideria  patns  ve- 
stri  vultis  facere:  ille  homicida  erat  ab  initio,  et  in  veritate  nonstetit; 
hoc  est,  non  extitit,  verbum  enim  stare,  in  Scriptura  frequentius  usur- 
patur  pro  esse,  vel  existere;  sie  sceundae  ad  Corinth.  3.  In  ore  duo- 
rum,  vel  trium  stabif  omne  Verbum,  hocester/^;  sequitur  ergo,  quod 
diabolus  gratiam  sanctificantem  nusquam  habuit.  —  Nego  minorem, 
et  ad  primum  contextum  dico  illius  sensum  esse,  vel  quod  diabolus 
ab  initio  mundi  moraliter,  et  non  mathematice  sumpto  peccave- 
rit,  hoe  est  paulo  post  suam  formationem :  vel  quod  deinceps  perti- 
naciter,  et  continuo  peccaverit,  ex  eo  quo  semel  peccare  coepit.  Ad 
posteriorem  vero  textum,  dico  revera  quidem  diabolum  ab  initio 
mundi  moraliter  sumpto  ess3  reum  homicidii,  quippe  non  solum  Cai- 
num  ad  Abelis  fratricidium  impulit,  sed  etiam  ejus  invidia  mors  in- 
troivit  in  orbem  terrarum  propter  peceatum  primi  Parentis  ejus  ten- 
tatione  commissum,  quocirca  merito  Christus  Judseis  sibi  mortem  in- 
ferre  conantibus  dixit,  illos  esse  ex  Patre  diabolo,  eo  quod  diaboli  sa^vi- 
tiam  imitarentur.  Non  itaque  inde  colligitur  daemones  gr&tiam  saneti- 
fieantem  nusquam  habuisse,  imo  eontrarium  ex  posterioribus  verbis 
elieitur;  siquidem  diabolus  dieitur  in  veritate  non  stetisse,  nam  licet 
verbum  sto  intcrdum  in  Seriptura  idem  signifieet,  ac  existo,  frequen- 
tius  tamen  stabilitatem,  et  permanentiam  in  aliqua  re  inchoatam,  vel 
in  aliquo  bono  ineoepto  designat,  maxime  vero  hoc  loco.  Quod  utique 
confirinatur  ex  illo  Jobi  4.  Ecce  qui  serviunt  ei  non  sunt  stabiles,  et 
in  Angelis  suis  reperit  pravitatem:  dicuntur  enim  daemones  non  fuisse 
stabiles,  quia  non  perseveraverunt  in  gratia,  quam  aeceperunt :  quod 


298  DE   ANGELORUM    GRATIA. 

utique  significat  Christus  dicendo  diabolum  in  veritate  non  stetisse; 
hic  autem  veritas  Innocentiam,  et  sanctitatem  significat,  quemadmo- 
duni  et  in  illo  4.  Keg'um  cap.  20.  ubi  dixit  Ezechias,  Memento  quod 
ambulaverim  coram  ff-  in   rfritate, 

Conclusio  secunda.  —  Probabilius  est  Angelos  omxes- 

IN  PUIMO    8L'.i:    CREATIONIS    IXSTAXTI    ORATIAM    SAXOTIFICAXTEM   EXCE- 

pissE.  H?ee  pariter  communior  nunc  est  apud  Theolog'os,  et 

Probatur  Primo  ex  illo  Ezechielis  23.  ubi  de  Lucifero  sub  fig'ura 
Kegis  Tyrii  dicitur:  Perfectus  in  viif^  tuis  a  die  conditionis  tuce,  donec 
inventa  est  iniquitas  in  te.  Hanc  veritat^m  expresse  docet  S.  Augiist. 
lib.  12.  De  Civitate  Dei  c.  9.  ubi  cum  dixisset,  ut  superiori  Conclu- 
sione  retulimus.  Deum  creasse  Angelos,  simul  in  eis  comlendo  natu- 
ram,  et  largiendo  gratiam :  de  bonis  Angelis  subjungit:  Unde  sine  hona 
voluntate,  hoc  est  Dei  amore  ^  numquam  sanctos  AngHos  fuisse  cre~ 
dendum  est.  De  malis  autem :  Isti  qui  cum  boni  creati  ejisent,  mali 
sunt,  aut  minorem  dcceperunt  divini  amoris  gratiam  quam  illi ,  qui 
in  eadem  perstiteruni ;  aut  si  utrique  boni  cequcdit^r  crecdi  sunt,  istis 
mala  voluntcde  cadentibus,  illi  amplius  adjuti,  cul  eam  Ijecditudinis 
plenitudinem ,  unde  se  numqiuim  casuros  certissimi  fierent,  perven^- 
runt.  —  Secundo  Basilius  in  Psalmum  32.  yihil  sanctum  est,  sine  Spi- 
ritus  sancti  2yrce.sentia ,  Angelos  namcjue  ex  nihilo,  ut  essent,  Vprbum 
opifex  omnium  rondidit,  sanciifica.tionem  vero  simul  illis  impendit 
Spiritus  sanctuH:  non  enimin  infantili  stcdura  sunt  creati,  deinde  pau- 
latim  exercitcdi  atcpie  perfecii  spiritus  susceptione  digni  habiti  ^unt: 
sed  in  ipsa  constitutione,  et  quasi  quadam  conspersione  suce  suJjstantice 
simul  infusam  habuere  sanctitatem.  Quod  item  de  malis  Angelis  postea 
docet.  —  Tertio  Gregorius  libro  27.  Moral.  eap.  23.  Virtutes  Angelicce, 
qucB  in  divino  amore  fixce  perstiterunt,  hoc  in  munere  retributionis  oc- 
ceperunt,  uf  in  contemplatione  Conditoris  sine  felicitatis  fine  perm/j- 
necint,  ef  in  hoc  cpi.od  sunt  conclitce^  ceterna  stahilitatr  suhsistant. 

Probatur  ratione:  Angeli  enim  non  fuerunt  creati  in  minori  per- 
tectione  quam  primus  homo:  sed  tatentui'  omnes  Theoiogi  Protopa- 
rentem  in  justitia  originali  fuisse  conditum.  Primo  quia  id  videtur 
insinuare  Tridentinuin  sessione  .5.  ubi  dicit:  Adam  per pecuxitum,  ju- 
stitiam,  et  sanctitatem  perdidisse  in  cpia  fuerat  constitutus.  —  Secundo 
quia  id  aperte  docet  Anacletus  Papa  ep.  1.  dicens:  Hominem  ideo  dici 
conditum  ad  imaginem  Dei.  quixi  in  sui  creatione  gratiam.,  et  cceteras 
habuit  virtutes.  Tertio  quia  id  Scriptura  non  obscure  t'Statur,  dum 
ait  Eccles.  7.  Deus  fecit  hominem  rectum,  rectitudo  enim  in  Scriptura 
gratiam  et  sanctitatem  significat.  —  Denique,  quia  filii  qui  ex  Adamo 
nati  fuissent,  si  ille  in  statu  iunocentise  perseverasset.  gratiam  quasi 
congenitam  habuissent:  ergo  et  ipse  Adam,  qui  erat  ipsorum  caput, 
et  exemplar.  illam  a  principio  sure  conditionis  habuit.  —  D.einde,  Deus 
pronior  est  ad  miserendum  quam  ad  daranandum  :  sed  Angelos  creavit 
eo  in  statu  ut  illico  possent  demereri ,  adeoque  damnari:  ergo  eos 
etiam  producere  debuit  in  statu  in  quo  poterant  mereri,  subindeque 
in  st^tu  gratise  sanctificantis.  quae  est  meriti  principium.  —  Deuiqup, 
Deus  a  principio  condidit  Angelos  omnes  propter  finem  supernaturalemy 
et  sub  convenientissima  providentia  ad  consequendum  illum:  sed  con- 


DE   ANGELORUM    GRATIA.  299 

venieiis  proAideiitia  postulat,  ut  cuique  rei  medium  necessarium  tri- 
buatur  ad  sibi  debitum  finem  assequendum:  ergo  cum  gratia  sancti- 
fieans  sit  maxime  necessaria  ad  beatitudinem  promerendam,  congruum 
fuit  ut  il]am  Deus  Angelis  omnibus  statim  ab  initio  largiretur.  Con- 
gruum,  inquam,  fateor  enim  ad  hanc  veritatem  suadendam  nullam 
rationem  demonstrativam  suppeditari  posse,  cum  res  de  facto  ex  mera 
Dei  voluntate,  et  iiberalitate  pendeat. 

Ob.jicies  1.  Ulud  cap.  4.  Jobi,  nam  ubi  legimus ,  quod  Dcm  in 
Angelis  reperit  jyrcivitatem,  m  Haebrseo  habetur,  in  Angelis  sids  non 
posuit  laudevi  vel  lucem:  sed  gratia,  et  justitia  in  sacris  litteris,  ap- 
pellatur  lumen,  et  lux,  juxta  illud  primse  Petri  2.  Vocauit  eos  in  ad- 
mirabile  lumen  suumi:  et  S.  Paulus  plerumque  justos,  filios  lucis  ap- 
pellat  dicens:  FJratis  aliquando  tenebrce,  nunc  autem  lux  in  Domino. — 
Confirmatur  ex  eo  quod  S.  Aug'ustinus  lib.  1.  De  Genesi  ad  litt.  cap.  9. 
dicit:  Angelicam  creaturam  primo  factam  fuisse  informem,  et  ccelum 
dictam:  deinde  formatam  fuisse,  et  lucem  appellatam:  ergo  Angelus 
ab  initio  gratiam  sanctificantem  non  obtinuit.  —  Kespondeo ,  quod 
etsi  praefatus  textus  Jobi  interpretetur  de  laude  vel  luce;  non  pro- 
pterea  ofhciet  veritati  Conclusionis,  siquidem  significavit  Angelos  non 
habuiss3  laudem,  vel  lucem  consummatam  et  perfectam,  qualem  ha- 
bent  beati  Angeli,  qui  idcirco  ab  eodem  cap.  38.  dicuntur  Astra  ma- 
tutina  Deum  laudantia .  —  Ad  sanctum  autem  Augustinum  dico,  equi- 
dem  ipsum  hac  in  decernenda  veritate  pluribi  videri  ancipitem  et  du- 
bium;  nihilominus,  quoniam,  ut  supra  diximus,  eamdem  veritatem 
alibi  constanter  edocet;,  benigne  interpretandus  est,  ne  sibi  contrarius 
appareat.  Dico  igitur,  quod  quando  affirmat  Angelos  prius  fuisse  iu- 
formes  quam  formatos,  intelligit  vel  de  sola  prioritate  natur«,  non 
temporis :  vel  quod  judico  probabiiius,  loquitur  de  informitate  per  ca- 
rentiam  visiouis  beatiiicse  ac  luminis  gloria,  quae  duratione  beatitu- 
dinem  praecessit. 

DiCBS  2:  Si  omnes  Angeli  fuissent  in  gratia  sanc<^ificante  creati, 
nuUus  eorum  cadore  potuisset :  sed  falsum  consequens :  ergo  et  ante- 
cedens.  Minor  constat,  daimones  enim  lapsi  sunt.  Probatur  autem  se- 
quela  majoris:  si  in  gratia  sanctificante  creati  fuissent,  etiam  fuissent 
supernaturaliter  ad  Deum  conversi,  non  enim  solet  Deus  gratian  san- 
ctificantem  conferre  personis  propria  voluntate  utentibus,  nisi  ipsis  con- 
sentientibus,  et  volentibus  illam  habere;  adeoque  ad  Deum  conversis: 
sed  si  Angeli  fuisscnt  semel  ad  Deum  conversi,  nunquam  ab  eo  avcrti 
potuissent ;  tum  quia  Angelorum  voluntas  vel  omnino  mutari  non 
potest  ab  eo  quod  semel  elegit,  vel  difficillime  mutatur,  et  ideo  po- 
stulat  statim  confirmari  in  sua  electione;  tiim  quia  si  in  primo  in- 
stanti  conversi  essent  in  Deum  per  gratiam,  meruissent  beatitudinem: 
ergo  in  secundo  instanti  in  sui  meriti  praemium  eam  accepissent,  et 
sic  cadere  non  potuissent.  —  Nego  majorem,  et  ad  ejus  probationem 
dieo,  quod  quamquam  Angeli  non  ita  facile  ac  homines  moveantur 
ab  eo  quod  semel  elegerunt ;  tamen  omnino  ex  se  non  sunt  In  sua 
electione  prorsus  immobiles :  ideo  etiamsi  Angelus  in  prima  sua  ope- 
ratione  per  gratiam  sanctificantem  conversus  fuerit  ad  Deum,  tamen 
ab  illa  conversione  recedere  potuit,  quippe  cum  liber  esset,  et  adhuc 
in  statu  vi;r,  et  insuper,  quia  nova  occasio  peccandi  ipsi  occurrit,  ut 


300  DE    ANGELORUM    GRATIA. 

docet  sanctus  Gregorius  Nazianzenus  oratione  38.  uhi  de  lapsu  Ange- 
lorum  cum  dixisset;  Velim  dicere  eos  immobiles  ad  malum,  atqiie  ad 
bonum  dumtaxat  agitationem  habentes ;  utpote  Deum  circumstaiites,  ac 
primas  a  Deo  illustrationes  haurientes :  subdit:  Verum  ut  non  omnino 
immobiles,  sed  cegre  mobiles  existimem  ac  dicam,  mihi  persuadet  ille 
a  splendore  Lueifer,  qui  propter  superbiam  caligo  effectus  est,  et  no- 
mincdur,  ac  subjectce  illi  rebelles  Potestates,  quce  per  boni  fugam  vitium 
effecerunt,  et  nobis  contraxerunt. 

DiCES  3 :  Gratia  est  medium  inter  naturam,  et  g-ioriam  :  ergo  de- 
buerunt  Angeli  prius  creari  in  statu  naturge  purae,  postmodum  gratia 
donari,  et  deinde  beatitudinem  promereri.  —  Nego  consequentiam, 
etenim  si  quid  probaret,  etiam  evinceret  primum  hominem  non  fuisse 
creatum  in  gratia.  Adde  quod  ratio  in  antecedente  posita  est  par^d 
momenti,  multo  enim  melius  est  creaturse  rationali  semper  in  gratia 
Dei  stetisse,  quamvis  instanti  immediate  sequenti  receptionem  gratiae 
non  sit  beatitudinem  receptura,  quam  fuisse  aliquamdiu  in  statu  na- 
turae  purse;  status  enim  naturse  purte  non  dicit  perfectionem  sicut 
dicit  status  gratiae.  Deinde  major  Dei  potentia,  et  liberalitas  apparet  do- 
nando  simul  gratiam  cum  natura,  quam  si  prius  naturam,  postmodum 
gratiam  conferret;  nullaque  apparet  ratio  cur  Deus  gratiam  Angelis 
conferre  distulisset,  maxime  cum,  ut  supra  docebat  sanctus  Basilius, 
Angeli  non  fuerint  cr^ati  infantes,  idest  non  opus  habuerint  temporis 
decursu  ad  sanctificationem  et  illuminationem  recipiendam. 

DiCES  4:  Magis  congruum  erat  gratiam  conferre  post  naturam,  si- 
cjuidem  utramque  simul  eonferendo,  gratia  videretur  connaturalis: 
ergo  probabilius  est  Deum  simul  utramque  non  contuiisse.  —  Nego 
antecedens :  licet  enim  gratia  simul  cum  natura  Angelis  fuerit  collata, 
nullum  tamen  erat  exinde  periculum  utramque  confundendi,  maxime 
cum  Angeli  nosse  potuerint,  saltem  per  fidem,  auxilium  sibi  conces- 
sum  ex  mera  Dei  liberalitate  pendere,  et  eorum  vires  naturales  pror- 
sus  excedere  :  hsee  namque  notitia  maxime  conducebat  ad  eonim  con- 
stantiam  et  humilitatem  probandam. 

DiCES  DENiQUE :  Deus  nihil  frustra  operatur :  sed  gratia  Angelis 
in  primo  instanti  frustra  collata  fuisset,  quippe  cum  illa  nondum  po- 
terant  deliberare,  nec  consequenter  poterant  operari  mediante  gratia. 
Deinde  gratia  fuisset  frustranea  in  daemonibus,  quippe  nulluin  fru- 
ctum  boni  operis  et  meriti  ex  illa  perceperunt.  Tandem  Angelus  no- 
visset  se  creatum  in  gratia,  subindeque  se  esse  Filium  Dei,  et  conse- 
qiienter  tantam  dignitatem  ita  facile  noluisset  deperdere :  ergo  proba- 
bilius  apparet  ipsi  non  fuisse  concessam  gratiam  sanctificantem.  — 
Nego  conseq.  et  ad  primum  argumentum  dico,  gratiam  non  fuisse  fru- 
straneam  in  primo  instauti,  siquidem  maxime  conducebat  ad  Ange- 
lorum  perfectionem,  et  insuper  cum  ea  poterant  deliberare  sufficienter, 
et  operari,  ut  ultima  Conclusione  probabimus.  Ad  secundum  dico  quod 
lieet  dsemones  nullum  gratise  fructum  fuerint  sortiti,  illa  tamen  non 
fuit  eis  frustra  concessa;  siquidem  medium  erat  ad  finem  debitura 
consequendum,  conferebatque  ad  demonstrandam  suavem  illam  re- 
ctamque  Dei  providentiam  qui  vult  omnes  salvos  fieri,  et  singula  media 
ad  salutem  neeessaria  subministrat.  Ad  tertium  dico,  quod  quamvis 
Angelus  se  noverit    Filium   Dei,  et  in  gratia    constitutum,   tamen  ex 


DE    ANGELORUM    GRATIA.  301 

libertate  sua  potuit  illam  dignitatem  deperdere,  agendo  nempe  contra 
g"ratiiie  inclinationem,  et  institutum;  siquidem  gratia  voluntatem  non 
necessitat,  sed  juxta  liberam  suam  conditionem  adjuvat  et  promovet 
ad  actus  supernaturales. 

Conclusio  tertia.  —  Angelis  gratia:*!  in^equalem   Deus 

CONTULIT    JUXTA    .AIAJOREM    AUT  MINOREM    PERFECTTONEIM    NATURALEM 

EORi':\r.  Hsec  est  communis  apud  Theologos,  et 

Probatur  auctoritate  sanctorum  Patrum:  imprimis  enim  S.  Am- 
brosius  lib.  1.  De  Spiritu  sancto  c.  7.  docet  Angelis  uberiorem  gratiam 
quam  hominibus  collatam  tuisse  pro  majori  ac  prsestantori  suse  con- 
ditionis  dignitate :  Sl  putant,  inquit,  iion  esse  spintalem  in  Angelis 
sanctitatem,  sed  aliam  quamdam  yratiam  suce  proprietate  ?iaturce,  hi 
inferiores  profecto  Angelos  hominibus  judicabunt.  Cum  enim  et  ip)si  fa- 
teantur  quod  Spiritui  sancto  Angelos  conferre  non  audeant,  nec  possint 
negare  quod  hominibus  infundatur  Spiritus  sanctus,  sanctificcdio  enim 
Spiritus  donum  munusque  divinum  est;  invenientur  utique  homines,. 
qui  meliorem  sanctificatioiiem  habent  Angelis  prcEferendi :  sed  cum  An- 
geli  hominibus  in  adjumentum  descendant,  intelligendiim  est,  quod  crea- 
tura  quidem  superior  Angelorum  sit,  quceplus  recipit  grcdice  sjnritua- 
lis,  ejusdem  tamen  et  erga  nos,  et  illos  munus  Auctoris  sit.  Quibus 
verbis  S.  Ambrosius  fatetur,  idcirco  Angelis  uberiorem  quam  homini- 
bus  collatam  fuisse  gratiam,  eo  quod  sint  prsestantioris  naturse ;  cum 
autem  Ang-eli  etiam  alii  sint  aliis  in  natura  prsestantiores,  eadem  ra- 
tione  sequitur  illis  uberiorem,  pro  cujusque  naturse  perfectione  gra- 
tiam  fuisse  collatam.  —  Hoc  ipsum  edocet  S.  Basilius  lib.  De  Spiritu 
sancto  cap.  16.  dicens :  Coelorum  virtutes  non  suapte  natura  sanctce 
sunt,  sed  juxta  proportionem  qua  se  invicem  superant,  a  Spiritu  ha- 
bent  sanctificcdionis  mensuram.  Similem  fere  sententiam  habet  Dama- 
scenus  lib.  2.  c.  3.  ait  enim:  Fer  Verbum  omnes  Angeli  creati  sunt, 
et  per  sancti  Spiritus  sanctificationem  omnes  perfectiorvis  numeros  ac- 
ceperunt;  ita  tamen  ut  pro  sua  quisque  dignitate,  et  classe  luminis 
grcdiceque  participes  sint.  Videnturque  suam  sumpsisse  sententiam  ex 
S.  Dion^^sio  iib.  De  Ccelesti  Hierarchia,  ubi  Angelos  perfectiores  in 
natura  dicit  propinquiores  esse  Deo,  tum  in  officio,  tum  in  splendo- 
ribus  glorise  et  gratise :  quod  a  prseceptore  Paulo  didicisse  cap.  6.  pro- 
fitetur,  et  ita  consequenter  ib.  ait:  Primam  Hierarchiam,  sicut  est  per- 
fectior  reliquis,  ita  primoribus  Dei  splendoribus  majori  propinquitate 
conjunctam  esse.  Et  c.  7.  Merito  prima  illa  ccelestis  functio  ab  altissi- 
mis  Spiritibus  agitur,  cum  sit  ordo  omnibus  celsior  cdque  sacratior, 
atque  ad  hune  modum  de  cseteris  in  sequentibus  capitibus  philoso- 
phatur.  —  Et  quamvis  isti  Patres  expresse  non  loquantur  de  primo 
instanti  creationis ,  tamen,  inquit  Suarez  lib.  5.  cap.  10.,  sine  dubio 
idem  cum  proportione  de  illo  sentiunt:  tum  ex  parte  Dei,  quia  videtur 
consentaneum  sapientise  ejus,  ut  quos  meliores  in  natura  condebat,  in 
altioribus  sedibus  gloriae  collocaret,  et  consequenter  etiam  majoribus 
gratiis  prseveniret:  tum  ex  parte  ipsorum  Angelorum,  quia  quo  sunt 
natura  perfectiores  eo  vehementius,  et  majori  conatu  per  gratiam  ope- 
rantur,  et  ad  illam  se  disponunt.  Yerum  h?ec  assertio  difhcultate  non 
caret,  quai  ut  appareat. 


302  DE   ANGELORUM    GRATIA. 

DiCEs  1:  Si  Angelis  Deus  gratiam  coutulisset  iuxta  uaturae  per- 
fectioueiii,  sequeretur  Luciferum  in  primo  instauti  creatiouis  tuisse 
caeteris  Aug*elis  sanctiorem;  sed  hoc  videtur  absurdum :  ergo,  ete.  Pat,'t 
soquela  majoris,  Lucifer  enim  omuium  Augelorum  iu  naturalibus 
perfectissimus  erat.  Mhior  etiam  coustat,  verisimile  uamque  uou  fit 
Deum,  illum  Augelum  iu  sauctitate  aliis  prsetulisse  quem  sciebat 
uou  fore  iu  gloria  cum  illis  collocaudum.  Confirmatiir,  inferius  nou 
potest  ( sse  meusura  superioris :  sed  natura  est  iuferior  gratia  :  ergo 
uou  potest  esse  raensura  illius  collationis.  —  Nego  minorem :  uou 
euim  est  incouveniens,  quod  si  Lucifer  perfectior  fuit  omnibus  An- 
gelis  in  natura,  etiam  eis  sauctior  extiterit.  et  abuudautiorem  habuerit 
gratiam  quam  caeteri  inferiores  Augeli,  quippe  cum  Deus  gratiam  non 
conferat  juxta  prgescieutiam  eventus  futuri.  sed  secundum  prpesentem 
dispositionem :  nec  major  gratia  majorem  semper  infert  conformitatem 
ad  illam,  quod  exemplo  Juda?  fit  compertum,  plures  enim  gratias  ex- 
c  'pit  quam  plerique  sancti;  periit  tamen  ille;  hi  vero  in  a^ternum  sal- 
vantur.  A<1  confirmationem  (listinguo  niajorem  :  inferius  non  potest  esse 
superioris  regula  princeps  aut  formalis,  concedo :  occasionalis,  aut  in- 
strumentalis,  nego.  Ad  minorem  dico,  naturam  augelicam  esse  men- 
suram  gratiae,  et  ejus  distributionis  inter  Angelos,  non  quidem  regu- 
lam  priucipem,  et  formalem:  primaria  enim  regula  distributiouis  gra- 
tit^.  tam  inter  Angelos  quam  inter  homines.  est  ipsa  divina  voluntas  di- 
videus  siugulis  prout  vult.  ut  loquitur  Apostolus  primce  ad  Corinth.  12. 
Nihilominus  ipsa  angelica  natura  potest  esse  regula  occasionalis,  qua- 
tenus  nempe  Deus  ex  pura  liberalitate  distributurus  gratiam  Angelis, 
sapienter  voluerit  eam  distribuere  juxta  proportionem  perfectionum 
naturalium,  ut  qui  prsestantiores  erant  in  ordine  naturali.  etiam  et  in 
supernaturali  praecellerent. 

DiCES  2:  Deus  illam  proportionem  in  distribuendis  gratiis  juxta 
uatur?e  dignitatem,  et  pr?estantiam  non  servat  erga  homines:  ergo  nee 
eam  servare  debet  erga  Augelos.  Patet  antecedens;  plures  enim  ho- 
mines  conspicimus  iugenio.  et  aliis  anim;ie  facultatibus  caeteris  pra?- 
,stantiores.  quos  tamen  Deus  uec  uberiori  gratia  donat,  uee  ad  obeunda 
divina  munera  seligit,  aut  evoeat;  imo,  inquit  Apostolus,  primae  ad 
Corinth.  1.  Xon  multi  sapientes  secundum  carnem,  non  multi  potent^ii, 
non  multi  nobiles,  sed  quce  stulta  sunt  mundi  elegit  Deus.  etc.  Conse- 
quentia  etiain  constat  a  paritate  rationls,  quippe  cum  nulla  appareat 
ratio  cur  Deus  erga  Angelos  in  gratiis  distribueudis  aliter  se  gerere 
debeat,  quam  erga  homines,  maxime  cum  illud  benefieium  utrique 
naturie  prorsus  sit  iudebitum.  —  Nego  consequentiam ;  quamquam 
enim  nulla  nobis  appareat  ratio  cur  Deus  ita  se  gerat  erga  Angelos 
potius  quam  erga  homines,  nou  minus  res  ipsa  nobis  debet  esse  con- 
stantissima ,  maxime  cum  non  omnium  Dei  cousiliorum  ratio  nobis 
affulgeat.  Quemadmodum  non  minus  certum  est  Deum  non  apprehen- 
disse  Angelos.  sed  semen  Abrahne.  ut  cum  ipso  hvpostatice  uniretur, 
licet  ejus  praeferentiae  nulla  suppediretur  alia  ratio  quam  ipsa  divina 
voluntas.  qu?e  pro  suo  nutu  quam  voluit  naturam  adoptavit:  ita  etiam 
plaeuit  homines  ad  varios  gradus  gratise  pro  sua  voluntate  eligere  : 
Angelis  vero  placuit  gratiam  distribuere  servata  proportione  ad  ingeni- 
tam  eorum  prsestantiam,  propter  scilieet  rationes  congruitatis  in  Con- 


DE   MERITO    ANGELORUM.  303 

cliisioiie  piMeiiiis.sas;  inaxiine  vero  id  constat  proptcr  auetoritatein  san- 
ctoriini  Patrum,  idipsuni  asserentiuni .  Igitur  non  licet  ab  hominibus 
ad  Angelos,  aut  e  converso  argunientari:  et  fortasse  voluit  Deus  utroque 
hoc  diverso  modo  gratiani  honiinibus,  et  Angelis  largiri,  ut  se  libe- 
ralem  gratise  donatorem  ostcnderet,  utpote  cum  eam  quibuslibet,  ct 
quomodolibet  distribuat. 

DiCES  3:  Si  ingenitie  Angelorum  prgccellcnti^c  essent  rationes  cur 
amplior  gratia  ipsis  infunderetur,  sequerctur  quod  cum  .Tequali  gratia, 
unus  Ang-elus  plus  mcreretur  quam  alius:  sed  falsum  consequens:  ergo 
antecedens.  Probatur  sequela  majoris ;  idcirco  unus  Angelus  amplio- 
rem  gratiam  obtinuit,  quia  nempe  pniestantiorem  habuit  naturam,  et 
facultates  vegetiores,  adeoque  ad  ipsam  gratiam  excipiendam  sese  no- 
bilius,  et  eflficacius  disposuit:  ergo  a  pari,  si  unus  Angelus  cum  sequali 
gratia  majorem  adhibeat  conatum  in  implendo  sibi  prsescripto  divino 
mandato  quam  alius,  etiam  praestantius  habebit  meritum:  non  propter 
gratiam,  qua3  supponitur  sequalis:  ergo  propter  majorem  conatum,  adco- 
que  illa  meriti  exuberantia  refiindenda  est  in  vires  pure  naturales.  — 
Negant  sequelam  majoris  communiter'  Theologi,  amplioris  namque 
mcriti  ratio  desumcnda  est,  inquiunt,  ex  parte  gratise,  ct  consequentcr 
cum  sequali  gratia  si  duse  potentiae  opus  aliquod  implerent,  quarum 
una  vegetius  ageret  quam  altera,  non  propterea  abundantius,  sed  om- 
nino  a;quale  cum  altera  haberet  meritum.  —  Verum  quoniam  hanc 
responsionem  non  probant  Scotistas  contendentes  etiam  cum  sequali 
lumine  glorise  Deum  ab  intellectu  perspicaciori,  ct  vegetiori  clarius 
videri,  idcirco  nego  minore^n,  et  ad  cjus  probationcm  dico,  illam  mc- 
riti  amplitudinem  majorcm  in  uno  quam  altero,  non  esse  refundendam 
in  solas  naturai  vires,  sed  in  facultatem  per  gratiam  elevatam,  ut  a 
simili  diximus  agendo  de  principio  insequalitatis  luminis  glorise. 

QU^STIO  TERTIA. 

AN,   ET   QUOMODO   ANGELI   GRATIAM   SANCTIEICANTEM, 

ET  SUAM  BEATITUDINEM  EX  PROPRIA  OPERATIONE, 

ET  MERITO  FUERINT  ASSECUTI. 

NoTANDUM  1.  Ex  Seraphico  Doctore  lib.  5.  Coynpendii  llieologici 
■cap.  11.  «  Quod  meritum  est  boni  operis  efficacia  ad  obtinendum  id 
«  quod  non  habetur,  vel  ad  habendum  justius,  quod  habetur:  unde 
«  per  meritum  de  non  debito  fit  debitum,  et  ipsum  debitum  fit  magis 
«  debitum.  Sicut  Rex  dat  equum  quem  milcs  non  meruit ;  sed  per 
«  usum  equi  meretur  eumdcm  equum  jam  datum.  Meritum  autem  ge- 
«  neratim  triplex  distinguitur,  scilicet,  congrui,  digni,  et  condigni. 
«  Meritum  congrui  cst  per  quod  disponitur  subjectum,  ut  possit  re- 
«  cipere  gratiam  sccundum  rationem  divinse  JustiticC,  istud  voeatur 
«  dispositio  materife,  scilicet  cum  quis  facit,  quod  in  se  est.  Meritum 
«  digni  dicit  idoneitatem  operantis  ad  assequendum  id  quod  meretur. 
«  Meritum  condigni  dicit  sequalitatem  meriti  ad  remunerationem:  dico 
«  autem  sequalitatem  non  arithmeticam,  sed  gcjmetricam,  idest  non 
«  quantitatis,  sed  proportionis,  et  hoc  patet,  quia  Deus  semper  remu- 
«  nerat  supra  meritum,  sicut  punit  citra  condignum.  Unde  non  est 
«  inter  meritum   et  praemium  aequalis  quantitas,  sed  proportio,  quia 


304  DE   MERITO    ANGELORUM. 

«  apud  Deuin  non  est  justitia  conimTitativa.  justitia  fori,  qua  datur 
«  unus  panis  pro  uno  denario,  vel  ulna  panni  pro  solido;  justitia  vero 
«  distributiva  est  principium,  quo  distribuuntur  dona,  secundum  pro- 
«  portionom  ad  merita,  et  ista  est  apud  Deum.  Unde  Apostolus  primne 
«  ad  Corinth.  3.  Umisquisque  propriam  mercedem  accipiet  secundum 
«  siium  lahorem.  Unde  infert  Seraphicus  Doctor,  quod  nullus  merotur 
«  sibi  primam  ^ratiam  merito  digni,  vel  merito  condigni,  sed  tantum- 
«  modo  merito  eongrui.  Similiter  existens  in  charitate  uon  potest  al- 
«  teri  mereri  primam  gratiam  merito  condigni.  sod  merito  digni,  et 
«  merito  congrui.  Potest  autem  existens  in  gratia  mereri  sibi  augmen- 
«  tum    gratia?    ex    condigno,  et  per  consequens  merito  digni,  et  me- 

«  rito  cougrui. 

«  NoTANDiM  2.  Ex  eodem  ibidem  c.  13.  quod  opera  meritoria  to- 
«  taliter  sunt  a  gratia,  et  totaliter  sunt  a  libero  arbitrio,  licet  princi- 
«  paliter  a  gratia,  quia  gratia  eomparatur  ad  liberum  arbitrium,  sicut 
«  sessor  ad  equum:  sicut  enim  sessor  equum  dirigit;  ita  gratia  dirigit 
«  liberum  arbitrium  in  exorcitio  virtutum;    per  nos  enim  maluni  fa- 
«  cere  possumus,  sed  non  bonum.  Insuper  ad  eflacaciam  merondi,  tria 
«  valent:   Primum  est  difficultas  operis,  quod  patot  in  martyrio.  Se- 
«  cundum   promptitudo   voluntatis;    nam,    inquit  Apostolus  socundae 
«  ad  Corinth.  5.  Hilarem  datorem  diligit  Deus.   Tertium,  est  magnitudo 
«  charitatis.  ipsa  enim  charitas  pondus  est  sanctuarii  secundum  quod 
«  omnia,  quje  orant  in  templo,  ponderabantur;  ut  legitur  Levitici  27. 
«  _  Bursus,  utaliquod  opus  sit  meritorium,  tria  requiruntur :  Primo^ 
«  quod  ipsum  opus  fiat  in  charitate.  quia  opera,  qure  fiunt  oxtra  cha- 
«  ritatem  mortua  sunt,  sicut  carbo  extinctus.    Secundo,  quod  fiat  ex 
«  charitate :  multa  enim  fiunt  in  charitate,  quse  tamen  non  sunt  me- 
«  ritoria,  ex  eo,  quod  non  fiunt  ex  charitate ;  idest,  quia  non  referun- 
«  tur  ad  finem  dobitum.   Tertio,  quod  ipsum  opus  sit  referibile  ad  bo- 
«  num :  mala  enim  non  possunt  bona  intentione  fiori,  alioquin  seque- 
«  retur  absurditas,  quod  idem  opus  esset  meritorium.  et  demeritorium.  » 
—  Denique  tria  attenduntur  in  merito  ex  parte  hominis,  seilicet  subje- 
ctum,   hoc  est  anima,  principium,  idest  liberum  arbitrium,  et  intentio 
finis':  quibus  tria  respondent  ex  parte  Dei,  scilicet  gratla,  virtus,  eha- 
ritas :  gratia  quidom  reddit  subjectum  Deo  gratum :  virtus  autem  ha- 
bilitat  Tiberum    arbitrium :    charitas   vero    dirigit   intentionem  ad  de- 

T^itum  finem. 

NoTAXDiM  3.  Ex  eodem  ibidem  c.  15.  quod  opera  bona  sunt  me- 
ritoria  trium.  scilicet  vit^e  seterncT,  augmenti  grati?e,  remissionis  poense. 
Primum  respondet  radici  operis,  scilicet  charitati.  et  hoe  est  proemium 
substantiale  vits  a;ternfc  ;  proemium  vero  accidentale  respondet  generi 
operis,  sicut  et  augmentum  grati?e,  quia  operibus  excellentibus,  et  su- 
pererogativis  meremur  magis  augmentum  gratise,  quam  aliis  operibus; 
remissio  autem  poen^  rospondet  pa?nalitati  operis.  quia  opera  quo  ma- 
gis  sunt  poenalia.  magis  sunt  meritoria  remissionis  pcpnse.  H^cc  Sera- 
phicus  Doctor. 

Sciendum  autem  est,  hic  sermonem  non  institui  de  morito  rerais- 
sionis  poena?,  quippe  cum  Angelis  pe-cantibus  non  pepercerit  Deus, 
nec  tempus  ad  poenitendum,  et  venise  gratiam  concesserit ;  solum 
itaque    hie    superest  examinandum  :  Primum  an  Angeli  propriis  suis- 


DE    MERITO    ANGELORUM.  305 

operibus  cum  g-ratia  actuali  sese  disposuerint  ad  recipiendam  gratiam 
sanctificantem.  iSecimdum,  an  revora  bonis  suis  operibus  S.  Augeli 
beatitudinem  suam  meruerint.  Tertium,  quibus  maxime  virtutibus  il- 
Inm  fuerint  assecuti. 

Coiiclusio  prima.  —  Probakilius  est  omnes  Angelos  gra- 

TIAM     SANCTIFICANTEM    ACCEPTSSE    PER    PROPRLE    VOLIINTATIS    COOPE- 

RATiONEM,  ET  VELUTi  DisposiTiONEM.  Hscc  cst  commuiiior  iutcr  Theo- 
logos,  eamque  aperte  docent  S.  Thomas  prima  jyarte.  qucest.  62.  art.  2. 
et  omnes  illius  Discipuli.  Quamvis  autem  Doctor  Subtilis  de  ipsa  ve- 
ritate  nihil  expresse  determinct,  eain  tamen  satis  indicat,  disf.  5. 
qucest.  1.  num.  5.  ubi  varios  referens  dicendi  modos  de  duratione,  et 
statu  viae  Angelorum,  dicit:  Quod  possunt  quatuor  morce  assignari,  in 
quarum  prima  omnes  Angeli  fuerunt  in  naturalibus  :  in  secunda  omnes 
iii  gratia:  in  tertia  boni  steterunt,  et  meruernht  in  grcUia,  et  mcdi  de- 
licpjierunt.  in  quarta,  et  hi,  et  illi  fuerunt  in  termino.  Quam  assertio- 
nem  licet  probabiliorem  nou  judicet,  ut  explicat  infra,  verius  existi- 
inando  Angelos  omnes  in  gratia  sauctificante  fuisse  creatos  :  illam  ta- 
men  non  iniprobat,  sed  probabilem  existimat. 

Suadetur  conclusio  primo:  Angeli  sanctificati  fuerunt  nobiliori 
modo,  qui  creaturam  rationalem  decebat :  sed  sanctificatio,  quse  fit 
per  propriam  dispositionem,  longe  nobilior  est,  et  priestantior,  quam 
qu8e  fit  per  puram  Dei  misericordiam  et  liberalitat  'm  :  quia  ex  suo 
genere  ac  cseteris  paribus,  semper  est  perfi'ctius  habere  aliquid  a  se, 
quam  ab  alio  tantum,  et  esse  saltem  ex  parte  causam  suse  perfectio- 
nis,  quam  iilam  totaliter  ab  altero  emendicare:  qui  autem  ad  gratiam 
habitualem  se  pr?eparat  per  proprium  actum,  est  saltem  ex  parte  causa 
suse  sanctificationis,  quippe  cum  concurrat  cum  auxilio  actuali  ad  il- 
lam  gratiam  habitualem,  et  sanctificantem  recipiendam.  Hinc  commu- 
niter  Theologi  distinguunt  duplicem  sanctificationem  ;  unam  quidem 
adultorum,  qui  secundum  proprium  actum  sanctificantur:  alteram  pue- 
rorum,  qui  non  sanctificantur  per  proprium  actum  fidei;  sed  secundum 
fidem  parentum,  vel  Ecclesise:  fatentur  autem  primam  sanctificationem 
esse  perfectiorem  quam  secundam,  eo  quod  actus  sit  perfectior  quam 
habitus  :  habitus  enim  ordinatur  ad  actumx;  adeoque  perfectius  fuit  in 
Angelis  sanctificari  per  propriam  dispositionem,  quam  per  simplicem 
Dei  coneessionem.  Adcle  quod^  qui  se  disponit  ad  gratiam  habituaieni 
seu  sanctificantem,  illam  impetrat  a  Deo,  et  meretur  saltem  de  con- 
g-ruo,  Deumque  aliquatenus  excitat,  et  allicit  ad  illam  gratiam  sibi 
conferendam,  ac  subinde  aliquo  modo  est  causa  suse  grati?e  sanctifi- 
cantis,  concurrit  nempe  cum  auxilio  supernaturali  actuali  ad  illam  ita 
promerendam . 

Secundo,  homines  adulti  non  recipiunt  gratiam  sanctificantem  nisi 
mediantc  propria  dispositione,  eo  quod  libertatis  usum  habeant,  qua 
carent  parvuli,  in  quibus  illa  praevia  dispositio  non  exigitur  :  sed  An- 
geli  conditi  faerunt  cum  perfecto  usu  liberi  arbitrii :  Neque  enim,  in- 
quit  S.  Basilius  in  Psalm.  32.  in  infcuitili  statura  sunt  creati,  deinde 
paulatim  exercitati ;  sed  ab  initio  su?e  productionis  perfecta  notitia,  et 
libertate  donati  sunt :  ergo  verisimilius  est,  quod  gratiam  sanctifican- 
tem  aliter  quam  per  propriam  dispositionem  et  consensum,  non  rece- 

Frassen  Theol.  Tom.  IV.  20 


306  DE   MERITO    ANGELORUM. 

perint.  —  Confirmcdur ;  quia  causoe  liberae  non  mi^ius  possunt  operari 
cum  primum  habent  omnia  ad  ag-endum  requisita,  quam  causse  natu- 
rales  seu  necessari?e  :  sed  causa  naturalis  qune  in  primo  instanti  sutc 
tormationis  habet  omnia  requisita  ad  agendum,  eodem  insfcanti  ope- 
ratur,  ut  patet  de  Sole,  et  quolibet  alio  corpore  luminoso,  quod  statim 
illuminat  ac  existit :  ergo  pari  ratione  causa  libera  potest  operari  primo 
instanti,  quo  est.  si  in  eo  habeat  omnia  requisita  ad  libere  operandum 
atqui  Angeli  habere  potuerunt  omnia  necessaria  ad  operandum  in 
primo  instanti  suae  formationis,  tam  ex  parte  Dei,  quam  ex  parte 
(jorum.  Ex  parte  quidcm  Dei,  nempe  auxilium  actuale  supernaturale, 
quo  eorum  voluntas  ad  Deum  moveretur,  et  pio  in  ipsum  affectu  ten- 
deret :  ex  parte  vero  sui,  nimirum  plenam  cognitionem,  et  vim  com- 
pletam  voluntatis,  qua  concurrere  possent  cum  auxilio  divino  sibi 
oblato  ad  actum  supernaturalem  eliciendum,  vel  non  eliciendum  :  igi- 
tur  habuorunt  ab  initio  omnia  necessaria  quibus  se  libere  disponere 
poterant  ad  gratiam  sanctificantem  recipiendam. 

Tertio  denique,  per  receptionem  gratise  sanctificantis  initur  amicitia 
inter  Deum  et  creaturam,  imo  et  quoddam  spirituale  matrimonium 
contrahitur  :  amicitia  autem  fundatur  in  consensu  amantium,  et  ad 
matrimonium  contrahendum  requiritur  utriusque  partis  consensus : 
ergo  gratia  sanctificans  non  communicatur  creaturae  intellectuali  usum 
libertatis  habenti,  nisi  adsit  ejus  cons?nsus.  Adde  quod  conveniens 
est,  ut  Deus,  quos  in  filios  adoptat,  adultos  jam,  et  liberos  non  promo- 
veat  ad  statum  illum  supernaturalem,  nisi  ut  liberos,  idest,  volentes 
et  consentient;  s  libere,  idque  magis  consentaneum  cst  naturae  ratio- 
nali  et  liberse,  atque  amicitia^  ineundae  quam  mutuo  partium  consensu 
iniri  convenit :  quo  etiam  modo  Deus  se  gerit  cum  hominibus  adultis 
jam,  et  liberis,  juxta  illud,  Convertimiiri  ad  me,  et  ego  convertar  ad 
vos  ;  quic  lex  respectu  nostri  certa  et  universalis  cst,  juxta  Triden- 
tinum  sess.  6.  cap.  5. 

DiCES  1:  Christus  Dominus  secundum  humanitat?m  paulo  minus 
minoratus  est  ab  Angelis  :  sed  illi  datus  est  habitus  gratise  ab  instanti 
su?e  concepticnis,  sine  propria  dispositione,  et  ab  illo  habitu  prove- 
niebat  primus  actus  ab  eo  elicitus  :  ergo  idem  de  Angelis  ferendum 
cst  judicium.  —  Nego  paritatem ;  nam  prima  gratia  habitualis  Christi 
erat  veluti  resultans  ex  gratia  unionis,  et  ita  illam  habebat  uobiliori 
modo  quam  per  dispositionem  propriam.  Insuper,  Gratia  Christi  ab 
initio  fuit  consummata,  et  primi  ejus  astus  fuerunt  visio  et  fruitio 
beata,  qui  non  poterant  esse  dispositiones  ad  gratiam,  sed  potius  fru- 
ctus  illius. 

DiCES  2:  Deus  alias  res  creavit  cum  fructibus  perfectas,  v.  g.  ar- 
bores,  et  absquc  uUa  dispositione  ex  illarum  parte :  ergo  multo  magis 
Angelos  condidit  cum  fructibus,  hoe  est,  gratia  habituali  efc  justitia 
inhsereute,  absque  prai^ia  eorum  dispositione.  —  Respondeo:  res  alias 
non  posse  per  dispositiones  proprias  recipere  altiores  perfectiones,  si- 
cut  possunt  Angeli  et  homines  adulti. 

DiCES  3:  Perfectior  agendi  modus  Angelis  ab  initio  tribuendus  est, 
ipse  namqu '  divinoe  operationi  et  angelicre  dignitati  consentaneus 
est:  sed  nobilius  est,  et  perfectius  operari  ex  habitu  supernaturali, 
quam  sine    ejus    eoncursu  :  ergo  nobilius  erat  Angelis  primo  operari 


DE    MERITO    ANGELORUM.  307 

<^x  habitii  gTati.ic  sanctificantis,  quain  per  auxilium  actuale,  adeoque 
iion  potuerunt  sese  disponere   ad  receptioneni  ejus  g-ratiai  habitualis. 

—  Disting-uo  majorem  :  operari  ex  habitu  coeteris  paribus,  rnelius  et 
connaturalius  est,  quani  operari  sine  illius  habitus  concursu,  concedo: 
([uando  Civtera  non  sunt  paria,  neg'0  :  fieri  namque  potest,  ut  conve- 
nientius  sit  operari  sine  habitu  quam  cum  ejus  concursu  :  ita  autem 
lit  in  proposito  ;  nobilius  namque  fuit  Angelis  sese  disponere  ad  pro- 
priam  sanctiticationem,  et  esse  aliqunliter  causam  sua3  justitia*,  et  per 
proprium  consensum  Dei  amicitiam,  ac  desponsationem  acceptare, 
quam  aliter  hanc  recipere  :  erg-o    ita    factum    fuisse  judicandum  est. 

DiCEs  4:  Angeli  habuerunt  gratiam  sanctificantem  sibi  concreatam: 
ergo  ad  inam  non  potuerunt  sese  disponere.  Antecedehs  patet  ex  di- 
ctis  in  priori  Qujrstione  :  consequentia  probatur:  dispositio  prcTcedit 
formam,  quippe  subjectum  pra^parat  ad  illam  recipiendam  :  sed  ali- 
quid  concreatum  non  potest  prsesupponere  aliquid  prsevium  in  subje- 
cto  quod  sit  dispositivum  ad  sui  receptionem :  ergo  cum  gratia  sancti- 
ficans  fuerit  Angelis  concreata,  ad  eam  non  potuerunt  sese  disponere. 

—  Nego  consequentiam,  et  majorem  illius  probationis  distinguo:  di- 
spositio  pnijcedit  formam,  instanti  naturi^,  concedo  :  temporis,  nego: 
siquidem,  ut  etiam  constat  in  rcbus  physicis,  ultimum  esse  disposi- 
tionis  est  primum  esse  formse  substantialis ;  et  actus  contritionis,  qui 
■est  dispositio  ad  gratiam  sanctificant"m  simul  est  cum  ipsa  gratia  san- 
«tificante,  licet  natura  eam  pra^cedat:  ergo  a  simili  Angeli  cum  auxi- 
lio  supernaturali  sibi  ab  initio  concesso,  rodem  instanti,  quio  creati 
sunt,  potuerunt  sese  ad  Deum  convertere  per  actum  amoris,  quo  ve- 
luti  quadam  dispositione  acceptabant  ea  omnia,  qua;  sibi  tura  in  natu- 
ralibus,  tum  in  supernaturalibus  ab  ipso  magnifico  rerum  omnium  Ar- 
tifice  monstrabantur  :  ipsique  propter  ingentia  sibi  collata  beneficia 
2:rates  referebant. 

I^iSTABis  :  Si  Angeli  per  auxilium  actuale  sibi  concessum  aliquem 
elicuerint  actum  quo  sese  disponerent  ad  gratiam  habitualem,  sequi- 
tur,  quod  simul  tempore  duos  actus  habuerint,  unum  quidem  elicitum 
n  voluntate  cum  concursu  illius  grati^e  actualis,  alterum  vero  cum 
concursu  gratise  habitualis  :  sed  una  eademque  facultas  duos  simul 
actus  elicere  non  potest:  ergo  nec  Angeli  illos  duos  actus  simul  habue- 
runt.  Probatur  sequela  majorh:  Primo  asserimus  eos  elicuisse  actum 
cum  auxilio  supernaturali  actuali,  quo  sese  ad  gratiam  habitualem 
disponerent ;  sed  etiam  debuerunt  alterum  actum  elicere  ex  illa  gratia 
habituali  sibi  concreata,  alioquin  habitus  ille  fuisset  aliquamdiu  in 
Angelis  otiosus,  quod  apparet  absurdum:  ergo,  etc.  — Itespondeo,  con- 
cessa  majore  dlsfinguendo  muiorem :  una  eademque  facultas  non  po- 
test  siraul  elicere  duos  actus  totales,  et  non  subordinatos,  concedo  : 
partiales,'et  invicem  subordinatos,  uego  :  quemadmodum  enim  Sol  v. 
g.  eadem  illuminatione  adsequati,  et  Lunam,  et  ipsa  mediant3  aerem 
uoctu  lumine  perfundit :  ita  eadem  voluntas  duobus  actibus  simul  in 
Deum  poterit  t?ndere,  quando  maxime  unus  se  habet  per  modum  di- 
spositionis  ad  alterum. 

Conclusio  seeunda.  —  Angeli  de  facto  meruerunt  bea- 

ITTUDINEM,  IDQUE    PRIUS    TEMPORE,  QUAM    EAM    FUERINT    ADEPTI.    Ita 


308  DE   MERITO    ANGELORUM. 

Doctor  dist.  5.  qucest.  1.  ii.  3.  nbi  refert,  et  inipug-nnt  seiiteiitiam  Ma- 
gistri  dicentis  Angelos  non  meruisse  eam  beatitudinem  antequam  ac- 
cepissent :  sed  postquam  illam  acceperunt :  sicut  miles  dicitur  mereri 
equum  per  opera  non  facta,  sed  fienda.  Qune  sententia,  inquit  Doctor^ 
absurda  est,  si  enim  propter  opera  pra^visa  quis  dieeretur  mereri,  se- 
queretur  gratiam  non  esse  gratiam,  ex  eo  namque,  inquit,  qiiod  ali- 
quis  prcevidetur  hene  iisurus  accepto,  non  meretur  acciperc  illud.  Tunc 
enim  posset  homo  mereri  primam  gratiam,  quia  jyrcevidetiir  a  Deo 
dante,  hene  usurus  ea,  et  tunc  gratia  non  esset  gratia,  quia  esset  ex  me- 
ritis,  licet  non  positis  in  effectu,  tamen  prcevisis ;  igitur  Angelus  non  me- 
ruit  heatitudinem,  si  tantum  liahuit  eam  proj^^ter  honum  usum  prcevi- 
sum  ipsius  in  ohsequendo  circa  electos.  Deinde  subdit :  Ideo  tenetury 
quod  Angeli  meruerunt  heatitudinem  suam  priusquam  receperunt  eam.. 
Primam  autem  Conclusionis  partem  sic 

Probat :  Omnis  natura  consequitur  suam  perfectionem  per  opera- 
tionem  propriam  :  sed  perfectio,  et  finis  cujuslibet  creaturse  rationaliSy 
est  beatitudo,  quse  soli  Deo  est  naturalis  :  ergo  illam  Angelus  per 
propriam  actionem  consequi  debuit.  Finis  autem  consequendus  per 
operationem,  vel  est  per  eam  faciendus,  vel  per  eam  promerendus^ 
seu,  ut  loquitur  Doctor,  omnis  operatio  ducens  in  finem,  vel  est  fa- 
ctiva  finis,  quando  scilicet  finis  non  excedit  virtutem  operantis  propter 
finem,  sicut  medicatio  respectu  sanitatis  :  vel  est  meritoria  finis  quando- 
scilicet  finis  excedit  virtutem  operantis  propter  finem.  et  tunc  expe- 
ctatur  finis  ex  dono  alterius:  beatitudo  autem  exeedit  omnem  naturam 
creatam  :  ideo  tam  Angelus,  quam  homo  non  potest  illam  consequi 
per  opcrationem  efPectivam,  sed  tantum  per  meritoriam. 

Probatur  2.  Natura  angelica  ita  capax  esi;  merendi  suam  beatitu- 
dinem,  quara  homo :  ergo  qua  ratione  homines  non  consequuntur  bea- 
titudinem,  nisi  per  proprium  suum  meritum.  eam  pariter  Angeli  de- 
buerunt  promereri.  Consequentia  patet :  tum  quia,  cceteris  paribus^ 
Angeli  sunt  aptiores  ad  merendum  apud  Deum,  quam  homines:  tum> 
quia  si  hominibus  natura  imbecillioribus,  et  infirmioribus  non  datur 
gloria  sine  merito,  pari  ratione  non  videtur  absque  merito  Angelis- 
concedenda:  tum  denique  quia  Apoc.  21.  Mensura  hominis,  quxE  eM 
Angeli :  hoc  est,  ut  quidam  interpretantur,  eadem  ratione  se  habet 
erga  homines,  ac  se  habuit  erga  Angelos  in  eorum  ordinatione  ad 
beatitudinem,  quia  nempe  in  consequenda  beatitudine,  eadem  men- 
sura  seu  regula  mensurantur  homines  et  Angeli :  ergo  cum  in  homi- 
nibus  mensura  consequendse  beatitudinis  sit  meritum.  pari  ratione 
dicendum  est,  Angelos  per  propriura  raeritura  beatitudinera  fuisse  ade- 
ptos.  Confirmatur  hoec  veritas  auctoritate  sanctorura  Patrura,  maxirae 
vero  S.  Augustini  lih.  de  Correptione,  et  Grcdia  cap.  11.,  ubi  loquendo 
de  statu  prirai  horainis,  cui  Deus  auxiliura  concesserat,  qu6  perseve- 
ranter  bonura  tenere  posset,  si  vellet,  inquit,  sed  quia,  noluit  perma- 
nere,  profecto  ejiis  culpa  est,  cujus  meritum  fuisset,  sipermanere  voluis- 
set:  sicut  fecerunt  Angeli  sancti,  qui  cadentihus  cdiis  jjer  liherum  arhi- 
trium,  per  liherum  arhitrium  steterunt  ipsi,  et  hujus  mansionis  merce- 
dejn  recipere  meruerunt,  tantam  scilicetheatitudinis  plenitudinem,  qua 
eis  certissimum.  sit  semper  se  in  illa  esse  mansuros.  Fatetur  ergo  S.  Au- 
gustinus  revera  sanctos  Angelos  promeruisse  suara  beatitudinem. 


DE    MERITO    ANGELORUxM.  309 

Probat  etiam  secundam  partem  Doctor,  nempe  quod  Angvili  me- 
ruerint  gloriam  prius  timpore,  quam  ipsam  fuerint  adepti :  non  po- 
test  voluntas  simul  et  semel  esse  in  eo  statu,  in  quo  velit  objectum 
mutabiliter,  et  contingenter,  et  ctiam  immutabiliter,  et  uecessario  ; 
sed  si  Ang^-^li  eodem  tempore  ac^iperent  beatitudinem,  quo  ipsam  me- 
rentur,  sequeretur  eos  velle  idem  objectum  mutabiliter  et  iinmutabi- 
liter,  conting-enter  et  necessario  ;  ergo  non  possunt  m '.reri,  et  obti- 
nere  eodem  instanti  temporis  beatitudinem.  Major  patet :  duo  namque 
actus  omnino  oppositi  non  possunt  simul  ab  eadem  faeultate  proee- 
dere.  Probatur  rainor:  ut  quis  mereatur  eo  d  ibet  esse  in  statu,  ut  non 
sit  ita  deterniinatus  ad  actum,  quin  habeat  libertatem  non  solum  cs- 
sentialera,  sed  etiam  contradictionis,  liabendi  talem  aetum,  vel  non 
habendi,  seu  debet  esse  indifferens  ad  actum  eliciendum,  vel  non  eli- 
cicndum:  sed  quando  voluntas  est  in  sfcatu  beatiflco  non  habet  am- 
plius  talem  indifferentiam,  quippe^cum  per  visionem  beatifieam  ita 
determinetur  et  alliciatur  ad  amandum  Deum,  ut  ab  eo  eliciendo  aetu 
uon  possit  cessare;  ergo  si  eodem  instanti,  quo  meretur,  haberet  bea- 
titudinem,  sequeretur,  quod  simul  mutabiliter  et  immutabiliter,  con- 
tingenter  et  neeessario  posset  per  actum  amoris  in  Dsum  tendere; 
quod  cum  sit  absurdum,  etiam  absurdum  est,  eos  simul  mereri  bea- 
titudinem,  et  eam  accipere. 

Deinde,  status  beatitudinis  omne  meritum  excludit,  alioquin  ho- 
mines  de  facto  mereri  possent  in  Caelo ;  nec  status  viatoris  ad  me- 
rendum  necessario  desideraretur :  sed  consequens  est  contra  commu- 
nem  Theologorum  sententiam,  qui  ad  meritum  volunt  requiri  statum 
viae,  non  patritxi :  ergo  meritum  nequit  esse  simul  cum  beatitudine, 
subindeque  debet  illam  tempore  praecedere. 

Denique,  dispositio  ad  formam,  et  via  ad  terminum,  debent  esse 
prius  fornia,  et  termino,  quando  ex  ratione  sua  speciali  quamdam 
habent  incompatibilitatem,  ratione  cujus  non  possunt  simul  subsistere: 
sed  meritum  Angelorum  est  via  et  dispositio  ad  beatitudinem,  quai 
«cum  ipsa  non  possunt  subsistere;  quia  meritum  Augelorum  supponit 
fidem,  et  cognitionem,  ac  statum  viae  :  utruraque  autem  beatitudo 
(^XL-ludit;  ergo  non  possunt  simul  subsistere:  adeoque  raeritura  tem- 
pore  beatitudinera  debet  pmecedere. 

DiCES  1 :  Angeli  merentur  aliquid  propter  obsequia  horainibus  im- 
pensa:  sed  illud  meritura  simul  consistit  cum  praemio,  alias  illud  expe- 
ctarent,  hiec  autera  expectatio  eorum  felicem  statum  interturbaret  ; 
nara  ex  Prov.  13.  Spes  qucB  differtur  affiigit  animam :  illud  autem, 
quod  raerentur  non  potest  esse  aliud,  quam  beatitudo,  subindeque 
meritura,  et  beatitudo  siraul  possunt  subsistere,  -et  consequenter  An- 
geli  simul  potuerunt  mereri  beatitudinem,  et  eara  possidere.  —  Di- 
stinguit  majorem  Doctor:  per  illa  obsequia  Angeli  raerentur  beati- 
tudinera  essentialem,  negat :  accidentalem,  concedit;  quaravis  autem 
hanc  accidentalem  beatitudinera  prius  non  habuerint,  et  illara  pos- 
sint  appetere,  ac  desiderare :  inde  taraen  nulla  in  eis  sequitur  mole- 
vStia,  quippe  cura  eara  oranera  beatitudo  essentialis  excludat. 

DiCES  2:  Majus  praemium  suppouit  majus  meritum;  sed  Angeli 
majus  prsemium,  araplioreraque  beatitudinera  habent,  quara  plurimi 
horaines  electi :  ergo  pariter  raajus  raeritura  debent  habere :  sed  non 


310  DE    MERITO    ANGELORUM. 

pomermit  habei\>  majus  meritum  ante  perceptam  suam  beatitudinem^ 
nuam  plurimi  sancti  homines,  qui  diuturno  ^iventes  tempore  pluriina 
inerita  congesserunt :  er-o  necessum  est,  quod  Angeli  mereantur  glo- 
riam  per  opera  consequentia,  et  consequenter  ipsorum  meritum  simul 
cum  beatitudine  subsistit.  —  Distinguit  majorem  Doctor:  majus  pne- 
mium  requirit  majus  meritum  intensive,  concedit:  extensive,  negat : 
hoc  est  requirit  opus  meritorium,  quod  sit  pra-stautius  et  perfectius, 
ratione'scilicet  vel  prcestantioris  principii,  vel  intensioris  actus  chari- 
tatis  et  amoris,  non  vero  requirit  plura  opera  meritoria  quantum  ad 
numerum  Et  similiter  distincta  mhiore,  neganda  est  consequentia : 
m^ritum  enim  Angelorum,  quamquam  modico  tempore  comparatum 
fuerit,  nihilominus  longe  perfectius  potuit  esse  intensive,  quam  me- 
rita  hominum  multiplicata  per  varios  annos. 

IxsT\Ris:  meritum  adjunctam  habet  difficultatem :  sed  in  Angelis 
nuUa  fuit  difficultas  in  bonum  prosequendo:  ergo  vel  nullum  in  eis  fmt 
meritum   vel  saltem  minus  perfectum  quam  in  hoiunubus,  qm  maxi- 
mam  difficultatem  patiuntur  in  prosecutione  boni.  -  Distinguit  mi- 
norem  Doctor :  non  tuit  in  Augelis  difficultas  prosequendi  bomim  ex 
inclinatione  sensibili  ad  oppositum,  concedit:  ex  proportione  objecti. 
cirea  quod  tendere  debebant.  negat;  seiendum  enim  est,  inquit,  quoti 
difficultas  aliquando  aceidit  in  aliquo  opere  ex  inclinatione  volmitati^ 
ad  oppo^itum:  aliquando  accidit  difficultas  in  opere-propter  hoc  illud, 
circa  quod  operatur.  quod  exccdat    naturam  operantis.    Et  hoe  modo 
fuit  consecutio  beatitudinis  difficilis,  et  hiudabilis  in  Angehs,  non  au- 
tem  primo  modo,    quia  non  inclinabant  ad   oppositum.  Aildo  omnmo 
verisimile  esse,  quod  Angeli  magnam  passi  sint  difficultatem.  ut  Deo 
amore    et  obsequiis  adhsrerent;    id  enim  denotat  prcelmm    magnum 
initum   inter   Angelos    perduelles.    et   fideles:    signiticatur   etiam  ex 
lap^u  tot  Angelorum,  qui  probabiliter  ita  non  corruissent,  nec  a  Deo 
exorbitassent,  nisi  quamdam  difficultatem  in  ejus  adhsesione  passi  fuis- 
sent  Dpniqup  si  quid  argumentum  concluderet,  inlerendum  esset,  quod 
etiam  4no-eli  non  possent  ullateuus  mereri  per  op  ^-a  subsequentia  ade- 
ptionem  beatitudinis,  quippe  cmn  status  ille  omnem  difficultatem  re- 
moveat,  maxime   circa  amorem  Dei,  quem  intuentes  facie  ad  faciem 
etiam  summe  diligibilem  agnoscunt. 

Conelusio  tertia.  —  AxaELi  merueruxt  suam  beatitudi- 

XEM    MAXIME    PER    ACTUS    VIRTUTUM    ThEULOGK  AniM    FlDEI,  SpEI,  ET 

Charitatis.  _.  ^ 

Probatur  Conclusio.  Primo  quidem  De  Fidr,  nam  ex  Habacuc,  se- 
c-undo,  Justus  ex  Fide  vivit,  et  ut  addit  Apostolus  ad  Hiebrseos  11. 
Sine  fide  impossihile  est  placere  Deo.  Angeli  autem,  ut  mererentur, 
Jnsti  esse  debuerunt  et  Deo  placentes:  ergo  et  fidem  habere  Insu- 
pcr  non  minus  oportebat  Angelos  per  fidem  justificari,  et  ad  visio- 
nem  pervenire,  quam  homines :  sed  homines  justificari  nequeunt,  et 
ad  visionem  pervenire  absque  fide;  siquidem,  inquit  Apostolus  ad 
Hiebrceos  cap.  11.  Fides  est  sperandarum  substantia  rerum.  Lnde  ibi- 
dem  concludit;  Credere  oportet  accedentsm  ad  Deum,  quia  est,  et  in- 
quirentiJms  se  remunerator  sit:  ergo,  etc.  Denique  visio  quadam  peeu- 
liari  ratione  fidei  re.^pondet  tiinquam  praemium  illi  speciahter  propor- 


DE    MERITO    ANGELORUM.  311 

tionatuiii.  Hinc  beatis  accomodari  potest  illud  Psalmist.ie,  sicut  audi- 
vimus  per  fidem  in  via,  sic  videmus  per  evidentem  manifestationem, 
in  civitate  Domini  irirtutum.  His  adde,  quod  Angeli  charitatem  habue- 
runt,  est  enim  charitas,  vel  eadem  cum  gratia,  vel  ab  i])sa  insepara- 
bilis :  charitas  autem  necessario  fidem  supponit,  subindeque  necessum 
fuit,  ut  Angeli  fidem  infusam  habuerint.  —  Hinc  verius  diceudum  ar- 
bitror,  Ang-elis  revelatum  fuisse,  et  eos  per  fidem  cognovisse,  Primo 
Deum  ut  Auctorem  gratiae,  et  finem  ultimum,  objectumque  beatitu- 
dinis  supernaturalis,  nam  ut  supra  dicebamus  ex  Apostolo,  accedcn- 
tem  ad  Deum,  etc.  Quaj  verba  de  Angclis  seque,  ac  dc  hominibus 
intelligi  debere  docet  S.  Thomas  2.  2.  qii.  5.  art.  Secmido  explicite  no- 
verunt  mysterium  Trinitatis.  Nam,  inquit  Thalassius  t.  5.  Dibliothec. 
Patrum  soitentia  59.,  tam  Angeloruni,  quam  hominum  sanctificatio, 
ct  deificatio  est  sancta?  consubstantialis  Trinitatis  cognitio.  Suaderi 
etiam  potest,  quia  cognitio  viie  Angelorum  debuit  respondere  cogni- 
tioni  patrise :  fides  enim  est  dispositio  maxime  accommodata  per  quam 
paulatim  ad  scientiam  beatificani  rationalis  creatura  promovetur:  sed 
beatitudo  supernaturalis  maxime  consistit  in  cognitione  mysterii  Tri- 
nitatis ;  ergo,  etc.  Tertio^  probabilius  etiam  existimo  mysterium  Incar- 
nationis  illis  pariter  fuisse  revelaturn:  tum  quia  talis  revclatio,  et  co- 
gnitio,  non  solum  ad  perfectionem  ipsorum  Angelorum  spectabat ;  sed 
etiam  valde  conveniens  erat  honori  et  majestati  Christi,  idque  iudi- 
cat  S.  Paulus  Hajbr.  1.  dicens:  Cum  iterum  introducit  Primogenitum 
in  orbem  terrce,  dixit :  et  adorent  omnes  Angeli  ejus :  quod  pra^ ceptuin 
dari  decuit  etiam  Angelis  viatoribu^,  uoii  solum  erga  Filiuiii  ut  Deum, 
sed  etiam  ut  Deum  hominem ;  nam  cum  mysterium  Incarnationis  co- 
gnoscatur  a  beatis  Angelis,  ut  unum  e  prsecipuis,  cumque  cognitio  via^ 
Angelorum  correspondere  debeat  cognitioni  patrice,  congruuni  fuit,  ut 
mysterium  illud  in  via  cognoscerent. 

DiCES :  S.  Paulus  ad  Ephesios  3.  et  1.  cul  Timoth.  "6.  significans 
Mysterium  Incarnationis  fuisse  abscondituni  a  sa?culis  in  Deo,  et  per 
Eeclesiam  Evangelium  innotuisse  Principatibus,  et  Potestatibus  in  c?e- 
lestibus ;  unde  illa3  Angelorum  interrogationes,  Quis  est  iste  Rex  glo- 
Hoe?  Psal.  23.  Quis  est  iste,  qui  venit  de  Edoni  tinctis  vestibus  cle  Bo- 
sraf  Isai.  6o.  ergo,  etc.  —  Respondet  Poncius,  ex  eodem  Apostolo  ad 
Hcehr.  1.  constare,  Angelos  ante  omnem  pacem,  et  Ecclesiie  prsedica- 
tionem  agnovisse  mysterium  Incarnationis  ab  ejus  initio,  et  Christum. 
Dominum  adorasse  in  ipso  ejus  Conce])tionis  vel  Nativitatis  puncto. 
Alia  ergo  ejus  loca  intelligenda  sunt  de  cognitione  Incarnationis,  non 
simpliciter,  sed  secundum  quid,  nimirum  vel  secundum  cognitionem 
intuitivam  ejusdem  jam  executioni  traditce,  vel  secundum  fructum  iu 
omnes  gentes,  prsedicaiione  Pauli,  et  Ecclesia3  patefactuMi  Angelis, 
experimentaliter  saltem;  vel  secundum  abrogationem  legalium,  et  alias 
circumstantias  reij^sa  exhibitas.  Istie  vero  interrogationes,  vel  Pro]3h(i- 
tarum  sunt,  vel  potius  Angelorum,  non  ignorantium,  sed  admiran- 
tium.  Neque  enim  verum  est,  quod  a  nonnullis  affirmatur,  aliquos 
quidem  ante  cognovisse,  sed  alios  ignorasse,  puta  eos,  qui  interrogci- 
runt  in  Ascensione  Christi ;  Paulus  enim  ad  Hcebr.  1.  afhrmat  omnes 
Angelos  Christum  Dei  primogenitum  adorasse  cum  in  orbem  terr 
introduceretur.  Confirmatur  ex  eo,  quod  S.  Dionysius  caj).  1.  Ccekst.s 


312  DE    MERITO    ANGELORUM. 

Hierarchice,  affirinat,  omnes  Angelos  edoeuisse  omnia  mysteria,  quae 
hominibus  pr;euuntiarant,  maxime  vero,  quae  Christum  spectabant. 
Unde  subdit:  Divinum  etiam  humanitatis  Jesu  mysterium,  Angelis 
jwimum  patefadum  esse  video,  deinde  per  eos  ad  nos  cognitionis  be- 
nepcium  pervenit.  Cui  concinit  S.  Aug-ustinus  lib.  1.  De  Civit.  cap.  32. 
dum  ait:  Ab  exordio  generis  humani  Incarnationis  mysterium  fuisse 
Anyelorum  ministerio  jyrcenuntiatum,  et  prcefiguratum ;  supponit  ergo 
ab  Angelis  fuisse  praicognitum :  adeoque  praifata  S.  Pauli  verba  non 
possmit  eo  rigore  accipi,  ut  excludant  omnem  notitiam  ante  habitam 
ab  Angelis  de  adorando  Christi  Verbi  incamati  mysterio ;  maxime  vero 
quantum  ad  Angelos  superioris  ordinis:  nam  Doctor  Subtilis,  dist.  19. 
72um.  2.  non  vult  illius  mysterii  cognitionem  innotuisse  Angelis  in- 
feriorum  ordinum,  ut  constabit  qucest.  1.  sequentis  Articuli. 

DiCES  2:  Cognitio  angelica  fuit  evidens:  sed  cognitio,  quae  habe- 
tur  per  fidem,  non  est  evidens:  ergo  illa  cognitio  non  erat  per  fidem. 
Probatur  major:  Angeli  evidenter  cognoscebant  Deum  sibi  revelarc 
illa  mvsteria,  quorum  notitiam  accipiebant ;  unde  merito  S.  Bonaven- 
tura  in  3.  dist.  23.  art.  2.  quce.^t.  3.  docet  quod  Angeli,  a  prima  con- 
ditione  sua  hahuerunt  cognitionem  aliquam  de  articulis  pertinentibus 
ad  Trinitcdem,  quce  iamen  non  meretur  dici  fides;  imo  potius  cognitio 
contemxjlationi^  propter  absentiam  cenigmatis.  —  Distinguo  majorem: 
coo-nitio  illa  fuit  evidens  ex  parte  attestantis,  et  revelantis,  quia  An- 
geli  evidenter  cognoscebant  revelatiouem,  sive  manifest&tionem  my- 
steriorum  fieri  a  Deo,  concedo :  ex  parte  rei  revelatae,  nego.  Et  simi- 
liter  distincta  miuore,  nego  consequentiam :  evidentia  enim  ex  parte 
attestantis  absolute  non  repugnat  fidei.  nos  enim  nobis  loquentes  co- 
o-noscimus,  et  tamen  eoram  verbis  credimus.  Similiter  contingebat  in 
Augelis  qui  Deum  equidem  sibi  loquentem  uoverunt,  sed  quoe  refe- 
rebat,  et  manifestabat,  evidenter  non  cognoverunt. 

aucd  de  fide  diximus,  idem  potiori  jure  de  spe,  et  charitate  an- 
o-elica  dicendum  est:  constat  enim  Angelos  bonos,  tempor.Mllius  pr«- 
Tii,  quod  adversus  perduelles  habuerunt  in  Caelo,  et  Deum  amasse, 
et  in  eo  spem  suam  reposuisse;  quippe  propter  ejus  tuendam  gloriam 
prreliabantur,  quod  certe  fieri  non  poterat,  nisi  maximo  ejus  amore 
flagrarent,  et  opportunum  ab  eo  auxilium  adversus  ingentem  illam 
rebellautium  Angelorum  c^tervam  prsestolati  fuissent. 

Qr.KRES:  Qualis  fuerit  vice  Angelorum  duratio? 

Respondet  Doctor  clist.  0.  qu.  1.  n.  5.  et  sequentihus:  varias  hae 
in  re  determinanda  fuisse  Doctorum  sententias  :  prirao  namque  S.  Tho- 
mas  1.  par.  qu.  65.  art.  5.  doeet  duas  tantum  fuisse  Angelorum  mo- 
ras,  unam  qua  creati  sunt  in  gratia,  et  meruerunt,  alteram  qua  boni 
beatitudinis  essentiale  praemium  acceperunt,  mali  autem  ?eternum  sup- 
plicium  Mao>ist-r  vero  Sententiarum  existimat  tres  statuendas  esse 
durationis  moras,  quas  sic  explicat,  ut  velit  in  prima  Angelos  beatos 
conditos  fuisse  in  puris  naturalibus,  in  secunda  vero  mora  mali  pec- 
carunt,  meruerunt  justi;  in  tertia  vero  omnes  fuerant  m  termmo,  boui 
quid  m  in  l)eatitudine,  mali  vero  in  tormeutis.  Sunt  itidem  aliae  ve- 
terum  Theologorum  sententise. 

Terum  omnes  jam  p  'ue  recentiores  Theologi  convenmnt  cum  bub- 


DE   MERITO    ANGELORUM.  313 

tili  Doctore  tres  tantuin  aclmittendas  esse  angelicse  via3  niorulas,  quas 
instantia  vocant,  etsi  non  sint  necessari  >  indivisibilia,  uti  instantia 
nostri  teraporis : 

Pilmum  instans  fuit  eorum  creationis,  in  quo  omnes,  et  naturam, 
et  sanctificantem  gratiam  sibi  concreatam  acceperunt,  et  Creatori  per 
amorem  castum  adhix.'serunt,  adeoque  amore  in  illo  instanti  pariter 
meruerunt;  sed  non  in  merito  steterunt  omnes.  Secundam  instans 
fuit,  in  quo  facta  est  cliscretio  inter  bonos,  et  ma'os:  bonis  in  merito 
perseverantibus,  malis  autem  in  perduellionem,  et  peccatum  labenti- 
bus.  Tertiinn  instans  fuit,  in  quo  consummata  est  illa  discretio,  bonis 
beatificatis,  malis  vero  damnatis.  Seu,  ut  loquitur  Doctor  qU.  2.  n.  15. 
Prima  mora,  in  qiia  fuerunt  uniformes  in  yratia^  si  volumus  dicere, 
quod  mali  hahuerunt  gratiam,  vel  uniformes  saltem  in  natura.  Se- 
cunda  mora^  in  qua  adhuc  in  via  existentes  fuerunt  difformes,  quod 
isti  idtimate  meruerunt^  et  isti  ultimate  demeruerunt.  Tertia  mora  fuit 
distinctio  formalis  unius  ab  alio  necessario.  Probabile  est  etiam,  quod 
in  secunda  mora,  in  qua  fuerunt  di/formes  in  via,  fuerunt  multce  mo- 
rulce,  quia  7nali  peccaverunt  muliis  speciebus  peccati,  scilicet  superbia, 
odio,  et  invidia:  et  isti  actus  ordinate,  et  non  in  eodem  instanti  fue- 
runt  eliciti.  —  Dixi  autem  instantia  illa  non  fuisse  omnino  indivisi- 
bilia,  maxime  primum,  et  secundum.  Quantum  enim  ad  j^^^i-^um  spe- 
ctat,  oportuit  ipsum  fuisse  virtualiter  divisibile  respondens  aliquali 
durationi  nostri  temporis :  gratis  enim  fingeretur  Angelos  perversos 
statim  post  primum  instans  omnino  indivisibile  lapsos  fuisse:  nec  fit 
verisimile  amorem  illum  castum,  in  quo  omnes  concreati  sunt,  unico 
tantum  indivisibili  instanti  perseverasse,  ct  illico  extinctum  fuisse; 
imo  contrarium  suadere  videtur  Ezechiel  sub  persona  Kegis  Tyri  gra- 
phice  Luciferum  delineans,  dicens;  In  medio  lapidum  ignitorum  am- 
bulasti,  perfectus  in  viis  tuis:  quod  indicat  ipsum  aliquamdiu  stetisse 
in  amore  casto,  et  velut  in  eo  gressum  fecisse  per  continuationem  ip- 
sius  amoris,  et  bonorum  operum  pluralitatem.  Unde  multo  minus  ve- 
rum  apparet,  quod  docent  plurimi  Thomistoe,  post  primum  indivisi- 
bile  instans  bonos  omnes  fuisse  beatificatos,  malos  vero  damnatos,  quia 
tot  ponenda  sunt  instantia  pro  via  dsemonum,  quot  fuerunt  operatio- 
nes  realiter  inter  se  distinctse,  sibique  succedentes,  quibus  eorum  via 
ultimo  terminata  fuit :  supponunt  enim  Thomistse  instantia  temporis 
discreti,  quo  via  Angelorum  duravit,  multiplicari  juxta  numerum  ope- 
rationum  sibi  succedentium :  sed  dsemones  tria  operationum  genera 
exercuerunt:  in  primo  namque  instanti  creationis  elicuerunt  actum 
meritorium,  postmodum  mortaliter  peccaminosum,  quem  deinde  secuta 
est  danmatio  :  cjuse  tres  operationes  omnino  sunt  incompossibiles  :  Prima 
namque  fuit  conversio  actualis  in  Deura,  ut  ultimum  finera :  Secunda 
fuit  aversio  actualis  ab  eodem  ;  Tertia  vero  neeessario  pariter  distingui 
clebuit  a  secunda;  summa  namque  delectatio,  et  summa  tristitia  sunt 
inter  se  incompossibiles  respectu  ejusdem  subjeeti:  Angelus  autem  in 
eo  instanti,  quo  peccavit,  habuit  summam  delectationem  et  compla- 
centiam  in  sua  perfectione  naturali:  ergo  in  eodem  instanti  non  po- 
tuit  habere  summam  tristitiam,  subindeque  tertium  illud  instaus  di- 
stingui  debet  a  secundo. 

Secundum  instans  vidd  similiter  aliquam  habuit  temporis  continua- 


314  DE    MERITO    ANGELORUM. 

tionem,  quo  boni  augendis  meritis,  et  pugna  sive  resistentia  adversus 
peccantes,  eorumque  peccata  occupabantur.  Quam\is  enim  in  Ange- 
lis  ad  operandum  per  naturam  et  gratiam  expeditissimis  longa  mora 
non  fuerit  necessaria-,  congruebat  tamen,  ut  per  quamdam  temporis 
durationem  sua  merita  prorogare  possent,  et  sic  ampliorem  si  vellent 
beatitudinem  promereri :  quemadmodum  docent  Theologi,  quod  si  homo 
stetisset  innocens,  nec  ipse,  nec  ejus  posteri  st^iim  fuissent  in  Ca?lum 
deportati,  sed  diuturno  tempore  in  terris  degissent,  ut  multiphcato 
bonorum  operum  foenore  abuudantiorem  in  Cfelis  gloriam  et  beatitu- 
dinem  asss^querentur.  Adde  quod  eamdem  protractam  durationis  mo- 
ram  suadeat  ^ulgata  opinio  dc  peccato  Luciferi  ceteros  ad  perduel- 
lionis  consortium  instigatione  inducentis;  non  cnim  verisimile  fit  eodem 
indivisibili  momento  omnes  rebelies  Angolos  ipsi  adha^sisse ;  imo  cre- 
dibilius  apparet,  nliquos  interdum  fuisse  reluctatos,  et  tandem  urgente 
ipsius  sollicitatione  ad  ejus  partes  declinasse. 

Terfinm  vero  instans  consummatre  discretionis  bonorum  Angelorum 
a  malis  per  illorum  glorificationem,  et  horum  damnationem,  indivisi- 
bile  quidem  fuit,  ea  mtione  qua  viam  clausit  et  terminavit,  in  aiter- 
num  tamen  duratumm  est.  *  '•  Pridem  enim  proscriptum  est  insauum 
illud  Origenis  commentum  quo  putabat  Angelos    perpetua  et  inamis- 
sibili  innocentia  ac  felicitate  nondum  esse  donatos;  sed  eos  adhuc  m- 
ter  peccatum  et  sanctimoniam,  miseriam  et  beatitudinem  sicut  et  nos 
fiuctuare,  unde  homilia   in  Numeros  20  De  Anyelis  ad  hominum  cu- 
stodiam  deputatis   scribit:   Veiiient   enim,,  inquit,  Amjeli  ad  judicium 
nohiscum,  et  stabunt  pro  nobis  ante  solem  justitice,  ne  forte  aliquis  ex 
ipsis  causa  fuerit,  quod  nos  deliquimus,  ne  forte  minus  erga  nos  ope- 
ris  et  laboris  expenderint,  quod  nos  a  peccatorum  labe  revocarent.  Ladeui 
probationibus  conflrmat  et  rep  tit  homilia  13.  in  Lucam,  atque  ita  con- 
cludit-  Porro  frequenter  evenit  ut  nobis  laborantibus  fpsf  suum  officntm 
non  expleant,  et  in  culpis  sint.  At    homilia    in  idem  Evangelium  3o. 
non  homiuum  omnium  Angelos  faciem  Patris  qui  in  caelo  est  viderc 
dicit   sed  eorum  dumtaxat  qui  Ecclesice  nomen  dederunt,  tum  ait  post- 
jiiodum:  Quomodo  enim  si  per  curam  eorum  et  industriam  salus  homi- 
nibus  comparatur,  faciem  Patris  semper  attendunt:  sic  si  per  neglujen- 
tiain  eorura  homo  cnrruerit,  etiam  sui  periculi  rem  esse  non  nesaunt. 
Et  Paulo  inferius:  Iqnominia  Angelo  est  si  homo  Justus  creditus  fuerit, 
et  peccaverit:  ut  e.  contrario  gloria  est  Angelo  si  creditus  sifji  saltem  mi- 
nimus  in  Ecclesia  fuerit.   Videhunt  enim  non  aliquando  sed  semper  fa- 
ciem  Patris  qui  est  in  ccdis,  cum  alii  semper  non  vtdeant:  secundum 
meritum  enim  eorttm,  quorum  Angefi  sunt,  aut  semper,  aut  nunquam, 
vel  pantm,  vel  plus  faciem  Dei  Angeli  contemplantur.  —  Verum  ista 
Orio-enis  doctrina  jam  dudum  a  sanctis  Ecclesi*  Patribus,  et  ab  uni- 
verso  Theologorum    coetu    proseripta    est   inter    Origenis    errores    de- 
putata.  "  ^ 

Qt:.i:iies  2;  Quamdiu  dtiraverit  Angelorum  via  ? 

Respondeo    rem  esse  prorsus  incertam;  qttidam  enim  existimant 

An  '-elos  vic^  suce  terminum  habuisse   ipsa  prima   die  mundi,  quaudo 

Deus  divisit  lucem  a  tenebris,  quasi  in  ista  discretione  mystice  deli- 

neata  fuerit  ac  designata  Angelorum  bonorum  a  malis  discrotio.  Sunt 


DE    OFFICIIS   ANGELORUM   ERGA    HOMINES.  315 

qul  existimeiit,  id  coutigisse  secunda  die,  quaudo  Deus  creato  firma- 
m^^nto  divisit  aquas  qua?  sunt  super  firmamentum  ab  his  quae  ipsi  in- 
feriores  sunt,  quasi  per  hanc  divisionem  adumbrata  fiierit  sanctorum 
Angelorum  a  chemonibus  separatio.  Paiant  ceteri,  nullos  adhuc  An- 
gelorum  hxpsos  fuisse  sexta  die  niundi,  quippe  eum  Deus  vidit  cuncta 
qu?e  fecerat,  et  erant  valde  bona,  subindeque  nulhB  adhuc  creaturai 
peceato  deformes,  et  inficiata3  tunc  tiMuporis  videbantur.  —  Verinn  hie 
omnes  sent^ntise  levioribus,  et  incertis  ducuntur  argunientis;  siquidem 
Moyses  illis  mundi  diebus  rerum  corporearum  formationem  delineat; 
sicque  divisionem  lucis,  et  aquar.  m  corporearum,  ut  natura  ipsa  de- 
monstrat,  refert  sanctissimus  Propheta,  nec  forte  de  iUa  bonorum  An- 
gelorum  a  malis  discretione,  quidquam  tunc  cogitabat;  sic  pariter  do- 
cet  Deum  probasse  omnia  qua^  fecerat  ad  totius  Universi  integritatem, 
et  ornatum :  an  autem  illis  verbis  etiam  complexus  fuerit  formationem 
spiritualium  creaturarum,  incertmn  prorsus.  —  Xihllominus  conve- 
niunt  oinnes  Theologi  viam  Angelorum  non  ita  diu  protractam,  sed 
fuisse  valde  brevem;  fum  ob  perfectionem  potentiarum  augelicarum^ 
qu*je  facillime  opera  sua  implent  maxime  cum  nuHa  adversantia  im- 
pedimenta,  nec  corporea  organa  habeant  Spiritus  illi  ad  intelligendum, 
et  voleudum  expeditissimi:  tam  propter  ingentia  ipsis  collata  divini- 
tus  auxilia,  quibus  eorum  Intellectus  irradiabatur,  et  voluntas  ad  ope- 
rationem  stimuhibatur.  Adde  quod  proemii  comparandi  magnitudo,  nec 
temporis  diuturnitatem,  nec  bonorum  operum  multitudinem  ac  plura- 
litatem  exigat;  nam,  ut  loquitur  Doctor  dist.  5.  qu.  1.  num.  4.  Ad  ma- 
gnum  proemium  non  requiritur  multitudo  meritorum,  sed  multo  magis 
requiritur  unum  meritum  intensum,  quam  centum  millia  remissa.  In 
Angelis  autem  fuit  motus  meriti  valde  intensus  pro  i.sta  morula  qua 
merebantur,  in  tantum  forte  quod  nullus  homo  secunduon  communem 
legem  posset  habere  ita  intensum  actum  meriti,  sicut  ipsi  habuerunf. 

ARTICVLVS  8E0UXDUS. 

DE  OFFICIIS  SANCTORUM  ANGELORUM  ERCxA  HOMINES, 
ET  OBSEQUIIS  HOMINUM  ERGA  AXGELOS. 

Angeloru:s[  in  humanum  genus  infinita  propemodum,  et  illustria 
ac  quotidiana  sunt  officia  et  beneticia;  In  supcrnis  enim  Spiritil)us 
non  solum  admirabilis  dignitas,  sed  etiam  dignatio  amabilis  invenitury 
ait  S.  Bern.  s-rni.  1.  de  S.  Michaele.  Priecipuum  autem  in  homines 
angelic;e  beneficentiai  munus  est  eorum  custodia,  quam  tum  publice 
universorum,  ttim  singulorum  privatim  suscipiunt;  quocirca  merito 
homines,  ut  aliqua  ex  parte  tanta  ab  Angelis  impensa  sibi  bencficia 
rependere  valeant,  dignum  est,  ut  eos  in  grati  animi  testimonium 
laude,  et  cultu  celebrent.  Unde  in  hoc  Articulo  tria '  suscipimus  de- 
terminanda:  Primuin,  an  omnes  Angeli  a  Deo  ad  homines  interdum 
mittantur,  ut  aliquod  ipsis  beneficium  aut  obsequium  impendant.  Se- 
cundum,  an  et  qui  Angeli  ad  privatam  et  publicam  hominum  tute- 
lam  et  custodiam  a  Deo  d  -putentur.  Terfium.,  quo  cultu  et  qua  ve- 
ne)-atione  homines  sanctos  Angelos  venerari,*et  celebrare  debeant. 


316  DE   OFFICIIS   ANGELORUM   ERGA   HOMINES. 

QU^STIO  PRIMA. 

AN  OMNES  OMNINO  ANGELI  AD  HOMINUM  OBSEQUIA 
INTERDUM  DEPLTENTUR. 


4 


NoTANDUM  1.  Angelos  omnes,  praeter  eorum  distributionem  in  tres 
Hierarchias,  et  novem  Ordines,  communiter  dividi  in  Assistentes, 
et  Ministrantes,  quae  di\T.sio  sumitur  ex  Daniele  3.  Millla  millium 
ministrahant  ei,  et  decies  centena  millia  assistebaut  ei :  ex  quo  oraculo 
Doctores  inferunt  plures  esse  Angelos  assistentes,  veluti  c:«lestis  aulse 
Princ-ipes,  quam  Ministrantes ;  majori  namque  numero  assistentes  de- 
signat  Propheta  quam  Ministrantes.  Hinc  conjiciunt  aliqui  non  omnes 
Angelos  a  Deo  ad  homines  e  Cselo  in  terras  deputari ;  sed  eos  qui 
sunt  ultimiis  Hierarcliiae,  ceteros  vero  Deo  semper  in  Cl\^]o  pmesentes 
assistere,  nec  usquam  hominibus  apparere,  quod  an  verum  sit,  hie 
determinandum . 

NoTANDu:^!  2.  Ex  Doctore  in  2.  dist.  10.  q.  unica,  num.  2.  duplicem 
distingui  posse  Angelorum  Missionem  :  exteriorem  unam,  sensibilem, 
et  immediatam ;  interiorem  alteram,  insensibilem,  et  mediatam.  Prior 
est,  qua  Angeli  a  Deo  ad  homines  mittuntur,  quatenus  vel  eis  divi- 
nam  voluntatem  insinuent,  vel  eorum  affectum  ad  divinum  amorera 
stimulent.  et  accendant,  vel  intellectum  illustrent,  et  illuminent,  ne- 
dum  eis  di^inam  lucera  impertiendo,  sed  ct  sibi  concreditas  veritates 
suggerendo  :  posterior  vero  est,  qua  Angeli  superiores  ad  inferiores 
mittuntur,  ut  eos  de  divinis  mysteriis,  divinaque  voluntate  instruant, 
quatenus  ipsi  eadem  homines  possint  docere  :  Secundum  commuiiem 
processum,  et  ordiiiem,  inquit  Doctor,  revelantw  ')najora  Dei  mysteria 
suj)eriorihus,  priusquarn  infcrioribus:  et  ita  superiores  mittuntur  ad  in- 
feriores  loquendo,  et  illuminando  eos  interius:  et  cdii  inferiores  mittun- 
tur  exterius,  ad  illa  revelata  nuncianda  hominibus,  vel  exjylenda:  et  ita 
non  omnes  communiter  mittuntur  extra.  An  autem  extraordinarie  sal- 
tem  omnes  Angeli  a  Deo  ad  homines  propter  grandia  quaedam  denun- 
cianda  mysteria  aut  implenda  negotia,  vel  beneficia  conferenda  mit- 
tantur,  hic  est  resolvendum. 

NoTAXDUM  3.  Quod  quamquam  conveniant  omnes  Doctores  Scho- 
lastici,  Angelos  interdum  a  Deo  ad  liomines  mitti,  ut  eorum  intelle- 
ctum  illuminent,  et  affectum  inflamment ;  dissentiunt  tamen  invicem 
plurimi  in  assignando  modo  illius  illuminationis  et  inflammationis, 
nam  inquit  Seraphicus  Doctor,  dist.  11.  art.  2.  par.  2;  animjfi  nostrai 
«  a  beatis  Angelis  per  eorum  revelationes  illuminari  possunt  tripliciter; 
«  Uno  modo,  inquit,  ut  intelligatur  Angelus  inferiorem  portionem  11- 
«  luminare  jjer  modum  luminis  irradiantis  :  Alio  modo  ut  intelligatur 
«  illuminare  pdr  modum  speculi  deferentis:  Tertio  modo,  ut  intelliga- 
«  tur  illuminare  per  modum  linguae  vivaciter  exprimentis.  Omnes  hi 
«  modi  etsi  aliquo  modo  sint  intelligibiles,  cum  Angelus  sit  lumen, 
«  et  speculum,  et  habeat  etiam  spiritualis  interpretationis  sive  locu- 
«  tionis  ofhcium,  sustineri  possunt;  tertius  tamen  modus  intelligibilior 
«  est.  Non  enim  multuln  bene  apparet  quomodo  Angelus  irradiet, 
«  ne-!  quomodo  se  offerat  aspectui  animae;  sed  hoc  satis  intelligibile 
«  est,  quomodo  possit  anima}  quod  concepit,  suggerere  :  et  sicut  Doctor 


DE   OFFICIIS   ANGELORUM   ERGA   HOMINES.  317 

«  dum  exterius  loquitur,  et  viam  parat  ad  intelligendum,  et  viva  et 
«  efficax  locutio  quadam  vivacitate  ad  intellectum  nostrum  habet  in- 
«  gressum,  dum  sonat  in  aurc  corporis  exterius,  ratione  eujus  etiam 
«  libentius  audit  homo  bonum  Clericum,  cujus  sermo  est  efficax,  et 
«  vivus :  cum  habeat  aliquid  latentis  energia^  vivse  vocis  actus,  ut  dicit 
«  Hieronymus :  sic  ct  hoc  modo  intelligendum  est,  quod  Angelus  hoc 
«  possit  facere  interius,  et  sic  illuminare,  non  lumen  infundendo  nee 
«  solum  olferendo  sicut  objectum  vel  speculum,  sed  etiam  vivaciter 
«  excitando,  sicut  Doctor  exterius,  et  adhuc  efficaciori  modo  ». 

His  ita  praenotatis,  tria  sunt  resolvenda.  Piimitm  an  revera  Angeli 
a  Deo  ad  hominum  obsequia  e  cselo  in  terram  mittantur:  Secundum 
an  non  solum  ex  ultima  Hierarchia,  sed  etiam  ex  aliis  duabus  supe- 
rioribus  interdum  ita  deputentur:  TertiuiJi,  quisnam  sit  pr?ecipuus,  et 
ordinarius  illius  angelic^e  missionis  effectus. 

Conclusio  prima.  —  Angeli  revera  interdum  mittunti'r 
AD  iiOMiNES.  Hsec  cst  dc  fide,  et  probatur  variis  Scripturse  textibus 
Exodi  23.  Ecce  ecjo  mittam  Angelum  meum  quiprcecedat  in  via.  Lucae  2. 
Missus  est  Angelus  Gahriel.  Act.  12.  Nunc  scio  vere  quia  misit  Domi- 
nus  Angelum  suum,  et  eripuit  me  de  manu  Herodis. 

Probat  hanc  Conclusionem  Seraphicus  Doctor  loco  supra  laudato 
q.  1.  ex  eo  quod  hsec  missio  maxime  congruat  charitati  divinse  quse 
per  eam  missionem  manifestatur ;  et  angelicoe,  quse  per  ipsam  nos 
adjuvat;  et  nostrae  quse  cum  sit  infirma,  per  angelicum  obsequium 
fovetur,  nutritur,  et  excitatur.  Hsec,  inquam,  missio  concordat  chari- 
tati  divince,  quia  in  hoc  manifestatur  divina  bonitas,  quantum  nostram 
salutem  diligat,  dum  nobilissimos  Spiritus,  qui  ei  intima  charitate 
junguntur,  dirigit  et  traiismittit  ad  procurandam  salutem  nostram.  Et 
competit  etiam  charitati  angclicce,  cum  enim  charitatis  ardentis  sit 
maxime  desiderare  aliorum  salutem,  ob  quam  dicit  Dominus  sicut 
etiam  dixit  Isaias  cap.  6.  Ecce  ego  Domixie  mitte  me:  et  Angeli  pos- 
sint  nos  juvare,  pro  eo  quod  vident  nos  suo  auxilio  indigere,  et  ma- 
los  Angelos  indesinenter  nos  impugnare;  ideo,  quod  ad  nos  mittantur, 
lex  exigit  charitatis  angelicse.  Competit  etiam  hoQ  charitati  humancBy 
qune  quoniam  parvula  est,  quamdiu  sumus  in  via,  indiget  foveri,  et 
nutriri,  et  excitari'.  Et  quoniam  Angeli  sunt  concives  liominibus,  cum 
non  sint  eis  juncti  per  similitudinem  naturse  quae  excitat  ad  amorem, 
oportuit  jungi  p?r  obsequium  beneficentise. 

DiCES  1 :  Frustra  mittit  quis  nuntium,  ubi  ipse  prgesens  est,  et 
melius  potest  facere  per  seipsum:  ergo  cum  Deus  nobis  pnxisentissi- 
mus  sit,  et  omnia  possit  facere  per  seipsum,  ad  nos  frustra  mittit  An- 
gelum:  sed  Deus  nihil  frustra  molitur:  ergo  nec  Angelum  mittit.  — 
Respondet  Seraphicus  Doctor,  quod  quamvis  sit  Deus  prsesens,  ta- 
men  propter  coecitatem  et  ealiginem  intellectus  nostri  in  qua  sumus, 
ipsum  cognoscimus  ut  absentem.  Et  quia  illi  Spiritus  propter  clarita- 
tem  luminis,  et  beatitudinis  perfectionem  semper  vident  Deum  facie 
ad  faciem,  et  sunt  ei  prgesentes,  quemadmoduni  illi  qui  sunt  in  ca- 
mera  Regis  indicant  his  qui  sunt  in  exercitu  Regis  voluntatem,  et 
ad  hoc  mittuntur  a  suo  Domino :  sic  intelligendum  est  in  proposito. 
Nec  valet:  Dominus  per  se  potest  facere :  ergo  non  debet  ad  hoc  nun- 


318  DE    OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA   IIOMINES. 

tium  mittere.  Multa  enim  potest  ille  qui  prceest  per  se  facere,  qu» 
tameu  iujungit  servo,  vel  nuntio,  ut  salvetur  in  ministerio  de  actio- 
nibus  deeens  et  cong-ruus  ordo. 

DiCES  2:  Deus  misit  Filium,  et  Spiritum  sanctum  ad  nostram  salu- 
tem  instaurandam :  ergo  ad  eam  procurandam  non  est  neeessaria  An- 
o-elorum  missio.  —  Negat  consequentiam  Seraph.  Doctor;  quamquara 
enim  revera  Filius,  et  Spiritus  sanctus  per  suam    ad    nos  missionem 
sufficientissime  salutem  nostram  instauraverint,  quoniam  tamen  liber- 
tate  donantur,  et  nostrum  arbitrium  pigrum  est.  et  non  bene    gratiae 
cooperatur.  ideo  indiget  excitari;  ad  hoc  autem  nullus  est  magis  ido- 
iieus,  quam  sit  Angelus :  et  idco  conveniens  est,  ut  ad  nos  mittatur, 
non  propter  indigentiam  procurationis  salutis  nostrse  ex  parte  Filii,  vel 
Spiritus  sancti.  sed  propter  negligentiam  cooperationis  ex  parte  nostri. 
DiCES  3:  Angelus  beatus  sedem  habet  in  cselo  empyreo,  tamquam 
in  loco  sibi  congruo,  et  maxime  coiivenienti,  subindeque    appetit  ibi 
esse:  ergo  si  extra  caelum  empyreum  mittatur,  frastratur  ejus    appe- 
titus*  sicque  non  erit  perfecte  beatus:  hoe  autem  consequens  est  ab- 
,surdum:  ergo   et   id  unde    sequitur.  —  Respondet  idem,  quod  locus 
non  deb?tur  Angelo  propter  ejus  neeessitatem,  vel   indigentiam,  sed 
solum  propter  quamdam  congruentiara.  Haec  autera  congruentia  com- 
pensari  potest,  et  tunc  nullara  ponit  imperfectionera   vel  indecentiam 
per  sui  ipsius  absentiam :  et  sic  est  in  proposito,  plus  enim  delectatur 
Augelus  implere  A'oluntaiem  Domini  sui,  ct  adjuvando  hominem  pla- 
cere  Deo,  quam  deleetetur  esse  in  empyreo. 

RoGABis  1.  Xum  efiam  Deiis  interdum  malos  Angelos  ad  homines  mittat. 
Affirmo.    id    enim    expresse    Scriptura    significat,    legimus    enim 
3    licgum  cap.   uliimo,    quod    daemonem   alloquens,    qui   habebat   in 
animo  petere  facultatem,  ut  deciperet  Achab:  Egressus  esf  aufem  Spi- 
rifus  coram.  Domino,  ef  aif:  ego  decipiam  illum:  cui  aH  Dominus:  in 
quo9  Ef  aif:  Eqrediar,  ef  ero  spirifus  menda.r  in  ore  omnium  Propheta- 
rum.  Cum  ergo  Angelus  ille  ofterebat  sese  ad  decipiendum,  sequitur 
quod  sit  malus,  et  a  Deo  missus  sit,  ut  significatur  verbis    sequenti- 
bus:  decipies,  ef  praeralehis,  egredere,  ef  fac  ifa.  Ergo  mali  interdum  ad 
homines    mittuntur.  Hoc  ipsum    Juculenter  explicat  Gregorius  lib.  2. 
Moralium,  ubi  loquens  de  bonis  Angelis,  et  malis,  dicit:  Sicut  de  honis 
Angelis  in  hac  rifa  lahoranfibus  auxilium  pietatis  impendifur ;  ifa  isti 
occulfce  ejusjusfificB  nesciendo  s^rvientes,  minisferium  exequi  reprobafio- 
nis  conanfur:  non  enim  minisfranf  Deo  soli,  qui  adjuvent  boni,  sed 
efiam  mali,  qui  prohanf,  non  solum  qui  redeunfes  a  c.ulpa  sublevenf,  sed 
efiam  qui  redire  volentes  gravenf.  Nec  refert,  quod  Angeli  perversi  se- 
ductionem  horainura  et  animarum  perditionera  intendant;  licet  emm, 
Inquit  Alensis  noster.  q.  41.  membro  2.  sit  contraria   intentio    ipsius 
diaboli  intentioni  divinse,  quantura  ad  hoc,  quod  haic  est  bona,  et  illa 
raala,  nihilominus  utitur  Domiiius  tentatione  diaboli  ad  bonum ;  ten- 
tatio  enim  qua  tentavit  Diabolus  Job,  quantum  fuit  de  voluntate  dia- 
boli,  fuit  ad  seducendum :  sed    illam  ordinavit  Dominus    ad   bonum, 
ut  patientia  Job  probaretur.  Missio  ergo  Domini  respicit  ordinationem 
potestatis  ad  tentandura,  qu»  est  sub  potestate  divina,  non  in  ordme  ad 
voluntatem  Dei,  sed   ejus  malam  voluntatem  ordinat  Deus  ad  bonum. 


DE    OFFICIIS    ANGELORUM    ERGA   HOMINES.  319 

RodADis  2.  An  Ancjeli  hiferiores  inferdum  a  s/iperiorihus  mittonhir 
(td  homines. 

Affirmo,  idquo  probat  S.  Gregorlus  In  Moralitjus  ex  illis  Zacha- 
ria'  Prophetse  verbis,  ubi  dicit  Propheta,  quod  Angelus,  qui  loqueba- 
tur  in  me  egrcdiel)atur,  et  alius  Angelus  egrediel)atur  in  occursum  ejus, 
didcit  ad  eum  ;  loquere  ad  puerum  istum  dicens:  ahsque  muro  haJ.i- 
tohitur  JerusaJem..  Ex  quo  accipitur,  quod  Angelus  inittit,  unde  dieit: 
Jn  conspectu  Conditoris  angelica  ministeria  ordincda  sunt,  id  pro  com- 
muni  felicitate  heatitudinis  Opificem  suum  videntes,  gaudemit:  cum  pro 
dispositione  dignitatis  alii  aliis  suhministrant.  Ad  Prophetam  Avge.lus 
Angelum  mittit,  et  quce  secum  de  Deo  communiter  conspicit^  edocet,  et 
Higit,  quia  eiim  ijer  superiorem  scientiam  virtute  cognitionis,  et  prcestan- 
tiorem  gratiam  cuJmine  potestatis  excedit.  Hanc  S.  Gregorius.  Ex  quibus 
inanifeste  colligitur,  quod  unus  Angelus   ab  alio   interduni   mittatur. 

Confirmatur,  quia  verisiinile  est  quod  quando  Deus  inferioribus 
Angelis  vult  revelare  aliquid,  id  revelat  prius  superioribus,  commu- 
niter  loquendo,  et  his  mediantibus  inferioribus :  ergo  mittuntur  su- 
periores  ad  inferiores  illuminandos  :  sed  inferioros  fetiam  similiter  il- 
luminant  alios  sibi  inferiorcs,  donee  veniatur  ad  ultimum  ordinem, 
ex  quo  verisimiliter  mittuntur  aliqui  ad  illuminandos  homines. 

DiCKs:  Quod  etsi  superiorcs  illuminent  inferiores,  tamen  non  inde 
sequitur,  quod  mittantur,  quia  ad  missionem,  de  qua  hic  agitur,  re- 
quiritur  motus  hocalis:  sed  ut  superiores  illuminent  inferiores,  non  est 
necesse,  ut  moveantur  localiter,  alioqui  non  possent  sibi  proximos  il- 
luminare.  —  Respondeo,  fortassis  choros  angelicos  superiores  ess  ^ 
tam  distantes  ab  inferioribus,  ut  non  possint  eos  illuminare,  quin  mo- 
A'eantur  iocaliter.  Deinde  posset  dici,  quod  missio  qusecumque  non 
necessario  importet  motum  localem,  sed  ordinationem  Angeli  ad  illu- 
minandum  alium,  ita  ut  iHe  Angelus  dicatur  ad  aiium  mitti,  cui  Deus 
pra?cipit  ut  alium  instruat,  sive  interim  id  fiat  cum,  vel  absque  motu 
locali. 

Conclusio  secunda.  —  Axgeli  non  solum  Infbriores,  sed 
etiamScperiores  quique  interdum  a  Deo  ad  homines  deputantur. 
Ita  Doctor  ioco  supra  laudato  num.  2.  ubi  ait:  Videtur  quod  supremi, 
vel  cdiqui  de  sujvemis  mittantur  quancJoque  ad  extra. 

Probaturque  Conclusio  ex  Scriptura  Sacra,  imprimis  vero  ex  illo 
IsaicE  6.  ubi  legimus :  Seraphim  stcd)ant  super  iJJud  sex  aJce  uni,  sex 
ulce  aJteri,  et  subdit  statira :  Et  voJavit  ad  me  unus  de  Seraphim,  et  in 
manu  ejus  caJcuJus,  quem  forcipe  tuJit  de  aJtari,  ac  tetigit  os  meum. 
Sed  Seraphim  sunt  superioris  ordinis,  ut  supra  probatum  est,  et  in- 
dicat  sanetus  Damascenus  Jih.  2.  c.  4.  ubi  referens  doctrinam  S.  Dionysii 
ait:  Primum  orcJinem  AngeJorum  esse,  qui  Deum  semper  circtim.stat, 
assicJueque,  ac  citra  uJJius  re.i  interventum  ei  copuJatur:  nempe  sex 
cdigerorum  Serapliim.  Item  Gen.  3.  legiraus,  quod  Deus  coJJocavit  ante 
paradisum  voJuptatis  Cheruhim,  et  fiammeum  gJadium,  atque  versati- 
Jem  ad  custodiendam  viam  Jigni  vitce.  Dixiraus  autera  supra  Cherubim 
esse  secundi  ordinis  Angelorum,  qui  Deo  proximiores  sunt,  unde 
etiam  4.  Regum  19.  Domine  Deus  Pex  IsraeJ,  qui  sedes  super  Cheru- 


320  DE    OFFICIIS    ANGELORUM    ERGA   HOMINES. 

hhn  tu  es  Deus  solus  Israiil. —  Idipsum  etiam  evincitTar  ex  eo  Danielis  18. 
Michael  unus  ex  prindpibus  primis  venit  in  adjutorium  meum :  et  in- 
fra:  nemo  esf  adjutor  meus  nisi  MicJiael  princeps  vester.  Hinc  Eccle- 
sia  in  officio  Angelornm  orat:  Angelum  pacis  Michael  ad  istam  cceli- 
tus  mitti  rogitamus  aulam.  Et  iterum:  Michael  Archangele  veni  in  ad- 
jutorium  populo  Dei.  At  vero  Michael  unus  ex  primis  si  non  primus 
S^raphinorum  esse  creditur,  ut  censet  Pantaleon  Diaconus,  in  hom. 
De  S.  Michaele  apud  SuHum  29.  Septembris,  neenon  S.  Basilius  hom.  1. 
De  Angelis,  ubi  hsec  logimus:  Michael  Dux  supernorum  Spirituum^ 
qui  dignitate,  et  honorihus  proelatus  es  omnihus  Spiritihus,  tibi  supplico. 
Idem  sentit  Laurentius  Justinianus  dicens  in  sermone  de  S.  Michaele: 
In  spirituali  primo  confiictu  ceteris  Spiritibus  sanctis  prczlatus  est  Mi- 
chael,  sicut  Lucifer  mali.^.  Quod  etiam  firmari  potest  ratione,  nam  in 
bello  ang-elico,  quod  in  exordio  mundi  fuit,  ]\Iichael  fuit  dux  bonorum, 
qui  illos  ad  obediendum  Deo  excitavit,  sicut  Lucifer  socios  ad  defe- 
ctionem  induxit.  —  Confirmatw\  verisimile  est  mentem  Ecclesiae  esse 
supremum  omnium  Angelorum  plus  venerari,  quani  reliquos:  quia 
hoc  etiam  magis  consentaneum  voluntati  divince  esse  merito  pra?sumi 
potest :  sed  Ecclesia  maxime  veneratur  Michaelem,  ut  in  oflficio  An- 
gelorum  pro*itetur,  et  prai  ceteris  ipsi  templa  dicat :  ergo  sentit  illum 
esse  supremum  Seraphinorum.  —  Non  tamen  me  latet  S.  Tiiomam 
in  2.  dist.  \.  asserere  Michaelem  esse  ex  ordine  Principatuum,  et  ad 
litteram  intelligit  verba  Danielis  cap.  10.  ubi  Michael  dicitur,  TJnus 
ex  principibus  2)rimis :  qaa.m.  sententiam  sequitur  Toletus  in  primum 
caput  Lucae,  et  Pererius  lib.  12.  in  Danielem:  non  desunt  etiam,  qui 
int -r  Potestates  illum  collocent,  quia  ad  illum  ordinem  spectat  debel- 
lare,  et  amovere  dsemones,  in  quo  Michaeli  maxima  potestas  tribuitur 
Aj)oc.  12.  Cui  sententi^  videtur  Ecclesia  favere  in  officio  ipsius  san- 
cti  Michaelis  dicens:  quoties  mira3  virtutis  aliquid  agitur,  ^Michael  mitti 
perhibetur.  Verum  probabilior  sententia  jam  invaluit,  ipsum  esse  su- 
premum  inter  Seraphinos,  adeoque  principem  omnium  prorsus  Ange- 
lorum ;  qui  cum  ad  nos  mittatur,  certum  esse  debet  nedum  inferiores, 
sed  et  superiores  Angelos  interdum  a  Deo  ad  homines  delegari.  — 
Denique  hoc  ipsum  apprime  edocet  S.  Paulus,  ubi  sine  ulla  exceptione 
testatur  omnes  Angelos  mitti  a  Deo,  et  mandata  sibi  ministeria  ca- 
pessere,  et  perficere  :  Nonne  onuies,  inquit  ad  Hiebrgeos  1.,  .sunt  admi- 
nistratorii  Spiritus  in  ministerium  missi  p>ropter  eos,  qui  hcereditatem 
capiunt  salutisf  qure  verba  disertissime  veritatem  conclusionis  confir- 
mant;  maxime  si  advertatur  series  totius  S.  Pauli  discursus:  intendit 
enim  probare  Christum  rebus  omnibus  creatis  antecellere;  prsesertim 
Angelis,  qui  ceteris  creatis  omnibus  prsestant :  Tanto,  inquit  mdior 
Angelis  effectus,  cpianto  differentius  prce  illis  nomen  hcereditavit,  nimi- 
rum  quod  Dei  Filius  appelletur,  et  ad  ejus  dexteram,  ut  Patri  sequa- 
lis  sedeat:  unde  subdit:  ar/  quem  Angelorum  dixit  aliquando:  sede  a 
dextris  meis,  quoadusque  ponam  inimicos  tuos  scabellum  p>edum  fuo- 
rumf  quas  dignitatis  praerogativas,  ut  evincat  Apostolus  Angelis  non 
convenire,  subdit:  omnes  sunt  administratorii  spiritus,  etc^  qu{«  certe 
ratio  imbecillis  et  nulla  prorsus  appareret,  nisi  Angelos  omnes  sine 
Tilla  dignitatis,  vel  ordinis  exceptione  comprehenderet,  nam  si  summi 
ordines  eximantur,  videri  quidem  poterit  Christus  Angelis,  et  Archan- 


DE    OFFICIIS   ANGELORUM   ERGA    MOMINES.  321 

g(Uis,  aut  aliis  quibiisclam  excellere;  non  autem  Cherubinis,  et  Sera- 
phinis,  qui  nec  a  Deo  cum  ceteris  mitterentur,  nec  in  ministrandi 
partes  venirent.  Quare  quod  de  Ang-elis  dicit  illo  loco  Pauius,  ad 
omnes  etiam  supremos  Angelos  pertinet.  Certum  ergo  esse  debet  omnes^ 
etiam  superiores,  Angelos  ad  nos  interdum  a  Deo  deputnri. 

Eamdem  veritatem  probant  sancti  Patres,  maxime  S.  Athanasiiis 
Oratione  secunda  contra  Arianos,  ubi  demonstrat  Filium  Dei  esse  vere 
Deum,  ex  eo  quod  superior  sit  Angelis,  qui  ad  ministerium  nuttuntur, 
ei  Angeli  qui  Deuin.,  ait,  sursum,  deorsumqve  comitantes  ministros  se 
prcebent;  de  Filio  vero  dicit:  et  adorent  eum  omnes  Amjeli  ejus.  Qujxi  ul- 
tima  verba  ex  Apostolo  desumpta  omnes  prorsus  Angelos  etiam  su- 
periores  denotant;  quippe  non  minus  principes  quique  Angeli,  quam 
infimi  Christuiii  venerari  jussi  sunt.  Expressissimus  est  etiam  Chry- 
sostomi  locus  Hom.  8.  in  Gen.  ubi  illa  \'v'rba,  Faciamus  hominem, 
non  ad  Angelos,  ut  Ha^broei  putant,  referri  probat,  quod  Angeli  non 
sint  divinorum  arcanorum  principes,  sed  ministri  :  Non  est,  inquit, 
Angelis  tribidum,  ut  si^it  consilii  participes,  sed  ut  assistant,  et  mini- 
nisterio  funganfur ;  quod  ut  discas  audi  magni  loquentissimum  Isai- 
am  de  superioribus  Angelorum  virtutibus  loquentem :  Vidi  Cherubim 
stantes  a  dextris  Dei,  et  Seraphim.  Consentit  Gregorius  Nazianzenus 
Oratione  34.  Cum  Angelorum  summos  et  infimos  recensuisset  ordines, 
niox  universe  ait :  Illos  diviyioz  voluntatis  administros  loca.  omnia  pe- 
ragrare,  omnibus  ubique  adesse  promptos  ministerii  cdacritate,  tum  na- 
turce  agilitate,  alios  aliam  mundi partem  obtinentes,  sive  cdteri  cuipiam 
parti  universitcdi  aitributos.  Mitto  plurimos  alios  e  SS.  Patribns  idem 
afiBrmantes,  unicumque  profero  S.  Bernardum,  qui  sermone  de  S.  B- 
nedieto,  Luciferuni  interpellans  ait :  Cherubim,  inquit  Propheta,  sta- 
bant,  et  non  sedebunt,  quid  labora.sti,  ut  jam  sedeas  !  Onines  adniini- 
stratorii  sunt  sjjiritus  missi  in  ministeriunK  propter  eos,  cpd  hcereditatem 
capiunt  salutis,  et  tu  sedehisf  Et  Sermone  ^primo  de  S.  Michaele,  cunt 
dixisset  ipsum  licet  e  superioribus  Angelis,  nobis  tamen  advigilare 
et  opitulari,  subdit:  Neque  id  quidquam  i)icredibile  videatur.  quando- 
quidem  ipse  quoque  Crecdor,  et  Rex  Angelorum,  venit  non  ministrari, 
sed  ministrare,  et  animani  suani  dare  pro  multis. 

Eamdem  veritatem  probat  Doctor  Subtilis  loco  laudato,  ex  eo 
qnod  Gabriel  missus  ad  Beatam  Virgiuem  fuerit  unus  ex  supremis 
Angelis,  quippe  cum  cognoverit  mysteriutn  Incarnationis,  quod  multos 
inferiores  Angelos  (ut  putat)  latuit.  «  Nam,  inquit,  Incarnationem  ne- 
«  scierunt  multi  Angeli  ante  tempus  Incarnationis,  vel  Passionis  Chri- 
«  sti,  sicut  patet,  per  illud  Isai;To  63.  ubi  quajritur  in  persona  infe- 
«  riorum  Angelorum ,  quis  est  iste,  qui  venit  dc  Edom  tinctis  ve.sti- 
«  bus?  etc.  et  per  illud  Psalmi,  quis  est  iste  Bex  glorice?  et  respondit 
«  Dominus  fortis,  etc.  Apparet  etiam  per  Apostolum  ad  Ephesios  3.  et 
«  innotescat  Principibus,  et  Potestcdibus  per  EccJesiam,  etc.  ubi  glossa 
«  Hieronymi,  angelicas  potestates,  vel  dignitates  dicit  prsefatum  my- 
«  sterium  Incarnationis  ad  plenum  nesciisse,  donec  compk^ta  esset 
«  Passio  Christi,  et  Apostolorum  pmedicatio  fuisset  gentibus  dilatata, 
«  quod  tamen  usque  tunc  non  latuit  majores,  secundum  glossam  Au- 
«  gustini  ibidem  dicentis:  Constcd  autem,  quod  Angelum  missum  ad 
«  beatam  Virginem,  ad  hoc  nunciandum  non  latuit:  ergo  ille  cui  hoe 

Frassen   Theot.  Tom.  IV.  21 


322  DE   OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA.   JIOMINES. 

«  patuit  erat  de  superioribus,  et  non  de  infimis,  quos  latuit  illud  sa- 
«  crum  mvsterium  s>.  Ita  Doctor. 

DiCES:  S.  Dionysius,  cap.  13.  Dc  Ccelcstl  Hierarchia,  arbitratur  ^u- 
premos  Angelos  nunquam  ad  haic  infima  ministeria  descendere:  quod 
autem  ad  Isaiam  purgandum  unus  e  Seraphinis  lapsis  legitiir,  id  sie 
explicat,  ut  non  summi  ordinis  quispiam   munus  hoc  obierit,  sed  in- 
ferior  aliquis,   cui  Seraphinorum    proprium    nomen    imponitur,    quia 
propriam  istius  ordinis  functionem  gerebat,  cum  ignito  carbone  Pro- 
phetae    labia   perurebat.    Quam    etiam    interpretationem   S.  Gregorius 
:^Iagnus  in  caput  primum  ad  Hsebrseos  arnplectitur,  probatque,  ex  eo 
quod   etiam    interdum  Angeli    nomine  Dei  appellentur  quando  viees 
illius  g-erentes  opera  majoris   momenti   obeunt:   ergo  isti  Patres   cen- 
sent  superiores  Angelos  ad  nos  non  transmitti.  — Respondeo  equidem 
illam  fuisse   illorum   sententiam;   verum   hac  in  re  non  videntur  au- 
diendi,  maxime  cum  Seriptura  saera  satis  aperte  nostram  sententiam 
firmet,  et  CEeteri    Patr.-s    nobis    adstipulentur,  ut    supra    dictum    est. 
Addo  illam  expositionem  S.  Dionysii  videri  pugnare  in  ipsamet  verba 
Prophet-ce :    Seraphim  stabant  super  illud  sex  alce  uni,  et  sex  ake  al- 
teri    SeraphiQorum    qui    per    illas  imagines    repr jesentabantur :    sieut 
enim  dicit  Propheta:   Vidi  Dominum  sedentem  super  solium,  ita  dicit 
se  vidisse  Seraphinos  illi  assistentes :   ergo  sicut  priora  illa  verba  intel- 
liguntur  de  Deo  ipso  repra^sentato  in  illa  imaginaria  visione;  itapo- 
st^eriora  intelliguntur  de  veris  Seraphim  assistentibus   et   laudantibus 
Dcum.  Adde  quod.  inquit  Suarez  lib.  6.  c.  10.,  in  nullo  alio  loco  Scri- 
pturje  fit  mentio  Scraphinorum,  nisi  in  illo,  ut  ibi  notat  Hieronymus : 
ergo  si  ibi  Seraphim  non  significat  proprium  ordinem,  sed^  gcneraliter 
Angelum  ace-ndentem,  non  habebimus  in  Scriptura  mentionem  illius 
ordhiis,  nec  unde  illum  probemus;  nam  quod  dicit  Psalmo  103.   Qiu 
facis  Anf/elos  tuos  Spiritus,  et  niinistros  tuos  fiammam  ignis,  licet  ab  ali- 
quibus  de  Seraphinis  exponatur,  ita  ut  sensus  sit,  Deum  etiam  supre- 
mos  Ang-elos  in  se  ardentes,  ut  fiammara  ignis,  facere  ministros  suos; 
verus    tamen    sensus    est,    Davidem    loqui  de  omnibus  Angelis,  quos 
vocat  fiammam  ignis,  vel  quia  charitate    ardmt,  vel   quia    efficaciam 
habent    spiritaliter   urendi,  et  acecndendi    homines,  ut  ibi    exponunt 
Augustinus,  Theodoretus,  et  Gregorius  hom.  31.  in  Ecangelium.  IJnde 
potius  roboratur  argumentum ;    nam  cum  omnes  Angeli  ministri  Dei 
sint,  et  generali  ratione  fiamina  ignis,  si  propter  hoc  solum  vocantur 
Seraphim  apud  Isaiam,  non  superest  locus,  unde  ex  nomine  Seraphim 
proprium  ordinem  Seraphinorum  probemus. 

biCES  2:  Angeli,  ut  diximus  in  primo  Notabili,  solito  distribuuntur 
in  assistentes,  et  ministrantes":  sed  illa  divisio  nulla  foret,  si  omnes 
deligerentur  ad  ministerium:  ergo  necessario  fatendum  est  superiores 
Angolos,  qui  Deo  dicuntur  assistere,  ad  ministeria  deputari.  —  Con- 
p-matur  ex  S.  Gregorio  lib.  17.  Morcd.  cap.  ubi  verba  illa  Danielis 
declarans:  Millia  millium  ininisti^ibant  ei,  et  decies  millies  centena 
millia  assistebant  e/,  ita  scribit:  Aliud  est  assistere,  aliud  ministrare, 
assistunt  enjm  illce  prociddubio  Potestates,  quce  ad  qucedam  hominibus 
nuntianda  non  exeunt;  ministrant  vero  hi,  qui  ad  explenda  officia  nun- 
ciorum  veniunt;  sed  tamen  ipsi  quoque  contemplatione  ab  intimis  non 
recedunt:  et  quia  plures  sunt,  qui  ministrant,  quam  hi  qui  principci- 


DE    OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA    HOMINES.  323 

Utpr  assisfimf,  assistentiiim  numerus  quasi  definitus ,  ministrantium 
cero  ivfinitus  osfenditur.  —  Distinguo  majorem:  distribuuntur  Angeli 
in  assistentes,  et  ministrantes ,  secunduin  ordinariam  divin-.iti  provi- 
dentiae  dispositionem,  concedo:  secandum  oxtraordinariam,  et  quan- 
tuni  ad  extrnordinaria  opera,  nego.  Ordinarie  quidem  soli  inferiores 
Angeli  ad  tutelam  et  custodiam  deputantur.  Nihilominus  etiam  in- 
terdum  superiores  emittuntur;  quod  utique  ex  Scriptunc  testificatione 
liquet,  qu?e  Angelos  quosdam,  qui  nominatim  assistcre  dicuntur,  e 
caelo  mitti  docet  in  terras,  ac  variis  legationibus,  ministeriisque  per- 
iungi;  talis  fuit  Raphael,  qui  se  unura  e  septem  esse  fatetur,  qui 
adstant  ante  Deum,  et  is  tamen  ad  Tobiam  missus,  nulla  ne  infima 
<|uidem  servorum  obsequia  detrectavit;  ita  Uabriel  Zachariiie  Sacer- 
doti  oblatus  in  ten  plo  :  Efjo  sum,  inquit,  Gabriel  qici  arJsto  ante  Deum: 
idemque  Angeli  alterius  jussu  Danieli  se  stetit ,  et  ei  ventura  pr^e- 
dixit:  Michael  A^ero  unus  de  principibus  primis  apud  eumdem  Da- 
nielem  venire  nihilominus  ad  opem  ferendam  legitur,  ac  de  Moysis 
corpore  certasse  cum  diabolo,  in  Judse  canonica:  nam  de  Seraphinis, 
>qui  supremi  omnium  habentur,  satis  <x  Isaia  constat  raitti  eos,  ae 
diversis  functionibus  operari.  Cherubim  item  ante  Paradisuni  volu- 
ptatis  collocatus  refertur  a  Moyse.  Quod  aut.'ra  de  utrisque  Diony- 
sius  quorumdara  ex  opinione  scribit,  non  illos  ex  Scraphinorura,  aut 
Cherubinorum  ordinibus  fuisse,  sed  ex  inferiore,  ac  majorura  illorum 
gessisse  vices,  minirae  consentaneura  videtur,  eique  coraplures  recla- 
mant  veteruni,  qui  quorura  nominibus  appollantur,  eorura  ad  ordines 
pertinere  illos  putant;  unius  ex  oranibus  Hieronymi  testimonio  ero 
contentus,  qui  de  Seraphinis  italoquitur:  Quidam  Groicorum  in  Scri- 
pturis  apprime  eruditus  Seraphim  virtafes  quasdam  in  ccelis  esse  expo- 
suit,  quce  anfc  tribunal  Dei  assistenfes,  landent  cum,  ct  in  diversa  mi- 
nisteria  mittantur,  maxime  quce  ad  eos,  qui  purgatione  indigent^  et  ob 
pristina  pecccda  cdiqua  ex  parte  suppUciis  purgmi  mereniur. 

Conclusio  tertia.  —  Ordixariis,  et  PRii-xiPiius  Angelic^ 

AD  II0:MINES   MISSIOXIS   EFFECTUS    EvST    AXIM.I-:    PURGATIO,  IXTELLECTUS 

iLLUMiXATio,  ET  AFFECTus  iNFLAJiMATio.  Ita  Seraphicus Doctor tZ/.sf.lO. 
art.  2.  qu.  1.  ct  2.  Haneque  veritatem  luculenter  expendit  ipsemet,  vel 
alius  ex  ipso  quisquis  fuerit  auctor  Comj^endii  Theologicce  veritatis 
lib.  2.  ca}).  18.  ubi  ait :  «  S.  Dionysius  attribuit  Angelo  tres  actus, 
^<  scilicet  purgare,  illuminarc,  et  perficere:  purgant  itaque  Angeli 
«  removendo  phantasmata,  quse  impediunt  illuminationera,  quara  An- 
«  gelus  intendit  facere  in  nobis.  Unde  tria  removent  ab  anima,  sci- 
«  licet  ignorantiara ,  et  nubila  phantasiarurn,  ac  falsas  opiniones  phi- 
«  losophicarum  rationuin  revelationi  contrariarum.  IUuminant  vero 
«  aniraara  tripliciter,  scilicet  ad  sensura,  ut  patet  quando  aliquid  raa- 
«  nifestatur  in  sumpto  corpore:  item  ad  imaginationera,  scilicet  cuni 
«  furaositates ,  quse  per  spiritura  animalem  ad  cerebrura  elevantur 
«  transmittunt  in  diversa  phantasmata;  et  hanc  potestatem  habet 
«  etiam  diabolus :  itera  ad  intellectum,  et  talis  illuminatio  solum  per- 
«  fecta  est.  Non  autem,  quod  Angelus  illuminet  intelleetum  efficiendo 
«  novam  cognitionem  in  anima,  quia  non  potest  in  intellectu  novam 
«  speciem  imprimere,  nec   habitura   novi   luminis   dare,  sed  nec  ejus 


324  DE    OFFICIIS   ANGELORUM   ERGA    HOMINES. 

«  intentionem  quo  vult  conver^ere,  quia  hoc  est  contra  naturam  11- 
«  beri  arbitrii.  Hsec  enim  tria  requiruntur  ut  intellectris  noster  intel- 
«  ligat  aliquid,  scilicet  species ,  qua  cognoscatur,  et  lumen  in  qua 
«  cognoscatur,  et  intentio  qua  convertatur  intellectus  super  speciem. 
«  Illuminat  autem  Angelus  intellectum  nostrum  excitando,  et  dispo- 
«  nendo,  et  lumen  divinum  in  nos  transferendo,  facit  enim  ut  dictum 
«  est,  in  phantasia  transmutationem  specierum  componendo,  et  divi- 
«  dendo  secundum  exigentiam  rei,  quam  ^Tilt  revelare.  Item  irradiat 
«  lumen  intellectus  sui  super  illas  species,  ut  moveant  intellectum 
«  nostrum,  et  sic  plura  et  subtiliora  videre  possunt  in  lumine  dupli- 
«  cato.^It  »m  excitat  intentionem  anima}  aliquo  motu,  ut  ipsa  convertat 
«  se  super  illa  phantasmata  abstrahendo  se  ab  aliis:  perficit  autem, 
«  idest,  promovet  ad  melius.  »  —  Idem  docet  quantum  ad  inflamma- 
tionem  alfectus,  dum  probat,  prius  praemonendo  accendi  posse  intel- 
lectum  humanum  tripliciter;  scilicet  vcl  efficiendo,  vel  excitando,  et 
adjuvando,  vel  movendo.  «  Primo  modo,  solus  Deus  potest  inflam- 
«  mare  afiectum,  scilicet  per  eflectum.  Secundo  modo,  ipsum  desi- 
«  deratum  inflammat  affectum,  scilicet  excitando  et  adjuvando.  Tertio- 
«  modo  potest  Angelus  alfectum  nostrum  incendere  per  motum.  De 
«  his  habemus  exemplum  in  naturis ;  quia  primo  modo  ignis  accendit 
«  ligna;  secundo  modo  ligna  incendunt  ignem;  et  tertio  modo  ,  qui 
«  ligna  igni  apponit,  ignem  accendit,  Diflereutia  autem  est,  inter  emit- 
«  tere  cogitationem,  et  ineendere,  et  mentem  illuminare;  quia  cogi- 
«  tationem  immittere  est,  ut  dicit  Beda,  intus  creare,  et  facere  cogi- 
«  tationem;  sed  incendere  est  cogitationem  jaiu  factam  inflammare; 
«  illurainare  vero  est  dare  revelationem  de  aliquo  oeculto  intelli- 
«  gibili.  » 

Observandum  est  aute:\i  1.  cum  Subtili  Doctore  in  Sh-  (liHt.  11. 
n.  4.  quod  Angeli  intellectum  humanum  illuminando,  nullam  intel- 
lectionem  actualem,  aut  speciem  intelligibilem  ullo  modo  causare  pos- 
sunt  ut  causse  totales.  Katio  autem,  inquit,  non  est  ex  aliqua  impo- 
teutia  ex  parte  Angeli,  quia  sufficienter  est  in  actu  primo,  et  potest 
causare  in  alio  Angelo  actum  secundum :  sed  ratio  est  ex  intellectu 
nostro,  qui  pro  statu  isto  est  passivum  determinatum  ad  determinatum 
activum,  ut  ad  phantasmata,  et  intell  "ctum  agentem  :  et  ideo  impe- 
ditur  ne  possit  recipere  immediate  immutationem  ab  aliquo  actu  in- 
telligibili  sine  phantasmate;  quia  phantasmata  se  habeut  pro  statu 
Isto  ad  intellectum  nostrum  sicut  sensibilia  ad  sensum ;  quoad  hoc 
seilieet,  ut  sicut  sensus  non  irimiutatur  primo  nisi  a  sensibili  extra, 
sic  nec  intellectus  noster  prima  immutatione  imniutatur  nisi  a  phan- 
tasmate.  Ex  quibus  infert,  quod  nullus  Angelus  potest  naturaliter 
hominem  in  extasim  rapere  per  intellectionem  seu  visionem  intelle- 
ctualem,  et  quod  omnis  raptus  factus  ^irtute  diaboli,  fiat  primo,  et 
directe  ad  imaginationem  aliquam  vehementem,  quam  concomitatur, 
aut  potest  comitari  cognitio  intellectualis  ejusdem  objecti,  qupe  ima- 
ginatio  potest  esse  lam  veliemens,  ut  distrahat  hominem  ab  attentione 
ad  ullum  aliud  objectum;  et  denique  quod  hominis  raptus  ad  quem 
homo  potest  seipsum  per  consuetudinem  disponere,  sit  etiam  ad  ali- 
quid  imaginabile  considerandum.  Quamvis  forte  Deus  animam  con- 
suetam  se  retrahere  ab  omnibus  aliis  objectis  ad  considerationem  ali- 


DE   OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA    HOMINES.  325 

cujus  unius  objecti  boni,  v.  g.  passionis  Christi,  autgloriae  Paradisi, 
quandoque  rapiat  ab  illa  consid  »ratione  ad'  considerationem  mere  in- 
tcllectualem  iudependentem  a  phantasmatibus,  talem  scilicet,  quam 
haberet  anima  extra  corpus. 

Obsrkvandum  2.   ex  eodem  ibidem  n.  5.  ut  ipsum   explicat  Pon- 
cius,  quod  Angelus  non  possit  in  homine  producere  cognitionem  ullam 
independentem  a  phantasmatibus,  neque  etiam  dependentem  tamquam 
causa    totalis  aut  partialis    immediate    concurrens    effective  ad  ipsam 
cognitionem ;  posset  tamen  docere  hominem ;  quoe  sententia  est  com- 
munis,  et  probatur:  quia  sicut  homo  docet  hominem  proponendo  signa 
illi  taliter  inter  se  ordinata,  ut  ipse  possit  cognoscere  quod  ignoravit 
ante,  ita  etiam  Angelus  potest  facere;  quia  in  corpore  assumpto  posset 
loqui  tam  bene  quam  homo,  et  quia  melius  cognoseit  uaturas  rerum, 
facilius,  et  citius  posset  perducere  ad  cognitionem,  quam  homo.  Deinde, 
Angelus  potest  excitare  illas  species   quas  quis  habet,  eo  ordine  quo 
determinare  possint  ipsum  ad  cognoscendum   aliquid  antea  ignotum, 
<it  hoc  faciendo  doceret  et  instrueret.  Rursus  posset  ipsasmet  res  pro- 
ponere  secundum    talem    rationem ,    secundum    quam  ex  ipsis  posset 
quis   cognoscere   aliquid  quod  antea  ignoravit;    et  sic  etiam  doceret, 
in  quo  non  est  difficultas.  —  An  autem  Angelus  citius  hominem  do- 
cere   posset   utendo    signis    naturalibus  ad  placitum   institutis,  quam 
<ioceri  possit  ab  altero  homine,  id  fore  mirum  existimat  Doctor ;  Mirum 
e.nim,  inquit,  videretur,  si  citius  posset  immutare  visum  multis  sensi- 
hilihus,  vel  visihilihus,  a  quihus  ahstraherentur   species  necessarice  ad 
unam  magnam  argumentationem  hominis,  quam  posset  ipse^  vel  homo 
uti  signis   illis    ad  placitum   institutis   reprcesentantihus  illa   ohjecta. 
Yerum  id  non  solum   mirum   videri   debet,  sed  etiam   impossibile,  si 
sit  sermo  de  cognitione,  quae  indigeret  variarum  rerum  propositione; 
sed  non  dubito  quin  possit  citius  doeere  monstrando  rem  ipsam  unam, 
vel  alteram  de  natura  illius,  quam  homo  posset  loquendo. 

Observandum  3.  ex  eodem  ibidem  n.  6.  quod  Angelus  nequit  pro- 
■ducere  novum  phantasma  in  phantasia  hominis,  nisi  mediante  objecto 
naturaliter  causativo  ejus;  et  ratio  est,  quia  non  potest  producere  vi- 
^ionem  albedinis  cum  oculo  absque  concursu  ipsius  albedinis,  nec 
potest  etiam  consequenter  producere  speciem  visibilem  ejus  absque 
albedine,  ut  omnes  fatentur;  et  certe  gratis  illa  virtus  ipsi  concede- 
retur:  ergo  a  pari,  non  potest  producere  actum  phantasise,  aut  spe- 
•ciem  requisitam  ad  talem  actum  absque  concursu  objecti :  posito 
autem  concursu  objecti,  sufficit  concursus  ipsiusmet  potentiae,  et  sic 
Angelus  nullum  debet  habere  concursum  immediatum  ad  actum  aut 
sj)eciem.  Itaque  solum  potest  concurrere  per  modum  proponentis 
objectum,  aut  speciem  ejus,  et  per  modum  etiam  removentis  impe- 
■dimentum. 

QU.ESTIO  SECUNDA. 

AN,  ET  QUALITER  ANGELI  SANCTI  AD  HOMINUM 
CUSTODIAM  DEPUTENTUR. 

NoTANDu:\i  1.  Quod  quamvis    Deus,  sicut    omnia    per  semetipsum 
ammediate   produxit,    ita   pariter   res  omnes  sua  providentia  particu- 


326  DE   OFFICIIS    ANGELORUM    ERGA   UOMINES. 

lari  administret,  dirigat,  servet,  et  certos  ac  sibi  debitos  in  fines  or- 
diuet  ac  dedueat ;  nihilominns  execntionem  hujus  providentiae,  quam 
o'ubernationem ,  seu    direetionem    appellamus,    solus    immediate    non 
Tntendit,    nec    etiicif,    sed    quibusdam    creaturis    interdum    utitur  ad 
alias  servandas,  et  moderandas.  Consentaneum  enim  suse  divina?  bo- 
-  nitati  judicavit,  non  soluni   creaturas  sui  esse  participes  efficere,  sed 
et  virtutera    ag-endi,  et  communicandi  se  aliis  volnit    impertiri,    qua- 
tenus  divinam  bonitatem,  ct  modum  illius    communicationis    posseiit 
aliquatenus    a^mulari,  et  participare.  Ideo  per  quasdam    creaturas   in 
alias    intluit,    sicut   per  Solem  in  alia  corpora  lucem   ac   splendorem 
diffundit,  et  ut  loquitur  S.  Augustinus    lib.   3.  De  Trinitaie    cap.  4. 
Sieut  corpora   crassiora  et  inferiora  per   subtiliora   ef  potentiora  quo- 
clam  ordine  reguntur ;  ita   omnia  corpora  per  spiritum   vitce ,   et  spi- 
ritus  vitce  irrationalis  per  spiritum  vitce  rationalis,  et  spirifus  desertor 
per  spirifum  pium  et  justum,  et  ille  per  ipsum  Deum  reyitur  et  ad- 
ministratur...  Nihil  cnim  fit  visibiliter  et  sensibiliter ,    quod    non    de 
inferiori,  invisibil/,  et  inteUigibili  aula  sumnii  Imperaforis,  auf  jubea- 
tur,  aut  permitfatar. 

NoTANDiM  2.  Duos  maxime  esse  modos  custodiendi  rem  aliquam? 
Primus  fit  cum  ab  ea  removentur,  et  eliminantur  caus^  omnes,  vel 
occasiones,  quie  ipsi  nocere  possunt,  et  bonum  ipsius,  vel  acquisitum 
auferre,  vel  acquirendum  pnepedire.  Secundus  vero  fit  cum  bonun> 
ipsius  promovetur,  ipsam  nempe  ad  perfectiorera  statum  aut  exci- 
tando,  aut  ad  eum  adipiscendura  illam  adjuvando  per  vires  iuternas. 
superadd:tas,  vel  per  interius  inspiratam  majorem  illius  boni  noti- 
tiam,  ex  qua  desiderium  ardentius  illius  consecutionis  accendatur. 
Sic  bonus  Pastor  oves  dicitur  custodire,  non  solum  ab  eis  lupum,  et 
omnia  nocentia  removendo ;  sed  etiam  uberiora  et  meliora  pascua, 
et  alia  ipsis  commoda  animo  vigili  proeurando.  An  autem  utroque 
hoc  modo  Angeli  nos  custodiant,  hic  determinandura  est. 

NoTAXDiM  3.  Angelos  maxime  nobis  invigilare,  et  servire  propter 
tria,  ut  observat  Seraphicus  Doctor,  vel  quisquis  est  alius  Auctor  Cora- 
pendii  Theologicje  veritatis  lib.  2.  cap.  18.  scilicet.  propter  ruime  .^ua.' 
reparationem,  quia  homines  salvandi  intrabunt  in  locura  cadentium 
Angelorura.  Item  propter  meriti  accidentalis  cumulationem,  quod  au- 
o-etur  in  eis  usque  ad  diem  Judicii.  Item  propter  araoris  erga  nos  de- 
monstrationem.    Ut    fusius    intra  denionstrabimus. 

Quibus  pr^missis,  tria  sunt  hic  determinanda:  Primum,  an  revera 
Ano-eli  ad  hominum  custodiai^  deputentur.  Secundum,  an  hominum 
quitibet  sibi  specialem  Angelum  custodem  destinatum  habeat.  Tertium, 
an  etiam  ceterai  creaturae  Angelo  custode  donentur.  —  ^  "  Taraetsi 
ha^c  veritas  aperte  constet  ex  pluriniis  S.  Scriptun^?  textibus;  nihilo- 
niinas  Calvinus,  1.1.  Instit.  c.  14.  sect.  7.  ut  nullura  catholicura  dograa 
intactum  relinqueret,  prirao  in  dubiura  revocavit,  utrura  singulis  ho- 
rainibus  a  Deo  constitutus  et  designatus  sit  Angelus  ad  illorura  custo- 
diara.  Deinde  audacior  factus,  comment.  in  32  cap.  Genes.  pernegat 
Angelos  singulos  custodes,  singulis  horainibus  dari,  atque  id  affirman- 
tes^^dicit  maligne  gratiam  Dei  extenuare:  seque  non  dubitare  fingit, 
quin  diabolus  hoc  astu,  fiduciam  nostram  aliqua  ex  parte  minuere 
conatus  sit.  Quera  errorera  ut  refellamus,  sit   '  ^i^ 


DE   OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA    IIOMINES.  32? 

Conclusio  prima.  —  De  fide  est  SS.  Anoelos  per  inef- 

FABILEM    DeI    PROVIDENTIAM    AD    IIOMINUM   VIATORUM    CUSTODIAIkl    DE- 
IMITARI. 

Probatur  1.  Ex  Scriptura,  impriiiiis  vero  ex  illis  verbis  Psalini  33. 
Immittef  Angelus  Domini  in  circuitu  timentium  eum,  et  eripiet  eos;  seu 
ut  ex  Hfrbrseo  vertit  S.  Hieronymus,  Circimidat  Anyelus  Domini  iii 
gijro  timmtium  eum.  Vel  ut  alia  versio  habet,  Castrametatur  Amjelus 
Domini  in  circuitu  timentium  eum.  More  quidem  Ducum,  qui  castra 
sua  juxta  arcem;,  vel  civitatem  constituunt,  et  ordinant,  ut  eam  ab  ho- 
stibus  tueantur.  Unde  Salmeron  ex  Gra:!CO  vertit,  Castra  sua  instru- 
ctis  aciebus  Angelus  collocamt  in  circuitu  timentium  etim.  Nempe,  ut 
immissiones  per  Angeios  malos  undequaque  propcllat.  Hinc  S.  Basi- 
lius  in  eadem  verba  Psalmi,  Sicut^  inquit,  muri  ciuitatis  circumducti 
omni  ex  parte  arcent  propidsantes  hostiles  incursus:  sic  et  Angelus  te 
prcBmunit  a  fronte^  et  a  tergo  custodit:  et  nihil  utrinque  in  custodiendo 
relinquit.  Clarius  banc  angelicam  tutelam,  et  custodiam  describit,  et 
aperit  Regius  Vates  Pscdnio  90.  his  verbis:  Angelis  suis  Deus  manda- 
vit  de  te,  td  custodiant  te  in  omnihus  viis  tuis,  in  manibus  portabunt 
te,  etc:  quem  Psalmum  licet  ad  litteram  de  Christo  exponant  S.  Am- 
brosius  Luc.  4,  et  Augustinus  ad  illa  Psalmistae  verba,  nihilominus 
censent  alii  S.  Patres,  et  Doctores  cum  S.  Hieronymo,  et  ibi  sermo- 
nem  esse  generalem  de  omnibus  hominibus,  maxime  de  Justis :  siqui- 
dem  Psalmi  principium  Justos  omnes  designat  his  verbis:  Qui  habitat 
in  adjutorio  Altissimi.  Unde  prsefata  verba  mirum  in  modum  exponens 
S.  Bernardus  in  Psalmum,  Qui  habitaf,  ait:  Mira  dignatio,  ef  rere  ma- 
gna  dilectio  charifatis,  qids  enim,  quilms,  de  quo,  quid  mandavit,  con-- 
sideremus^fratres.  Tum  singula  ea  quatuor  expendit,  et  «  Frimum 
«  quis?  quantusque  sit,  qui  tale  mandatum  dedit,  Deus  nempe  qui 
«  magnus  est^  et  laudabilis  nimis,  et  cujus  magiiitudinis  non  est  finis. 
«  —  Secundum,  quibus  mandavit?  Angelis  ipsis,  utique  creaturis 
«  nobilissimis,  potentissimis,  sapientissimis:  tani  sublimibus ,  tam 
«  beatis,- tamque  sibi  proxime  cohaerentibus,  et  familiariter  adhserenti- 
«  bus,acveredomesticis.  —  Tertium,  de  quo  mandavit  Deus?  Utique  de 
«  homine,  unde  exclamat  idem  Bernardus  cuni  Davide:  Domine  qicid 
«  e.^it  homo,  quod  memor  es  ejus,  aut  filius  hominis  quoniam  repufas 
«  eumf  Quasi  vero  non  sit  homo  putredo,  et  fdius  hominis  cinis.  Ap- 
«  ponis  tamen  erga  eum  cor  tuum,  geris  pro  eo  sollicitudinem,  cu- 
«  ram  ejus  habes,  nequo  ei  solum  mittis  Unigenitum  tuum,  immittis 
«  Spiritum  tuum,  promittis  vultum  tuum :  sed  interim,  iie  quid  in 
«  caelestibus  vacet  ad  opera  sollicitudinis  nostrse,  beatos  i]los  Spiritus 
«  propter  nos  mittis  in  ministerium,  custodioc  nostrai  deputas,  nostro- 
«  sque  jubes  fieri  Pedagogos.  »  —  Addo  quid  est  admirabilius,  quam 
pulcherrimos  Aulse  sydere.ne  proceres,  Triadis  honorarios,  Palatinos 
eailites?  Genios  illos  magnificos,  et  ornatu  omnium  gratiarum  nobi- 
les,  illos  divinishonoribusperfruentes,et  beatos  devolare  ad  homines,  se 
illis  benignissime  adjungere,  eosque  tueri,  et  humanissime  complecti? 
Homines,  inquam,  in  Deum  impios,  inr  filios,  multis  criminibus 
maculatos,  crudelitate  prope  belluas,  vecordia  pecudes,  in  eos  ipsos 
tutelares  ingratos?  Sunt  enim  Angeli  Olympiei  Dynastae,  et  Empyreoe 
domus  purpurati,  apud  Augustum  orbis  ternie  opificem,  ot  Dominum 


328  DE    OFFICIIS    ANGELORUM    ERGA   HOMINES. 

gratiosi,  Pr.vfecti  Universitatis,  et  rerum  omnium  creatarum  Praesules, 
quibus  dominaus  in  nobis  Deus,  et  supremus  Imperator,  dedit  homi- 
iium  atque  omnium,  quse  sub  Cselo  sunt  euram  providentiamque,  ait 
Justinus  martyr  Apolorj.  1.  —  Quartum  denique  considerandum  oc- 
currit  ex  S.  Bernardo:  quid  mandavit  Deus  Angelis  suis  de  nobis?  ut 
videlicet  eustodiant  uos  in  om^iibus  viis  nostris  nempe  in  omnibus 
vicis,  foris,  et  plateis  in  quibus  instar  sponsse  Canticorum  Deum  quse- 
rimus;  in  omnibus  itiueribus,  locis,  negotiis,  et  exercitiis,  quippe  in 
omuibus  lapis  off/nsionis,  petra  scandali,  et  laqueus  tentationis  ab 
hoste  immittitur.  —  Hjec  ipsa  veriras  tirmatur  phiribus  ex  Novo  te- 
stamento  depromptis  oraculis;  maxime  vero  ex  illo  Matthcei  18.  ubi 
Christus  de  fidelibus,  pusillorum,  hoc  est,  humilium  nomine,  loquens, 
ait:  Viclete  ne  coutemnciiiH  unum  ex  his  pusillis,  dico  enim  vobis,  quia 
Angeli  eorum  in  Ccelis  semper  vicleni  faciem  Patris  mei  cjui  est  in  CcbHs. 
Quasi  dieeret,  eos  non  esse  contemnendos,  maxime  quia  tanti  sunt 
meriti  apud  Deura,  ut  non  dedignatus  fuerit  Angelorum  illis  eustodiam 
tribuere :  namque,  inquit  Euthimius  in  haec  verba,  Quos  servant  An- 
c/eli,  hos  clespicere  non  oportet.,  et  si  non  propter  illorum  virtutem,  sal- 
tem  propter  Custocles  eorum.  Uude  S.  Hilarius:  periculose  ille  confem- 
nitur,  cujus  clesicleria,  etpostulationes  acl  Deum,  Angelorum  ministerio 
pcrvehuntur.  Confirmatur  exillo  Pauli  ad  Haebra^os  :  Omnes  sunt  Admi- 
nistratorii  Spiritus  in  ministerium  missi  propter  eos^  qui  hcereditatem 
capiunt  salutis. 

Probatur  haec  eadem  veritas  testimonio  SS.  Patrum,  primo  qui- 
dem  Dionysii,  qui  incap.  9.  De  Ccelesti  Hierarchia,  speeialiter  de  tertia, 
seu  infima  Hierarchia  Angelorum  dixit  praeesse  humanis  ordinibus, 
ut  ref^rantur  ad  Deum,  et  convertantur.  Hermas  etiam  alius  S.  Pauli 
Discipulus,  ut  fertur  in  lib.  qui  Ecclesia  dicitur,  divisione  3,  scribit  se 
custoditum,  et  pnT?servatum  p;'r  Angelum  bonum  dictum  hegrim,  a 
magna  quadam  bestia  qu?e  in  forma  Retis  apparuerat,  ex  cujus  ore 
locustse  igneae  egrediebantur.  Clemens  Alexandrinus  lib.  6.  Stromafum 
circa  finem :  Divina  virtus,  inquit,  jjrcebet  bona  per  Angelos,  sive  vi- 
deantur,  etc.  Origenes  hom.  8.  in  Genesim:  Angeli  tenent  curam  ani- 
marum  nostrarum^  et  quocl  eis  ab  infantia  tamquam  TutoiibuSj  et 
Curatoribus  committimus.  ^  "  Idem  \ih.  S.  Penarcho?},  cap.  2.  Judith 
clarissima  herois  Angelum  itineris  sui  directorem,  et  castitatis  inter 
profanoram  barbaras  atque  impuras  manus  propugnatorem,  eonser- 
vatorem,  et  salutis  eustodem  palam  fatetur  et  prsedicat.  Ipsis  ad- 
stipulatur  S.  Cyrillus  scribens  lib.  4.  contra  Julianum:  «  Angeli 
«  tut.'laris  sui  beneficio,  Helias  furores  Jezabelis  in  desertum  usque 
«  fugieus,  et  sub  junipero  dormieus,  primo  excitatur,  ac  pane  et  aqua 
«  reficitur:  secundo  quoque  excitatur,  recreatur,  ac  de  grandi  via  quae 
«  illi  conficienda  supererat,  admonetur.  »  Accedit  Chrysostomus,  qui  ex 
eisdem  et  consimilibus  Scripturse  locis  probat  unumquemque  nostmm 
Angelum  custodem  habere ;  scribit  enim :  «  Unusquisque  credentium 
«  Angelum  habet.  nam  et  ab  initio  quisque  virorum  celebrium  ac  pro- 
«  batorum  Angelum  habeat;  quemadmodum  Jaeob  dixit:  Angelus  qui 
«  pascit  me,  et  qui  liberavit  me  a  juventute  mea.  »  Idemque  rarsus, 
homil.  de  Ascens.  Domini:  «  Ut  scias  quod  Angeli  ubique  versantur, 
«  audi  quod  Paulus  fcemineo  pudori  prospiciens,  ait:  Debent  mulieres 


DE   OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA    IIOMINES.  320 

«  velampu  habere  supra  capiit^  propter  AngeloH.  Et  iterum  Jacob  ait : 
«  Angelaa  qul  me  liheraclt  a  juventute  mea.  Et  11  li  qui  cum  Apostolis 
«  eraiit,  aiunt  ad  Rliodem :  Angelus  ipsius  est.  »  —  Ilactenus  S.  Chrj'- 
sostomus,  qui  Scripturis  quas  adduximus  innixus,  unicuique  nostrum 
Angelum  singularem  designari,  confidenter  adseruerat.  "  ¥  Nazianz. 
carm.6.  De substantiis  separatis,  Deministrantibus  Angelis  sic  a.it:Prona- 
que  ad  obsequium  pars  altera  sustinet  orbe^n,  auxilioque  suo  servat,  etc. 
Gregorius  Nyssen.  lib.  De  Vita  Moysis;  Est,  inquit,  sermo  ex  Majorum 
traditione  fidem  sibi  vendicans,  quid  insit  posfea  quam  natura  nostra 
in  peccatum  decidit,  Deum  hunc  lapsum  nostru^n  j^yovidisse,  sua  cura 
minime  destituisse:  sed  Angelum  quemdam  ex  his  qui  naturam  cor- 
poris  expertem  sortiti  sunt  adhibuisse,  ad  unius  cujusque  tutelam  ac 
prcBsidium.  At  ex  adverso,  naturce  corruptorem  pari  machinatione  con- 
tra  niti,  et  pravo  quodam  ac  malefico  adjuncto  dcemone  humayicB  vitce 
perniciem  efferre.  Porro  hominem  m  amborum  medio  constitutum  al- 
terutrius  ad  certum  scopum  ac  propositum  alterius  proposito  contra- 
rium  suopie  momento,  valentius  reddere.  Ambrosius  lib.  De  Viduis 
post  medium :  Obsecrandi  sunt  Angeli  pro  nobis,  qui  nobis  ad  prcesi- 
dium  dcdi  sunt:  et  in  Psalmum  37.  Quomodo,  inquit,  longe  stant  qui 
iid  adjumentum  sunt  attributi?  Et  Psalm.  43.  in  id,  c^ui  mandas  sa- 
lutes  Jacob :  Salus,  ait,  in  ministeriis  Angelorum,  qui  ad  protectionem 
homin um  deputantur. 

Suadet  hanc  veritatem  Seraphicus  Dcctor  dist.  11.  art.  1.  qu.  1. 
triplici  ratione  ;  «  Couveniens  erat,  inquit,  homini  lapso  deputari  cu- 
«  stodiam  angelicam :  tum  quia  deeet  altitudinem  divincie  potentise : 
«  tum  quia  decet  ordinem  sapientise;  tum  quia  etiam  decet  dulcedi- 
«  nem  misericordiie.  Altitudinem  namque  decet  potentise,  duplici  ex 
«  causa,  una  est,  quia  Deus  non  solummodo  vult  honorari  in  se,  sed 
«  etiam  in  suis  servis :  unde  non  sufficit  altitudini  divinae  potentia^ 
«  quod  Angeli  ministrent  sibi,  sed  etiam  ad  ostensionem  excellentis 
«  suse  potentia?  hoc  ab  eis  exigit,  ut  ministrent  etiam  creaturae  suse: 
«  alia  est  ratio,  quia  cum  Deus  habeat  diabolum,  et  ejus  dsemones 
«  adversarios,  magis  decens  est  quod  ipse  eos  vincat  per  suos  mini- 
«  stros,  ut  per  hoc  ostendatur  potentia  manus  Dei,  quia  non  solum 
«  potens  est  in  se,  sed  etiam  in  servis  suis ;  et  ut  non  indebite  possit 
«  Dominus  exercituum  appellari.  Ordinem  vero  sapientise  similiter 
«  decet;  nam  hic  est  ordo  quem  divina  lex  in  suis  operibus  exequitur, 
«  et  conservat,  ut  postrema  per  media  deducat  ad  summa;  quoniam 
«  igitur  Angelus,  tum  ratione  immortalitatis  natura^,  tum  etiam  ratione 
«  gratioe  consummatse,  medium  tenet  inter  Deum,  et  hominem  lapsum, 
«  decens  luit  ut  Deus  hominem  adjuvaret,  et  custodiret  per  Angelum. 
«  Dulcedinem  etiam  decet  divinae  misericordise,  quse  aperuit  sinum 
«  homini  lapso,  nec  in  aliquo  ei  defuit,  quod  spectat  ad  salutis  suae 
«  promotiouem;  et  ideo  cum  homo  lapsus  esset  venumdatus  ut  faceret 
«  malum,  ei  ministravit  pretium  sanguinis  Filii  sui,  per  quod  est 
«  redemptus,  ut  faciat  bonura;  et  quia  habet  adversarium  impugnan- 
«  tem,  dedit  ei  ministrum  custodientem,  vel  custodem  auxiliantem; 
«  ut  sic  ex  nulla  parte  miseria  remaneret  humana  sine  divinse  mise- 
«  ricordiae  subsidio,  et  beneficio.  Competebat  igitur  homini  lapso  dari 
«  ex  hac  triplici  ratione  angelicam  custodiam. 


330  DE    OFFICIIS    ANGELORUM   ERGA    HOMINES. 

Hanc  eamdem  veritatem  mirum  iii  modum  probat,  et  confirmat 
Guillelmus  Parisiensis,  secunda  parte  De  Universo  c.  158,  «  Mmo 
«  quidem  quia,  inqnit,  naturalis  est  pietas,  et  dilectio  in  hominibus 
«  ad  invicem,  naturalisque  an.or  honestatis,  et  compositionis  vitse,  per 
«  quem  unusquisque  paterfamilias  ad  hoc  intendit,  ut  componantur 
«  mores,  et  decoretur  vita  familiai  snse  in  forinsecos.  Etiam  ostendit 
«  hanc  pietatem  et  dilectionem,  movens  eos  atque  corripiens  a  vitiis 
«  et  peccatis  quibus  deformantur  mores  hominum,  et  vita  turbatur  ; 
«  et  nemo  dubitavit  adhuc  quin  hoc  et  bonum  sit,  et  Deo  altissimo 
«  placitum.  Quanto  fortius  igitur  in  Sanctis,  ac  beatissimis  Angelis 
«  est  ista  naturalis  pietas  atque  dilectio,  et  etiam  tanto  major  quam 
«  in  hominibus,  quanto  nobilitas  eorum  ad  hivc,  et  alia  bona  omnia 
«  expeditior  est  atque  potior  quam  ipsi  homines  in  miseria  vitt^  pr^e- 
«  sentis.  Si  igitur  natura  humana  in  ista  depressione  et  miseria  homi- 
«  nesibonos  a  correptione  et  gubernatione  hominum,  quod  possibile 
«  est,  abstinere  non  patitur;  quanto  magis  nobilissima  illorum  bono- 
«  rum  Angelorum  natura  ex  incomparabiliter  majori  pietate  atque  di- 
«  lectione,  miserabilissimos  homines  suis  consiliis,  et  auxiliis  aliisque 
«  omnibus  ad  gubernationem  eorum  pertinentibus,  carere  non  sinet  ? 
—  Secundo,  si  in  tantum  possunt  apud  homines  naturalis  pietas 
«  atque  dilectio,  ut  quemadmodum  praedixi,  alii  aliis  consulant,  alii 
«  alios  adjuvent,  aliisque  officium  regiminis  impendant;  quanto  magis 
«  hoc  poterunt  pietas  ac  dilectio,  ut  beati  ac  sancti  Angeli  in  tanta 
«  miseria  ac  desolatione  deesse  nolint  hominibus?  —  Terfio,  si 
«  justitia  est  qua:'  nec  miserum  faeit,  nec  miserum  deserit,  nulla  igi- 
«  tur  erit  justitia  sanctorum,  ac  beatorum  Augelorum,  si  curam  non 
«  gerant  hominum.  —  Quorto,  si  hominibus  datur  potestas  in  homi- 
«  nes,  et  pra?fieiuntur  eis  Rectores  hominum,  et  hoc  contra  perturbatores 
«  publice  faciunt  lioniines  atque  private;  quanto  fortius  contra  malignos 
«  Spiritus,  qui  maxime  infesti,  maximenoxii  sunt  hominibus,  necessa- 
«  rii  sunt  eis  Rectores  et  Defensores?  Si  igitur  cura  est  Creatoris,  vide- 
«licetBeo  altissimo,ut  omnes  Rectores  et  Defensores  habeant  sive  Re- 
«  ges,  et  Principes  contra  infestatores,  et  perturbatores  homines;  quanto 
«  fortius  cura  est  eidem  Creatori  benedicto,  ut  sint  eis  >ectores  et  de- 
«  fensores.  contra  infestatores  et  perturbatores  spirituales,  videlicet 
«  malignos  spiritus,  ubi  tanto  magis  indigent  hujusmodi  regimine,  et 
«  cura,  quanto  majora  sunt  spiritualia  bona,  et  mala  corporalibus,  et 
«  temporalibus.  —  Quinto,  cum  ordinata  sit  universalis  gubernatio 
«  Dei  altissimi,  et  nihil  ultra  gubernationem  suam  esse  patiatur,  nihil 
«  sinat  debito  carere  regimine,  unumquodque  igitur  pro  modo  et  or- 
«  dine  suo  congruentibus  subjecit  rectoribus:  manifestum  autem  est 
«  quia  homines  hominibus  nec  congruentes  pro  toto,  nec  sufficientes 
«  rectores  existunt,  maxime  cum  in  niajori  et  meliori  parte  regimi- 
«  nis  eorum  deficiant,  videlicet  contra  principes  militiai  spiritualis  ; 
«  contra  eos  enim  virtute  sua  aut  sapientia  incomparabilit/r  minus 
«  possunt,  cjuam  requirat  cura  gubernationis  hominum.  Ut  igitur  per- 
«  fecta  sit  gubernatio  Dei  altissimi,  qua  regi  totum  indiget  universum, 
«  necesse  est  et  sapientiores,  et  fortiores  atque  modis  omnibus  melio- 
«  res  esse  rectores  hominibus ;  praesertim  propter  infestationes  ac  per- 
«  turbationes    quse  hominibus  et  rebus    humanis    a    spiritibus    prove- 


DE   OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA     IIOMINES.  33$ 

«  niunt-,  praisortim  cum  manifcstum  sit  pcr  gubernationcm  Rectorum,. 
«  hoc  est  reg-entiiim,  homincs  ncc  astutiae,  nec  potentise  malignorum 
«  spirituum  resistere  possc;  alioquin,  quid  aliud  esset  dc  hominibus? 
«  Nisi  quod  malignis  spiritibus  tamquam  animalia  occisionis  absque 
«  Pastoribus  et  Custodibus  dati  essent  in  praedam  et  devorationem, 
«  quod  bonitas  atque  benignitas  Creatoris  benedieti  nullo  modo  pati- 
«  tur  ■>.  Ita  Guillelmus. 

^  "  Haic  etiam  vcritas  Philosophis  ethnicis  manifesta  fuit ;  sive  eam 
a  Judaiis  docentibus,  sive  e  sacris  Libris  hauserint,  sive  per  traditio- 
nem  cam  a  majoribus  acceperint.  Qua  de  re  sic  scribit  Appuleius 
libro  De  Deo  Socratis  :  Ex  hac  subllmiore  dcemonum  copla,  riato  autu- 
mat,  singuliH  hominibus  in  viia  agenda  tcstes  et  custodes  singulos  ad- 
ditos:  qui,  nemini  conspicui,  semper  adsint,  omnium  non  modo  acto- 
rum  testes,  verum  etiam  cogitatorum.  Ac  ubi  vita  edita  remeandum 
est,  eumdem  illum,  qui  nobis  prceditus  fuit,  raptare  illico,  et  trahere 
veluti  custodiam  suam  ad  judicium,  atque  iliic  in  causa  dicenda  assi- 
stere;  si  qua  commentiatur,  redarguere  ;  si  qua  vera  dicat,  asseverare; 
prorsus  illius  testimonio  ferri  sententiam.  Hinc  salubre  illud  monitnm 
adjungit:  Proinde  vos  omnes  qui  hanc  Platonis  divinam  sententiam 
me  interprete  auscuitatis,  iia  animos  vestros  ad  qucecumque  vel  agenda 
vel  meditanda  formate,  ut  sciatis  nihii  omnino  prce  istis  custodibus, 
nec  intra  animum,  nec  foris  esse  secreti:  quando  omnia  curiose  iile 
jyarticipet,  omnia  visat,  omnia  inieiligat,  et  in  iiiis  jjeiiitissimis  men- 
tibus  voce  conscientice  diversetur.  —  Soei-atieum  postea  exemplum  in 
hoc  Angclo  colendo  subdit  verbis  istis :  Ilic  prorsus  custos,  singularis 
prcefectus,  domesticus  specuiator,  individuus  arbiter,  inseparabiiis  te- 
stis,  maiorum  improbator,  bonorum  probator,  si  rite  animadvertatur, 
seduio  cognosccdur,  reiigiose  coiatur,  ita  ut  a  Socrate  justitia  et  inno- 
centia  cuitus  est,  in  rebus  incertis  prospectator,  dicbiis  prcemonitor,  pe- 
ricuiosis  viator,egenis  opituiator,  qui  tibi  queat  tum  somniis,  tum  signis, 
tum  etiam  fortasse  coram  cum  usus  postuicd,  maia  averruncare,  bona 
prosperare.  Et  mox:  Socrates,  cur  apprime  perfectus  hnnc  Deum  suum 
cognovit  et  coluit.  — Quod  autem  vetercs  summa  religione  genios  colue- 
rint  sic  dcclarat  Consorinus,  cap.  3:  Genio  igitur  potissimum  per  om- 
nem  cetcdem  cjuotannis  sacrificamus .  Qucnnquam  non  soium  hic,  sed  et 
aiii  sunt  prceterea  dii  complures  hominum  vitam  pro  sua  quisque por- 
tione  adminiculantes,  quos  voientem  cognoscere  indigitamentorum  libri 
satis  edoceijant ;  sed  omnes  hi  semei  in  unoquoque  homine  numinum 
suorum  effectum  reprcesentant,  quocirca  non  per  omne  vitce  spatimn 
novis  Reiigionibus  arcessuntur.  Genius  autem  ita  nobis  observator  appo- 
situs  est,  ut  ne  puncto  quidem  temporis  iongius  abscedat,  sed  ab  utero 
matris  exceptos  ad  extremum  vitce  diem  comitetur.  "  ^ 

DiCES  1:  Angelica  custodia  detrahit  hominum  libertati,  et  meritorum 
praestantiiie  :  ergo  non  videtur  admittenda.  Probatur  antecedens  :  homo 
per  liberum  arbitrium  non  potest  ad  malum  compelli,  nec  violenter 
agitari :  ergo  de  se  sufficiens  est  qui  resistat  adversariis  :  frustra  ergo 
Angcli  ad  ejus  custodiam  deputantur,  aut  ipsius  libcrtatis  gloriae  an- 
gelica  illa  custodia  quidpiam  dctrahit.  Insuper,  tanto  major  est  gloria 
vincentis,  quanto  paucioribus  auxiliis  de  adversario  triuraphat.  Ergo 
gloriosius  esset    homini    diabolum    vincere    per    seipsum,  quam    cum 


332  DE   OFFICIIS    ANGELORUM    ERGA   HOMINES. 

adjtivante  et  compra^liante  Angelo  :  subindeque  i]xsa  angelica  custo- 
dia  ipsius  gloriie  sicut  et  libertati  quidpiain  detrahit.  —  Nego  ante- 
cedens,  quantuni  ad  utramque  partem,  quamvis  enira  forte  homo  per 
liberum  arbitrium  gu*ati?e  auxilio  et  beneficio  roboratum,  per  se  saffi- 
ceret  ad  repugnandum  contra  adversantes,  et  illustrem  de  ipsis  trium- 
phum  reportaiidum :  attamen  quoniam  non  est  ipsi  colluctatio  adver- 
sus  carnem  et  sanguinem,  sed  adversus  Principes  et  Poiestates,  et 
contra  spiritualia  nequitise  in  caelestibus,  cum  Ipse  sit  debilis,  et  in- 
firmus,  frequentius  ab  eis  vinceretur,  quam  's^nceret,  nisi  Angelos  san- 
ctos  haberet  adversus  malos  Angelos  comprseliantes.  Xeque  enim^  in- 
<][uit  Petrus  Damianus  Epist.  ad  Alexand.  II.  summum  Pontificem, 
versuficB  tam  callicU,  et  exercitati  hostis  posset  fragilitas  humana  resi- 
stere,  iiisi  eum  a  tentationibus  Electorum  rirfus  Anf/elica  propulsaret. 
Multo  igitur  ei  melius  est,  et  gloriosius  cum  angelieo  prsesidio  tam 
formidandos  hostes  vincere,  quam  absque  prsesidio  superari. 

DiCES  2  :  Ex  illo  Christi  Domini  Luc.  22.  Oraculo.  Major  est  qui 
recumbit  quam  qui  ^nini.sfrat:  ergo  si  Angelus  hominem  custodiendo 
ei  ministrat,  sequitur  hominem  Angelo  esse  superiorem  :  sed  falsum 
consequens:  ergo  et  antecedens.  Insuper,  si  Angelus  homiuem  custo- 
diat,  vel  id  habet  a  natura,  vel  a  gratia  :  si  a  natura,  sequitur  quod 
daemones  debeant  etiam  hominum  custodes  censeri,  naturalia  namque 
in  eis  integra  permanserunt :  si  a  gratia,  cum  una  anima  aliam  in 
gratia  excedat.  ad  illius  custodiam  deberet  deputari.  —  Nego  utram- 
que  consequentiam,  et  ad  antecedens  primse,  dico  illud  quidem  ve- 
rum  esse  de  ministerio  subjectionis,  non  vero  de  ministerio  praBsiden- 
tia}  :  Angelus  autem  hominem  custodiendo  ministrat  ei  praesidendo, 
et  illum  regendo  ac  docendo,  ut  pedagogus  par\^lum ;  non  serviendo, 
•et  obediendo,  ut  famulus  domino.  Acl  antececlens  secundce  consequen- 
fice,  dico  Angelum  habere  simul  a  natura  et  a  gratia,  quod  hominem 
possit  custodire  :  a  natura  quidem,  quia  est  homine  fortior,  et  poten- 
tior  :  a  gratia  vero  quia  est  prsestantior  et  firmior  :  ideo  ex  utroque 
eapite  ei  convenit  hominem  regere  et  protegere. 

DiCES  3  :  Soli  Deo  convenit  hominem  custodire  :  ergo  non  Angelo. 
Probatur  antecedens;  tum  quia  Deus  in  Scriptura  dicitur  hominum 
custos;  sic  Job  7.  Quicl  faciom  tibi,  o  custos  hominum?  Et  Psalmo  120. 
Ecce  non  clormitabit  neque  clormiet  qui  custoclit  IsraeL...  Dominus  cu- 
stodit  te  ab  omni  malo,  custodiat  animam  tuam  Dominus.  Dominus  custo- 
cliat  infroifum  fuum,  et  exifum  fuum.  Tum  quia  custodia  ordinatur  ad 
praeservandum  hominem,  ne  in  diaboli  captivitatem  ruat :  sed  ejusdem 
est  prseservare  in  libertate,  cujus  est  liberare  et  redimere  a  captivi- 
tate :  ergo  cum  solius  Dei  sit  a  captivitate  redimere,  etiam  solius  ejus 
est  in  libertate  custodire,  et  conservare.  —  Nego  anteceders,  et  ad 
primam  ejus  probationem  dico  cum  Seraphico  Doctore  supra  laudato 
ad  5,  quod  perfectio  divinse  custodioe  non  excludit  utilitatcm  ange- 
licne.  Sicut  enim  Deus  propter  sua?  bonitatis  ostensionem,  et  ordinis 
sapientine  manifestationem,  creaturis  communicavit  posse  operari,  et 
effective  alias  creaturas  producere,  ipso  tamen  producente,  et  coope- 
rante  ;  sic  dedit  Angelis  posse  hominem  custodire,  cum  tamen  a  ser- 
vorum  suorum  custodia  nusquam  ipse  desistat,  quia  talis  custodiendi 
virtus  angelicae  gratise,  et   naturae    dignitatem    dcebat:  divina    ergo 


DE    OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA    IIOMINES.  333^ 

custodia  angelicse  non  officit :  imo  divina  confert  ad  angclicae  perfe- 
ctionem  ;  et  Angelica  ad  divinae  commendationem  et  manifestationem. 
Ad  secundam  probatlonem^  nego  paritatem  cum  eodem  Seraphico  Do- 
ctore :  redimere  enim  est  mortuum  vivificare ;  solius  autein  Dei  est 
vitam  primo  conferre,  et  eam  deperditam  de  novo  restituere  :  custo- 
dire  vero  dicit  tantum  aliquem  beneficentise  actum  externum,  qui 
potest  a  prsestantiori  natura,  et  virtute  potentiori  conferri  :  ideo  non 
mirum,  si  Angeli  qui  hominem  a  doemonis  captivitate  solvere  non 
potuerunt,  possint  tamen  eum  custodire  et  servare,  ne  rursus  in  eam 
prseceps  per  peccatum  ruat. 

Conclusio  secunda.  —  Singulls   iiominibus,  sive  parvu- 

LIS,  SIVE  ADULTTS,  SIVE  FIDELIBUS,  SIVE  INFIDELIBUS,  PR^DESTINA- 
TIS,    AUT   REPROBATIS,     PECCATORIBUS,    AUT    JUSTIS    DEPUTANTUR   SIN- 

GULi  Angeli  custodes.  Hsec  receptissima  est  apud  Catholicos  contra 
Calvinum  lib.  1.  Instltatlonum  cap.'14t.  ubi  mendacissime  affirmat  in- 
certum  esse  an  singulis  hominibus  singuli  Angeli  assignentur:  Et 
super  Psalmum  90.  addit  falsum  esse  commentum.  Hanc  veritatem 
ex  Scriptura  Sacra  colligit  S.  Basilius  lib.  3.  contra  Eunomium :  Quod 
autem,  inquit,  unicuique  fidelium  adsit  Angelus  tamquam  Pedagogus 
aliquis,  et  Pastor  vitam  gubernans,  nemo  contradicat,  qui  Domini  ver- 
borum  meminerit  dicentis:  Ne  contemnatis  unum  ex  his  pusillis,  quo- 
niam  Angeli  eorum  semper  vident  faciem  Patris  mei,  qui  in  Ccelis  est.. 
Et  Psalmista  dicit:  Castrametabitur  Angelus  Domini  in  circuitu  ti- 
mentium  ipsum.  Et:  Angelus  qui  eruit  me  a  juventute  mea,  et  cetera 
id  genus.  Quibus  Scripturoe  locis  commune  Catholicorum  dogma  Ba- 
silius  adversus  Calvinum  adstruit.  Ipsi  subscribit  Hilonius,  qui 
eumdem  locum  expendens  ait:  Magna  dignitas  animarum,  ut  una- 
qucEque  habeat  ab  ortu  nativitatis  in  custodiam  sui  Angelum  delegatum. 
Primo  signanter  dicit  unaqucEque,  non  enim  unus  Angelus  custodit 
plures  homines:  tum  quia  non  potest  esse  Angelus  custos  simul  in 
pluribus  locis,  et  saepe  potest  contingere,  ut  duo  homines  loco  distan- 
tes  indigeant  locali  prsesentia,  et  assistentia  sui  Angeli :  unde  si  esset 
unus  Angelus,  et  idem,  non  posset  utrique  convenienter  subvenire: 
tum  quia  hoc  magis  magnificentiam  et  liberalitatem  Dei  commen- 
dat:  tum  dcnique  quia  verisimile  est  in  infima  Hierarchia  plures  esse 
Angelos,  quam  sint  homines  actu,  et  de  facto  existentes,  subindeque 
non  apparet  necessum,  quod  unus  plures  homines  custodiat. 

Probatur  insuper  Conclusio;  idque  primo  de  infantibus,  et  parvu- 
lis.  Hoc  enim  primo  diserte  edocet  S.  Hieronymus  dicens:  Supra  hoc 
unaquceque  anima  db  ortu  nativitatis  sibi  deputatum  habet  Angelum. 
Quse  verba  licet  aliqui,  ut  S.  Thoinas  1.  }?.  q.  113.  a.  5.  «c/3,  explicent 
de  nativitate  non  in  utero,  sed  extra  uterum ;  quia,  inquiunt,  puor 
cum  est  in  utero  est  veluti  pars,  et  fructus  matris ;  unde  quemadmo- 
dum  qui  custodit  corpus,  aut  arborem,  etiam  custodit  partem  corporis, 
et  fructum  arbori  connexum,  ita  Angelus  matrem  custodiens,  etiam 
puerum  custodit  quamdiu  est  in  ejus  utero ;  attamen  jam  omnes 
pene  conveniunt,  quod  illa  Angeli  deputatio  fiat  statim,  ac  anima 
corpori  infusa  est.  Hocque  aperte  docuit  S.  Anselmus  in  Elucidario 
scribens:   Unaquceque  anima,  dum  in  corpus  initiitur,  Angelo  commit- 


334  DE   OFFICIIS    ANGELORUM     ERGA   HOMINES. 

titur:  anima  aiitem  in  conception':^  intunditnr:  ergo  in  conceptione  ad 
ejus  custodiam  Angelus  dcputatur.  %  "  111  i  pra'iverat  Tertullianus 
lib.  De  Anima  cap.  37.  ubi  scribit:  omiiem  autem  liominls  in  utero  se- 
rendi,  struendi,  fingendi  jjciraturam,  aliqua  utique  potestas  divince  vo- 
haitatis  ministra  modidatur.  quamcumque  iUa  ratiouem  agitare  sortita. 
Quibus  verbis  non  solum  significat  Angelum  cuique  homini  in  utero 
formato,  sed  etiam  formando  a  Deo  destinari;  quara  veritatem  etiam 
ethnicis  compertam  declarat ;  subdit  enim  h;iec  a?stimando :  Etiam  su- 
perstitio  romana  Deam  finxit  Alemonam  alendi  in  utero  faetus,  et  No- 
nam  et  Decimam  a  solicitioribus  mensihus ;  et  Fartulam  qum  jyartum 
guhernet,  et  Lucinam  vero  quce  producat  in  lucem.  Xos  officia  divina 
Angelos  credimus.  Putat  igitur  Angelos  a  diviua  Pro^identia  destinatos 
esse  ut  in  utero  materno  formandis  pueris,  et  ad  partum  promovendis 
invigilent,  et  ea  pr^estent  offieia  quse  ab  ementitis  numinibus  exhiberi 
Eomani  veteres  delirabaut,  quorum  insaniam  insectatur  et  lepide  ridet 
S.  Augustinus  lib.  4.  De  Civitate  Dei,  cap.  11.  ubi  gentilium  doctores 
insectatur  quod  Jovi,  quem  Deum  summum  dicebant,  adscriberent  ea 
munia  qua^  plebeis  numinibus  tribuebantur.  Ipse,  inquit,  pr(£sit  no- 
mine  Liheri,  virorum  seminihus,  et  nomine  Liherce  fceminarum.  Ipse 
sit  Diespiter  riui  jyartum,  perducat  ad  diejUj  ipse  sit  Dea  Mena  quam 
prcefecerunt  menstruis  foeminarum.  Ipse  Lucina  quce  a  parturientihus 
invocetur.  Ipse  opem.  ferat  nascentihus  eos  excipiens  sinu  terros,  et  vo- 
cftur  Opis.  Ipse  in  vagitu  os  aperiat,  et  vocetur  Deus  Vaticanus.  Ipse 
levet  de  terra,  ef  uocetur  Dea  Levana.  Ipse  cunas  tueatur,  et  vocetur 
Dea  Cunina  etc.  —  Rem  istara  sio  explicat  Origenes,  tract.  5.  in  Matth.: 
Item  requires,  pusillorum  istorum  Angeli  qui  prcBSunt  eis,  quando  in- 
cipiunt  curam  eorum  liahere:  utrum  ex  quo  per  lavacrum  regenerationis 
geniii  sunt  in  Christo,  quasi  tunc  nascentes  infantes,  et  ultra  non  su- 
hjecti  cuidam  adversarice  potestati ;  an  ex  tempore  nativitatis  eorum 
carnalis,  secundum  prcescientiam  Dei  et  proeordinationem  ipsius^  quos 
praescivit  et  prsedestinavit,  ut  sint  conformes  glori^  Christi.  Vidcs, 
quoniam  qui  caute  utrumque  discusserit,  illius  est  ajfirmare  utrum 
eorum  sit  verum,  et  ad  te.stimonium  proferre  Scripturam  uni  ex  duo- 
hus  consentientem.  In  utraque  enim  parte  multus  quidem  sermo  fleri 
jyotest,  tamen  cx  multo  parum  aliquid  proferamus.  Qui  enim  volunt 
mox  ut  quis  fuerit  natus  eoruin,  qui  prcecogniti  sunt  a  Deo,  accipere 
Angelum  prcepositum  sihi,  utuntur  Apostoli  voce  dicentis:  qui  me  se- 
gregavit  ab  utero  matris  raeae,  ut  revelaret  Filiura  suum  in  me;  quasi 
ex  eo  necessarium  hahet  Angelum  se  regentem,  quoniam  segregatus  est 
."^ecundum  prcescientiam  Dei.  Item  in  epistola  Judce  scriptum  est  ita: 
In  Deo  Patre  dilectis,  et  in  Jesu  Christo  conservatis  et  vocatis.  A  quo 
conservcdis ,  nisi  cO)  Angelis  cpiibus  traditi  fuerant,  ut  conservarentur, 
et  eruantur  ah  omni  malo,  qui  prcecogniti  et  prcEordinati  hahehantur? 
Item  proferet  et  illud  quod  in  psalmis  e.st  dictum :  De  ventre  matris 
me-ce  tu  es  protector  meus;  uf  sif  protcctor  prcecognitorum  Deus,  per 
Angelos  oh  hoc  ipsum  ministerium  depufafos.  Sic  ef  illud  accipiet:  Su- 
seepisti  me  de  utero  matris  mese;  item:  ad  te  projectus  sum  ex  utero; 
et  cdia  mille  hujusmodi  hGhentia  sensum  etc.  "  ^ —  Suadetur  insuper 
hoic  verifas  ratione;  Jirimo,  quia  statim  ac  par^nilus  formatus  est,  incipit 
esse  homo  viator:  unde  licet  physice  sit  quasi  pars  matris,  tamen  in. 


DE    OFFICIIS    ANGELORUM    ERGA    IIOMINES.  335 

ordine  ad  salutem  animai,  cst  persona  distincta;  undc  ost  capax  pcc- 
cati  originalis,  ctiamsi  mater  sit  sancta;  et  per  gratiam  Dci  est  capax 
mcriti,  ut  in  Joannc  Baptista  ccrncre  est.  Iteiti,  crcdibilc  cst  statim 
illi  adjung^  dasmonem,  qui  spccialitcr  nocerc,  ct  damnum  inferre  pro- 
curct:  crgo  ctiam  debet  illi  Angclus  cx  tunc  deputari,  ut  daemoncm 
arceat,  et  alia  impedimenta  tam  corporalia,  quam  spiritualia,  cx  tunc 
praecaveat.  Neque  obstat,  quod  Angelus  custos  niatris  possit  hanc  cu- 
ram  suscipere:  quia  solum  pertinct  ad  illum  quamdiu  ad  bonum  ma- 
tris  est  necessaria.  Potcst  autem  in  solius  filii  utilitatcm  redundarc, 
et  speciali  affectu,  ct  rnagis  proprio  proprius  Angclus  illam  habebit. 
Et  interdum  matcr  non  parens  suo  Angelo,  potest  aliquid  tentare  11 
lio  nocivum,  quod  Angelus  tilii  custos  impedire  poterit.  Denique  ha^r. 
providentia  libcralior  cst;  ideoque  huic  parti  libentius  adhaereo.  —  Qua- 
liter  autem,  et  quam  ob  causam  fiat  hsec  angelica  custodia  erga  par- 
vulum  sive  in  utero,  sive  cxtra  matris  uterum  cxistcntcm,  edocet  Alen- 
sis  qu.  41.  memh.  4.  art.  3.  Accipitur  autcm,  inquit,  ratio  hujus  cu- 
stodise  tam  ex  parte  Angeli  custodientis,  quam  cx  parte  hominis  cu- 
stoditi.  Ex  parte  Angell,  ratio  cst  mcritum,  meretur  enim  proemium 
accidentale  ex  custodia  hujusmodi.  Ex  parte  vero  parvull  accipitur 
ratio,  tum  ex  parte  corporis,  ut  seilicet  bonus  Angelus  custodiat  cor- 
pus  parvuli  a  vexatione  contrarioe  potestatis:  tum  ex  partc  animaj,  el; 
hoc  dupliciter;  quia  sumitur  ratio  animse  secundum  se,  et  ex  conjun- 
ctione  animae  ad  corpus.  Ex  parte  anhnce  in  se,  quia  quam  cito  anim;i 
crcatur,  vertibilis  est  ad  bonum,  sive  ad  malum,  et  potest  proficerc, 
non  tunc,  sed  postmodum:  et  ideo  datur  ei  custos  Angelus,  non  pro 
tempore  isto,  idest,  non  ut  tunc  faciat  eam  proficcre,  vel  retrahere  a 
malo,  sed  ut  ordinct  eam,  et  disponat,  ct*  habilitet  ad  hoc,  ut  postmo- 
dum  proficiat,  quando  tempus  erit  utendi  ratione.  Ex  parte  autem  ani- 
mce  2>rout  conjungitur  corpori,  potcst  aceipi  ratio  custodise  in  parvulo, 
quia  anima,  quam  cito  unitur  corpori,  corrumpitur  corruptionc  vitiosa; 
exinde  contrahit  corruptioncm :  und?  anima,  quam  cito  est  conjuncta 
corpori,  subito  procedit  in  alteram  habilitationem,  sive  ad  malum,  sivc 
ad  bonum;  quamvis  non  sit  nota  hujusmodi  habilitatio,  et  ad  huju- 
smodi  habilitationem  juvat,  ct  ordinat  Angelus  bonus,  qui  datur  ei 
custos:  sicut  forte  illa  corruptio,  quam  contrahebat  ex  corpore,  juva- 
bat  ad  habilitandum  ad  malum, 

DiCES :  Pueri  non  possunt  dcflccrc  per  culpam,  nee  in  melius  pro- 
ficere  per  bonum  opus,  cum  usu  rationis  careant:  ergo  frustranea  ipsis 
cst  angelica  custodia.  —  Distinguo  antecedens;  non  possunt  proficere 
pro  tunc,  et  quamdiu  rationis  usum  non  obtinent,  concedo:  non  pos- 
Hunt  proficere  pro  tempore  futuro,  dum  perfccto  ratlonis  usu  dona- 
buntur,  nego;  ut  exposuit  Alensis  supra. 

Probatur  similiter  Conclusio  quantum.  ad  ceteras  partes :  nempe 
quod  omnes  prorsus  adulti  sive  prsedestinati,  sive  reprobi,  sive  pec- 
catores,  sive  justi  specialem  sibi  deputatum  Angelum  ad  custodiam 
habeant.  Et  quidem  primum  constat  cle  reprobis;  tum  quia  ipsis  conce- 
ditur  auxilium  sufficiens  ad  salutem :  custodia  autem  angelica  non  est 
cxtra  latitudinem  talis  auxilii  sufficientis:  ergo  ipsis  est  concedenda. 
Major  constat :  minor  probatur:  Deus  permittit  reprobos  tentari  a  dse- 
mone;  et  consequenter  debet  illis  protectionem,  et  sufficientem  defensio- 


336  DE    OFFICIIS    AT^GELORUM    ERGA   HOMINES. 

nuia  hfee  custodia  m  bomim  P/a^^^^""»; .  y,.,„i„es  nc.  uoeeant  Ele- 
?nam  areentur  d.mones  -«^^  f  ^,  J^^  e^^cS  S.  Paulns,  du.n 
ctisquantum  cupmnt.  -  H.s  soh.  po  et^  i         ^^.^^^  ^^  ,„,, 

asserit  Ha^brEeorura  pnmo,    Anfjdos  '«  """^  '        ;     4„„.eio.-um  cirea 
reprobos  redundant  ,n  bonum  eorum,  qui  h?:'eMate         P 
praefatis  enim  verbis  signifieare  .™'"'' f.-^^f,,^'''^^  ^^"1^0  c,>ea  homi- 
hLtrtlSrrt::  — mrc:5:2rrMs,  q.    e«ective 

^^' Hreadera   veritas  constat   .e  i^^— ^^^^^^^^^^  r-jt'. 

inquit  Seraphieus  Doetor  '  "'-J' /' „^^'  \  ^''^Xs  Angelus  ad  prie- 
«  gelus  ad  conservandura  '"  ^^lis  Tn^  quautumcumque  homo 
«  cipitandum  in  "-'T;;^  ^.^'"^^^etrsafTpsum  infestare :  ergo  vi- 
«  slt  bonus,  usque   ad  morte.n  non  ce^ .       1  ,       i„em  usque  ad 

«  ^r  ^'si^::  ertodirrrrrTuautX^^peOor  es;*,  taut. 
«  mortem  ^«^1"»*  eu  todu e    i«»  9        M^.^^  ^^  ^^^^^^    j^,^j„ 

«  est  pron.or    ad  malum,  et  quauu,    1  „,,,todiam  deputatus  ad 

«  indiget  .-etrahente:  ergo  cu,n  ^^^S ''^=  !f/"^J^™  debeat  homi- 
«  hoe  ordinetur,  ut  retrahat  a  raalo,  :'^^^'^''^l^Znm^''.  iu>a  de 
«  ne.n,  quantumeumque  Peeeatorera  deserere    J^^f^     ^^^„j„„. 

«  neraine  desperandum  est,  <»""  "^^"^y^^^/^pe  Iffulgel  aliqua  spes 
«  eumque  aliquis  in  peceato  s".obf '^'^^'  ™u,n  deserit,  .,isi  prius 
«  eius  salutis:  sicut  igitur  medicus  rmllum  '^f^^'"°^.  ^^c  Ange" 
«  d'e  restituenda  ejns  salute  «P^/^Xt'' "^^d  ^  ^t  altgua 
«  aniraa,-u,n  medici,  neram.ra  de^^T^"^.  ";,Xu  homo  viator  exi- 
«  ^alutis  sr>es  ».  H.^e  autem  ''''"]^^ ^^^'^^'^''^Clnt.  raortem. 
stit:  ergo  neminem  .^"gelus  eustos  deserere  debe^      ^^^^ 

Dicos  1:  Plurimi  e  sanet,s  ,P«t"'^^'^^  ,^'f  ^t^^dicat  Didv.nus  apud 
sed  justos  tautum  habe..  Angelos  — -;,':,f;,^;l,,,  W,,  ,J,o. 
Damaseenmn  lib.  i.  Fa,aUei.  c.  1.  u  j^        Evagrius  apud 

eumdera  ind.eat,  ^^"^^  ^^^  "'^f^j^.rtiosls  etiam  ab  eo  AngHo,qui 
Angelos  jungunt:  at  vir  impius,  ac  1    j  si„„ifleat  S.  Basilius 

■ipH  a  puero  datus  est.  ^■•y»"^  '"^  ,^X,s    Tt  piis  Angelos   assiste.-e. 
l  P.almum  33.  ubi  docet   fj^J;^l\Xea">tTt  D^minu^n,  inquit. 

peccatores  -^^ ^^'^l^- ^ttTZimprobis  factis  effugeruus:nan, 
Angelus  assistd    msi  forte  nos  *^s«         ^  ^^^,  ^^.  .;.  ,,^  „. 

ut  apes  fumus  in  fugam  agit,  et  couimoa^  j^ccatum  repellit. 

toe  Ltree  cu.todem  Angelum  '"-^"'j,ff  ^2  trophet*.  et  au- 
Et  in  Commentariis  ad  Isaiam  exponcis  iUa  ^e'  .  J^  sc-ibens: 
feram  sepem  ejus,  de  Angelorum  '^'^f,^'^.,"^*"  P\^,"*^  Ueat  san- 
Fieri  etiam  pote.st  Angelum,  ut  cum  unusqmsque 


DE   OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA    IIOMINES.  337 

ctum,  qui  castrametatur  in  circuitu  timmtium  Dominum,  in  pecca- 
iis  deprehensuH,  huic  plagoe^  quam  minatur^  fiat  obnoxius,  et  muro 
privetur,  hoc  est  sanctaritm  virtutum  tutela.  Confirmari  potest  ex  illis 
verbis  Jeremine  51,  Curavimus  Jiabylonem,  et  noii  est  sanata,  derelin- 
quamus  eam.  —  Respondeo,  Sanctos  Patres  ita  posse  explicari,  ut  so- 
lum  velint  Angelos  homines  pios  dumtaxat  custodire,  et  peccatores 
deserere,  non  quod  omnino  horum  curam  non  habeant,  sed  quod  aetua- 
lcm  operationem,  et  exercitium  custodiro  interdum  remittant  propter 
hominum  incapacitatem,  vel  resistentiam.  Non  autem  volunt,  quod 
eum  omnino  deserant,  nec  ullam  illius  curam  amplius  g-erant,  con- 
trarium  enim  legimus  Kxodi  23.  ubi  Deus  promittens  Judaico  populo 
Ang'elum  custodem  subdit:  7i07i  dimittet  cum  peccaveris.  Et  hoc  ipsum 
ratione  suadetur :  cuni  enim  dfiemon  non  desistat  a  tentando  justum 
propter  eximia  justitipe  opera,  sic  nec  sanctus  Angelus  deseret  pecca- 
torem:  nam,  ut  dixit  Ambrosius  in..  id  Psalmi  38.  (Jbmutui,  ef  humi- 
liatus  .Hum,  etc,  Angelus  in  circuitu  est  hominis,  ne  quis  noceat  ei,  non 
discedit  Angelus,  nisi  J2is.ms  a  Domino.  Insuper  hsec  cura  data  est 
Angelo  independenter  ab  hominis  viatoris  fide,  vel  gratia;  erg'o  sicut 
cUvStodiunt  Angeli  eos  homines,  qui  vel  gratiam,  vel  fidem  numquam 
habuerunt:  ita  etiam  eos,  qui  illas  perdiderunt.  Denique  Deus  non 
deserit  hos  peccatores  quoad  auxilia  sufficientia  interna,  et  externa: 
ergo  neque  Ang-eli  illos  deserere  possunt  propter  peccata,  cum  hoe 
non  sit  consentaneum  voluntati  Dei ;  igitur  Angelus  peccatorem  om- 
nino  non  deserit:  sed  remissive,  et  minori  forte  sollicitudine,  propter 
continuam  ejus  resistentiam  erga  eum  se  gerit.  Hinc  fit  etiam  inter- 
dum,  ut  justum  videatur  Angelum  custodem  quodammodo  derelin- 
quere,  seu  remissius  juvare,  ut  id  tandem  in  majus  ipsius  bonum  ce- 
dat;  sic  Ambros.  verba  illa  Psalmi  35.  Qui  juxta  me  erant,  a  longe 
steterunt.  Ne  abhorreat, .  inquit,  mysti.cus  pietatis  a/fectus,  ut  pro  An- 
gelis  dixerit,  qui  2)^"cetendunt  timciitibus  Dominum  ut  eripiam  eos  de 
tentationibus ,  quas  ferre  non  possunf:  quomodo  ergo  longe  stant,  qui 
in  adjumentum  sunt  atfributif  Sed  non  illi  se  separant,  sed  qui  ur- 
getur  tentationibus,  putat  eos  longe  abesse,  quns  2>^^opius  ades.se  desi- 
derttt,  et  arbitratur  dissimulare,  cum  illi  juvandi  tempus  nutu  sui  su- 
perions  expectent,  qui  athlefam  suum,  quo  gloriosius  vinceret,  diutius 
certare  prcecepif. 

Corollarium.  -^  Ex  ms  collige,  quod  obduratus  quisque 
peecator  Angelo  custode  non  careat,  imo  etiam  non  carebit  ipsemet 
Antichristus,  ut  docent  Alensis,  S.  Bonaventura,  et  S.  Thomas ;  idque 
colligitur  ex  eo  quod  Deus  velit  omnes  homines  salvos  fieri,  nullum- 
que  excipere,  sed  omnes  comprehendere,  etiam  pessimos  ;  et  per  con- 
sequens  ipsum  quoque  Antichristum.  Favet  etiam  ratio,  qui  enim  pro- 
ponit  alicui  finem,  debet  providere  de  mediis  ad  illum  obtinendum; 
at  vero  cunctis  quantum\as  impiis  proponitur  vita  seterna,  et  custodia 
angelica  medium  est  ad  illam  obtinendam  et  acquirendam :  ergo,  etc. 
ac  proinde  Anticliristo  non  denegabitur.  Adde  cpLod  quemadmodum 
semper  insidiantur  mali  Angeli,  ita  e  contra  boni  ea  qua  fervent  cha- 
ritate,  volunt  continuo  auxiliari,  et  in  hoc  Deum  misericordise,  et  cba- 
ritatis   fontem  imitantur.  —  Neque  dicendum  est,    custodes  Angelos 

Frassen  Theol.  Tom.  IV.  22 


338  DE   OP^FICIIS    ANGELORUM    ERGA    HOMINES. 

nomiiies  quantumvis  peccatorcs  deserere,  quamdiu  sunt  in  hac  vita. 
Quemadmodum  enim  nulli  viatori  omnino  den^gatur  auxilium  super- 
naturale  commune.  ita  neque  dum  est  in  via,  custodia  Angelorum 
prorsus  destituitur.  Sicut  autem  propter  peccata  hominum  interdum 
eis  denegantur  auxilia  quaedam  particularia,  et  efficaciora,  qua?  Deus 
non  tenetur  dare,  ita  denegatur  custodia  Angelorum  quoad  peculia- 
res  aliquos  eftectus.  «  Sciendum  enim  est,  inquit  Alensis,  quod  mul- 
«  tiplex  est  effectus  custodiae  angelicae  circa  animas :  unus  est  ut  pro- 
«  fleiat  anima  in  bonum  gratiae:  alius  ut  non  cadat  in  malum  culpa^: 
«  tertius  est,  ut  si  cadit,  postmodum  resurgat :  vel  ne  totles  cadat, 
«  vel  in  tantum  malum  cadat.  Hinc  concludif :  dicimus  ergo  quod  An- 
«  tichristus  habebit  custodiam  angelicam,  non  ad  primos  effeetus,  idest, 
«  Angelus  custos  istos  efiectus  circa  eum  non  habebit,  sed  tantum  ul- 
«  timum,  scilicet,  ut  non  toties  cadat,  quoties  caderet  sine  Angelo 
«  Custode.  Nulli  enim  viatori  in  quantum  viator  est,  deficit  miseri- 
«  eordia  Dei,  quse  est  in  dando  Angelum  Custodem.  »  —  Censcf  tamen 
Joannes  Altestaing  Mindelhaimensis  in  suo  Vocabulario  Tiieologico, 
quod  Angelus  bonus  deputabitur  primo  Antichristo  ad  custodiam  ;  s^^d 
quando  ita  obstinabitur  in  peccato,  quod  dicet  se  esse  Deum,  et  ex- 
tollet  se  super  omne  id,  quod  dicitur  Deus,  aut  colitur,  sicut  dicit  Apo- 
stolus,  tunc  primo  deseret  eurh  Angelus  ex  toto,  nec  habebit  eum  post- 
modum  ad  protectionem,  ^  "  Non  me  latet  Origenem  inficiari  Ange- 
los  bonos  a  Deo  destinatos  esse  ad  pravorum  et  perditorum  horainum 
custodiam,  nam  tract.  5,  in  Matth.  cum  scripsisset  incertum  esse  utrum 
Angeli  a  Deo  destinentur  ad  hominum  custodiam  statim  ab  eorum  in 
utero  formatione,  an  tantum  ab  eorum  regeneratione  per  baptismum, 
addit:  Qui  autem  vult  ex  eo  hominihus  dari  Angelum  adjutorem,  ex 
quo  per  laracrum  reyenerafiouis  facti  sunt  tunc  nafi  infanfes  fn  Chri- 
sto,  dicet  non  esse  credibile.  insensatis  et  incredulis,  et  errantibus,  et 
servientibus  desideriis  variis  et  immundis,  in  malitia  et  invidia  der 
(/enfibus,  odibilihus  et  odientibus  invicem.  fornicariis  et  adulteris,  in- 
terdum  aufeni  et  masculoriim  concubitorifms,  latronibus  et  ebriosis,  atque 
rajyacibus  ])r(Eesse  Angelum  sanctum;  ut  maculetur  in  hnjusmodi  acti- 
bus  hominis,  cui  datus  est  custos.  Sed  est  homo  quidem  in  tempore  in- 
fidelitatis  suce,  et  peccatorum  suorum,  ex  infidelifate  nascentium,  sub 
Angelis  Safance  et  spiritibus  malignis,  et  immundis  dcemoniis.  Cum 
uutem  susceperint  fidem,  tunc  Chnsfus  qui  est  Redemptor,  qui  pretio 
."iui  sanguinis  eum  redimit  a  malignis  dominis  credentem  in  Deum, 
tradit  eum  Angelo  sancto  et  propfer  munditiem  semper  videnfi  faciem 
Pafris.  Contrarium  tamen  sentit  alibi,  puta  tomo  13.  in  Matth.  et 
bom.  35  in  Lucam.  ubi  docet  singulis  hominibus  Angelos  designari.  "  ^ 
CoLLiGE  2.  Quod  Christus  Dominus  Angelum  Castodem  non  ha- 
buerit:  «  quia,  inquit  Seraphicus  Doctor  disf.  11.  qucest.  3,  Christus 
«  nou  indigebat  Angeli  eustodia,  nee  ipsa  eum  decebat;  non  egebat, 
«  inquit.  quia  adversarius  ejus  nec  poterat  opprimere  per  violentiam 
«  Corpus  Divinitati  unitum ;  nec  poterat  seducere  per  astutias  intel- 
«  lectum  a  Verbo  pleuarie  illustratum:  nec  poterat  allicere  per  blan- 
«  dicias  affectum  plenitudine  gratise  conflrmatum:  ideo  Christus  non 
«  indigebat  Angelo  bono,  nec  quantum  ad  defensionem  Corporis,  nec 
«  quantum  ad  eruditionem  operationis,  nec  quantum  ad  incitationem 


DE    OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA    IIOMINES.  339 

«  affectioiiis.  Non  soluin  autem  non  indigebat  angelica  custodia,  sed 
«  ncc  etiani  ei  competc-bat.  Custodia  enim  in  custodiente  respectu 
«  custoditi,  dicit  prsi^sidcntiam  quamdam  :  et  quia  Angeli  Ciiristo  Do- 
«  mino  subsrant,  non  prjeerant;  ideo  nec  aliquod  officium  praesiden- 
«  tiae  ipsis  Angelis  respectu  Christi  committi  debebat,  et  propterea  nul- 
«  lus  Angelus  debuit  deputari  ad  custodienduin  Cliristum,  sed  Ange- 
«  lorum  multitudo  debuit  deputari  ad  ejus  ministerium.  »  —  Confir- 
mati()\  ex  eo  quod  egeaMius  Angelo  Custode  propter  tres  potissimum 
causas  :  prima  ut  nos  doceat  et  instruat  ne  decipiamur:  secunda,  ut 
moneat  et  hortetur  ad  bene  agendum :  tertia,  ut  removeat  occasiones 
et  pericula  peccandi :  at  Christus  nullo  eorum  indigebat:  primo,  quia 
erat  majori  scientia  prseditus,  quam  omnes  Angeli :  secundo,  quia  cum 
<3sset  plenus  gratia  poterat  seipsum  excitare  ad  bene  agendum:  tertio, 
quia  intrinsece  erat  impeccabilis  propter  unionem  hypostaticam,  gra- 
tiam,  et  gloriam:  qui  ergo  custodit  Israel,  imo  Custos  est  omnium, 
ipse  Angelo  Custode  opus  non  habuit. 

DicES :  Angeli  delegati  sunt  ad  Christi  custodiam  :  ergo  revera  An- 
gelos  Custodes  habuit.  Frohatar  antecedeus  ex  illo  Psal.  90.  Angelis 
suis  Deus  ^nandavit  de  fe,  ut  custodiant  te,  etc.  quem  Psalmum  de 
Christo  scriptum  fuisse  plurimi  SS.  Patres  testantur.  —  Deinde  moe- 
rentem  sohiri,  et  deficientem  roborare,  officium  est  et  munus  Angeli 
custodientis ;  sed  Luc.  22.  legimus  quod  Christo,  dum  ejus  anima  tri- 
stis  esset  usque  ad  mortem,  astitit  Anyelus  Domini  cortfortans  eum; 
ergo  Christus  habuit  Angelum  Custodem.  —  Denique  Christus  secun- 
dum  naturam  humanam  minoratus  est  paiilo  minus  ab  Angelis:  ergo 
eorum  ministerio  et  custodia  sicut  creteri  homines  egebat.  —  Nego 
has  omnes  consequentias,  et  ad  primuui  antecedens,  dico  quod  quam- 
quam  nonnulli  SS.  Patres  illa  Psalmi  verba  de  Christo  interpretenturj 
nihilominus  coeteri  contendunt  non  de  Christo,  sed  de  quolibet  homine 
justo  a  Davide  seripta  fuisse.  Adde  quod  si  de  Christo  accipiantur, 
possunt  intelligi,  non  de  custodia  Christi  adversus  da^mones,  quorum 
erat  expugnator;  Angelorum  nempe  auxilio  opus  non  habuit,  ut  ipsos 
vinceret,  sed  tantum  de  ministerio  quodam  externo,  quod  ipsi  impen- 
derunt.  Hinc  Matthoei  4.  legimus  quod  devicto  diabolo,  accesserunt 
Angeli,  et  ministrahant  ei,  nempe  Christo.  —  Ad  secundum  antecedens^ 
dico  cum  Alensi  supra  laudati  arf.  2.  quod  duplex  est  confortatio, 
una  auctoritativa,  altera  ministerialis;  prior  auctoritatem  importat,  po- 
sterior  amicitiam,  et  reverentiam  sonat :  priori  modo  Domiuus  servum 
solatur,  ei  nempe  gratias  et  beneficia  largiendo :  posteriori  servus 
Dominum,  ipsi  quaedam  excitantia  ad  liniendum  dolorem  submini- 
strando,  solari  potest.  Sic  inquit  S.  Damascenus  lib.  De  Fide  cap.  3. 
Angelus  Christum  Doniinum  confortavif,  non  quidem  proponendo  ij)si 
aliquid  quod  ipsum  lateret,  sed  tantum  ipsi  reprcesentando,  quod^  quid- 
quid  gerehdfur  a  Divino  Patre  decretum  fuerat;  exinde  quod  Deo 
summa  gloria,  et  hominum  salus  erat  oriunda.  —  Ad  ferfium  dico, 
quod  etsi  Christus  dicatur  minoratus  ab  Angelis  ratione  passibilis  hu- 
mana^  naturae,  numquam  tamen  sic  minoratus  est,  ut  eorum  praesidio 
et  regimine  opus  habuerit :  in  quolibet  enim  statu  etiam  passionis, 
et  mortis,  Angelorum  supremus  Dominus  extitit,  et  eis  ad  nutum  im- 
peravit. 


340  DE    OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA    HOMINES. 

CoLLiGE  3.  Quod  Beatissima  Virgo,  quamquam  gratiis  illustrata, 
et  stipata  virtutibus,  quia  tameu  intrinsece  non  erat  impeccabilis,  sed 
tantum  extrinsece  per  specialem  protectionem,  et  quatenus  erat  in 
gTatia  confirmata,  censent  omnes  Theologi  cum  S.  Bernardo  77.  ipsam 
habuisse  Angelum  Custodem,  quem  arbitrautur  fuisse  S.  Gabrielem,. 
qui  ut  S.  Ambrosius  scribit,  ipsam  consolabatur  in  angustiis,  et  divina 
ipsi  mandata^  et  arcayia  intimahcd.  Scribit  autem  Andreas  Cretensis 
non  solum  illam  habuisse  Angelum  Gabrielem  Custodem,  sed  ut  erat 
Regina  cseli,  et  Angelorum  Domina,  multis  ipsorum  turmis  fuisse  cir- 
cumdatam,  quse  Angelica  agmina  regebat,  et  ordinabat  S.  Gabriel^ 
ait  Greg'-  rius  Nicomediensis  in  oratione  de  Maria  in  templo  prcesen- 
tata.  Idque  praenunciatum  fuisse  a  idetur  Canticoriim  7.  ubi  Sunamitis, 
quse  sanctissimae  Virginis  specimen  praeferebat,  dicitur  terribilis  ut 
castrorum  acies  ordinata:  churi  enim  castrorum  sunt  caelestium  Ci- 
vium  agmina,  atque  legiones  crelestes,  quae  sanctissimam  illam  Vir- 
ginem  tuebantur,  et  solabantur. 

CoLLiGE  TANDEM,  quod  ctiam  Protoparentibus  in  statu  innocenti8& 
deputati  taerint  Angeli  Custodes,  ut  docent  Alensis,  necnon  et  Sera- 
phieus  Doctor:  tum  quia  Deus  pronior  est  ad  miserendum,  et  succur- 
rendum,  quam  ad  damnandum:  ergo  si  in  statu  naturse  innocentis  per- 
misit,  ut  Angelus  malus  hominem  infestaret  et  tentaret,  potiori  jure 
debuit  ipsi  delegare  Custodem  Angelum,  qui  cum  ipso  adversus  im- 
pugnant  'm  diabolum  depugnaret;  maxime  cum  scripseritEcclesiast.  23. 
Contra  honum  malum,  et  contra  vitam  mors,  et  sic  intuere  in  omnihus 
operihus  Altissimi  icnum  contra  unum ,  et  duo  contra  duo.  Tum 
quia  idcirco  nobis  deputati  sunt  Angeli  Custodes,  ut  per  eorum 
auxilium  a  malo  revocemur:  sed  homo  in  statu  innocentia'  opus  habe- 
bat  a  malo  removeri,  siquidem  peccare  poterat :  ergo  ad  id  egebat  an- 
gelica  custodia.  Denique,  ideo  bonus  Angelu?  homini  deputatur  in 
custodiam,  ut  nempe  eum  defendat  ab  oppressione  cohtra  violentiam, 
inquit  Seraphicus  Doctor  qu.  2,  ut  eum  erudiat,  et  dirigat  contra  fal- 
laciam,  et  exhortetur,  et  inducat  ad  bonum  contra  blanditias:  cum 
ergo  diabolus  in  statu  innocentiae  Protoparentum  rationem  seducere 
poterat  per  astutiam,  voluntatem  ad  malum  deducere  per  blanditias^ 
et  virtutes  per  quamdam  violentiam  opprim;'re.  siquidem  homine  in- 
nocente  erat  fortior  et  astutior,  et  in  proposito  malitise  pertinacior ;, 
ide .'  congruum  erat  homini  inuocenti  concedi  angelicam  custodiam. 
quatenus  adversus  tam  formidandum  hostem  repugnare  posset. 

Conclusio   tertia.   —  Angeli  xon  solum   homixibus,  sed 

ET    CETERIS   REBUS    DEPUTANTUR  IN  ReCTORES,    AdMINISTRATORES,  ET 
CUSTODES. 

Probatur  hsec  veritas,  primo  quidem  auctoritate  SS.  Patrum,  ma- 
xime  S.  Augustini,  qui  lib.  83  q.  79.  ait:  Unaquoeque  res  msibilis  habet 
Angelicam  potestcdem  sihi  prcepositani.  Quoe  utique  sententia  confirmari 
potest  ex  Scriptura ;  nam  Apocalypsis  14.  dicitur:  Et  cdius  Angelus 
exivit  de  altari  qui  habebat  potestatem  super  ignem:  et  cap.  15:  Au- 
divi  Angelum  aquarum  dicentem:  justus  es  Domine,  etc,  ubi  Arethas 
ait:  Hinc  scimus  angelicas  potestates  prcejwsitas  esse  creaturis:  hanc 
quidem    aquis,    hanc  autem    igni,   hanc  vero  alii  cuidam   particulari 


DE   OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA   HOMINES.  341 

vreafarce.  Hinc  Origenes  8.  in  Jeremiara   doeet   quod  Omnlbus  rebus 

Angeli  prcesuloit  tam  terrcn,  et  aquce,  quam  aeri,  et  igni,  idest  princi- 

palibus  elementis,  et  in  hoc  ordine  pervenire  ad  omnia  animalia,  ad 

omne  germen,  ad  ipsci  quoque  astra  Cceli.  Idem  Homilia  23.  ait;    Vir- 

tutfs  ccelestcs  mundi  liujus  ministeria  suscepisse,  ut  illa  terrce  vel  ar- 

horum  germinationibus ,  illa  ftuminibus,  ac  fontibus,  alia  ventis,  alia 

marinis,  alia  terrenis  animalibus,  tiel  singuUs  e  terra  gignentibus  proR- 

sint,  et  essc  in  his  singulis  Sacramenta  ineffabilia  divince  disp>ensationis 

in  ordine  suo  cuncta,  et  competenti  per  unamquamque  virtutem  diri- 

matur  officio.  —  ^  "  Et  lib.  8.  eontra  Celsum,  respondens  ipsius  asser- 

tioni  qua  contendebat  dsemones  pneesse  oinnibus  mundi  partibus,  et 

earum  dispensationi,  scribit:  «  Nos  vero  dieimus  sine  praesidio  invisi- 

«  biliura,  ut  ita  loquar,  agricolarum  alioruraque  administratorum,  qui 

«  non  solura    terr;e    proventibus,    sed   etiara  aqufe  et  aeri  provident, 

«  terram  non  ea  ferre,  quse  natura  regi  dicuntur,  aquam  in  fontibus 

«  et  iiuviis    ultro  nascentibus    non  irrigare  et  fluere,  aerem  non  ser- 

«  vari  incorruptum  vitamque  ipsum  respirantibus  non  impertire;  sed 

«  administratores  illos  invisibiles    non  dicimus  esse  dsemones.  Et  si 

«  quid  audacter  dicere  oporteat,  si  quas  hisce  in  rebus  partes  habeant 

«  da^moues,    dicemus    iilis    famem,    arborum  vitiuraque    sterilitatem, 

«  iramodicos  calores,  aeris  corruptionera  ad  perniciem  fructibus  affe- 

«  rendam   n.ortemque  interdura    aniraantibus    et    pestem    hominibus 

«  inferendam  tribui  oportere.  Horum    omniura    auctores    sunt   dsemo- 

«  nes . . .  Non  a  djBmonibus  accipiraus  siugula  victui  necessaria,  prse- 

«  sertira,    qui    eis    decenter   uti    didiciraus,  ^neque    cum    dsemonibus 

«  epulantur,  qui  fruuntur  frugibus,  vino,    arborum   fructibus,    aquis, 

«  aere,   sed  potius  cum  divinis  Angelis  quibus  horum  omnium  cura 

«  mandata  est...  Dum  igitur  in  gloriam  Dei  edimus,  bibimus,  spira- 

«  mus    et    csetera   eadem    ratione    facimus,    non    epulamur    cum    illo 

«  dct-mone,  sed  cura  Angelis  Dei,  quia  onmis  creatura  Dei  bona  est, 

«  et  niliil  rejiciendura  quod  cum  gratiarum  actione  percipitur :  san- 

«  ctificatur  enim  per  verbum  Dei  et  orationeni.    Non    autem    decuis- 

«  set   nec  licuisset  has  res  consecrari,  si  commissse    essent  curse  dse- 

«  monum.  »  "  tI^ 

Prajcipue  autera  sancti  Angeli  deputantur  ad  custodiam  Provincia- 
rum,  Ecclesiarum,  et  Coraraunitatum.  Quod  enim  pro  Regnorum  cu- 
«todia  peculiares  Angeli  destinentur,  satis  aperte  colligimus  ex  illo 
Danielis  10.  ubi  Daniel  Gabrielem  alloquens,  ait:  Princeps  Regni 
Persarum  restitit  mihi  viginti  et  uno  diebus,  et  ecce  Michael  unus  de 
Principibus  primis  venit  in  adjutorium  mihi,  et  ego  remansi  ibi  cum 
Principe  Regni  Persarum;  etinfra:  Nunc  revertar  ut  prcelier  adversus 
Principem  Persarum ;  Cum  ergo  egrederer,  apparuit  Princeps  Grcecorum 
^eniens,  etc.  Quibus  verbis  mentio  fit  Angelorura  destinatorum  ad  cu- 
stodiam  Judaeorura,  Persarum,  et  Grsecorum,  ut  interpretatur  S.  Dio- 
nysius  c.  9.  De  Ccelesti  Hierarchia;  et  Theodorus  iib.  5.  De  Divino  de- 
creto  cap.  7;  Hieron.  in  illa  verba,  et  Gregorius  lib.  17.  Moral.  Qul 
omnes  censent  ibi  fieri  mentionem  de  sanctis  Angelis,  inter  quos  licet 
nuUa  sit  pugna  nec  discordia,  sed  omnes  summa  pace  fruantur,  juxta 
illud  Job.  25.  Qui  facit  concordiam  in  Sublimibus  suis;  nihilominus 
absque   prsejudicio   pacis   et  eharitatis,    suis   precibus   invicem   apud 


342  DE    OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA    HOMINES. 

Deum  puguabant:  Gabriel  quidem  partem  Judajorum  agens  Deum 
exorabat,  ut  Israelitas  a  captivitate  solveret,  quippe  cum  pollicitusfuerat 
ejusmodi  captivitatem  non  amplius  septuaginta  annis  duraturam,  quod 
tempus  pene  jani  effluxerat.  Alii  vero  duo  Angeli  Persis  et  GrjEcis  in 
custodiam  assignati,  Deum  enixe  deprecabantur.  ut  diutius  Judtei  apud 
Gr«?cos  et  Persas  incolatum  protraherent ;  quia  nempe  plurimi  ex  in- 
tidelibus  Jud<Torum  doctrina  illustrati,  idolorum  cultum  respuebant^ 
et  verum  Deum  venerabantur :  et  ita  invicem  precibus  pugnabant,  quia 
quid  Deusiiicere  decreverat  eis  non  erat  adhuc  compertum  :  unde  post- 
quam  S.  ]\Iichael,  qui  tribus  illis  Principibus  erat  superior,  divinam 
eis  voluntatem  manifestasset,  tunc  maxime  coucordcs  extiterant.  —  Coii- 
firmatur  haee  veritas  ex  illo  Deiiteronomii  cap.  2.  ac  30.  ubi  legimus: 
Quando  dividehat  Altissimus  gentes,  quando  separabat  filios  Adam^ 
constituit  terminos  populorum,  juxta  numerum  filiorum  Israel.  Se- 
ptuaginta  Interpretes  vertunt.  Juxta  Jiumemm  Angelorum  Dd.  Hinc 
Origenes  Hom.  35.  in  Lucam  ex  eo  loco  concludit:  Quod  Principihus, 
idest  Angelis,  ah  exordio  terra  dirisa  sit.  Sic  eliam  Theodoretus  in 
illud  caput  Danielis  cum  dixisset:  Singulis  Angelis  uniuscujusque  no- 
strum  creditam  esse  curam,  ut  custodiant,  et  tueantur,  et  a  prari  dce- 
monis  nos  liherent  insidiis  :  ex  Matth.  18.  cap.  concludit:  Archangelis 
vero  illud  munus  impositum,  ut  Gentium  sint  prcefecti,  sicut  heutiu^ 
Moyses  docuit,  cujus  dictis  heatus  ifem  Daniel  consentit  cum  dicit  ipse 
regni  Persarum  Principem:  et  rursu.s  paulo  post  Principem  Groecorum.^ 
Hoc  ipsum  testantur  quique  SS.  Patres,  imprimis  vero  Clem.  Alex. 
lib.  6.  Strom.  ubi  ait:  Per  Gentes,  et  Ciritates  diviso:  sunt  Angelorum 
prcefectura: :  et  lib.  7.  Jus.su  divino,  et  antiquo  per  Gentes  sunt  di.*<tri- 
huti  Angeli.  Hoc  ipsum  docet  S.  Basilius  lib.  3.  adversus  Eunomium 
ubi  attirmai:  Singulis  fidelium  ades.ne  camites  Angelos,  .sic  Gentihus 
alios  prceesse ;  et  quo  preEstaniior  est  gens  integra  singulari  cdiquo  viro, 
eo  potiorem  esse  dignitate  prcesidem  gentis  Angelum,  quam  illum.  cui 
unius  cujuspiam  cura  commiititur.  Similiter  Epiphanius  haeresi  51. 
Pegna,  inquit,  et  Gentes  suh  Angelis  posita  sunt.  Idem  passim  edo- 
cent  C3et«ri  SS.  Patres.  —  Similiter  non  absque  re  censentDoctores  Th;'o- 
logi  quod  cum  nationibus  populisque  pr?esint  Angeli,  multo  magis  Ec- 
clesiis,  templis,  ac  coetibus  religiosis.  De  Ecclesiis  quidem  Apoc.  1. 
cap.  testimonium  extat,  ubi  septem  Ecclesiis  totidem  prc^esides  Angeli 
nominantur,  ut  interpretatur  Origenes  Hom.  20.  in  Numeros:  Secun- 
dum  ea,  quce  Joannes  in  Apoc.  scrihit  inquit.  unicuique  Ecclesice  ge- 
neraliter  Angelus  prceest.  Et  Hom.  13.  in  Lucam  dicit.  in  singulis  Ec- 
clesiis  duos  Episcopos  praesidere,  alterum  visibilem,  alterum  imisibi- 
lem.  -^  "  Ergo,  inquit,  et  in  coetu  nostro  adesse  Angelos,  non  solum 
generaliter  omni  Ecclesice,  sed  etiam  .sigillatim,  de  quihus  Salvator: 
«  Angeli  eorum  semper  vident  faciem  Patris  mei  qui  in  ccelis  est.  » 
Duplex  hic  adest  Ecclesia,  una  hominura,  cdtera  Angelorum.  Si  c^uid 
juxta  rationem,  et  Juxta  Scripturarum  dicimus  voluntatern,  Icetantur 
Angeli,  et  orant  nohiscum.  Et  quia  prcEsentes  Angeli  sunt  in  Ecclesia, 
in  illa  dumtaxat  qua  moeretur,  et  Christi  est,  propterea  orantihus  fw- 
minis  prcecipitur  ut  haheant  velamen  supra  caput  propter  Angelos, 
utique  illos  qui  assistant  sanctis,  et  lcetantur  in  Ecclesia.  Hoc  ip- 
sum  "  ^  confirmat  Ambrosius  lib.  2.  in  Lucam,  ubi  ait:  Xon  solum  Epi- 


DE   OFFICIIS   ANGELORCM    ERGA    HOMINES.  343 

scopus  ad  taandam  yreyem  Domhms  ordlnavlt,  sed  etlam  Aiiyelos  de- 
stiiiavit.  Subscribit  Greg.  Naz.  onitione  32.  Nec  enim,  inquit,  mihi  da- 
hium  est,  qain  alii  aliarum  Ecclesiarum  l^rcBsides,  ac  Patroni  sint, 
(jucmadmodum  in  Apocalypsi  Joannes  7ne  docet.  —  Hinc  non  mirum  si 
plurimi  viri  sanctissimi  Ecclesise  Prsesuies  Angelos  suarum  Ecclesia- 
rum  custodes  in  ministeriis  etiam  sensibiliter  adlaborantes  habuerint: 
nec  pariter  in  dubium  revocari  debet,  quod  plerseque  referunt  Histo- 
riai,  nempe  pluries  apparuisse  S.  Angelos  in  Templis  quibus  custodien- 
dis  sunt  destinati.  Sic  in  Frato  spirituali  cap.  4.  legimus,  quod  Leon- 
tinus  Abbas  Monasterii  Laurse  vidit  in  cornu  altaris  stantem  Angelum 
qui  dixit  ei:  Ex  quo  sanctificatum  est  altare  istad,  eyo  ei ,juyiter  adstare 
jiissus  sum.  Similia  refert  Lanspergius  de  S.  Geltrude  Virgine,  etc.  — 
Quod  autem  maxime  Religiosorum  co^tibus  custodiendis  adsint,  pluribus 
probat  noster  Le  Fetit  cap.  17.  sect.  1.  De  SS.  Anyelis;  prajcipue  vero  ex 
eo  quod  angelicam  vitam  religiosi  semulentur;  amant  enim  Angeli  con- 
cives  suos,  et  suorum  contubernalium  summopere  curam  gerunt. 

*  '  APPENDIX. 

His  adjicienda  est  veterum  Philosophorum  a  Theologis  improbata 
opinio,  nimirum  quod  liominibus  singulis  geminus  adsit  Angelus  a 
Deo  consignatus,  bonus  alter,  alter  malus,  quorum  ille  liominum  sa- 
lutem,  hic  eorum  ruinam  et  perniciem  meditetur.  Quam  opinionem 
imbiberat  Origenes,  ut  apparet  ex  lib.  1.  in  epist.  a.dIiomanos;  necnon 
homil.  23.  in  Josue  et  35.  in  Lucam;  necnon  et  lib.  3.  De  j^rincij^iis, 
cap.  2.  Quin  etiam  singulis  hominibus  non  unicum  tantummodo  An- 
gelum,  unicumve  dsemonem,  sed  totas  Angelorum  dsemonumque  co- 
hortes  adjungit,  homil.  4.  in  Ps.  36:  Nunquam  enim,  inquit,  solus  est 
justus,  sed  ne  unius  quidem,  aut  duorum  vel  trium  tantummodo  An- 
yelorum  societate  subnixus  est,  .^ed  exercitus  ei  virtutam  ccelestiitm 
prcesto  est.  Quod  non  ad  spiritalia  tamen  bona  coufeienda  restringit, 
sed  ad  corporea  etiam  prorogat  homil.  20.  in  ^o.s.  Constat  eryo  multas 
esse  virtutes  intra  nos,  quibus  vel  animaram  nostrarum,  oel  corjjoram 
cura  permissa  est.  Cui  defendendo  utitur  scriptione  quadam  apocry- 
pha,  quam  Enochi  librum  esse  suspicari  possis,  homil.  35.  in  Luc. 
Ijeyimus,  inquit,  si  tamen  cui  placet  IiuJ usmodi  scripturam  recipere, 
justitice  et  iniquitatis  Anyelos  super  Abrahce  salute  disceptantes,  dum 
utrceque  turmce  sao  eum  ccetui  volant  rindicare.  Profert  insuper  ad 
horum  confirmationem  exemplum  illius  dsemoniaci  cujus  fit  mentio 
Luc.  8.  V.  30;  efc  Marc.  50.  v.  9.  Nam  interrogatus  dsemon  qui  eum 
hominem  miserum  tractabat,  quodnam  ipsi  nomen  esset,  respondit  in- 
terroganti  Christo:  Leyio,  qua  voce  significabat  tot  homini  illi  adesse 
daemones  infestantes,  quot  in  militari  legione  numerari  solebant  pu- 
gnatores.  Unde  colligit  Origenes  vitio  unicuique  pr^ieesse  dsemonem 
uiium  tamquam  dominatorem  et  principem,  cui  plures  ad  istud  vitium 
propagandum  dsemones  inferiores  subserviant.  Cum  autem  multis  si- 
mul  vitiis  homo  laborat,  tunc  a  multis  simul  dsemonibus  obsidetur  et 
infestatur.  —  Illam  autem  de  gemini  Angeli  boni  et  mali  satellitis 
doctrinam  quam  ex  Hermai  libro  inscripto  Fastore  et  S.  Barnab^e  epi- 
stola  confirmat  hausisse  videtur  a  Platonicis.  Nam  Theodoretus,  Serm.  3. 


344  DE    OFFICllS   ANGELORUM   ERGA   HOMINES. 

de  curandis  GraecoruDi  afifectionibus  ex  Platone,  libro  10.  lcgum^  haec 
protulit  verba:  Cam  autem  dicis  animam  guhernantem  et  insitam  om- 
nihus  qioce  uhique  moventur,  ccelum  quoque  guhernare  illam  necessario 
dicendum  est.  Quid  igiturf  Unam  ne  an  pluresf  Ego  pro  vohis  respon- 
debo:  Ne  pauciores  duahus  statuamus,  eam  quce  hona  conferat,  et  eam 
quce  contraria  j^ossit  efficere.  Eadem  fuit  Platonis  sequacium  de  plu- 
rimis  geniis  singulis  hominibus  assignatis  opinio.  Porphyrius  namque 
varios  cuique  homini  assignatos  dgemones  seu  genios,  quorum  unus 
corporis,  alius  auimte,  alius  montis  regimen  et  curam  habeat.  Quin 
etiam  multo  plures  cuique  dsemones  adesse  pronuntiat,  ita  videlicet, 
ut  alius  nati  sanitatem,  alius  pulchritudinem,  alii  quamdam  in  his 
habitudinem  curent,  unusque  illis  seque  praesit.  Cui  Jamhlicus  negando 
respondet :  dcemonem  unum  non  alicui parti  nostrum  prceesse  dumtaxat^ 
secl  toti  simul  adesse,  totum  ducere,  quemadmodum  a  totis,  qui  in  mundo 
sunt,  ordinibus  est  attributus.  Iterum  Porphgrius  introducit  contrarie- 
tatem  tamquam  dominantium  dsemonum,  nam  alios  facit  bonos,  alios 
malos,  cum  tainen,  teste  Jamhlico,  nusquam  mali  spiritus  sortem  ha- 
beant  prcefecturi^,  nec  pari  vel  auctoritate  vel  numero  ex  adverso 
bonorum  sunt  distributi.  ^fagi  autem  prcestantiores,  contra  Jamblici 
Monadem  nitentes,  tres  cuilihet  homini,  in  ejus  natiuitate  custodes  seu 
dcemones  attribuuni:  quorum  primum  appellant  Sacrum^  qui  juxta^gy- 
ptiorum  doctrinam,  nec  a  stellis  flxis,  nec  ab  erraticis,  sed  a  caelo  su- 
periori,  videlicet  ab  empyreo  jjer  ipsum  dsemonum  prsesidem  Deum 
descendendi  animse  rationali  assignatur,  dicuntque  quod  hujus  officium 
sit  vitam  animse  dirigere,  cogitationesque  bonas  menti  semper  exhi- 
bere,  et  assidue  in  nobis  agere  illuminando,  quamvis  non  semper  eum 
animadvertamus,  sed  quando  purgati  sumus,  et  tranquille  vivimus, 
tunc  a  nobis  percipitur,  et  quasi  nobiscum  loquitur,  studetque  assidue 
ad  sacram  nos  adducere  perlectionem.  Secundus  nuncupatur  Genius, 
quatenus  est  geniturse  daemon  qui  a  .mundi  dispositione  siderumque 
circuitibus,  qui  in  generatione  versantur,  descendit.  Tertium  vero  nati 
daemonem  professioni  et  magisterio  prseesse  volunt,  quem  a  sideribus 
infundi  tradunt,  animseque  ihores,  et  viam  ad  dignitates  ae  honores 
mundanos  prsebere.  Et  quidem  hoc  experientia  compertum  et  compro- 
batum  asserunt,  quod  si  professio  cum  natura  nostra  consentiat  similis 
nobis  atque  cum  Genio  concors  adsit  professioni?  diemon  vitaque  ma- 
gis  efficiatur  tranquilla,  felix  atque  prospera.  At  vero  si  in  professione 
versemur  natuno  Genii  contraria  A^el  dissimili,  laboriosa  nobis  reddi- 
tur  vita  et  discordantibus  actionibus  perturbata  etc.  Hcec  illi,  in  quibus 
nonnulla  ethnicismum  redolent.  ''  ^ 

QU.ESTIO  TERTIA. 

QU.ENAM  BENEFICLA.  PER  SUAM  CUSTODIAM  NOBIS  IMPEN- 
DANT  ANGELI,  QU.EVE  OB  EAM  EIS  REPENDAT  DEUS, 
NOSQUE  REPENDERE  DEBEAMUS. 

NoTAXDUM  L  Hoc  fuisse  Origenis  paradoxum,  ut  putaret  tutelares 
hominum  Angelos  non  alia  conditione  visionem  Dei  obtinere  quam  si 
fldei  suse  commissos  ad  salutem  perducant.  Eam  oh  causam,  inquit 
homilia  23.  et  35.  in  Lucam,  Angeli  pro   nohis  solliciti  sunt,  scientes 


DE   OFFICIIS   ANGELORUM   ERGA   IIOAIINES.  345 

•quod  Hi  nos  bene  guhernaveriiit,  et  ad  salutem  usque  perduxerlnt,  ha- 
beant  etiam  ipai  fiduciam  videndi  faciem  Patris:  Quomodo  enim  si  per 
■curam  eorum,  et  industnam  salus  hominihus  comparatur,  faciem  Pa- 
tris  semper  attendunt :  sic  si  j^er  negligentiam  eorum  homo  corruerit, 
etiam  sui  periculi  rem  esse  non  nesciunt.  Et  sicut  honus  Episcopus,  et 
optimus  EcclesicE  Dispensator  scit  sui  meriti  esse,  atque  virtutis,  si  oves 
(jregis  sihi  creditoe  fuerint  custoditce;  ita  intellige  et  de  Angelis.  Igno- 
minia  Angelo  est,  si  homo  justus  creditus  fuerit,  et  peccaverit :  ut  e 
contrario  gloria  est  Angelo  si  creditus  sibi  saltem  minimus  in  Ecclesia 
fuerit.  Videbunt  enim  non  aliquando,  sed  semper  faciem  Patris,  qui 
est  in  Ccelis,  cum  cdii  semper  non  videant.  Secundum  meritum  enim 
-eorum,  quormn  Angeli  sunt,  aut  semper  aut  nunquam,  vel  parum, 
vet  plus,  facion  Dei  Angeli  contemplabuntur .  Sed,  et  homilia  20.  in 
Xumeros  idipsiim  docuit,  Culpari  Angelos,  tamquam  Pedagogos,  si  eo- 
rum  commissi  curce  ah  officio  deftexerint.  Qiiod  Apocalypsis  testimonio 
probat;  ubi  nnicuiqiie  Ecclesiai  unus  prseesse  dicitur  Angelus,  qui,  in- 
•quit^  vel  coilaudatur  pro  henegestis  populi,  vel  etiam  pro  delictis  ejus 
culpcdur.  Origenis  errorem  pridem  sopitum  et  extinctum  iterum  ex- 
<jitavit  Calvinus,  nam  Fevardentius  noster  in  sua  Theomachia  Calvi- 
nistica  lih.  9.  cap.  19.  refert  Calvinum  dieentem  lih.  o.  Institutionum 
cap.  14.  Angelos  non  posse  satisfacere  justitiae  Dei ;  quia,  ut  idem 
Calvinus  serm.  16.  in  Joh  scripsit,  >S7  Deus  summo  jure  cum  Angelis 
agcd,  inveniet,  quod  in  eis  desideret,  non  stabit  ineis  constans,  et perpe- 
tua  firmitas.  Et  infra:  Deus  non  invenit  in  Angelis  solidam  veritatem, 
-sed  sfultitiam,  vanitatem,  et  inconstantiam.  Inferius  autem  declarat  se 
loqui  de  Angelis,  qui  perstiterunt  in  obedientia  Dei,  et  faciem  ejus 
intuentur.  Verum 

NoTAXDUM  2.  Hunc  errorem  pridem  proscriptum  esse  a  SS.  Patri- 
bus,  qui  constantissime  doeent  Angelos  bonos  cum  prius  peccare  pos- 
sent,  non  peccando  in  via,  meruisse,  ut  amplius  peceare  non  valeant. 
Sie  docet  Augustinus  i)i  Enchiridio  57:  Fulgentius,  De  Fide  ad  Petrum 
cap.  23.  Gregor.  lih.  34.  Mor.  c.  4.  Colligiturque  maxime  haee  veritas  ex 
verbis  Christi  quibus  nos  docuit  Deum  orare  hoe  modo,  Fiat  voluntas 
tua  sicut  in  Ccelo,  et  in  terra;  per  hsec  enim  petimus,  ut  nos  volunta- 
tem  Patris  in  terra  implearaus,  sicut  illam  in  Cselis  iinplent  Angeli. 
Nec  eniin  dicere  potuit  Christus  illa  verba  nisi  propter  Angelos  ;  si- 
quidem  tunc  temporis  nullse  in  Cselis  erant  creaturse  nisi  soli  Angeli : 
supponit  ergo  ab  Angelis  divinam  voluntatem  fidelissime,  et  perfe- 
ctissime  impleri ;  subindeque  eos  non  posse  peccare.  Adde  quod  de 
Angelis  prasdicat  David  Psal.  102.  Beriedicite  Domino  omnes  Angeli 
ejus,  potcntes  viriute,  facientes  verbum  illius.  Unde  quasi  per  Antono- 
masiam  subdit :  Ministri  ejus,  qui  facitis  voluntcdem  illius.  Denique  si 
ut  quis  ingrediatur  cselestem  Hierusalem,  debebat  esse  purus  ab  omni 
macula,  juxta  illud  Apocalypsis  24.  Non  intrabit  in  illam  cdiquid  coin- 
quincdum;  niulto  magis  semper  innocens  esse  debet,  qui  Dei  visione 
semper  donatur:  siquidem  ait  David  ad  Deum  Psal.  5.  Non  habitabit 
juxta  fe  malignus,  nec  permanehunt  injusti  ante  oculos  tuos ;  at  vero 
Angeli  semper  cum  Deo  permanent,  siquidem  de  ipsis  dicit  Christus: 
Angeli  eorum  semper  vident  faciem  Pcdris.  Consequens  est  ergo  eos 
nullatenus  posse  peccare,  neque  suam  beatitudinem  deperdere.  Futile 


346  DE   OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA    HOMINES. 

cst  ergo,  et  prorsus  erroneum  commentum,  arbitrari  propter  homines 
In  peceatum  labentes,  Angelos  esse  culpandos,  et  puniendos,  quasi 
sibi  creditos  non  qua  decebat  vigilantia  custodierint.  Solum  itaque 
superest  examinandum  an  aliquid  pr?emii  propter  impensam  nobis  suae 
custodise  curam  a  Deo  recipiant:  quod  ut  planius  fiat, 

NoTANDUM  3.  Dupliesm  solito  disting-ui  beatitudinem,  Essentialem 
nempe,  et  Accidentalem :  Efit  enim,  inquit  Seraphicus  Doctor  dist.  11. 
art.  2.  qusest.  2,  duplex  gaudium  in  Beaiin:  primum  in  fpio  consistit 
prcBmium  substantiale,  et  hoc  est  ycmdium  de  hono  increato,  quod  habet 
AngeJus  de  Deo^  ef  in  Deo ;  nempe  Deo  fruendo  per  ejus  unionem,  et 
amorem.  Aliud  est  gaudium  accidentcdc,  cjuod  habet  Angelus  dc  bono 
crecdo,  sive  propno,  sive  alieno:  cujus  quidem  Scriptura  plerumque 
meminit:  ut  Psalm.  149.  cum  dicitur;  Exultabunt  Sancti  in  gloria,  Ice- 
tabuntur  in  cubilibus  suis.  Et  Lucse  15.  Gaudium  erit  in  Ccelo  super 
uno peccatore  pcenitentiam  agente.  Huc  etiam  pertinet  judiciaria  pote- 
stas,  quam  voluntarie  pauperibus  Christus  repromittit ;  imo  et  illud 
centuplum,  quod  prneter  geternam  Aitam  idem  Dominus  Matthaei  19. 
spondet  his,  qui  propter  ipsum  omnia  reliquerint.  Spectat  etiam  ad 
illam  gloriam  accidentalem  aureola  Virginum,  Martynim,  et  Docto- 
rum,  et  similia,  qu.se  suo  modo,  et  cum  proportione  Angelis  commu- 
nia  sunt.  Licet  enim  eis  proprie  aureolse  non  conveniant,  quia  non 
sunt  capaces  Virginitatis,  aut  Martyrii,  tamen  habent  alia  objecta  pro- 
portionata,  de  quibus  possint  accidentaliter  gaudere.  —  Sciendum  in- 
super,  quod  nomine  accidentalis  beatitudinis,  hic  non  intelligimus  ea, 
quse  per  se  Dei  ^asionem,  amorem,  et  gaudium  infallibiliter  sequun- 
tur;  vel  in  universum,  vel  in  unoquoque  Beato,  secundum  modum 
suum ;  quales  sunt  v.  g.  memoria  priorum  bonorum  operam  cum  la3- 
titia,  quse  ex  hac  oritur,  item  honor,  et  gloria  Beatorum  inter  se,  et 
apud  Deum  ;  qualiter  etiam  gloria  corporum  resurgentium  respectu 
beatitudinis  animae,  inter  accidentales  beatitudines  numeratur.  De  hoc 
ergo  genere  beatitudinis  accidentalis  in  prsesenti  non  loquimur ;  licet 
enim  hac  in  Angelis  etiam  reperiatur.  illa  tamen  non  esi;  augmenti 
susceptiva ;  quia  hte*  accidentaria  beatitudo,  vel  ex  natura  rei,  vel  ex 
ordinatione  divina  consequitur  essentialera  beatitudinem  infallibiliter; 
adeoque  cum  li^ec  non  sit  augmenti  susceptiva,  nec  illa  crescere  po- 
test,  —  Hic  itaque  tantum  sermo  est  de  beatitudine  illa  accidentali 
quae  consistit  in  quodam  actu  int?llectus,  et  voluntatis  circa  objeeta 
creata,  qui  essentialem  beatitudinem  non  consequitur;  sed  ex  pecu- 
liari  Dei  favore  conceditur,  ut  sunt  revelationes  per  Verbum  de  efie- 
ctibus  gratise,  et  contingentibus  futuris,  quae  Angeli  a  principio  bea- 
titudinis  non  noverant.  Ejusdem  rationis  sunt  gaudia,  et  alii  affectus 
circa  res  vSic  cognitas,  ut  est  illud  gaudium  de  peccatore  poenitentiam 
agente.  Gloria  igitur,  et  gaudium  ex  his  resultans,  beatitudo  acciden- 
talis  appellatur;  quia  non  solum  essentialem  circumstat,  sed  etiam  ab 
ea  separabilis  est  per  modum  accidentis. 

His  ita  prsenotatis,  tria  supersunt  determinanda  :  Primum,  quaenam 
beneficia  per  suam  custodiam  Angeli  sancti  nobis  impendant.  Secun- 
dum,  qualem  beatitudinem  ob  illaiii  custodiam  Deus  ipsis  retribuat. 
Tertium,  quse  gratitudinis,  et  venerationis  obsequia  ipsis  fidelissimis 
custodibus  rependere  debeamus. 


DE    OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA    HOMINES.  347 

Conclusio  prima.  —  Sex  sunt  pr^cipua  beneficia,  quj: 
HANCTi  Angei.i  per  suam  custodia:m  nobis  LARGiUNTUii.  Colligitur 
haec  Conclusio  ex  seraphico  Doctore  in  2.  dlst.  11.  ort.  2.  qucEst.  1.  ad  7. 
ubi  cum  dixisset:  «  credendum  est,  quod  multis  modis  Angeli,  qui  nos^ 
«  custodiunt,  studeant  promovere  ad  bonum,  et  retrahere  a  malo,  quam- 
«  vis  hoc  uon  percipiat  hebetudo  spiritus  nostri :  propter  quod  multi  su- 
«  perbiunt,  multi  fiunt  iugrati,  et  frequenter  sibi  attribuunt,  quod  est 
«  ex  beneficio  angelicO;,  et  ex  hoc  minus  liunt  digni,  ut  ab  Angelis  ad- 
«  juventur:  perutile  est  ergo  effectus  angelicoe  custodiB  nosse,  et  intel- 
«  ligere:  consueverunt  autem  a  Magistris  duodecim  effectus  assignari : 
«  ea  tamen  orania  ad  sex  praicipuos  reduci  possunt  ». 

Primus  est  pro  delictis  increpare.  Sic  Judicum  2.  Ascendit  Angelua^ 
Domini  de  Gcdgalis  ad  locum  flentium,  et  ait:  eduxi  vos  de  ^ggpto^ 
et  introduxi  iii  terram  pro  quajuravi  pjatribiis  vestris,  et  pollicitus  sum, 
ut  71071  facerem  irritum  pactum  meum  vobiscum  in  sempiternum :  Ita 
dumtaxat,  ut  non  feriretis  foedus  cum  habitatoribus  terrce  hujus,  sed 
aras  eorum  subverteretis :  et  noluistis  auclire  vocem  meam :  Cur  hoc  fe- 
cistis?  etc:  Imo  interdum  contingit,  ut  etiam  poenas  hominibus  quos  cu- 
stodiunt,  immittant:  poence  enim  hujus  vitse  qusedam  ex  pura  justitia 
Dei  vindicativa  proveniunt,  et  supplicia  appellantur:  aliae  vero  ex  mi- 
sericordia  Dei  ordinantur,  Qi  poencE  medicincdes  vocantur:  prioris  generis- 
poenas  immittit  Deus  per  dremones,  juxta  illud  Psalmi    77.  Mittit  in 

eos  irani  indigncdionis  suce immissiones  per  Angelos  malos  :   Utiiur 

enim  Deus  Angelis  malis,  inquit  S.  August.  in  haec  verba,  non  solum 
ad  puniendos  malos,  sicut  in  Hege  Achab  quem  fallacice  Spiritus  ex 
Dei  volunfate  seduxit,  ut  caderet  in  bello:  verum  etiam  ad  probandos,. 
et  inanifesfandos  bonos,  sicut  fecit  in  Job.  Posterioris  generis  poenas> 
etiam  per  Angelos  bonos  Deus  interdum  imniittit,  ut  idem  August. 
docet,  lib.  9.  De  Cicif.  Dei  cap.  5.  ubi  ait,  Sanctos  Angelos  sine  ira 
jmnire,  quos  accipiunt  ceterna  lege  puniendos,  et  miseris  sine  miserice 
compassione  subvenire.  Haec  eadem  veritas  ex  Scriptura  sacra  sati& 
aperte  colligitur;  nam  juxta  communiorem  Interpretum  sententiam  mu- 
nus  puniendi  homines  peccatores  aliquando  per  sanctos  Angelos  Deus 
exequitur:  sancti  enim  erant  Angeli  missi  ad  subvertendam  Sodomam 
Genesis  19.  Sanctus  erat  Angelus,  qui  extendebat  manum  suam  su- 
per  Israelitas,  ut  eos  propter  Davidis  peccatum  exterminaret.  Unde 
potiori  jure  Deus  interdum  poenis  medicinalibus  justum  hominem  ca- 
stigat  per  Angelum  bonum ;  quippe  haec  punitio  opus  misericordi?e 
est,  et  maxime  ad  officiuin  Pedagogi  seu  custodis  pertinet;  tum  ut 
persona  custodita  divinse  justitiai  propter  suas  negligentias  debitam 
poenam  persolvat;  tum,  ut  his  tribulationibus  et  afiiictionibus  vitam 
seternam  promereatur,  et  meritum  augeat. 

Secundus  effectus  est  a  vinculis  peccatorum  absolvere,  cujus  rei 
specimen  edidit  Angelus  ille,  qui  Actorum  2.  Petro  in  vinculis  ab 
Herode  conjecto  astitit,  et  catenas  de  manibus  ejus  solvit,  eumque 
pristinse  libertati  restituit.  Quam  utique  peccatorum  solutionem  non 
prsestant  Angeli  effective  nee  auctoritative,  sed  solum  dispositive,  dum 
nempe,  inquit  Cresolius  lib.  3.  Mgstag.  c.  3.  hominibus  peccato  foedatis 
lugendum  eorum  statum  indito  coelitus  lumine  ita  exhibent,  ut  homi- 
num  mentes    videant    scelerum    turpitudinem,  et  monstrificam  veluti 


348  DE   OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA    IIOMIXES. 

effigiem  plenam  horroris  et  contemptionis,  intueanturque  pestem  ante 
oculos  positain,  crudele  exitium,  funestam  calamitatem,  et  damnatio- 
nem  seternam,  si  subito  illo  in  statu  e  corporis  domicilio  eripiantur. 
Inde  fit,  ut  peccatores  animadvertani  Numinis  iracundiam,  arcana  ju- 
dicia  formidabilia  hominum  generi,  mucronem  illum  in  divinis  ora- 
culis  depictum  :  instar  fulguris  expolitum,  et  vibrantem,  illius  oculum 
penetrantem  omnia,  et  retrusas  animi  cogitationes  pervadentemj:  in- 
superabilem  potentiam,  fortem  manum,  quam  poenas  r»'petentem  nul- 
lius  hominis  vis,  dolusque  effagiat.  Tum  blandius  sui  luminis  radium 
injiciens  Angelus  ,in  animum  hominis  peccatoris,  perspicue  illi  osten- 
dit  sceleris  intamiam.  labem  animi,  inexplicabilem  hominum  stulti- 
tiam  malo  suo  Isetantium,  ingratae  mentis  indignitatem  :  insuper  de- 
monstrat  diviune  gratise  vim.  et  fortitudinem,  qua?  nequitia  perditur, 
et  qua  perdita  fit  homo  daemonis  ludibrium,  herebi  spolium,  Cifili  exul : 
ponit  etiam  ante  oculos  conscientiae  bonae  laetitiam,  quae  omnem  cor- 
poris  voluptatem  liquido  animi  gaudio,  et  jucunditate  antecellat.  Haee, 
et  similia  Angelus  tutelaris  noster  nobis  interdum  ingerit,  ut  a  foetido 
peccatorum  statu  nos  vel  removeat,  vel  revocet. 

Tertius  effectus  est,  daemones  coercere  ne  tam  graviter  tentatio- 
nibus  nos  urgeant.  neve  tot  pravas  cogitationes  immittant,  aut  ocL-a- 
siones  peccandi  subjiciant:  nam,  ut  loquitur  Granatensis  eoncione  de 
S.  Michaele,  Quamdui  in  corpore  militamus,  non  desunt  spiritus  iie- 
quam,  qui  sint  ad  malum  incentores ;  sic  etiam  non  desunt  Angeli, 
_qui  sint  ad  honum  hortatores,  qui  videlicet  lucem  nobis  ad  veritatis 
cognitionem  prczferant,  qui  viam  qua  itur  ad  Ccelum  monstrent ;  qui 
ab  hostihus  tueantur,  qui  a  scelerihus  avocent,  et  ad  honesta  semper 
inducant.  Sicut  ergo  illi  mala  semper  suggerunt,  ita  e  contra  isti 
■semper  honesta  suadent,  et  adversantis  nobis  diaboli  vires,  et  virus 
reprimunt.  Sicut  ergo  de  S.  Angelo  Raphaele  apud  Tobiam  legimus, 
quod  apprehrndit  doimonium,  et  religavit  illud  in  deserto  superioris 
^ggpti :  ita  Angell  nostri  custodes  terroris  sunt  ipsis  daemonibus  ini- 
micis  nostris,  et  maxima  potentia  illorum  furorem  compescunt ;  sunt 
enim  illi  sexaginta  fortes  ex  fortissimis  Israel  qui  lecmlum  Salomonis 
mystici,  nempe  animam  fidelem,  Christi  Domini  triclinium,  et  sacra- 
rium  ambiunt :  Fortes  enim.  inquit  sanctus  Athanasius  lib.  qq.  q.  22. 
Angeli  Dei  sunt,  qui  perfectum  virum  circumeunt,  et  circa  ip^sum  in- 
cedunt,  ut  nempe  a  dt^monum  ineursibus,  et  occursibus  tueantur  et 
servent. 

Q,uartus  eflfectus  est  obstacula  ad  virtutem  removere,  et  facilem 
ad  ejus  assecutionem  viam  sternere  :  quod  utique  signatur  in  Exodo, 
nbi  legimus,  quod  Angelus  percussit  primogenita  ^Egypti :  siquidem 
ad  eorum  custodiam  maxime  spectat  tollere  impedimenta  spiritualis 
profectus  ;  in  via  namque  virtutis  non  proficere,  deficere  est ;  hinc 
merito  de  Angelo  custode  cecinit  Vates  Regius:  In  manibus  portahunt 
te,  ne  forte  o/fendas  ad  lapidem  pedem  tuum.  Unde  S.  Augustinus  in 
Soliloquio  cap.  27:  Sancti  Angeli  amhulani  nohiscum  in  omnihus  viis 
nostris,  intrant,  et  exeunt  nohiscum,  attente  considerantes,  quam  pie, 
quam  honeste  in  medio  pravce  nationis  conversemur :  quantoque  stu- 
dio,  et  desiderio  quceramus  regnum  tuum,  etjustitiam  ejus;  quantoque 
timore,  et  tremore  serviatnus,  et  exultemus  tihi  in  lcetitia  cordis  nostri. 


DE   OFFICIIS   ANGELORUM   ERGA   HOMINES.  349 

Adjuvant  lahorcmtea,  jwoteguiit  quiesceiites,  hortantur  pugnantes,  coro- 
nant  vmcentes,  etc.  Unde  inonet  S.  Bernard.  serm.  2.  in  praedictum 
Psalmum:  Sanctl  custodes  nostrl  fideles  sunt,  prudentes  sunt,  potentes 
sunt,  quid  trepidainus?  Tantum  sequamur  eos,  adhcereamus  eis,ut  in 
protectione  Dei  Cceli  commoremur. 

Q,uintus  effectus  est  orationes  eorum  quos  custodiunt  offerre  Deo,, 
quamdiu  in  terris  hanc  mortalem  vitam  agunt,  et  eis  in  mortis  in- 
stanti  adesse,  ut  eorum  animas  si  cujusvis  debiti,  et  delicti  expertes 
sint,  in  Cselum  deducant.  Idque  colligitur  ex  Tobice  12.  Ego  ohtuli 
orationem  tuam  Domino ;  quae  verba  expendens  S.  Augustinus  ser- 
mone  3.  De  Natali  Domiiii  ait:  Vota  nostra,  et  opera  hona  Deo  offeren- 
tes,  videlicet  eleemosynas,  jejimia,  et  alia  denique,  ut  constat  de  JRa- 
phaele,  qui  non  solum  orationes  Tohice.  Deo  o/ferebat,  verum  etiam  et 
ejus  eleemosynas,  et  alia  hona  opera,  quoe,  exercehat  circa  mortuos,  quos 
sepeliehcd.  Unde  in  Actis  Angelus  ait:  Orationes,  et  eleemosynoi  tuce 
ascenderunt  in  memoriam  in  conspectu  Dei ;  quasi  diceret:  illas  Deo> 
obtuli.  Cum  autem  preces  offerunt,  et  desideria  nunciant,  rationes 
etiam  Deo  allegant,  ut  nos  exaudiat,  et  suas  preces  nostris  conjun- 
gunt ;  et  quo  ferventiores  sunt,  et  ardentiora  ac  puriora  desideria,  eo 
libentius  illa  Deo  annunciant  et  offerunt :  idque  maxima  praestant 
eloquentia,  ut  colligimus,  ex  eo  quod  habetur  apud  Jobum  cap.  3. 
Si  fuerit,  inquit,  p)^'o  eo  Angelus  loquens  imus  cle  millihus,  a^mimcians 
hominis  cEquitcdem.  Pagninus,  et  Eegia  impressio  vertunt  eloquens ; 
nam  sicut  solent  Oratores  bene  composita,  pr53emeditataque  oratione 
uti,  ut  eos  quos  alloquuntur,  ad  id  quod  intendunt  inducant;  ita  An- 
geli  dum  nostras  preces  Deo  offerunt,  nulli  dubium  est,  quin  id  ma- 
xima  eloquentia  praestent,  ut  illas  Deus  exaudire  dignetur.  —  Idem 
suadet  sanctus  Bernardus  ex  illis  Psalmistse  verbis  67.  Prgevenerunt 
Principes  conjuncti  psallentibus  :  Credimus,  inquit,  sanctos  Angelos 
astare  orantihus,  oiferre  Deo  preces  et  vota  hoininum.  Ad  quod  etiam 
facit  visio  Jacob,  de  qua  in  Genesi  cap.  28.  legimus :  Viditque  in  somnis 
scalam  stantem  super  terram,  et  cacumen  illius  tangens  Cczlum;  An- 
gelos  quoque  Dei  ascendentes,  et  descendentes  per  eam,  etc.  Quem  locum 
explicans  Origenes  lih.  5.  Contra  Celsum,  'ait :  tK  "  Fatemur  quidem 
et  Angelos  esse  ministratorios  quosdam  spiritus,  crehro  mittente  Deo 
commeantes  ad  eos  homines  quos  manet  salidis  hcereditas,  hosque  modo 
ascendere  ad  purissima  loca  ccelestia,  et  puriora  etiam  supra  ccelestia, 
ohlaturos  preces  hominum  ;  modo  rursum  descendere  ad  homines,  repor- 
tando  illinc  aliud  in  usum  singulorum,  ut  quisque  est  dignus  henefi- 
cio.  Similiter  S.  Augustinus  lib,  2.  Medit.  cap.  3  :  Dicuntur  Angeli 
orationes  et  vota  nostra  offerre  Deo,  non  quia  Deum  doceant,  quia 
omnia  antequcmi  ficmt,  sicut  et  postea  quam  facta  sunt,  novit ;  secl  quia 
ejus  volimtatem  super  his  consulunt,  et  quod  Deo  juhente  completum 
esse  cognoverint,  7ioc  nohis  evidenter,  vel  latenter  reportcmt.  Unde  homi- 
nibus  ait :  «  Cum  orastis  orationem  vestram  ohtuli  Deo  ».  Similiter  et 
nos  oramus,  non  id  Deum  doceamus,  quasi  nesciat  quid  velimus,  et  quo 
indigeamus,  sed  necesse  hahet  rationcdis  creatura  temporales  causas  ad 
ceteriiam  veHtatem  referre,  sive  petendo  quid  erga  se  fiat,  sive  consu- 
lenclo  quod  fiat.  —  Similia  habet  Tertullianus,  lib.  De  oratione,  cap.  12.. 
scrihit,  invehitur  in  eos  qui  absque  debita   religione,  modestia  et  at- 


250  DE    OFFICIIS   ANGELORUM   ERGA    HOMINES. 

tentione  adorationem  Deo  faciendam  aceedunt.  Siquidem,  ait,  irreve- 
rens  est  assidere  sub  conspectu,  contraque  conspectum  ejus,  quem  quam- 
maxime  reverearis  ac  veneraris :  quanto  magis  sub  conspectu  Dei  vivi 
Angelo  adhuc  orationis  adstante  factum  istud  irreligiosissimum  est, 
iiisi  exprobramus  Deo  quod  nos  oratio  fatigaverit.  Ubi  vocat  Angelum 
orationis,  vel  quod  ipse  nostris  orationibus  praesideat,  vel  quod  ipsas 
excipiat  atque  Deo  prsepotenti  eas  olferat.  Qua  de  re  audiendus  est 
S.  Augustinus.  serm.  7.  de  tempore,  uhi  sic  scribit :  Putamus  quam 
dulce  est,  quando  vota  nostra  talia  qualia  dixi,  Angeli  qui  custodes 
vitce  nostrce,  ante  conspectum  divinoe  Majestatis  obtulerunt.  Luc.  1. 
Omnis  multitudo  pop^di  erat  orans  foris\  hora  incensi.  Apparuit  autem 
illi  Angelus  Domini  stans  a  dextris  altaris  incensi.  Act.  x.  Cornelius 
centurio  vidit  in  visu  m^anifeste  quasi  hora  diei  nona  Angelum  Dei 
introeuntem  ad  se  et  dicentem  sibi  etc :  Orationes  tuce  et  eleemosynoe 
tuce  ascenderunt  in  memoriam  in  conspectu  Dei.  Et  in  Soliloq.  c.  27: 
Diligunt,  inquit,  concives  suos  per  quos  suce  ruince  scissuras  restaurari 
■exspectant.  Ideoque  "  ^  magna  cura,  et  vigilanti  studio  adsunt  nobis, 
solliciti,  discurrentes  inter  nos,  et  te,  Domine ;  gemitus  nostros,  atque 
suspina  referentes  ad  te,  ut  impetrent  nobis  facilem  tuce  benignitatis 
propitiationem,  et  referant  ad  nos  desideratam  tuce  grcdice  benedictio- 
nem.  —  Hanc  eamdem  veritatem  egregie  declarat  S.  Hilarius  in  Mat- 
thseum  c.  18.  Angeli,  \n(\\nt,  pusiUorum,  prcesunt  fideliurn  orationibiLS. 
Proeesse  Angelos,  absoluta  auctoritas  est.  Salvandorum  igitur  per  Chri- 
Mum  orationes  Angeli  quotidie  Deo  offerunt.  Ergo  periculose  ille  con- 
temnitur,  cujus  desideria,  ac  postulationes  acl  ceternum,  et  invisibilem 
Deum  ambitioso  Angelorum  famulatu,  ac  ministerio  pervehuniur. 
—  ^  "  Hsec  eadem  veritas  Philosophis  ethnicis  fuit  comperta.  Seribit 
enim  Appuleius  libro  De  Deo  Socratis :  Cceterum  sunt  qucedam  divince 
medice  potestates,  inter  summum  (Ethera  et  infimas  terras  in  isto  intersiti 
aeris  spatio,  per  quas  et  desideria  nostra  et  merita  ad  Deos  commeant. 
Hos  grceco  nomine  5a{}i,ov£5  nuncupant,  inter  mortales  ccelicolasque 
vectores,  hinc  precum,  inde  donorum.  ''  ^  —  Tandem  idipsum  suadetur 
ex  his  verbis  Apoc.  8.  Et  ascendit  fumus  incensorum  de  orationibus 
Sanctorum,  de  manu  Angeli  coram  Deo  :■  quibus  significat  quantam  vim 
preces,  et  bona  opera  accipiant,  dum  ab  Angelis  ofieruntur,  Sicut  enim 
incensa,  et  aromata  nisi  prunis  imponantur,  parum  olent;  igni  vero 
iinposita,  longe  lateque  redolent,  non  aliter  orationes  nostrse,  et  opera, 
quse  per  se  forte  parum  valerent,  dum  tamen  Angelorum  precibus  sunt 
intermixta,  et  illis  commendationes  suas  adjungunt,  et  sic  ab  illis  Deo 
offeruntur,  multum  valorem  ex  oflerentibus  accipiunt.  Quod  utique  lu- 
culenter  explicat  S.  Thomas  2.  2.  q.  83.  art.  1.  ubi  ait,  eorum  precibus, 
et  meritis  orationes  nostrae  sortiuntur  efiectum,  et  nostra  opera  bona 
a  sua  divina  majestate  sunt  accepta.  —  tI^  '•  Hinc  Patriarcha  Jacob  in 
somno  mystico  's^idit  scalam  a  terra  in  cselum  pertingentem  atque  in 
ea  Angelos  ascendentes  et  descendentes,  ascendentes  quidem  ad  Deuni 
ut  ipsi  hominum  orationes  et  vota  ac  bona  opera  offerant,  descendentes 
vero  a  Deo  ad  homines  ut  eis  divina  beneficia  largiantur;  quod  S.  Au- 
gustinus  egregie  explicat  in  commentario  ad  psalm.  44  :  Ascendunt, 
inquit,  et  descendunt  Angeli  Dei  super  filium  hominis,  quia  sursum  est 
ad  quem    ascendant   corde,  idest   caput   ejus,  et  deorsum  filius  homi- 


DE    OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA    IIOMINES.  351 

iiis,  klest  corpus  ejus.  Ascenditur  ad  caput,  et  descenditur  ad  mem- 
hra.  "  ^  Qui  autcm  durante  hac  inortali  vita  tanta  charitate  nobis  opi- 
tulantur,  etiam  animabus  nostris  e  corporibus  solutis  non  desunt.  Nam 
si  omnino  purse,  sine  macula  et  ruga  venialis  culpae,  aut  reatus  ali- 
cujus  poDn  u  ab  hac  vita  decedunt,  a  suis  Angelis  custodibus,  et  inter- 
dum  simul  ab  aliis  juxta  varia  earum  merita,  et  divin?c  Providentiae 
-dispositionem  usque  ad  Cselum  deducuntur.  Si  autem  aliqua  purga- 
tione  indigent,  sancti  Angeli  eas  deducunt  usque  ad  Purgatorii  locum, 
ibique  eas  visitant,  et  consolantur.  IIoc  imprimis  colligitur  ex  Lucse 
16.  ubi  de  Mendico  ait  Christus  Dominus  :  Factum  est  autem  ut  mo- 
rerefur  Mendicus,  et  portahatur  ah  Angelis  in  sinum  Ahraha^.  Ubi  Chry- 
sost.  in  speciali  Homilia:  «  PGrtahatur,  inquit,  in  humeris  Angelorum,  ne 
«  saltem  ambulans  laboraret:  Num  sufficeret  ad  portandum  unus  An- 
«  gelus  ?  sed  propterea  plures  veniunt,  ut  chorum  l.ietitine  faciant.  Gau- 
«  det  unusquisque  Angelorum  tale  onus  tangere,  libenter  talibus  one- 
«  ribus  pr?egravantur,  ut  adducant  homines  ad  regna  Caelorum  », 

Sextus  tandem  eflfeetus  est  moerentium  consolatio.  Sic  legimus 
Genes.  82.  quod  Angelus  consolatus  est  Agar  fugienfem  a  facie  Domini 
^^ui,  dixitque  ei:  Reverfere  ad  Dominam  fuam,  et  humiliare  suh  mami 
ejus :  et  sic  ejus  moerorem,  et  tristitiam  dum  esset  in  solitudine  fugi- 
tiva  abstersit.  Constat  etiam  de  Gedeone,  ad  quem  consolandum  misit 
Deus  Angelum,  qui  honorifice  eum  salutavit,  dicens :  Dominus  tecum, 
virorum  fortissime,  ut  exanimatum  animaret,  et  de  fuga  cogitantem 
retineret.  Sic  Angelus  Raphael  consolatus  est  Tobiam  cum  ei  dixit, 
loquens  de  filio  suo,  quem  ad  peregrinandum  suscipiebat  ducendum, 
Tobiae  5.  Ego  sanum  ducam  filium  tuum,  et  reducam.  Sic  in  reditu 
dum  ipsum  ejus  lilium  sanum  et  incolumen  ei  reprtesentavit,  non 
minori  consolatione  eum  recreavit.  Sic  Eliae  apparuit  unus  Angelus, 
amaritudine  confectum  animum  caelesti  conso!ationis  rore  perfundens, 
et  oblato  subcinericio  pane  deficientes  prae  itineris  fatigatione,  et  famis 
inedia,  corporis  vires  reparans. 

Plurima  alia  angelicae  consolationis  argumenta  Scriptura  sacra 
subministrat,  quibus  constat  ingentia  SS.  Angelorum  erga  nos  esse 
beneficia,  quse  tanto  majori  affectu  nobis  impendunt,  quod  nedum  hac 
In  re  divinis  mandatis  obsequantur,  sed  etiam  flagrantissima  erga  nos 
charitate  sestuent :  Xeque  enim,  inquit  Blosius  in  dictis  Patrum,  ulla 
unquam  mcder  erga  unice  dilectum  filium  suum  regendum,  custodien- 
dum,  tuendumque  vigilavit,  uti  hi  heafissimi  Spiritus  salufi  invigilanf, 
et  prcBcipue  Angelus  proprius  nosfrce  speciatim  cusfodice  a  Domino  de- 
pufatus ;  nam  Jioctu,  et  diu,  omni  loco,  et  fempore,  in  cunctis  causis, 
et  necessitafihus  nostris  summa  cum  fdelitate  nohis  adesf,  et  ne  ad  mo- 
mentum  quideyn  unquam  a  nohis  recedit.  Sane  cum  cselestes  illi  Spi- 
ritus  videant,  et  cognoscant,  quam  admirabili,  immenso,  atque  ardenti 
amore,  et  noster,  et  ipsorum  Dominus  nos  prosequatur,  ita  etiam  et 
ipsi  tanta  dilectione  nos  complectuntur,  ut  a  nullo  digne  id  queat 
exprimi.  —  Hgec  omnia  luculenter  declarat  sanctus  Bernardus  ser- 
mone.  1.  De  sancto  Michaele;  «  hic  est,  dilectissimi,  funiculus  triplex, 
«  quo  de  excelso  Cselorum  habitaculo  ad  consolandos,  ad  visitandos, 
«  ad  adjuvandos  nos  attrahitur  supereminens  charitas  Angelorum,  pro- 
«  pter  Deum,  propter  nos^  propter  seipsos.  Propfer  Deum  utique,  cujus 


352  DE   OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA    HOMINES. 

«  tanta  erga  nos  misericordi?e  viscera  ipsi  quoque,  ut  dignum  est,  imi- 
«  tantur.  Propter  iios,  in  quibus  nimirum  propriam  similitudinem  mi- 
«  serantur.  Propter  seipsos,  quorum  ordines  instaurandos  ex  nobis  toto 
«  desiderio  pr^estolantur.  In  ore  enim  parvulorum,  qui  lacte  modo  ve- 
«  scuntur,  et  nondum  solido  cibo,  perficienda  est  laus  illa  majestatis 
«  divime,  cujus  habentes  primitias  Angeiici  Spiritus  beata  nimirum 
«  delectatione  fruuntur  :  sed  tanto  avidius  nos  expectant,  quanto  con- 
«  summationis  ejus  cxpectatione,  et  expositione  sollicitantur.  » 

Conclusio  seeunda.  —  Axgeli  custodes  ob  impensa  xobis 

AB  EORUM  OBSEQUIIS  CCELICA    BENEFICIA,   GAUDII  ACCIDEXTALIS  INCRE- 

MENTUM  A  Deo  recipiunt  :  ita  communiter  Doctores  Scholastici,  cum 
nostro  Alen.si  2.  part.  qiicest.  41.  membro  6.  et  Seraphico  Doctore  dist.  11. 
cj.  2.  ubi  cum  duplicem  hac  de  re  opinionem  retuliss.'t;  quarum  prima 
affirmabat  in  beatis  Angelis  ex  hominum  salute  crescere  gaudium  essen- 
tiale  simul  et  accidentale ;  non  solum  extensive,  sed  etiam  intensive,  eo 
quod  hujus  sententise  Sequaces  censerent  Angelos  nondum  esse  perfecte 
beatos,  licet  sint  in  gratia  confirmati:  secunda  vero  contendebat  neutrum 
gaudium,  tam  essentiale,quam  accidentale  crescere  intensive,  sed  solum 
extensive,  sicut  eorum  charitas  non  est  nunc  major.  quam  fuerit  ab  initio, 
quamvis  plures  nunc  diligant,  quam  tunc :  tandem  concludit,  tertiam- 
que  sententiam  instituit,  nempe  quod  in  Angelis  nullatenus  pra^mium, 
et  gaudium  essentiale  augeatur:  «  quia,  inquit,  quantum  ad  illud.  per- 
«  fecte  beatisunt:  sed  gaudium,  in  quo  consistit  pnemium  accidentale, 
«  non  solum  extensive,  verum  etiam  intensive,  et  ratione  boni  proprii.  et 
«  ratione  conjuncti;  quia  ministrando  aliis,  bona  operafaciunt.  in  quibus 
«  pra^mium  accidentale  merentur^  et  etiam  concives  suos  ad  beatitudi- 
«  nem  perducunt,  super  quibus  absque  dubio  gaudent,  et  gratulantur: 
«  et  haec  positio  tertia  videtur  esse  probabilior,  et  secundum  hane  patet 
«  respDnsio  ad  partes  oppositas  :  nam  rationes  ostendentes,  quod  ex 
«  nostra  beatificatione  Angelis  accrescat  gaudium,  concludunt  solum 
«  de  gaudio  accidentali,  quod  est  circa  bonum  creatum,  in  quo  tamen 
«  non  consistit  essentialis  praemii  augmentatio.  »  Eamdem  sententiam 
amplectitur,  et  docet  Gabriel  art.  3.  duhio  2.  affirmatque  Angelos^ 
quantum  ad  illud  gaudium  aceidentale,  non  esse  in  t?rmino,  sed  in 
via  ;  quia  priusquam  detur,  carent  illo,  unde  possunt  illud  mereri. 
adeoque  propter  meritum  ipsis  a  Deo  conceditur.  —  Verum  vix  ad- 
duci  possum  ut  credam,  Angelos  aliqua  ex  parte  adhuc  esse  Yiatores, 
et  aliquatenus  posse  novum  pr?emium  promereri.  Ut  enim  aliquis  sit 
in  statu  merendi,  non  satis  est  quod  careat  re  aliqua  ;  sed  ultra  ne- 
cessum  est  quod  sit  in  via  ad  merendum  destinata  ex  divina  ordina- 
tione  ;  quae  via  regulariter  in  Angelis,  et  hominibus,  est  status  fidei, 
intuitiv?e  Dei  visioni  oppositus.  Adde,  qiiod,  gaudium  illud  acciden- 
tale  sufficienter  intelligi  possit  Angelis  a  Deo  concedi,  absque  eo  quod 
illud  promereantur  ;  illud  enim  gaudium  de  novo  suscipiunt  Angeli. 
vel  ex  nova  priesentia  objectorum,  et  absque  peculiari  revelatione  vel 
illuminatione  ex  parte  Dei  aut  Angelorum  Superiorum,  sicut  gaudent 
super  uno  peccatore  pcenitentiam  agente,  quia  ejus  pcenitentiam  co- 
gnoscere  possunt  per  scieniiam  propriam :  unde  cum  summa  charitate 
homines  diligant,  ita  de  illorum  salute  Isetantur ;  nam,  inquit  Augu- 


%. 


DE   OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA     IIOMINES.  353 

stiims  cap.  27.  Soliloquiorum  ,  Quotlcs  bene  aglinuH^  (jaudent  Angeli, 
et  tnstantur  dcemones:  Quotles  a  hono  deviamus,  diabolum  lcetificamus^ 
et  Angelos  tuos  suo  gaudio  defraudamus  ;  Gaudium  est  enim  eis  super 
uno  peccatore  poenitentiam  agente  ;  sed  diabolo  super  uno  Justo  pami- 
t-ntiam  deserente.  Hoc  modo  autem  <i,audium  consequuntur  Angeli 
absque  ullo  suo  merito.  —  Vel  dici  potest,  quod  augmentum  illius 
gaudii  proveniat  ex  eo  quod  aliquid  de  novo  reveletur  Angelis  in 
ordine  ad  sua  ministeria  ;  ut  quando  Gabrieli  Archangelo  revelata  fuit 
Incarnatio  tali  tempore  et  modo  exeq^enda,  ut  illam  Virgini  nun- 
ciaret ;  et  tunc  etiam  opus  non  habuit  aliquo  novo  merito  ad  illud 
gaudium  recipiendum ;  quippe  proveniebat  illud  ex  illa  nova  revela- 
tione  sibi  facta.  Vel  denique  concipi  potest  novum  illud  gaudium  An- 
gelo  concedi  propter  novam  revelationem  sibi  factam,  qua?  ad  ejus 
ministerium  spectet,  ut  quando  ipsi  revelatur,  quod  homo  ipsius  cu- 
stodiae  traditus,  tali  tempore  sit  talem  poenitentiam  acturus,  aut  talia^ 
vel  alia  opera  meritoria  acturus.  Sic  autem  gaudium  illud  etiam  non 
advenit  propter  aliquod  speciale  Angeli  meritum  ;  sed  solum  propter 
divinam  revelationem,  et  peccatoris  conversionem  ;  adeoque  non  vi- 
detur  necessarium  csse  Angeli  meritum  ad  illam  accidentalera  beati- 
tudinem  assequendam.  Verius  itaque  dicendum  censeo,  quod  augmen- 
tum  illius  gaudii  beatifici,  seu  illa  beatitudo  accidentalis  proveniat 
tum  ex  parte  Dei  liboraliter  gaudium  illud  Angelo  concedentis,  tum 
otiam  ex  partc^Angelorum,  qui  propter  summam  charitatem  qua  homi- 
nes  prosequuntur,  eximia  perfunduntur  Isetitia,  ingensque  concipiunt 
gaudium,  quoties-  eos  saluti  studere,  et  invigilare  conspiciunt. 

RoGABis:  qualiter  se  habeat  Angelus  erga  hominem  sua3  Custodise 
dcputatum,  quem  Deo  revelante  uovit  esse  damnandum? 

Respondet  Alensis  noster  membro  6.  art.  2.  «  Quod  quamvis  alicui 
«  Angelo  reveletur  damnatio  ejus,  cui  deputatus  est :  tamen  non  reve- 
«  latur  ei  quantitas  damnationis,  scilicet  quanta  futura  est  ejus  dam- 
«  natio:  hoc  enim  est  de  secretissimis  Dei.  Unde  quamvis  eum  dam- 
«  nandum  esse  sciat  per  revelationem ;  et  cognoscat  se  nihil  profectu- 
«  nim  circa  eum,  quantum  ad  hoc  ut  salvetur:  tamen  quia  nescit 
«  quanta  futura  est  ejus  damnatio,  ideo  nescit  an  profecturus  sit  circa 
«  eum  quantum  ad  hoc,  quod  minor  sit  ejus  paena,  sive  damnatio. 
«  Unde  adhuc  curam  apponit  circa  eum,  nec  derelinquit  eum  ex  toto; 
«  nec  dissonat  hoc  a  voluntate  divina.  Unde  quamvis  non  operetur 
«  cirea  eum  ad  trahendum  eum  ad  salutem ;  tamen  operatur  ad  re- 
«  trahendum  eum  a  majori  damnatione,  quam  scilicet  incurreret,  nisi 
«  Angelus  custodiret  eum  ». 

Conclusio  tertia.  —  Tria  maxime  sanctissimis  nostris  An- 

GELIS   TUTELARIBIJS    IN  ANIMI   NOSTRI    GRATITUDINEM    REPENDERE    DE- 

BEMUS;  NEMPE  Venerationem,  Dilectionem,  et  Invocationem.  Ita 
S.  Bernardus  serm.  12.  ^S'*^  ipse,  Deus,  mandavit  ipsis  qui  et  ei  ex  tanta 
charitate  obediunt,  et  nobis  subveniunt  in  tanta  necessitate,  ingratos  esse 
non  licet ;  Simus  ergo  devoti,  simus  grati  tantis  Custodibus,  redamemus 
eos,  honoremus  eos  quantum  possumus,  quantum  debemus ;  totus  tameoi 
ei  reddatur,  et  amor,  et  honor  a  quo  tam  ipsis  quam  nobis  est  totum,  unde 
honorare  possumus,  vel  amare,  imde  amari,  honorarive  meremur. 

Frassen  Theol.  Tom.  IV.  23 


354  DE    OFFICIIS    ANGELORUM   ERGA   HOMINES. 

Quantam  autem  sanctis  Angelis  reverentiam  debeamus  impendere, 
eo-reo-ie  explicat  idem  Doctor  mellifluus  iii  Psalmum  90.  serm.  12.  Ubi 
iSter^c^tera,  ita  admonet:  In  quovis  diversorio,  in  quovis  angulo   An- 
aelo  fuo  reverenfiam  habe:  tu  ne  audeas  illo  pr<Bsenfe,  quod  vidonte  me 
non  auderes.  Et  sermone  primo  de  Sancto  Michael^  nobis  erga  aman- 
tissimos  illos  Tutelares  summam  reverentiam  habendam  ita  mculeat : 
Pensate  quanta  nobis  sollicitudine  opus  est,  dilectissimi ,  ut  dignos  nos 
exhibeamus  ^-orum  frequentia,  et  eo  modo  conversemur  in  conspectu  An- 
aelorum,  ne  forte  sanctos  offendamus  obtufus.  Vcb  enim  nobis,  si  qumido 
\nqeli  provocafi  peccatis,  et  negligentiis    nostris,  indignos   nos  judica- 
■verint  proispntia,  et  visitafione  sua,  ut  jam  necesse    habeamus    et  nos 
cum  Propheta  plangere  ac  dicere:  amici  mei,  et  proximi  mei  adversum 
me  appropinquaverunt    et  steterunt,    et  qui  juxta  me  erant  de  longe 
stetemnt,  et  vim  faciebant,  qui  quserebant    animam  meam;  elongatis 
limirum    iis,  quorum  prcesentia  protegere  nos,    ef  propulsarepot^rat 
inimicum    Quod  si  tam  necessariam  habemus  familiaritatem  dignatw- 
nis   anqeiicce,  cavenda  nobis  eorum  offensa,  et  in  his  maxime  exercen- 
dum    quibus  eos  novimus  oblectari.  Sunt  enim  plurima,  qwEeis  pla- 
centet  quod  in  nobis  invenire  delecfaf;  ut  esf  sobrietas,  ca.sfifas,  pau- 
pertas  voluntaria,  crebri  in  ccelum  gemifus,  ef  orafiones  cumlacrymis, 
et  cordis  infenfione:  attamen  super  omnia  h(EC,  unitatem,  et  pacem  a 
nobis  exiquni   Angeli  pacis.  -  Quantam    pariter  beatissimis  illis  Cu- 
stodibus  gratitudinem    debeamus,    etiam  declarat    ipsemet   Bernardus 
Dr^fato  Serm    12.  in  Psalmum  90.  ubi  cum  dixisset :    Adsunt  igitur 
etadsunt  fibi,  non  modo  fecum,  sed  efiam  pro  fe:  adsunf  uf  profegoAit 
adsunt  ut  prosint:  quid  retribuam  Domino  pro  omndms  qim  retribmt 
tibi^  subdit:    Simus  ergo  devoti,    simus  grafi  fantis  Custodibus    reda- 
memus  eos,  honoremus    eos,  quantum  possumus,    qimntum  debemus; 
et    sequentia    quoe   habet   supra    citata.    -    Tandem    mvocationibus 
no^tris     et  precibus  sunt  interpellandi,    quoties  angustise   spirimales, 
et  corpore^  nos  premunt,  id  namque  t-cerunt  sanctissimi  Patriarchae : 
imprimis   vero  Jacob,    qui  filiis  Joseph  benedicens  ajebat   Genes.Ah. 
imelus  qui  eruit  me  de  cunctis  malis,    benedicat  pueris  istis,  quibus 
verbis  constat  Angelum  sui  protectorem  invocare.  Idipsum  cap.  o.  Job 
le-imus  ubi  Eliphaz  Jobum  arguens  ait:   Voca  ergo,  si.  estqui  respon- 
det  et  ad  aliquom  Sanctorum  convertere;  ubi  nomme  Sanctorum ^Q^to^ 
AnUos  intelligit,  ut  interpretatnir  S.  Augustinus  in  annotationibus  m 
Job   qui  etiam  illud :  Miseremini  mei,  miseremini  mei,  saltem  vos  amict 
mei    ad   Ino^elos  dici  existimat,  juxta  quod  dicitur  apud  eumdem  Jo- 
bum  capite^SS.  Si  fuerif  Angelus  loquens  pro  eo  unus  de  mdlibus,  mi- 
serebifur  ei.  ef  dicef,  Libera  pum,    ut  non   descendaf  in  c^rruptwmm 
Quod  utique  confirmatur  ex  illo  Ose^  12.  ubi  de  Jacob  Patnarcha  le- 
^^mus,  quod  invaluif  in  Angelum,  et  confortufusesf,  fievd,et  rogavf 
:Z  '  sic  enim  explicatur  lucta  illa.  quam  idem  Patriarcha  habuit  tota 
nocte  cum  Angelo    Genes.  32.    Roganti  autem  Angelo    ut  eum  dimit- 
^eret  ad  auroram,  respondit;  Non  dimiffam  fe,  msi  benedixens  mihi. 
Hanc  eamdem  veritatem  edocent  sancti  Patres,  imprimis  vero  san- 
ctus  Chrvsostomus  in  sua  LUurgia  ita  scribit:  CcElestismiliti(Z  Pnn- 
cem  MichaeL  rogamus  te  nunc  indigni,  ut  tui^  intercessionibus  munms 
nos    Et  clarius  lib.  De  Licomprehensibili  Dei  natura,  loquens  de  An- 


DE    OFFICIIS   ANGELORUM    ERGA   IIOMINES.  355 

jy-elis  ait:  Bogant  ijro  cjenere  hiimano,  quasi  dicanf:  Pro  his  Domine 
rogamus,  quos  tu  adeo  dilexisti,  ut  pro  eorum  salute  mortem  obires, 
cniimam  in  cruce  efflares;  pro  his  supplicamus,  pro  quibus  ipse  tuum 
larcjitus  es  sanguinem,  j^^^o  his  oramus,  pro  quibus  corpus  tuum  im- 
molastij  etc.  Idipsum  praestat  Eeclesia,  quae  in  sacro  Missse  Canone 
j)Ost  consecrationem  hsec  verba  a  Sacerdote  proferenda  praiscripsit : 
Supplices  te  rogarmis  omiiipotens  Deus,  jube  hcec  perferri  per  manus 
sancti  Angeli  tui  in  sublime  altare  tuum  in  conspectu  divince  majestatis 
hice.  Atque  ita  plane  contigisse  cuidam  sui  temporis  Sacerdoti,  refert 
Beatus  Climacus,  in  speculo  exemplorum,  scribens,  quod  ubi  prsedicta 
\'erba  quidam  Sacerdos  sui  temporis  inter  celebrandum  pronunciasset, 
illico  magna  cpelestium  Spirituum  adfuit  multitudo  visibiliter,  inter 
quos  unus  specie  illustrior,  et  majestate  sublimior  visus  est  sacram 
Hostiam  accipere,  et  illam  divino  conspectui  prsesentare,  tum  oblatam 
omnibus  aliis  Angelis  summa  reverentia  congratulantibus,  iterum  su- 
per  altare  ad  sacrificii  consummationem  deposuisse.  Hinc  sanctus  Ber- 
nardus  sermone  de  triplici  genere  bonorum,  devote  monet:  A  sanctis 
Angelis,  inquit,  auxilium  qucerendum  est,  ut  occultis  suspiriis,  et  fre- 
quentia  lacrymarum,  et  illi  supereminenti  majestati  preces  nostras  of- 
ferant,  referant  gratiam ;  quia  missi  administratorii  spiritus  sunt 
propter  nos,  ut  hcereditatem  capiamus  salutis.  Quod  utique  confirmat 
sermone  12.  in  Psalm.  Qui  habitat,  Quoties  ergo  gramssima  cernitur 
urgere  tentatio,  ei  tribulatio  vehernens  imminere,  invoca  Custodem  An- 
cjelum  tuum,  Doctorem  tuum,  Adjutorem  tuum  in  opportunitatibus ,  et 
tribulationibus,  inclama  eum,  et  dic,  Domine  salva  nos :  perimus.  Inde 
non  mirum  si  Seraphicus  Pater  noster  Franciscus,  ut  ait  S.  Bonaven- 
tura  in  ejus  vita,  Tanto  erat  ipsis  Angelicis  spiritibus  amoris  vinculo 
copulatus,  atque  ita  eos  venerabatur,  ut  ob  devotionem  ipsorum  ab  as- 
sumptione  Virginis  gloriosce,  quadraginta  diebus  insistens  jejunaret; 
Beato  autem  Michaeli  Archangelo,  eo  quod  animarum  i^eprceseiitanda- 
rum  haberet  officium,  spirituali  erat  amore  devotior,  propter  fervidum 
quem  habebat  zelum  ad  scdutem  omnium  salvandorum. 

DiCES :  Sanctus  Paulus  ad  Coloss.  2.  religiosum  omnem  cultum  An- 
gelorum  interdixit,  ita  scribens;  Xemo  vos  seducat  volens  in  humili- 
tate,  et  religione  Angelorum,  quoe  non  vidit,  ambulans  frustra  inflatus 
sensu  carnis  suce.  Unde  Theodoretus  exponens  h?ec  verba  capitis  se- 
quentiS;  quibus  Paulus  hortatur :  Omnia  in  nomine  Domini  Jesu  fa- 
<!ite;  Hanc  legem,  inquit,  secuta  Laodicena  Synodus,  ut  veteri  illi  morbo 
remedium  afferret,  decrevit,  non  esse  supplicanduyn  Angelis,  neque  de- 
relinquendum  esse  Dominum  nostrum  Jesum  Christum :  ergo,  inquiunt 
Calvinistse,  Angeli  non  sunt  iiiterpellandi.  —  Nego  consequentiam  : 
neque  enim  hunc  sensum  sancti  Pauli,  et  Concilii  Laodiceni  verba 
prseseferunt :  quid  enim  voluerit  Apostolus,  explicat  aperte  sanctus 
Ohrj^^sost.  Homil.  6.  in  idem  cap.  Quid  sibi,  inquit,  omnino  volunt  isia 
verba?  Respondet:  Erant  nonnulli  dicentes:  Non  oportet  nos  per  Chri- 
stum  aditum  habere  ad  Deum,  sed  per  Angelos ;  illud  enim  captum 
nostrum  superat.  Hinc  Apostolus  ubique  ea  quse  de  Christo  dixerat 
iuculcare  studet:  Per  sanguinem  crucis  ipsius  reconciliati  sumus,  et 
pro  nobis  passus  est.  Quod  idem  habet  Theophylactus,  Aiebant,  inquit, 
hidignum  esse  majestate  Unigeniti  nos  ad  Patrem  adducere;  majusque 


356  DE    ANGELORIM   PECCATIS   ET   FCENIS. 

qiiam  j)ro  Immana  temdtate:    Unde,  inquiiint,  voiioni  magis  est  con- 
.sentancum  dicere  Angelos   conciliationi  nostrcv  serviisse.  In  hune  vero 
CTiltum  Angelorum  invehebant,  ae  simplieioribus  persuadebant,  ut  hi& 
intenderent  animum,  tamquam  his  qui  nos  servassent.  Nec  ab  hac  in- 
terpretatione    abhorret  Theodoretus,  ait  enim,   Pcrtinere  hcec  ad  qiio- 
rumdam  hceresim;  qui  tamquam  humilitate  ducti,  cum  asserebont  iv'- 
risibilis  universorum  Deus,  nec  ottingi,  nec  ccmprehendi  j)ossit,  ojjor- 
tcre  per  Angelos  divniam  sihi  conciliare  henevolentiam :    subdit  autera 
illos  Judaicis  ritibus  assuefactos   luisse,  et   illud  jactasse,   legem  per 
Angelos  traditam  esse.  ac  propterea   cultu  ac  veneratione  dignos   yi- 
deri.  Hinc  subintert,  Morhus  hic,  inquit,  in  Fhrggia,  et  Fysidia  longo 
tempore  hcesit:  cujus  gratia,  Synodus  apud  Faodiceam  Fhrygice  opjn- 
dum  hahita  lege  voluit  Angelos  orare,  hodieque  orcdoria  sancti  Michaelis 
apud  illos,  et  eorum  finitimos  videre  licet.  Quibus  patct  non  eam  fuisse 
Theodoreti  mentem,  ut  volueritper  Laodicenam  Synodum,  proscriptum 
fuisse  cultum  Angelorum,  sed  tantum    damnatos  illos   ha?reticos,  qui 
Angelos,  spreto  Christo,  velut  primarios  et  unicos  apud  Deum  inter- 
cessores   adhibebant,    ut   ferunt   ultima   verba   in    objectione   posita. 
Quod  autem    coramemorat  in    illis  regionibus  crebra  esse   oratoria  S. 
Michaeli  sacra,  non  eo  pertinet,  ut  ea  daranet,    qualia  tunc  populari 
cultu  celebrabantur :    sed  ut  indicio    sit  populos   istos   in  Angelorum 
venerationem  propensisslraos  fuisse,  eo  quod    frequentia  illis  In  loeis 
sancti  Michaelis    essent  oratoria,    qufe  pridera  instituta   fuerant;  non 
quidem  ut  ibi  superstitiosus  honor  tribueretur  Angelis,  uti  postmodum 
fecerunt  illi  hseretici,  sed  ut  manifestura    fieret  sanctos  Angelos  a  fi- 
delibus  ab  Ipsis    etiara  Ecclesise    priraordiis   suraraa  veneratione  esse 
habitos.    Quod  autera    ea  fuerit   etiara    Laodiceni  sententia,    patet  ex 
Canone  37.  in  quo  constitutura  legiraus ;  Non  oportere  Christianos  Ec- 
clesiom  Dei  relinquere,    et  ire,  atque  Angelos  nominare,    et  Congrega- 
tiones  facere,  quce  interdicta  noscuntur.  Si  quis  igitur  inventus  fuerit 
huic  occulte  idololotrice  serviens,  sit  onathema,    quia  reliquit  Dominum 
nostrum  Jesum  Christum  FUium  Dei,  et  se  idololatrice  tradidit.  Quibus 
verbis  perspicuura  est,    non  prohiberi    quemcuraque  cultura   et  invo- 
cationem  Angelorum;  sed  eura  tanturamodo,  qui  ad  contemptum  per- 
tinet  Domini  nostri  Jesu  Christi,  ut  faeiebant  i]li  humiles  Angelorum 
eiiltores.  Porro  Angelorura,  ac  proesertim  sancti  Michaelis,  Theodoreti 
aetate,  venerationem  percrebuisse,  et  in  illius  honorem  frequentia  per 
totura  Orientera  oratoria  in^tituta  fuisse,  testatur    Sozomenus  lequalis 
Theodoreti  iib.  2.  c.  3.  ubi  Michaelia,  idest  basilicas,  et  oratoria  sancto 
Miehaeli  dieata,  et  ingentia  in  eis  facta  miracula  refert,  ex  eoque  Ni- 
eephorus  lih.  7.  cap.  idt.  His  itaque  constat,  quara  levibus  moraentis 
dueantur  Calvinistse,  ut  Angelorum  eultura  nobis  exprobrent. 

AETIOULUS  TEETIUS. 

DE  ANGELORUM  PECCATIS,  ET  PCENIS. 

MiRiTM  certe  qualiter  obscuratura  fuerit  aurura  caeleste,  mutatus 
eolor  optiraus,  dispersi  sint  illi  lapides  pretiosi,  quibus  instauranday 
integrandaque  erat  caelestis  Jerasalera :  Angelos  dico  illos  perduelles, 
et  in  Deura  rebellantes,    qui  divinam  aequalitatem    ?emulati  eum  suo 


DE   ANGELORUM    PECCATIS    ET    PCENIS.  357 

Principe  Lucifero,  omnibus  quibus  a  su:e  creationis  priinordio  ditati 
tuerant  charismatibus,  spoliati,  e  Caelorum  sublimi  in  inferni  profun- 
dum  a3terno  et  irrcvocabili  lapsu  ruerunt.  Horum  autem  naturam  su- 
pertiuum  esset  speciatim  hie  discuterc,  cum  alia  non  sit  a  sanctis  An- 
^elis,  ut  prima  initio  hujusce  Tractatus  disputatione  aperte  satis  de- 
claratum  est.  Insupcr  tamen  hic  e  limine  Lectorem  monitum  volo, 
nonnullos  e  sanctis  Ecclesiie  Patribus  docuisse  djcmones  aliam,  quam 
sancfci  Angeli,  sortitos  fuisse  naturam.  Etenim  prlmo  pierique  conten- 
dunt  eos  fuisse  a  primordio  corpore,  et  carne  vestitos.  Ita  imprimis 
opinatus  est  Justinus  Martj^-r,  qui  cum  dixisset  Deum  terrena  homi- 
nibus  subjecissC;  homiiium  vero,  rerumque  cseterarum  providentiam 
Angelis  attribuisse,  subdit;  Angeli  porro  hunc  ordhiem  prceterfjressi, 
consuetadine  mulierum  capti  sunt,  ac  filios  genuerunt,  quos  Dcemones 
appellamus:  atque  insuper  humanum  deinde  genus  sibi  subjecerunt, 
partim  magicis  scriptis ,  partim  terroribus,  ac  suppliciis,  quod  infere- 
bant;  partim  sacrificiorum,  ac  suffituum,  et  libaminum  institutione, 
quibus  indigere  coeperunt,  postquam  cupiditatum  ^^crturbationibus  tam- 
quam  servos  se  subjecerunt.  Quibus  verbis  quamquam  significet  omnes 
Angelos  esse  corpore  vestitos,  tamen  aliam  esse  daemonum  ab  aliis 
uaturam  aperte  declarat.  Idem  habet  ejus  discipulus  Tatianus  Lib. 
contra  Grcecos,  docens  daemones  non  carne  praeditos  esse,  sed  tenuis- 
<iinis  corporibus:  Dcemones,  inquit,  omnes  carne  proediti  non  sunt,  sed 
spiritualis  illis  inest  concretio,  iit  ignis,  et  aliris:  porro  ab  his  solis,  qui 
Dei  spiritu  uniuntur,  dcemonum  corpora  perspici  possunt,  etc.  —  Eam- 
dem  sententiam  approbat  Origenes  1.  3.  contra  Celsum,  et  insuper  af- 
firmat  doemones  liguritores  esse,  ac  circum  sacrificia  et  cruores,  et  va- 
pores  sacrificiorum  volitare;  Angelos  vero  bonos  discrepantis  esse  tum 
naturce,  tum  propositi  ab  his  omnibus  dcemonibus,  qui  in  terris  habi- 
tant.  Idem  docet  sauctus  Basilius,  vel  quisquis  est  Auctor  commen- 
tarii  ad  primum  caput  Isaise,  ubi  legimus  quod  Dcemonibus  propter 
naturam  voluptcdum  appetentem,  et  perturbationibus  obnoxiam^  sacri- 
ficia  voluptcdem  cpiamdam,  et  usum  afferunt  in  nidorem  abeuntia,  quod 
cx  ustione  sanguis  ecaporatus,  et  ad  hunc  modum  tenuatus,  in  illorum 
substantiam  assumitur:  toti  enimper  totum  vaporibus  aluntur,  non  man- 
dendo,  vel  ventris  o/ficio ,  sed  quemadmodum  capilli  omnium  animalium, 
et  ungues,  ac  ccetera  id  genus  in  totam  substantiam  suam  alimentum  ac- 
-cipiunt.  Ob  id  nidores  affectant,  thurisque  fumos  tamquam  ad  nutricatum 
suum  vehementer  expetunf.  Subscribit  etiam  Chrj^sost.  Oratione  2.  in  san- 
<itam  Babj^lam,  Dconones,  inquit,  cum  nidore,  ac  fumo,  et  fuso  cruore  co- 
luntur,  accurrunt  tamquam  canes  sanguinem  vorantes,  et  gidosi  ad  lam- 
henclum;  quando  auiem  nemoest,  qui  hcec  illis  prcebeat,  velut  fame  qua- 
dcnn  enecantur.  Non  abnuit  etiam  Hieronymus  Epistola  146.  ad  Dama- 
sum  ita  scribens:  Tcdis  est  dcemonum  multitudo,  quoe  per  idola  ma- 
nufacta  cruore  pecudum,  et  victimis  pascitur.  —  Ex  hoe  ipso  argu- 
mento  Tertul.  Cap.  22.  Apologetici,  demonstrat  d?emones  esse  spiritus 
immundos:  Quod,  inquit,  ex  pabulis  eorum  sanguine,  et  fumo,  et  pu- 
ticlis  rogis  pecorum,  ct  impurissimis  linguis  ipsorum  ncdum  intelligi  de- 
het.  Eusebius  denique,  Lih.  5.  De  Prczparcdione  Evangelica,  eamdem 
veritatem  confirmat,  afflrmans  ideirco  daemones  homines  ad  sacrificia 
irequentanda,  et   simulacra  veneranda  traducere,  ut  ex  oblatarum  vi- 


358  DE   ANGELORUM    PECCATIS   ET   PGENIS. 

ctimarum  nidore  saginentur.  Isti  igitui%  inquit,  circa  terram,  ac  sul» 
ea  degentes,  ac  terrenum  aiirem  crassum  illum,  caliginosumque  perva- 
gantes,  et  in  tenebricosuin,  ac  terrenum  domicilium  reUgati ....  circa 
mortuorum  sepulchra^  et  monumenta,  ac  sordidam  omne^u,  impuramque 
inatenam,  oberrantes,  sanguine,  ac  tabo,  et  omnigenum  animantium  cor- 
poribus,  atque  eoruni,  qui  ex  terra  manant  suffituum,  vaporumque  ha- 
litu  gaudent.  —  Nee  alia  videtur  fuisse  sancti  Augustini  sententia,  quam- 
vis  dubius  totus  videatur  in  determinando  num  dsemones  ex  aerea,  aut 
alia  materia  formati  fuerint,  nam  o.  De  Genesi  ad  litteram  ita  scribit:. 
Ethi,  inquit,  dcemones,  aiirea  sunt  animalia,  quoniam  corporum  aereo- 
rum  natura  vigent :  et  propterea  morte  non  dissolvuntur,  quia  prcevalet 
in  eis  elementum,  quod  ad  faciendum,  quam  ad  patiendum  est  apjtius, 
etc.  Ac  paulo  post:  In  qua  fortassis  parte  (suprema  scilicet  aeris,  ac  pu- 
rissima)  si  fuerunt  ante  transgressionem  suam  transgressores  cum  prin- 
cipe  suo  nunc  diabolo,  tunc  Archangelo:  nam  nonnulli  nostri  non  eos 
putant  ccelestes,  vel  supercoelestes  Angelos  fuisse:  non  mirum  si  post  pec- 
catum  in  hanc  sunt  detrusi  caliginem,  ete.  Mox:  Si  autem  transgresso- 
res  illi  antequam  transgrederentur ,  ccelestia  corpora  gcrebant,  neque  hoc 
7nirum  est,  si  conversa  sunt  ex  pcena  in  aiiream  qualitcdem,  titjam  jyos- 
sint  ab  igne,  idest,  ab  elemento  naturce  superiori  aliquid  pati.  —  Ea  au- 
tem  sententia  de  permutatione  substantiali,  quam  in  Angelis  peccando- 
factam  supponunt  praefati  Patres,  diu  apud  Gracos  invaluit;  nam  in 
Concil.  Florentino  legimus  eos  dixisse,  quod  diabolus,  et  qui  cum  ipso 
exciderunt  gloria  Dei,  carnem  propemodum  acceperunt,  «  et  qui  mate- 
«  ria3  erant  expertes,  ex  parte  materiales  facti  sunt:  idcirco  et  ad  ma- 
«  terialia  currunt  corpora,  et  in  corporibus  acquiescunt:  cujusmodi 
«  erat  ille,  qui  dixit  Matth.  8.  Si  ejiQis  nos,  Domine,  permitte  7iofr 
«  intrare  in  gregem  porcorum :  et  permisit  ipsis.  et  irruit  grex  in 
«  pracipitium,  ac  propterea  et  in  humanis  corporibus  habitare  cu- 
«  piunt ;  in  ipsis  enim  requiescunt.  Ecce  quomodo  ex  parte  carnales- 
«  sunt,  et  supplicio  sunt  aflficiendi,  et  materia  quam  acceperunt,  in 
«  igne  concremabitur  in  ?eternum.  Angeli  autem  omnino  sunt  exper- 
«  tes  materise,  ut  qui  cadere  amplius  nequeant;  nec  uila  inest  ipsis- 
«  materia  ». 

Verum  hsec  sententia  prorsus  absona  est,  siquidem  pHma  disp^ 
hujusce  Tractatus  sufficienter  demonstravimus  Angelos  omnes  esse 
omnino  materige  ac  corporis  expertes,  et  daemones  initio  sortitos  esse 
cum  sanctis  Angelis  eamdem  naturam,  nec  ab  ea  peceando  descivisse: 
quocirca  ne  trita  jam  stadia  remetiamur,  abstinendum  duxi  ab  iterata 
improbatione  hujus  sententiae.  Solum  itaque  hic  inquirendum,  et  re- 
solvendura  auspieamur,  quodnam  fuerit,  et  quam  grande  Angelorum 
perduellium  malum ;  cumque  generatim  duplex  Angeli  malum  incur- 
rerint  pec-ando,  et  avertendo  se  a  Deo  ineommutabili  bono,  ut  ad 
bonum  proprium  se  converterent ,  nempe  malum  culpae,  et  poenae ;  de- 
utroque  disserendum  erit  in  sequentibus  Quaestionibus,  quarum  Prima 
aperiet,  an  et  qualiter  Angeli  peeeare  potuerint :  Secunda,  quale  pri- 
marium,  et  capitale  fuerit  Angelorum  peccatum:  Tertia  an  peccatum 
illud  sit  omnino  inexpiabile,  daemonesque  ita  sint  in  malo  obstinati, 
ut  nullatenus  resipiscere  queant:  Quarta,  quaenam  eorum  poena,  et 
qualiter  a  Deo  eriminum  vindice  torqueantur. 


DE    ANGELORUM    PECCATIS   ET    PCENIS.  359 

QU/ESTIO  PRIMA. 

AN,  ET  QUALITER  ANGELI  PECCAKE  POTUERINT. 

Tria  maxime  veniunt  in  prsesenti  Qusestione  determinanda :  rri- 
mum,  an  Angcli  ereati  potuerint  esse  omnino  impeccabiles:  Seciindu^n, 
an  peccaro  potuerint  primo  suse  creationis  instanti:  Tertium,  an  aliqua 
ducti  necessitate,  vel  plene  libera  voluntate  peccaverint;  quii3  ut  evi- 
dcntius  resolvantur, 

NoTANDiTM  \.  Nullam  de  facto  existi^re,  aut  extitisse  unquam  puram 
creaturam  ex  natura  sua,  et  intrinsece  impeccabilem ;  nam  omnis  crea- 
tura  intellectualis,  angelica  est  vel  humana;  certum  est  autem  utram- 
que  peccato  fuisse  foedatam.  Unde  merito  Job.  4.  dicitur:  Ecce  qui  ser- 
viunt  ei  non  sunt  stabiles,  et  in  Angelis  suis  reperit  pravitatem  ;  quanto 
magis  hi,  quihabitant  do7nos  Izdeas^  Quasi  diceret,  ait  ibidem  S.  Gre- 
gorius;  Si  illi  Spiritus  incommutaJnles  esse  nequeiint,  qui  mdla  carnis 
infirmitate  deprimuntur ,  qud  temeritate  homines  in  bono  ^permanere 
constanter  existimant,  quos  in  eo  quod  inteilectus  ad  summa  evehit, 
carnalis  iyifirmitas  aggravans  prcEpedit,  ut  per  corruptionis  vitium  in 
.semetipsis  habeant  unde  ab  intima  novitate  veterascantf  Solum  ergo 
difficultas  est,  an  de  potentia  Dei  absoluta  formari  possit  aliqua  ratio- 
nalis  creatura,  quse  ex  se,  et  ex  natura  sua  sit  omnino  indefectibilis. 
Circa  cujus  difficultatis  resolutionem,  du?e  maxime  oppositse  sunt  sen- 
tentise;  quarum  Frima  contcndit  non  repugnare  aliquam  crcaturam 
rationalem  esse  ab  intrinseco  impeccabilem.  Ita  sentit  Ochamus  in  1. 
dist.  44.  q.  unica  art.  1.  ubi  supponit  posse  dari  hominem  longe  es- 
sentialiter  perfectiorem  illo,  qui  creatus  est,  et  consequenter  illum 
potuisse  produci  natura  sua  impeccabilem.  Sunt  autera  qui  repetunt 
modum  hujus  impeccabilitatis,  ex  eo  quod  putant  posse  produci  crea- 
turam  aliquam,  cui  esset  connaturalis  visio  beatifica,  quse,  inquiunt, 
hominem  efficit  natura  sua  impeccabilem.  Sunt  etiam  qui  volunt  hujus 
impeccabilitatis  modum  deduci  posse  ex  eo,  quod  non  repugnet  a  Deo 
produci  creaturam  rationalem  non  liberam,  sed  ex  necessitate  deter- 
minatam  ad  unum,  subindeque  illam  peccare  non  posse ;  quia  cum 
naturaliter  non  possit  ad  malum  determinari,  consequens  est,  quod 
illa  esset  ex  natura  sua  formaliter  ad  bonum  determinata.  Secunda 
vero  sententia  negat  creaturam  produci  posse,  quae  sit  intrinsece  im- 
peccabilis,  tam  in  materia  naturali,  quam  in  supernaturali,  ita  quod 
sive  naturse  suae  relicta,  sive  ad  ordinem  supernaturalem  evecta  pec- 
care  posset. 

NoTANDUM  2.  Revera  Angelum  non  fuisse  peccatorem  in  primo 
suse  creationis  instanti,  siquidem,  ut  supra  docuimus,  omnes  Angeli 
creati  fuerint  in  statu  gratise  sanctificantis,  unde  in  Concilio  Latera- 
nensi  sub  Innocentio  III  determinatur,  quod  diabolus,  et  alii  diemonfs 
a  Deo  quidem  natura  creati  sunt  boni,  sed  ipsi  per  se  facti  suut  mali. 
Et  in  Concilio  Carthaginensi  4.  cap.  4.  inter  alia  fidei  dogmata  inter- 
roganda  ab  eo,  qui  Episcopus  creatur,  unum  est,  an  credat  quod  dia- 
bolus  non  per  conditionem,  sed  per  arbitrium  factus  est  malus.  Hinc 
Orlgenes  homilia  in  Ezechielem :  Serpens ,  inquit  de  diabolo ,  non. 
semper  fuit  serpens,  primo  quidem  a  Deo  bonus  creatus,  sed  proprice 


360  DE   ANGELORUM    PECCATIS   ET    PCENIS. 

vobnitatis  pmvitate  dcemon  effectus.  Cui  coneinit  S.  Chrysostomus  De 
patlentia  Job.  Diabolus,  inquit,  non  naturce  nomen,  sed  prcesumptioius 
est      non  enim  diabolus  fadus  est  a  principix),  sed  AngeJus  creatus  esL 
Qaibus  concinit  sanctus  Augusfc.  pluribi,  maxime  lib.  1.  De  nuptiis,  et 
concupiscentiis   cap.   23.  Diabolus,   inquit,   spiritus   immundus  est,  et 
utique   quoniam   spiritus  est  natura,   immundus  est  de  vitio .    bonum 
Quod  spiritus,  et  malum  quod  immundus:    quorum   duorum   lUud  a 
Deo  est,  hoc  ab  ipso.  Unde  lih.  De  Civit.  c.  13.  ait:  Nec  ipsius  diaboh 
natura    in  quantum  natura  est,  malum  est;  sed  perversitas  eam  maUm 
facit  —  H-*c  etiam  veritas  ratione  firmari  potest :    si   enim   daemoncs 
creati  fuissent  mali,  non  viderentur  digni  supplieio  propter  tale  ma- 
lum    iu  his    enim.  quae  a  natura    sunt ,    nee    pra^mio,    nec    supplicio 
quis  di"'nus  est  censendus :  tum  quia  sequeretur  talis  malitine  Deum 
esse  prhicipalem  Auctorem ;    etenim   qui  dat  formam,  dat  naturahtcr 
consequentia  ad  tormam :    sed  illa  malitia  formalis    sequeretur  talem 
naturam,  ut  supponitur:    ergo   principaliter    ab  Auctore  talis  natur.B 
proveniret:  tum   denique   quia  Deus  ipse  Genes.  1.  omnia   a  se  eoii- 
dita   opera  ut  perfecta,  et  bona   probavit;     VidU,  enim,  Deus   cuncta 
Quce  fecerat,  et  erant  valde  bona.  Adde  quod  ad  hujus  veritatis  asser- 
tionem  sufficiant   verba  Judie  Apostoli  dicentis:  Angelos  quinon  ser- 
vaverunt   .mum   principatum,   sed  reliquerunt  suum  domicdium     m 
judicio  magni  diei,  vinculis   adernis  sub   caligine  esse  reservaios.  ^on 
fuerunt    er-o    mali   natura :    sed   tales    propria    voluntate   facti  sunt. 
Restat  itaque  determinandum,  an  Angeli  in  primo  su^  creationis  in- 
stanti  revera  peccare  potuerint.  Negant   Thomista.  cum  Angelico  Do- 
ctore,  prima  parte  q.  63.  art.  5.  Affirmat   vero   subtihs   Doctor  m  2. 

dist.  5.  o.  2.  n.  13.  .  ,.     •    • 

*  "  NOTA^-DCM  3.  Quod  eum  Angeli  noii  potueriut  esse  bom  smc 
libero  arbitrio  et  recto  illius  usu  cu,u  grati.i;  subsidio,  Deus  nou  solum 
Auoelos  coudidit  libertato  donatos,  sed  etiam  ipsis  gratiam  mdidit  qua 
in  bouo  perseverareut  si  velK-ut,  ita  ut  juxta  S.  Augustiuum  lib   12 
n,  CUitatp  Dri.  cap.  9.  simul  in  illls  condident  naturam  et  infuderif 
andiam.  Ncque  euim,  nt  diximus,  ratio  erat  cur  differretur  grati«>  co  - 
fatio    qua:  iUis  necessaria  erat  ad  cousequendum  fiuem  ad  quem  ereati 
eraui   et  ad  quem  teudere  debueruut.  Qua>  tameu  grat.a   etsi  maguam 
nii^   intellectus    lueem    attnlit.  uou  tamen  voluutatem  ita  ad  bonum 
detenntavit,  ut  nounisi  id  velleut  et  facerent,    quod   ve   e  et  facerc 
illos  iustum  erat.  Datum  ergo  illis  fuit  inrsevemre  s,  vllent,  sed  non 
"^ieltperseverarent:  quod  plane  eousequens  i^^^^X%^^^^^^^^ 
operatus  fmssetet  vellet  perfieere.ExpUc^t  ista  cgreg.e  S.   Augustmus 
lil,.  De  eorreptione  et  gratia  eap.  10.:  muberrnne,  mquit,  confitemur     * 
ouod    rectissime   credimus,  Deum,    dominumque  rernm  ommum    qui 
a'Lit   omnia   bona    valde,  et  mala  ex  bonis  exordura  esse  pr<zscmt 
V^vit^magis  ad  suam  omnipotentissimam  bonitatem  permere,  etmm 
demali    bene  facere,  quam  mala  esse  non  sinere:  sic  ordtnasse  Ange- 
ZZ  ethomnumvitam,  ut  in  ea  prius  oste,ideret  qutd  posset  ^rum 
tZr^Z^ium,  deinde  quid  posset  su^  grati.  '"^''^''''''V::''^^'. 
judicium.  Bennu^^Angeli   quidam,  ^''■^''T^TnZ   fZi7u     ■ 
diabolus-    per   liberum   arbitrium  a  Domtno  Deo   refugtz   facti   sunf 
tetgZlftamen   ejus   bonitatem,  qua  beati   fuerunt,  non  potu.runt 


DE   ANGELORUM   PECCAT IS   ET    PCENIS.  361 

iijufi  i',li'u(je.ir.  jadidam,  pc.r  qaod  inlsernmi  e/fecti  sunt.  Cceteii  autem 
per  ipsam  liberam  arbitrium  in  veritate  steterunt.  Quibus  verbis  aperte 
docet  S.  Augustiuus  omnes  Angelos  tam  bonos,  quam  malos  ab  inrtio 
donatos  ftiisse  plcnissima  liberfcate,  et  malos  liberriine  a  Deo  fuisse 
aversos:  bonos  autem  proprio  suo  arbitrio  actuali  gratia  roborato,  ct 
illustrato  in  veritate  et  observantia  stetisse.  An  autem  aliquo  ad  pec- 
catum  suadente,  et  moraliter  impellente  daemones  deviaverint,  hic  erit 
determinandum . 

Conclusio  ppima.  —  Revera  non  potest  aliqua  produci 

RATIONALIS    CREATURA,    QUyE   EX    NATURA   SUA,    ET   INTRINSECE   SIT  IM- 

PECCABiLis.  Ita  Doctor  in  2.  dist.  23.  q.  unica  num.  6.  ubi  ait:  Dico 
igitur,  ad  qacestinnem,  quod  non  potest  fterl  talis  natura,  sive  voluntas, 
qucE  sit  impeccabiUs  per  nataram:  quia  auctoritates  Sanctorum  sunt 
expresse  de  hoc. 

Probat  itaque  conclusionem,  primo  quidem  auctoritate  S.  Hiero- 
ni/mi  Epistola  118.  circa  finem,  ubi  expendens  illa  verba  Ps.  142. 
Non  jastificabitar  in  conspectu  tuo  omnis  vivens^  ait:  Non  dicit  omnis 
homo,  sed  omnis  vivens,  idest,  non  Evangelista,  non  Apostolus ,  non 
Propheta:  ad  majora  conscendo,  non  Throni,  non  Dominationes,  mii 
Potestcdes,  cceterceqae  Virtutes :  Solus  Deas  est  in  qaem  peccatum  noii 
•cadit;  codera  cum  sint  liberi  arbitrii,  in  utramque  partem  suam  pos- 
sunt  flectere  voluntatem.  Eamdem  sententiam  edocet  S.  Augustiuus 
lib.  3.  contra  Maximinum  cap.  12.  ubiex  illis  verbis  1.  ad  Timotheum  6. 
quibus  de  Deo  dicitur,  Qui  solus  habet  immortalitatem :  concludit  Deum 
etiam  solum  habere  impeccabilitatem ;  nam  homines,  et  Angeli  pec- 
cando  aiiquo  modo  moriuntur:  Et  omnes,  inquit,  qui  non  p^eccavermit, 
l^eccare  potaerant,  et  cuicumque  creaturce  rationali  prcestatur,  ut  pec- 
care  non  p>ossi.t,  non  est  hoc  ncdarce.  p^roprice,  secl  Dei  gratice.  —  Rem 
«xpresse  declarat  S.  Gregorius  lib.  5,  Moral.  cap.  27.  Natura  Ange- 
lica,  inquit,  etiamsi  contemjjlatione  sui  Auctoris  inhcerendo  in  stafu 
suo  ijnmatabiliter  permanet;  eo  ta^nen  ipso,  quo  creatara  est,  in  seme- 
tipsa  vicissitudinem  matabilitatis  habet.  At  omnii^m  evidentissime  rem 
definit  S.  Ans^lmus  lib.  2.  Car  Deus  homo  cap.  10.  ubi  Discipulo  ab 
eo  quserenti  cur  non  potuit  Deus  facere  creaturam  impeccabilem  per 
naturam,  respondet:  Qaia  non  potuit  ipsam  facere  Deum :  ergo  (subin- 
fert  Doctor)  nulla  creatura  potest  esse  impeccabilis,  nisi  sit  Deus,  v.d 
assumpta  a  Verbo. 

Eamdem  veritatem  duplici  ratione  probat  Doctor ;  quarum  primara 
sic  format :  omnis  voluntas,  quoe  potest  appetere  suum  commodum, 
et  illud  non  appetere  recte,  potest  peccare  :  sed  nuUa  est  creata  vo- 
luntas  nec  creabilis,  quse  non  possit  appetere  suum  commodum,  et 
illud  non  appetere  reete:  ergo  nulla  pariter  est,  quse  non  sit  defecti- 
bilis.  Major  constat:  nam  eo  ipso  quo  voluntas  proprium  commodum 
appetendo  potest  omittere  affectum  justiti?e  et  rectitudinis,  seu  non 
appetere  illud  commodum  ob  finem  honestum  et  a  Deo  prsescriptum, 
potest  peccare;  peccatum  quippe  nihil  aliud  est  quam  carentia  recti- 
tudinis  debitae  actui.  Minorem  probat  Doctor:  omnis  voluntas  in  qua 
non  necessario  conjunguntur  ista  duo;  nempe  appetere  commoduin, 
et  illud  recte  appetere :  potest  illud  bonum  commodum  appetere  recte, 


302  DE    ANGELORUM   PECCATIS   ET    PGENIS. 

et  non  reste:  secl  iii  nulla  voluntate  creata  possunt  conjungi  illa  ne- 
cessario;  nompe,  quod  appetendo  suuin  bonum  commodum,  neeessario 
illud  appetat  recte:  nulla  enim  volunlas  praeter  divinam  recte  appetit 
ex  eo  fonnaliter,  quod  appetit:  ergo,  etc.  Patet  Major:  si  enim  illa 
duo  non  sint  necessario  counexa,  nempe  appetere  commodum,  et  illud 
appetere  recte,  evidens  est,  quod  voluntas  poterit  commodum  sibi 
bonum  appetere,  et  illud  non  appetere  recte.  Minorem  probat  Doctor: 
omnis  voluntas  creata  si-*ut  potest  appetere  sibi  commodum,  sic  potest 
illud  appetere  modo  sibi  non  convenienti  secundum  ordinationem  di- 
vinam;  quia  posset  illud  commodum  velle  tali  modo,  quo  appareret 
esse  ipsi  majus  commodum :  sic  posset  appetere,  et  velle  summe  bea- 
titudinem  summam,  et  omnium  maxiinam;  quia  melius  est  habere 
beatitudinem  summam  quam  eam  haberc  in  gradu  remisso:  ille  autem 
appetitus  non  esset  conforniis  divince  ordinationi ;  quia  ex  Dei  prae- 
scripto  beatitudo  commensurari  debet  meritis:  ergo  nulla  est  voluntas 
creata,  quse  ex  se  non  possit  aliquid  velle  contra  Dei  voluntatem; 
adeoque  nulla  est,  quse  non  possit  peccare.  —  Confirmat :  omnis  vo- 
luntas,  quae  non  est  sua  regula,  nec  necessario  est  conformis  suae  re- 
gulfe,  potest  deficefe  a  sua  rectitudine:  sed  omnis  voluntas  creata, 
naturae  suae  relieta,  nec  est  sua  regula,  nec  conformis  sua}  regulie : 
ergo,  etc.  Major  constat:  omnis  namque  voluntas,  quae  nec  est  sua 
regula,  nec  est  conformis  sune  reguh^e,  haud  dubie  poterit  ipsi  esse 
difformis;  adeoque  non  erit  recta,  nec  proinde  debitam  rectitudinem 
in  suis  actibus  habebit,  subindeque  peccabit;  cum  peccatum,  ut  mox 
diximus,  nihil  sit  aliud  quam  carentia  debitsc  rectitudinis  in  astibus 
a  voluntate  libere  elicitis.  Minor  etiam  est  evidens;  nulla  namque 
voluntas  creata  potest  esse  sua  regula,  cum  necessario  voluntatem 
superiorem  nempe  divinam  habeat,  a  qua  dependet,  et  per  quam  re- 
gulari  debet :  nec  ipsi  est  necessario  conformis ;  quippe  cum  suppo- 
natur  libera,  adeoque  potest  velle  aliquid  contra  divinam  voluntatem, 
aut  saltem  velle  alio  modo,  et  alterum  ob  finem :  ergo,  etc. 

Probat  2.  Omnis  voluntas,  qnve  non  est  satiata  per  amorem  ali- 
cujus  objecti,  et  qu?e  non  habet  necessario,  sed  per  propositum  bonum 
infinitum,  quo  satiari  potest;  potest  quando  libuerit  cessare  a  quo- 
cumque  objecto,  quod  amat,  et  amare  aliqua  objecta,  non  in  ordine  ad 
bonuni  illud  infinitum  satiativum :  sed  nulla  voluntas  creata  est  ex 
se  satiata  amore  ullius  objecti;  nec  habet  necessario  sibi  propositum 
bonum  infiuitum  semper  quo  solo  satiari  potest:  ergo  omnis  voluntas 
creata  potest  cum  libuerit  cessare  ab  amore  cujuscumque  objecti,  quod 
amat,  et  amare  aliqua  objecta  sine  relatione  eorum  ad  objectum  infi- 
nitum  satiativum :  sed  omnis  voluntas,  quse  potest  hoc  facere,  potest 
peccare;  quia  potest  cessare  ab  amore  alicujus  objecti,  etiam  quando 
praeciperetur :  ergo  omnis  voluntas  creata  potest  peccare,  et  conse- 
quenter  nulla  est  ex  se  impeccabilis.  Advertit  etiam  hac  ratione  posse 
confirmari  secundam,  et  tertiam  probationem  Alensis. 

Probari  posset  ulterius  hsec  conclusio ;  quia  eatenus  posset  dari 
voluntas  rationalis  non  peccabilis ;  vel  quia  determinaretur  ex  natura 
sua  ad  prosequendum  quodcumque  bonum  propositum,  ita  ut  non  esset 
ipsi  liberum  cessare  a  prosecutione :  vel  quia  determinaretur  ad  boniim 
honestum,  ut  sic,  ita  ut  non  posset  prosequi  aliud  bonum  quain  bonum 


DE    ANGELORUM    PECCATIS   ET   PGENIS.  36^ 

lionestum,  quamvis  cx  ipsismet  bonis  honestis  posset  pro  sua  libertate 
lioc  prae  illo  cligere,  sicut  voluntas  Beatorum  est  dc  facto  determinata. 
8ed  neutrum  ex  his  dici  potest.  Non  primitm^  quia  sie  voluntas  non 
csset  libera:  et  praeterea,  quia  si  esset  determinata  ad  quodcumque 
bonum  propositum,  deberet  etiam  esse  determinata  eodem  modo  ad 
fugiendum  quodcumque  malum  propositum  :  sed  hoc  est  inconveniens : 
quia  sequeretur,  quod  intellectus  non  deberet  habere  virtutem  propo- 
nendi  simul  bonum,  et  malum,  nec  duo  bona,  in  quse  non  posset  vo- 
luntas  simul  tendere,  aut  duo  mala ;  quia,  quandoquidem  voluntas 
esset  determinata  ad  unum,  frustra  simul  proponeretur  alterum,  et 
frustra  daretur  talis  facultas  intellectus.  Non  etiam  secundum;  quia 
absurdum  est,  quod  appetitus  ullus  sit,  qui  non  possit  tendere  in  quod- 
cumque  bonum  suum:  sed  impossibile  est,  quod  possit  voluntas  esse 
uUa  creata,  quie  uon  possit  habere  aliud  bonum  quam  honestum : 
impossibile  est  enim,  quod  sit  potentia  ulla  vitalis,  quae  non  habeat 
aliquod  objectum  delectabile:  ergo  impossibile  est,  quod  solum  deter- 
minetur  ad  bonum  Iionestum  ex  sua  natura  intrinsece. 

DiCES  1 :  Deus  potest  facere  corpus,  quod  non  potest  deordinari  a 
suo  motu,  ut  est  cselum,  quod  naturaliter  nequit  aliter  moveri,  quam 
de  facto  movetur:  ergo  potest  facere  spiritum,  qui  non  possit  deordi- 
iiari  a  motu  suo,  et  consequenter  erit  impeccabilis.  —  Respondet 
Doctor,  negando  antecedem,  si  loquamur  de  corpore  secundum  na- 
turam  suam  intrinsecam:  nam  sine  dubio  quodcumque  corpus  po- 
test  a  quocumque  motu  impediri,  saltem  divinitus,  et  moveri  motu 
omnino  distincto,  et  opposito.  Deinde,  quamvis  verum  esset  antece- 
dens,  negari  potest  consequentia :  discrimen  enim  est,  quod  tale  cor- 
pus  cum  liberfcatis  sit  expers,  nec  possit  esse  culpa^  particeps  sicut 
voluntas,  non  posset  etiam  deordinari  in  motu  suo  deordinatione 
culpabili :  non  sic  autem  voluntas,  quae  cum  sit  libero  arbitrio  do- 
nata,  et  non  solum  possit  habere  motum  circa  unum  objectum,  sed 
etiam  circa  aliud,  non  debet  necessario  habere  unum  prte  alio,  et 
cousequenter  si  solus  motus  in  unum  ex  illis,  ut  in  bonum  honestura, 
sit  motus  rectus,  et  ordinatus  ipsius,  poterit  deordinari  ab  illo  motu 
habendo  alium  motum  in  bonum  commodum  non  honestum,  qui  motus 
est  inordinatus. 

DiCEs2:  Deus  facere  potest  voluntatem  aliquam,  quse  necessario- 
tendat  in  aliquod  bonura,  puta  in  finera ;  ergo  poterit  facere,  quod 
talis  voluntas  tendat  in  orane  ordinatum  ad  illum:  ergo,  etc.  Ante- 
cedens  patet  per  Aug.  13.  De  Trinit.  cap.  3.  dicentera,  Quod.  omnes 
mlunt  necessario  heatitudinem.  Consequentia  probatur,  quia  eadera  ne- 
cessitate,  qua  aliquid  tendit  in  finem,  tendit  in  ea  quae  sunt  ad  finem. 
—  Respondet  Doctor,  prinio  ]\x.^tst.  sua  principia,  quod  voluntas  creata 
non  necessario  tendit  in  finean  sibi  ostensum  ;  nec  in  particulari,  nec  in 
universali :  idcirco  negat  antecedens  cura  sua  probatione.  —  Hespondet 
secundo  juxta  communem  senteutiam,  concessj  antecedente,  negando 
consequentiam :  nam  alia  est  ratio  de  fine  ultimo,  atque  de  raediis  ad 
ipsura  ordinatis ;  nam  in  fine  ultimo,  cum  sit  infinitum  bonum,  est 
perfectissima  bonitas  alliciens  voluntatem  ad  amorera  ejus,  non  vero 
cst  talis  ratio  boni  in  raediis  ad  ipsura  ordinatis.  Addit  Doctor,  quod 
quaravis  necessario  talis  voluntas  tenderet  in  finem ,  non  inde  seque- 


364  DE   ANGELORUM    PECCATIS   ET    PaSNIS. 

retur,  quod  in  modia  tendere  deberet   niodo    debito,   et  consequenter 

inde  nou  sequitur,  quod  non  possit  peeeare. 

DiCES  3:  Posse  peccare  juxta  S.  Auselmum,  non  est  hbertas  uec 
pars  ipsius:  evgo  potest  esse  vera  libertas  absque  peccandi  potentia: 
proindeque  Deus  poterit   produeere  aliquam  voluntatem  omnmo  mi- 
peccabilem.    —  Bespondet  primo  Doctor,   explicando  S.  Auselmum, 
et  distino-uendo  antecedens:  Posse  peccare,  idest,  posse  producere  ipsum 
peccatum  formaliter,  seu  privationem,  in  qua  communiter  supponitur 
consistere  ratio  formalis  ipsius  peccati,,  concedit  antecedens  :  posse  pee- 
care    idest,    posse   producere   actum  illum  qui  est  peccammosus  pro 
instanti,  quo  est  peccaminosus,  n  "gat  antecedens:  et  simditer  distm- 
o-uit  primum  consequens,  et  negat  secundam  consequentiam.  —  Me- 
^smn<M  spcnndo  distinguendo  aliter  antecedens  :  posse  peccare  non  est 
ita  e^^^entia  libertatis  etiam    creatLT,  quin  possit  haberi  conceptus  li- 
bertatis  absque  conceptutalis  potentitx^,  concedit;  quia  potest  quis  con- 
siderare  potentiam,  ut  potentem  unum  bonum  pr.13  aho  ehgere  ad  ii- 
bitum  suum,  et  hic  conc3ptus  est  ipsius,  ut  est  libera,  et  sufticienter 
di^tinctivus  ipsius  a  potentia  uaturali:  posse  peccare  non  cst  de  es- 
sentia  hbertatis  creaf^  ex  se,  sic  ut  non  conveniat  ex  natura  sua  m- 
trinseca  cuicumque  potentioe  hberae  creatiB;  negat  antecedens. 

DiCES  4-  Deus  potest  facere  voluntatem  impeccabilem  per  gratiam, 
et  o-loriam,  ut  patet  in  Beatis,   et  confirmatis  in  gratia:    ergo  et  per 
naturam-  quia  Deus  potest  communicare  creatur^  alicui  omnem  om- 
nhio  perfectionem  finitam  ipsam  ei  identiftcando  reahter:  at  perfectio 
illa  quam  habet  status  beatitudinis,  conftrmationis  in  gratia,  ratione 
cuius  vohmtas  fit  impeccabihs,  est  perfectio  finita  :  ergo  potest  illam 
identificare  voluntati:  sed  voluntas,  cui  identifiearetur,  esset  sme  dubio 
tam  impeccabihs,  quam  est  voluntas  Beati,  et  confirmati  m  gratia.  - 
Lifirmatur:  quod  non  repugnat  ahcui  creatnirce,  potest  ihi  concrean, 
et  consequenter  potest  esse  ipsi  connaturale:   sed  gratia,  et  chan  as 
non  opponnntur  creaturse   rationah  :    ergo  possunt  esse  ipsi  connatu- 
rale^    -  Respondeo  prhno,  negando   majorem:  nam,   ut  diximus  m 
Di^putatione  de  Visione  beatifica,  nuha  est  creabihs  substantia  spin- 
tualis    cui  Visio  beatifica  sit  connaturalis.  Id  «m   dicendum  de  gratia 
et  charitate.  subindeque  etiam  neganda  est  confirmatio.  -  llespondet 
secundo  Doctor  negando  consequentiam  cun  majon  probatioms  suse, 
neque  enim  potest  efficere  Deus,  ut  uha  substantia  v.  g.  habea   sibi 
Smcatum  calorem  formalem,  aut  uhus  intellectus  creatus  mtehe- 
ctionem  aut  Visionem  beatificam;  unde  quantumvis  posset  facere  per- 
fectiorem  intehectum  in  infinitum,  nunquam  tamen  posset  facere,  utul- 
lus  finitus  esset  reahter  gratia,  aut  intehectus  intellectio. 

DiCES  5-  Voluntas  creata  est  impeccabilisinprimo  mstantisuse  crea- 
tionis-  quia  Dro  iho  instanti  habet  rectitudinem  naturalem  sibi  datam 
aDeo',  et  motum  naturalem,  et  per  consequens  rectum  naturahter  et 
neces4rio:  sed  Deus  potest  conservare  creaturam  pro  quohbet  altero 
nstanti  eodem  in  statu,  quo  primo  formata  fuit:  ergo  semper  potent 
es  e  ex  se  impeccabihs.  -  Respondet  Doctor  prnno  negando  antece- 
d'ns  cuius  falsitas  patebit  ex  Conclusione  sequenti.  Be.spondet  secundo 
iux^a  S  Thom^  doctrinam,  negando,  quod  illa  creatura  conservan 
dXet'in  sequentibus  instantibus  eodem  in  statu,  quo  erat  m  pnmo, 


DE    ANGELORIJM    PECCATIS   ET   PGENIS.  305 

quia  pro  aliis  instantibus  exigit  connaturaliter  habere  operationes  ex 
se  sibi  ipsi  imputabiles,  et  non  necessario  iniputabiles  Deo :  in  primo 
autem  instanti  neeessario  imputanlur  Deo  omnes  operationes  ejus  •,  con- 
sequenter  non  potest  liabere  pro  primo  instanti  operationem  malam, 
juxta  illam  sententiam. 

DiCEs  deniqlb:  Nonimplicat  contradictionem,  quod  creata  voluntas 
necessario  detcrminetur  ad  sequendum  dictamen  rationis,  adeoque  Deus 
talem  voluntatem  potest  producere:  quidquid  eniin  contnidictionem 
non  implicat  a  Deo  fieri  potest:  sed  voluntas  necessario  sequens  di- 
ctamen  rationis  est  ex  se  impeccabilis :  ergo,  etc.  Muior  coustat:  pro- 
batur  Major:  tam  appetitus  voluntarius  pptest  determinari  ad  dictamen 
rationis  sive  rectum  sive  erroneum,  quam  appetitus  sensitivAs  deter- 
minatus  est  ad  dictamen  sensus,  formale,  vel  virtuale:  ergo  potest 
esse  appetitus  determinatus  ad  dictamen  rationis,  ita  quod  non  posset 
ire  contra  dictamen  rationis,  et  posset  nihilomiuus  iii  diversa  objecta 
liber.3  tendere  secundum  dictamen  rationis ;  quando  scilicet  ratio  di- 
ctaret  plura  bona,  nec  unum  alteri  pra^ferret,  tunc  voluntas  libere 
posset  ex  his  unum  eligere,  aliud  dimittere,  nec  in  hoc  peccaret ;  quippe 
non  ageret  contra  dictamen  rationis.  —  Ne^o  majorem,  et.  ad  ejus 
probationem  dico,  quod  in  eo  casu  nec  voluntas,  nec  dictamen  rationis 
liabereut  perfectam  rationem  voluntatis,  et  dictaminis;  sicut  verbi 
gratia,  si  Deus  tantum  concurreret  cum  intellectu  alicujus  ad  intelli- 
gendum  bona,  et  non  ad  intelligendum  mala  ;  tunc  voluntas  necessario 
velJet  bona,  et  non  mala:  illa  tamen  determinatio  voluntatis  non  esset 
ab  intrinseco,  sed  ab  extrinseco;  qusestio  autem  pra^sens  movetur  de 
determinatione  voluntatis  ab  intrinseco. 

Conclusio  seeunda.  —  Angelus  potl  it  peccare  in  primo 
iNSTANTi.  Ita  Doctor  in  2.  dist.  5.  q.  2.  num.  13.  Teneo  igltur,  inquit, 
quod  jjotuit  in  jjrimo  instanti  habere  potentiam  volitivam  jjerfectam,  et 
non  limitahatiir  ad  rectam  ojMrationem:  non  enim  habuit  in  secundo 
instanti  magis  determinans  quam  in  primo:  ergo,  etc. 

Q,uae  ratio  Doctoris  sic  elucidari  potest :  potentia,  quie  potest  habere 
operationem  perfectam,  et  non  limitatur  nec  determinatur  necessario  ad 
operationem  rectam,  potest  habere  operationem  non  rectam:  sed  Angelus 
in  primo  suse  creationis  instanti  habuit  potentiam  volitivam  perfectam ; 
et  ideo  potuit  habere  volitionem  perfectam;  et  non  limitabatur,  nec  de- 
terminabatur  ad  operationem  rectam:  ergo  in  illoinstanti  potuit  non  recte 
operari,  et  per  consequens  peccare.  Consequentia  est  optima,  cum  ma- 
jori  evidenti.  Minorem  probo:  quia  voluntas  Angeli  in  primo  instanti 
non  habuit  majorem  determinationem,  quam  in  secundo ;  cum  nihil  reale 
iiitrinsecum  habeat  in  primo,  quod  non  habeat  in  secundo :  ergo,  etc. 

Secundo :  Voluntas  in  primo  instanti  creationis  prius  natura  quam 
peccaret,  potuit  habere  omnes  conditiones  requisitas  ad  agendum,  et 
eliciendum  actum  peccaminosum :  ergo  revera  potuit  pro  illo  instanti 
peccare.  Probatur  antecedens:  non  alioe  desiderantur  conditiones  ad 
peccandum,  quam  cognitio  objecti  sub  ratione  boni  aut  utilis,  aut  de- 
lectabilis,  et  prohibiti,  et  negatio  omnis  impedimenti :  sed  illa  omnia 
possunt  esse  in  primo  instanti.  Probatur:  illa  quse  sunt  in  secundo 
instanti  possunt  esse  in  primo  praeter  respectum  ad  esse  prieexistens,. 


36G  DE    ANGELORLM    PECCATIS   ET   PCENIS. 

sed  ille  respectos  nihil  prorsus  facit  ad   rem :   ergo  qua-  requiruntur 

id  neccrmdum  in  secundo  instanti  possunt  esse  lu  pnmo. 

pTobatur  3.  Angelus  iu  primo  instanti  potuit  meren,  et  habere  omnm 
requSta  ad  merendum:  imo,  nt  iatentur  Thomista..  de  facto  merue- 
runT-  ero-o  et  peccare,  et  habere  omnia  pr.vrequisita  ad  peccandum. 
^m  m'  a  prorL  est  eadem  ratio :  tum  quia  si  non  posset  peccare,  non 
TOsset  mereri,  quia  quidquid  impedit  quominus  posset  peccare,  mped.t 
nuominTpo  set  mereri!  imo  plus  requiritur  ad  merendum,  quanr  ad 
leme  endu  n :  nam  mereri  est  bonum  quoddam  perfectum,  demerer 
autem  e^t  raalum:  bonum  vero  ex  integra  causa,  et  malum  ex  quol.bet 
de  ec  u    -  ronfinxafur:  idcirco  Angelus  non  habuisset  n.  pnmo  m- 
ftanti  necessaria  ad  peccandun..  quia  non  i-^^^^f^^^^^.^ZiT 
liber:  .sed  sufflcienter  liber  extitit.  ut  peceare  posse  .  P.o.mfu,.  ad  hoe, 
ut\no-elus  in  instanti  sn<e  cr,^ationis  peccare  potuerit,  suffic  t  quod 
fueri   liber  libertate  contradictionis  et  exercitii:  sed  hanc  saltem   1- 
lertaten   in  primo  instanti  creationis  habnit:  ergo  in  illo  peccare  potutt. 
pTaZ   Jaior:  Angelus  in  primo  instanti  su*  creation.s  tenebatur 
«  pn^cepto  diviuo  elieere  aetum  dilectionis  Dei  super  omn.a:  sed  cum 
SerS-  quoad   exercitium    respectu   pr.dicti  a-"!;  P»'-«^f- 
non  amai-e.  seu  amorem  illum  omittere,  max.me  quia  tunc  Deus  po 
3  il     deneo-are  auxilium  efficax  ad  illum   eliciendum:  hujus  en.m 
ru^ilii  conatfo  illi  non  e,-at  debita,  sed  omnino  liberalis,  et  gratu.ta : 
ergo  tunc  potuit  Angelus  peccato  saltem  omissionis  P«^^^'-«^j^"°^^ff. 
pecca.-e  peccato  omissionis,  est  poss:'  non  el.cere  actum  ad  quem  ali 
ciuis  ex  priEcepto  tenetur.  seu  posse  illum  actura  om.ttere. 
^   Repoxun-t  Thomist*  cu,n  Cajetano.  Angelum  in  primo  .nstant.  non 
potuisseomitte,-eactum;  quia  stante  pr^cepto  ex  parte  De>  de  el.c.eudo 
ali  actn  ab  Angelo,  v.  g.  de  conversione  tac.enda  ^"  Denm   e,  at  ju- 
diciun,  ipsi  inditnm  ab  Auctore  natur>p;  quod  qu.dem  non  POterat  esse 
nisi  venm  practicum  de  faciendo  quod  a  Deo  pr.^c.p.tnr:  ac  pro.nde 
voluntas  .,on  poterat   contrarium    operari,    nec  ab  actu  cessare;  nec 
mnu    tamen 'propterea  erat  libe,-a.   Quod  utique   exphcaut  exempio 
Christi  Domini.  qui  respectu  actus  cadent.s  snb  prsfcepto    l^.t  W  er 
quoad  exercitium  1  et  tamen  peccare  non  potuit :  unde  hce   ,llum  acmm 
pottterit  elice,-e  potentia   antecedent..  et  .n  sensu  '^^ '^»;?''.'^  ^,*"?^" 
notentia  ceusequenti,  et  in  sensn  composito.  Addunf,  quodAngelim 
pr  ,  0  h.sunti  ^otuer^int  incur,-ere  omissionem  actus    non  tamen  om.s- 
sionis  peccatum;    quia  licet  potneriut  omittere    talem   acmn.    prout 
omissio  est  pu,-a  neo-atio  actus  oppositi,  non  tamen  ut  estj.r,vat,o  pr*- 
Tti  actus,  ut  debiti":  et  a  Deo  pr.^cepti.  -  Contraj,«««.  h*c  responsio 
supponit  tamquara  certum,  nou  esse  dabilem  puram  om.ss.onem  ctH- 
pabl^era.  quod  tamen  co.rtrovertitor  inter  Theologos;  quormn  plur  m, 
afflrmant  simplicem  oraissionen.  illius  pr.^cepti,  quod  qu.s  te"'^^^;"^. 
plere,  esse  peccaminosam ;  siquidem  eo  tempore  pr.^ceptnra  obhgat  ad 
dilio-^ndum  Deum.  v.  g.  vol  ad  a,.die..dnra  sacrum  d.e  Dom.n.ca,  po- 
test  quis  .-atione  alicujus  negligentire  cnlpabilis  se  mere  uegative  ha- 
bere  circa  illu.n  actnm,    ita  ut  nullum  voluutat.s   actura  el.c.at,  quo 
positive  velit  Deura  non  diligere,  vel  adesse  Sacro;    qu.^  negl.geut.a 
erit  omnino  culpabilis,  quia,  ut  omissio  sit  P^^^^^Jt"'^' .f 'i^f^'' ^"°„ 
neolioentia  sit  voluntaria ;  indirecte  utautem  negligent.a sit  hoc  modo 


DE    ANGELORUM    PECCATIS    ET    P(EN1S.  367 

volimtaria,  sufficit  quod  voluntas  possit,  et  teneatur  illam  vitare,  ex- 
citando  intellectum  ad  actum  sollicitudinis  ei  oppositum,  et  tamen  non 
\'itat:  ad  hoc  autem  non  est  neecssarius  actus  voluntatis,  quo  ipsa 
ncgligentia  sit  volita:  nam  S.  Thomas  2.  qucest.  54.  dicit,  Quod  ne- 
glif/eiitia  provenit  ex  quadam  rcynissione  ooluntatis,  per  quam  contiuf/it 
quod  ratio  non  sollicitetar,  iit  percipiat  ea  quce.  debet,  rel  eo  modo  quo 
dehet.  Et  consequenter  ad  negligentiam  culpabilem  non  requiritur  actus 
voluntatis,  quo  sit  volita.  — Deinde,  si  voluntas  Angeli  non  poterat  su- 
spondere  talem  actum  conversionis  ad  Deum,  consequens  est,  quod 
nei*essitabatur  ad  illum  ponendum :  ergo  in  eo  ponendo  actu  Angelica 
A'o]untas  non  erat  libera,  nec  ille  actus  erat  voluntarius,  proindeque 
non  potuit  esse  meritorius  :  sed  hoc  consequens  ut  falsum  negant  etiam 
ipsimet  Adversarii  •,  proindeque  fateri  debent  illum  actum  fuisse  liberum, 
ac  subinde  potuisse  fieri  peccaminosum  per  omissionem  suoe  produ- 
ctionis.  —  Ad  exemplum  autem  de  Christo  Domino,  quod  in  suae  re- 
sponsionis  confirmationem  adducunt,  dico  illud  non  esse  ad  rein,  quippe 
cum  Christus  Dominus  nec  in  primo,  nee  in  quovis  alio  instanti  suse 
vitai  potuerit  peccare :  tum  quia  primus,  et  princeps  erat  confirmatorum 
in  gratia :  tum  quia  intuitiva  Dei  visione  donabatur :  tum  denique  quia 
habebat  unitam  hypostatice  suam  humanitatem  Verbo :  Angelus  autem 
in  primo  instanti  suse  creationis  nullo  horum  gaudebat  privilegio : 
■ergo  ex  privilegiis  Christi,  et  ex  ejus  impeccabilitate,  non  recte  in- 
fertur  impeccabilitas  Angeli  in  primo  instanti. 

DiCES  1 :  Si  Angelus  in  primo  suse  creationis  instanti  peccaret,  tale 
peccatum  Deo  ut  Auctori,  ac  Motori  specialiter  tribueretur ;  sed  im- 
plicat  peccatum  Deo  attribui :  ergo  et  Angelum  in  primo  instanti  crea- 
tionis  peccare.  Miiior  constat.  Probatur  Major :  prima  operatio,  qua3 
incipit  cum  ipso  esse  rei,  tribuitur  causse  productiva?  ipsius  rei ;  nam 
idcirco  motus  gravium,  et  levium  ad  suum  locum  naturalem,  sive 
centrum,  dicitur  inesse  eis  a  generante,  quia  motus  ille  cum  eorum 
esse  incipit ;  statim  enim  moventur,  et  existunt,  maxime  si  produ- 
cantur  extra  locum  suum  naturalem.  Secundo,  idem  suadetur  exemplo 
tibiae,  quse  si  nascatur  curva,  et  statim  incipiat  claudicare,  illa  clau- 
dicatio  reducitur  in  debilitatem  principii  generantis.  Tertio,  idcirco 
motus  cordis  in  animalibus  generanti  tribuitur,  quia  incipit  una  cum 
ipsis  animalibus.  Ratio  autem  eorum  omnium  est,  quia  operatio,  quse 
incipit  cum  esse  rei  productee,  est  veluti  corollarium  quoddam  sequens 
ad  naturam  illius,  sicque  procedere  debet  ab  Agente,  et  Auctore  illius 
^sse;  unde  vulgare  illud:  qui  dat  esse,  dat  etiam  consequentia  ad 
esse.  —  Confirmant  ex  eo  quod  operatio  procedens  a  natura  secun- 
dum  inclinationem  ab  Auctore  naturse  acceptam,  ipsi  naturse  Auctori 
debet  attribui ;  nam  moveri  sursum  inest  igni  a  generante,  quia  est 
secundum  inclinationem,  quam  habet  a  generante  ad  locumsursum: 
sed  operatio,  qu?e  incipit  simul  cum  esse  rei,  procedit  a  natura  se- 
cundum  inclinationem  ab  Auctore  naturse  acceptam :  ergo  ipsi  naturae 
Auctori  debet  attribui.  Probant  minorem:  quando  res  incipit  esse,  non 
habet  aliam  inclinationem,  et  dispositionem,  prseter  illam  quam  acci- 
pit  ab  Auctore  natura^ :  ergo  si  in  eo  instanti  operatur,  necessum  est, 
quod  operetur  secundum  inclinationem  sibi  ab  Auctore  naturae  indi- 
tam.  —  Negat  majorem  Doctor  loco  supra  laudato  n.  4.  Primo  quia  se- 


3G8         DE  ANGELORUM  PECCATIS  ET  Ptt^NIS. 

cnndum  S.  Augustinum  11.  De  Civitate  Dei  c.  3.   Qui  dicuiit  Angelos 

a  principio   fuisse  malos,   non  sentiunt  cum  ManicJiceis,  qui  ponebant 

unum  Deum  malum  immediate  esse  caiisam  mali,  et  alterum  esse  imme- 

diatc  causam  honi:  sed  hoc  sentire  deberent  si  Angeli    in    primo  suse 

iormationis  instanti  non  possent  esse  mali,  et  peecatores,  quin  eorum 

peccatum  in  Deum  refunderetur :  ergo  ex  S.  Aug.  licet   Angeli  pec- 

cassent  in  primo  instanti  suse  ci-eationis,  eorum  propterea    peccatum 

Deo  non  esset  tribuendum.  Secnndo,  defectus  causie  secuudn?  in  agendo, 

pro  quoeumque  instanti  quo  agit,  non  est  Deo  tribuendus,  sed   ipsi- 

met  causae  secundfe,  quamvis  agere  nequeat  nisi  cum  concursu  ipsius 

Dei;  sed  defectus  qui  inesset  actui  peccaminoso  Angeli   peccantis  in 

primo  instanti,  esset  ipsiusmet  Angeli  defectus  :   ergo    non   Deo,  sed 

ipsis  Angelis  esset  adscribendus.  Tertio,  eatenus  peccatum   angelieura 

in  primo  instanti  refunderetur  in   Deum    tamquam    in  causam  illius 

peccati,  quatenus  Deus  pro  illo  instanti  Yoluntatem  produceret,  ipsi- 

que  infunderet  principia  omnia,  quibus    mediantibus   posset  peccare, 

necnon  et  conditiones  sine  quibus  non  peccaret:  puta  objeetorum  ap- 

plicationem.  et  motionem  :  sed    si    hac    ratione    Deus    dicendus  esset 

auctor  peccati,  pari  jure  omnia  peccata,  quae  fierent  in   secundis   in- 

stantibus  in  ipsum  essent  refundenda:  quippe  ille    ipse    est,  qui  lor- 

mavit  voluntatem.  qiise  peccat,  et  cum    ea   ad  actuin    peecaminosum 

physice  concurrit,  necnon  et  cum  objecto  ipsam  movente,  et  aliis  cau- 

sis  ad  actum  peccaminosum  inducentibus  :  ergo  multo  magis  dicendus 

esset  auctor  peccati,   quod  flt  in  ilJis   sequeutibus    instantibus:    quod 

tamen  cum  asserere  sit  exeeranda  blasphemia,  pari  jure  non  esset  di- 

cendus  auctor  peccati.  qui  fieret  in  primo  instanti.  Denique,   hoc  ar- 

gumentum  in  ipsosmet  Adversarios  retorquet  Doe-tor  n.  8.  nempe  quod 

si  Angeli  non  potuerint  peccare  in  primo    instanti,  quin    eonim  pec- 

catum  totum  iu  Deum  unicum  auctorem  refunderetur ;  nec  etiam  po- 

tuerunt   in    illo    instanti    mereri ;    quia  idcirco,  inquiunt,  non  potuit 

Angelus  demereri  in  primo  instanti,  quia  omnis  operatio,  quam  habet 

in  primo  instanti,  est  Dei  producentis,  et  consoquenter  non  sua  :  ope- 

ratio  autem  peccaminosa  debet  esse  sua  propria  :    sed    operatio  meri- 

toria  tam  debet  esse  sua  propria,  quam  peccaminosa  :  ergo  si  operatio, 

quam  habet  in  primo  instanti,  sit  Dei,  et    consequenter  non  propria  ; 

sequitur  quod  non  possit  esse  meritoria ;  quod  cum  non  admittant  Ad- 

versarii,  nec  etiam  alterum  admittere  debent.  —  Ex  iis  itaque  constat 

falsam  esse  majorein  illius  argumenti,  quo  maxime  nititur    sententia 

Adversarioriim.  Unde  in  forma:  nego  antecedens  illius  probationis,  et 

ad  primam  ejus  confirmationem  dico,  motum  gravium,  et  levium  non 

aliter  tribui  generanti,  quam  quia  tribuit  illis  esse;  non   enim    alius 

esset    descensus    iapidis    producti    in  medio  aere,  v.  g.  qui  in  primo 

suae  formationis  instanti  in  terram  laberetur,   quam  sit  descensus  il- 

lius  pro   instantibus    sequentibus:  unde    sicut  descensus  in  sequenti- 

bus  instantibus  non  aliter  tribuitur  generanti.  quam  quia  producendo 

lapidem  ipsi  Indidit  gravitatem  illam,  quas  est  principium  immediatum 

istius  descensus-;  sic  non  esset  inconveniens,  quod  pari  ratione    ope- 

ratio  mala  voluntatis  tam  in  primo,  quam  in  sequentibus  instantibus 

tribueretur  Deo,  solum  ex  eo  quod  voluntatem  liberam  creaturte    ra- 

tionali  indidit,  qufie  voluntas  est   principium    immediatum,  et  per  se 


DE    ANGELORUM    PECCATIS   ET   PffiNIS.  369 

actus  peccaminosi.  Coiifinnatar ;  quia  secnncluni  adversarios,  sicut  de- 
scensus  lapidis  in  primo  instanti  tribuitur  causa3  generanti,  etiam  ei- 
dem  attribuitur  in  aliis  instantibus :  ergo  si  sit  eadem  ratio  dc  descensu 
lapidis,  ac  de  operatione  mala  voluntatis  ,  sicut  illa  operatio  adscri- 
bctur  Deo  in  primo  instanti,  ita  et  in  aliis  instantibus;  maxime  si 
non  essent  alise  caus:B  prseter  voluntatem,  a  quibus  in  aliis  instanti- 
bus  proveniret:  quod  cum  sit  absurdum,  ut  etiam  fatentur  Adversarii, 
necessum  est  lateantur  illud  exemplum  non  esse  ad  propositum.  — 
Nec  magis  juvat  exemplum  tibiai :  concedo  namque,  quod  curvitas 
ipsius  debeat  adscribi  causa^  gcnoranti,  non  vero  ipsi  tibise;  sed  nego 
idem  esse  dicendum  de  omnibus  perfectionibus,  vel  imperfectionibus 
quas  creatura»  propria  sua  operatione  sibi  comparare  possent  in  primo 
instanti  productionis  ;  disparitas  enim  est  maxima  ;  quia  ipsa  tibia  non 
habet  virtutem  producendi  in  se  curvitatem,  et  propterea  illa'curvitas 
in  aliam  causam  est  refundenda  ;  voluntas  autem  habet  virtutem  pro- 
ducendi  in  se  operationem  malam  ;  idcirco  non  est  recurrendum  ad 
aliam  causam.  Adde  quod  rectitudo  alterius  tibia^  non  provenit  eftective 
ab  ipsa  tibia,  sed  a  causa  generante,  et  aliis  circumstantiis  :  ergo  si 
debeat  esse  paritas  inter  tlbiam  claudicantem,  et  voluntatem  peccan- 
tem  in  primo  instanti ;  etiam  debet  esse  aliqua  paritas  inter  tibiam 
recte  ambulantem,  et  voluntatem  bene  operantem  iu  primo  instanti : 
adeoque  sicut  rectitudo  tibiie  non  provenit  ab  ipsa,  nec  etiam  in  prima 
insl;anti  operationes  bona;  possent  a  volunt  ite  procedere,  quod  Theo- 
logorum  nullus  admittet.  Idem  a  pari  dicendum  ad  ctctera,  qu8e  pro- 
fcrunt. 

DiCES  2:  Angelus  non  habet  primum  velle  a  se,  sed  ab  alio  :  at 
Angelus  non  potest  peccare  per  velle  habitum  ab  alio,  et  non  a  se  : 
crgo  prima  volitio  ipsius  nequit  esse  peceaminosa.  Probatur  mojor  ex 
8.  Anselmo  De  casu  diaboli  cap.  13.  ubi  ait :  Si  primum  velle  a  se  ha- 
h"t,  aut  hoc  cst  volens,  aut  nolens:  Si  volens,  ic/itur  illud  non  est  primum 
Tclle;  Si  nolens,  idem  sequitur,  quia  ante  illud  velle  noluit  illud:  Icjitur 
roluit  illud  non  esse:  igitur  aliquid  voluit.  Ergo  peccatum  quod  esset  in 
primo  instanti,  non  posset  esse  a  voluntate;  et  consequenter  deberet 
esse  a  Deo  :  quod  cum  fieri  nequeat,  consequens  est,  quod  voluntas 
Angeli  non  possit  esse  peccaminosa  in  primo  instauti.  —  Negat  ma- 
jorem  Doctor  ??.  ,'5.  Sicut  enim  Angeliis  potest  habcrc  a  se  velle  se- 
cundum,  ita  et  potuit  habere  a  se  primum  velle  :  alioquin  sequeretur 
])roeessus  in  infinitum  :  nam,  inquit  Doctor,  Qucero  a  quo  primimi  ha- 
h'-t  velle.  Aut  a  se,  per  aliam  volitionem ,  aut  sine  alia  volitione.  Si  sine 
alia  volitione,  ergo  voluntas  pwtest  a  se  hahere  primam  volitioncm  absque 
alia:  Si  per  aliam,  ergo  illam  aliam  debet  habere  jjer  aliam,  et  illam  rur- 
s.is  per  alteram,  et  sic  neccssario  erit  prcjccssus  in  infinitum. —  Unde  ad 
auctoritatem  S.  Anselmi,  dicit  Doctor,  quod  per  volitionem,  quse  debet 
jjraecedere  primum  velle  Angeli,  intelligit  S.  Anselmus  ipsam  volun- 
tatem  in  actu,  quam  Angelus  debet  habere  a  Deo,  ex  suppositione, 
quod  ipsemet  eam  in  se  producere  non  possit :  quam  suppositionem 
forte  facit  Anselmus  discurrendi  causa.  Certum  est  autem  quocl  pro- 
f^uci  non  possit  volitio,  nisi  a  voluntate  praevia,  adeoque  volitio  debet 
^  oluntatem  prsesupponere.  Quod  si  aliud  voluerit  S.  Anselmus,  hae 
in  re  esset  negandus,  quippe  cum   illa   sententia    principiis    philoso- 

Frassen   Theol.  Tom.  IV.  24 


370  DE    ANGELORUM    PECCATIS    ET    PaiNIS. 

phicis,  et  theologieis  non  quadret.  —  Ad  discursum  autem  ejus,  re- 
spondeo  Angelum  habere  primum  velle,  non  per  aliud  velle,  aut  nolle 
sed  per  ipsum  primum  velle  :  sicut  a  pari,  causa  effeetiva  habet  pfi- 
raam  actionem,  non  per  aliam  actionem,  aut  negationem  actionis,  sed 
per  ipsammet  actionem  primam,  qucTpcumque  illa  sit.  Adde  quod,  si 
Angelus  non  posset  peccare  in  primo  instanti,  quia  non  posset  habere 
primum  velle  a  se  ;  sequeretur  etiam  quod  non  posset  peecare  in  se- 
quentibus  instantibus.  Qusero  namque  a  quo  in  aliis  instantibus  haberet 
illud  primum  velle  peccaminosum.  Si  a  se,  ergo  idem  dici  potest  de 
primo  instanti :  si  ab  alio:  ergo  cum,  inquiunt  adversarii,  prima  vo- 
litio,  quam  habet  in  primo  instanti,  nequeat  esse  peccaminosa,  quia  est 
ab  alio,  idem  sequitur  in  quocumque  alio-instanti. 

DiCES  3 :  Si  Angelus  pecearet  in  primo  instanti,  necessario  pecca- 
ret;  sicque  peccaret,  et  non  pecearet:  sed  hoc  est  absurdura:  ergo,  etc. 
Patet  sequela  majoris :  quia  si  in  prirao  instanti  peccavit.  non  potuit 
non  peccare  :  ergo  necessario  peeeavit,  adeoque  cura  peccatura  debeat 
esse  liberura,  sequitur  quod  peccavit,  ut  supponitur,  et  quod  non 
peccavit,  quia  non  libere,  sed  necessario  peccavit.  Probatur  autera 
h?ec  consequentia,  nerape  quod  si  peecaverit,  necessario  peccavit ; 
quia  si  potuit  non  peccare,  aut  potentia  ant3  aetum,  aut  potentia  cum 
actu.  Xon  primum ,  quia  Angelus  non  iuit  ante  illud  instans,  quod 
supponitur  priraum  suaj  forraationis.  Xon  etiam  secundum,  quia  in 
ipso  instanti  prirao  quo  ppccavit,  non  potuit  non  peceare ;  et  ideo  per 
illara  potentiain  non  potuit  non  peccare  :  ergo  necessario  peccavit. — 
Negat  primam  sequelam  Doctor  n.  6.  Ad  cujus  probationem  dicit, 
quod  voluntas  Angeli  peccans  in  prirao  instanti,  revera  potuit  non 
peccare  potentia  ante  actum ;  non  quidera  prioritate  teraporis,  sed  na- 
turae;  qaia  ipsaraet  voluntas  ex  se,  ut  concipitur  prior  aetu  peccami- 
noso.  quera  producit,  est  indiflerens,  et  potens  ad  illura  actura  pro- 
ducendura,  vel  non  producendura ;  quod  autera  non  sit  necesse,  ut 
causa,  vel  facultas  prioritate  temporis  eftectura,  vel  operationera  prae- 
cedat,  sed  quod  ad  utruraque  sufficiat  prioritas  naturae,  deraonstrat 
Doctor;  quia  alias  sequeretur  prirao,  quod  Deus  ipse  nihil  posset  li- 
bere  velle  ab  seterno;  similiter  quod  creatura  rationalis  non  posset  velle 
libere  in  primo  instanti,  adeociue  sequeretur  quod  Angeli  non  potuis- 
sent  mereri  in  prirao  inst^mti  suse  forraationis ;  quod  taraen  adversarii 
non  adraittunt. 

DiCES  4:  Angelus  in  primo  instanti  non  potuit  habere  deliberatir- 
nera  sufficientera  ad  peccandura  :  ergo  nec  in  illo  peceare  potuit.  Pro- 
hatur  antecedens :  ad  deliberandura  plures  cognitiones  desiderantur  ; 
oportet  naraque  varia  objecta  percipere,  et  variara  in  eis  deprehendere 
rationera  araabilitatis,  vel  aversionis,  ut  nsrape  unum  prae  alio  volun- 
tas  prosequatur :  sed  in  primo  instanti  non  potuit  Angelus  varias  ha- 
bere  cognitiones  :  ergo  nee  deliberare.  —  iJegat  antecedens  Doctor 
n.  7.  necnon  et  minorem  ejus  probationis  ;  quia  ad  peccandum  non 
requiritur  alia  cognitio,  quam  ea  qua  objectum  cognoscitur  esse  bonum 
iDonitate  utili,  vel  delectabili ;  aut  illud  esse  prohibitura :  certum  est  au- 
tem,  quod  talem  cognitionein  habere  potuit  Angelus  pro  prirao  instanti 
tara  facile,  quam  pro  quocuraque  alio  sequenti.  Adde  non  quod  major 
requiritur  deliberatio  ad  peccandura,  quara  ad  merendura  :  ergo  cum 


I 


DE    ANGELORUM    PECCATIS    ET    PffiNIS.  371 

in  primo  iiistanti  Angelus  habcre  potuit  sufficientem  deliberationem 
tid  merendum,  etiam  et  sufficientem  ad  peccandum  habere  potuit. 

DiCES  5:  Nullus  peccare  potest,  nisi  sit  dcbitor  justitise:  sed  in 
primo  instanti  Angelus  non  fuit  debitor  justitiae ;  quia  secundum 
S.  Anselmum  supra  laudatum  c,  12.  et  14.  Angelus  in  primo  instanti 
justitiam  non  accepit :  ergo  non  potuit  peccare.  Major  constat,  quia 
justitia,  et  peccatum  opponuntur,  sicut  habitus,  et  dispositio :  ergo  pec- 
catum  privat  justitia  :  sed  non  potest  privare  justitia,  nisi  justitia  sit 
debita,  et  consequenter  nisi  peccans  debeat  habere  justitiam. — Neg-at 
majorem  Doctor  n.  li.  et  ad  ejus  probationem  dicit,  quod  si  Angelus 
in  illo  primo  iustanti  non  fuit  debitor  justiti^e,  quia  eam  non  accepit, 
sequeretur,  inquit,  quod  semper  existens  in  peccato  mortali,  nunquam 
esset  debitor  justiti;p,  quia  nunquam  accepit  eam  :  ideo  de  ista  justitia 
non  valet  argumentum  :  similiter  nec  de  justitia  acquisita,  nam  ista 
potest  admitti  in  justitise  elicitis  :  nec  ille  qui  nunquam  fuit  justus 
moraliter  teneretur  ad  juste  operari,  si  non  esset  debitor  justitise;  quia 
nunquam  istam  accepir.  ^  "  Tametsi  vero  dfcmones  initio  suse  crea- 
tionis  peccare  pf)tuerint,  certum  est  nihilominus  eos  re\era  non  pec- 
casse  in  illo  priori  instanti.  Steterunt  enim  aliquamdiu  in  gratia,  sed 
in  ea  diu  non  perstiterunt,  nam  inquit  Christus  Dominus,  Joan.  viii.  44: 
Illc  liomidda  erat  ab  initio,  et  in  veritate  7ion  stetit.  Unde  S.  Judas 
dicit  dsemones  7ion  servavisse  suu7n  princvpatum.  Habuerunt  ergo  prin- 
cipatum,  hoe  est  gratiam  qua  perseverare  in  acceptis  dotibus  et  cha- 
rismatibus  divinis  poterant  si  voluisscnt.  At  propria  eorum  perversitas 
tuit  quod  et  sanctitate  simul  ac  felicitate  ad  quas  ordina,bantur  cito 
caruerint.   "  ^ 

Conclusio  tertia.  —  Lucifer  alios  Angelos   ad  peccan- 

DUM  INDUXIT,  ILLORUMQUE  PERDUELLIONIS,  ET  LAPSUS  CAUSA  EXTITIT. 

Hgec  est  communior  sententia  Theologorum,  quam  tradit  Seraphicus 
Doctor  in  2.  dist.  5.  art.  2.  qucest.  1.  et2.  In  primanamque  Quaestionr'  ita 
loquitur,  «  Notandum  quod  superbia  dsemonum  conformis  fuit  capiti, 
«  totius  militise  principi,  scilicet  tenebrarum  :  ipse  autem  diabolus  at- 
«  tendens  suorum  naturalium  strenuitatem,  et  excellentiam,  et  pree- 
«  cellentiam,  voluit  praeesse,  et  requiescere  sua  auctoritate,  hoc  est, 
«  sine  meritis,  et  sine  ministerio.  Dsemones  vero  ei  subjecti  non  sunt 
«  ausi  tantum  appetere,  sed  coiisiderantes  naturalium  str.^nuitatem, 
«  voluerunt  sub  umbra  illius  r  -quiescere,  ita  quod  non  ministrarent, 
«  s?d  quada^.n  sub  illo  potirentur  voluntaria  libertate,  quam  videbant 
«  se  non  posse  habere  sub  divino  dominio.  Cognoverunt  autem  An- 
«  geli  se  esse  factos  ad  percipiendam  quietis  beatitudinem,  et  acqui- 
«  rendam  per  merita,  et  ministeria  :  in  hoc  ergo  superbierunt,  quia 
«  sine  meritis  voluerunt  beati  esse,  et  sine  ministerio  quiescere,  et 
«  sine  limite  propriam  voluntatem  implere  ;  et  hoc  totum  est  super- 
«  bire  ;  quamvis  non  sit  tantge  superbiae,  quantse  fuit  appetere  omnibus 
«  pr^cellere,  et  nulli  subesse  ».  —  Secunda  autem  Qusestione  explicat 
qualiter  primi  Angeli  peccatum  quamdam  supra  peccata  cseterorum 
Angelorum  prseeminentiam  habuerit.  «  Fuit  enim  ibi  ordo,  inquit,  ot 
«  quantum  ad  gradum,  et  quantum  ad  occasionem,  et  quantum  ad 
^<  durationem.  Quantura  ad  gradum,  quia   illud  Luciferi  fuit   majus ; 


372  DE    AXGELORUM    PECCATIS   ET    Pa-:XIS. 

«  q-uantum  ad  occasion  m,  qiiia  aliis  pra^buit  exemplum  :  quantum 
«  ad  duratiouem,  quia  sicut  Lucifero  necesse  fuit  tempore  ante  esse 
«  cognitionem,  quam  peccare,  quia  non  potuit  in  eodem  instanti  ha- 
«  bere  cognitionem.  quse  exigitur  ad  peccatum  cum  deordinata  affe- 
«  ctione  :  sic  in  minoribus  Angelis  dicunt  fuisse  in  peccando,  et  cum 
<  peceaverunt  aspiciendo,  quod  Angelus  volebat,  et  exinde  aspiciendo- 
«  commodum  suum  ». 

Probatur  autem  Conclusio  variis  Scriptura:  locis:  primo  quidem 
S.  Hieronymus  damnatoruin  Angelorum  congregationem  per  Luciferi 
j-uggestionem  corruisse  colligit  ex  illo  Ezechlelis  37.  ^Emulata  sunt 
eam  omnia  ligna  vohiptafis,  qure  erant  in  Paradiso.  Nam  cemulari  nihil 
aliud  est  quam  imitari;  et  ita  si  per  metaphoram  applicentur  illa  verba 
iid  Angelos,  optime  significant  inferiores  peccando,  Lucifemra  fuisse 
imltatos.  S.  Aug.  ex  illo  Matfh.  25.  Ite  malodicfi  in  ignem  cefernujn^ 
gui  paratus  esf  diaholo,  et  Angelis  ejus,  sed  diabolus,  inquit,  dicitur 
qui  fuit  aliis  causa,  vel  incentivum  peceandi :  ergo  aliquis  Angelo- 
rum  illorum  fuit  inter  Angelos  peccantes  diabolus :  et  per  consequens 
ilie  qui  dixit,  Super  astra  Dei  edcalfaho  solium  meum.  fuit  inter  An- 
gelos  diabolus.  —  Sed  maxime  probatur  ex  illo  Apocalyp.  12.  ubi  di- 
( itur  :  Factum  esf  prcelium  magnum  in  Ccelo :  Michael,  et  Angeli  ejus 
prceliahantur  cum  Dracone:  ef  Draco  pugnabcd,  ef  Angeli  ejus,  et  non 
prcEvaluerunt,  nec  locus  inventus  est  eorum  amplius  in  ccelo.  Et  jrro- 
j^cfus  est  Draco  Jste  magnus,  serpens  anticpius.  cJiahoIus,  Safanas,  et 
seducens  universum  orhem  :  ergo  fuit  aliquis  primus  peccans  inter  om- 
nes  peccantes,  et  inducens  alios  ad  peccandum,  et  seducens  illos. 
Prohatur  antecedens:  fuit  aliquis  antiquus  Draco  inter  peccantes : 
ergo  fQit  aliquis  primus  peccans.  Patet  sequela,  quia  si  omnes  simul 
peccarent,  nuUus  esset  altero  antiquior.  ^  "  His  accedit  quod  se- 
ducens  debeat  esse  prior  seductis,  priusque  lethali  viru  inescatus  quam 
illud  in  alios  transfundat.  —  Confirmantur  ista  iJlis  omnibus  Scripturje 
textibus  in  quibus  varia  dsemonum  principi  trihuuntur  nomina,  ex 
quibus  facile  est  colligere  ipsum  alios  in  perduellione  antecessisse  ei- 
sque  perfidiae  ac  rebiOlionis  in  Deum  fuisse  auctorem.  Xam  ille  quis- 
quis  fuit,  per  antonomasiam  dicitur  diabolus  et  Satanas,  et  forte 
proprio  nomine  appellatur  Ikelzehid)  daemoniorum  princeps.  Hine 
^fatth.  25.  qui  sinistram  in  judicio  extremo  obtinebunt  relegabuntur 
in  ignem  ceternum  cjui  parcdus  esf  cliaholo  et  angelis  ejus.  Idem  Joan.  12. 
V.  31.  dicitur  princeps  mundi.  E:  i.  Corinth.  2.  v.  7.  princeps  hujus 
s<eculi.  Quapropter  Christus  Dominus  Joan.  8.  v.  44.  de  diabolo  agens, 
tamquam  de  uno  singulari  loquitur  :  Ille  fuif  homicida  ef  menclax  ab 
initio.  Unde  colligere  licet  inter  daemones  idem  quod  in  illis  ante 
ruinam,  ordinis  nc  dignitatis  perseverare  discrimen,  sive  illud  ex  na- 
turae  dissimili  et  insequali  prsestantia.  sive  ex  ordinatione  Dei,  sive 
ex  voluntaria  submissione  qua  se  deficientes  a  Deo,  Angelo  illi  apo- 
statne  primario  subdiderunt,  atque  in  ordinem  cogi  passi  sunt.  ortum 
hnbere  statuatur.  —  Ista  confirmat  Origenes  in  prooemio  librorum  pe- 
riarchum  seu  de  principiis,  ubi  scribit :  de  cliaholo  et  angelis  ejus,  ccm- 
trarii^sque  virtutihus  ecclesiasfica  prcedicatio  dcK-uif.  quoniam  sunt  qui- 
dcm,  sed  quicl  sinf,  auf  quomodo  sint,  non  scdis  clare  exposuit.  Apud 
plurimos  tamen  isfa  habetur  apinio,  quod  angelus  fmrit  iste  diabolus. 


DE   ANGELORUM    PECCATIS    ET    PiENIS.  373 

■^f  apostata  effedus  qtium  plunmos  Aiigelorum  secum  declinare  persua- 
serit,  qui  et  nunc  angeli  ipnius  nuncupantur.   "  ^ 

Hanc  ipsam  veritatem  docent  sincti  Patres  tam  Graeei,  quam  La- 

tiiii ;  Grceci    qiiidem ;  imprimis    vero    C;X3sarius    Gregorii    Nazianzeni 

frater  Dialogo  1.  Ad  vudum,  inquit,  versus  Auctor  ille  mali  diaholus 

secum  ad  defectionem  multos  Angelorum  trahens,  nbn  natura,  sed  vo- 

'tintate  mtUaios  perduxit   suggestione ,  qui  convenientem  suo  facto  su- 

scepit  appellationem.  Item  sanctns  Chr^^sostomus  in  Psalm.  14.  Unus, 

inquit,  illic  civis  tamquam  inquilinus  movit  seditionem,  ei  ejectus  est 

tamquam   externus,  et  a  Deo  alienus,  et  cum  eo  qui  eum  secuti  sunt 

dcemones.  Similia  habet  Damascenus  lib,  2.  cap.  4.  Principem  malorum 

Angelorum,  inquit,  adversus  opificem  suum  Deum,  se  extulisse,  et  re- 

hellare  contra  eum  in  animum  induxisse.  Et  subdit  inferius :  Una  cum 

-eo  avulsa  est,  eique  comitem  se  adjunxit,  simulque  corruit  innumera- 

bilis  suhjectorum  sihi  Angelorum  multitudo.  —  Eadem  est  concors  san- 

L'toriim  Patrum  Latinorum  sententia  ;  imprimis  namque  S.  Ambrosius 

Epist.  55.  ad  Demetriam  aperte  dicit,  Diaholum,qui  quoniam  sua  quam 

a  Creatore  suo  acceperat  p>otentia,  dignitate  sihi  placuit,  cum  liis  Angelis 

'juos  in  con.^ensum  im-2)ietatis  suoe.  traxerat,  a  ccelesti  sid)limitate  deje- 

clum  esse.  Idem  significat  Arnobius  Junior  lib.  2.  De  Deo  trmo,  et  uno., 

-dicens  :  Primus  omnium  Angelorum  in  suo  corde  peccavit,  ex  quo  pul- 

lidare  omnium  p^^^cesumjytionum   genera    tunc   coeperunt,  cum  nullius 

<ixemplum  secutus,  a  se  dedit  peccandi  exordium.  Denique  idera  indi- 

cat  S.  Bernard.  Tractatu  De  grad.  humilitatis  de  Lucifero:  dicens:  Tlc 

solus  sedere  affectans,  fratrum  concordiam,  totius  ccelestis  patrice  pacem, 

'psius  quantum  in  te  est.  quietem  Trinitatis  infestas.  Quo  te  tua,  miser, 

■uriositas  ducit,  ut  prcesumptione  singulari  non  dichifes  civihus  scan- 

dalum,  injuriam  facere  Regi  ?  Dum  ait  enim  solum  Luciferum  scan- 

<lalum  aliis  tribuisse,  et  pacem  turbasse,  indicat  profecto  ipsum  sedi- 

tionem  contra  Deum  movisse.  Unde  inferius  ait:    Volaisse  Luciferuni 

dominari  omnihus  filiis  superhioi,  quos    suce   maUtioe   cestihus  studuit 

inflammare. 

DiCES  1  :  Omnes  Angeli  boni  simul  conversi  sunt  in  Deum,  nullo 
altero  Angelo  suggerente,  nec  illius  conversionis  motivum,  et  exem- 
plum  pr.iebente  :  ergo  pariter  omnes  mali  aversi  sunt  a  Deo,  nullo 
suggerente.  —  Respondeo  posse  negari  anteccdens,  qua  ratione  enim 
Lucifer  aliis  Angelis  perduellibus  inobedientiaj  causam  priebuit,  quo- 
<iirca  dicitur,  qnod  Draco  pugnahat,  et  Angeli  ejus,  eadem  ratioue 
S.  Miehael  fldelis  in  Deum  observantise,  caeteris  Angelis  subditis 
exemplar,  et  incentivum  fuit,  siquidem  legitur  Apoc.  20.  quod  Michael 
jmgnahat,  et  Angeli  ejus.  —  Resjjondeo  secundo  negando  paritatem  : 
boni  namque  Angeli  per  gratiam  sanctificantem,  perque  evidentem 
-suie  ad  Deum  dependentise  cognitionem,  sufficiens  habebant  motivum, 
et  ineentivum  quo  in  Deum  fideli  observantia  tenderent :  mali  vero 
nuUum  in  se  tale  motivum  ad  rebellandum  habuerunt;  adeoque  veri- 
^imile  est  ipsos  ad  perduellionem  fuisse  per  Luciferum  excitatos. 

DiCES  2,  cum  Guillelmo  Parisiensi  2.  par.  De  Unlverso:  omnes  An-' 
geli  per  superbiam  peecarunt :  ergo  omnes  non  ab   alio    inducti,  sod 
per  se,  ac    propria   excellentia,  et  amore   abstracti,  et  illecti,  aliquid 
siiperbe  appetierunt.  Secundo :  non  poterat  Lucifer  vel  rationibus  eos 


374  DE   ANGEI.ORUM    PECCATIS  ET    PCENIS. 

suadere,  vel  per  errorem,  vel  deceptionem  eos  inducere ;  quia  seiebaty 
eos  non  posse  decipi  in  cognitione,  et  debita  existimatione  Creatoris ;: 
nec  etiam  per  promissiones,  vel  alia  objecta  concupiscentiae  poterat 
eos  allicere  ;  quia  nulla  re  indigebant,  quam  ab  illo  expectare  pos- 
sent ;  nee  in  hoc  etiam  falli  potuissent.  Tertlo  addit,  quia  si  peceatum 
Angelorum  inferiorum  fuisset  perduellionis  contra  Deum,  ad  quam  a 
Lucifero  fuissent  inducti,  non  fuisset  ausus  sohis  Lucifer  contra 
Deum  rebellare,  nisi  pr^cognovisset  voluntates  inferiorum  propensas 
ad  rebellionem  contra  Deuni  fuisse  ;  sicut  in  regnis  humanis  nuUus 
vassallus,  quantumcumque  potens,  audet  contra  Regem  insurgere,  nisi 
multorum  consensus  accedat,  et  inter  eos  contractus  ad  rebellionem 
pra^cedat :  ergo  similiter  in  Angelis  necessarium  fuisset,  ut  Lucifer 
aliorum  voluutates  agnoscens,  ab  eis  invitaretur  ad  perduellionem,  vel 
saltem  inter  se  convenirent,  et  de  rebellione  tractarent.  Qiiarto,  quia 
omnes  Angeli  siuiul  cum  Lucifei'0  peccaverunt :  ergo  non  sunt  ab  illo 
inducti  ad  peccandum.  —  Nego  omnes  consequentias,  et  ad  primam  ra- 
tionem  dico,  quod  licet  omnes  Angeli  superbia  peccaverint,  inde  tamen 
non  sequitur,  quod  ad  illam  non  fuerintinducti;  nam  Luciferpriussuper- 
biit  propter  suam  excellentiam  :  deinde  singulis  Angelis  propriam  excel- 
lentiam  exponens,  eos  pariter  ad  complacendum  in  eo,  et  superbiendum 
stimulavit.  —  Ad  ^eciiiidam  rationem,  dico  peccatum  Angelorum 
habuisse  aliquam  annexam  inconsiderationem;  nam  nimium  compla- 
centes  circa  propriam  beatitudinem  naturalem,  non  retulerunt  Deo 
gratias,  propter  dotes,  et  excellentias  quas  in  primo  instanti  suse  crea- 
tionis  acceperant:  forsan  enim  tenebantur  aliquo  praecepto  ad  conti- 
nuandum  actum  illum  supernaturalem,  et  meritorium,  quem  in  primo 
instanti  incoeperunt;  et  Lucifer  nimis  coniplacens  in  sua  beatitudin& 
naturali,  non  solum  non  continuavit  actum  inccrptum,  sed  ostendens- 
illam  Angelis  interioribus,  et  quasi  animadvertens  illos  de  propria 
beatitudine  naturali  coraplacere,  non  solum  ille,  sed  et  alii  a  tali  actu 
cessaverunt;  et  sic  peccaverunt  peccato  elationis,  et  supcrbi?e.  Quare 
quando  Lucifer  alios  sollicitavit  ad  malum  superbioe,  non  proposuit 
lllis  aliquod  malum  ex  parte  objecti,  sed  tantum  ex  modo  operandi. 
Nam  proposuit  illis  excellentiam  propriae  naturse,  extollendo  felicita- 
tem,  et  beatitudinem  naturalem,  nulla  facta  mentione  de  beatitu- 
dine,  et  felicitate  supernaturali ;  et  tunc  nimis  complacentes  in 
tali  beatitudine  naturali,  nec  se,  nec  sua  in  supernaturalem  retu- 
lerunt,  in  quo  fuit  modus  quidam  elationis,  et  superbiie.  —  Ad  ter- 
tiam  rationem,  nego  pariter  consequentiam,  nam  Lucifer,  et  Angeli 
ejus  non  rebellabant  contra  Deum,  quasi  vim  illi  iuferre  volentes,  aut 
per  virium  fortitudinem  illum  vincere  ac  superare  tentantes,  ad  quem 
modum  rebellionis  solet  inter  liomines  praecedere  secreta  consiliorum 
communicatio,  aut  seditiosus  contractus,  ac  negotiatio ;  eo  vel  maxime 
quod  contra  Deum  hic  modus  perduellionis  possibilis  non  erat,  cum 
nulla  cogitatio  eum  iatere  possit,  quod  Angeli  non  ignorabant.  Rebel- 
larunt  ergo  conti^a  Deum  solo  affe^tu  quem  Lucifer  ex  propriis,  et 
sine  aliorum  consilio,  tractatu,  vel  communicatione  habere  potuit :  et 
inde  potuit  ad  similem  seu  proportionatum  afiectum  proprio  judicio, 
et  deliberatione  alios  inducere,  sine  prcevia  cognitione  vohmtatis,  vel 
determinationis,  aut  consihi  eorum,  cum  sola  spe    ihos    in    propriam 


DE    ANGELORUM    PECCATIS    ET    PCENIS.  375 

sententiam,  et  spiritualem  perduellioiiem  trahendi.  —  Ad  qaartam 
denique  rationemf  dico  omnes  Ang-elos  simul  cum  Lucifero  peccasse; 
quiancmpe  modicafuit  mora  intcr  peccatuiii  Luciferi,  ot  alioruiii  Ange- 
lorum  :  de  repentc  enim,  et  quasi  non  perceptibili  tempore  simul  ac  vo- 
luntatem  primi  Angeli  perceperunt,  ei  statim  consenserunt,  et  adhai- 
serunt ;  si  enim  prius  aliqua  diuturna  temporis  prioritate  peccasset  Lu- 
cifer,  quam  reliqui  Angeli,  cum  ex  illo  peccato  suborta  luisset  deformi- 
tas  per  expoliationem^  etcarentiam  omniuiii  supernaturalium  doiiorum, 
quibus  ipse  Lucifer  in  primo  suai  criationis  exordio  fuerat  illustratus, 
cumque  divina  justitia  in  ipsum  animadvertisset ;  illud  advertentes 
caiteri  Angeli,  haud  dubium  est,  quod  ipsi  non  cons['nsissent,  nec  a 
partibus  ipsius  stetissent.  —  Ex  hls  infert  Alensis  quccst.  98.  n.  6.  longe 
gravius  fuisse  peccatum  Luciferi  quam  aliorum,  ex  duplici  capite;  pri- 
mo,  quia  libido  appetitus  ejus  mnjor  extitit.  Secundo,  quia  ante  se  non 
habuit  aliquod  exemplar,  cum  ad  nullius  peccantis  imitationem  pec- 
caverit,  sed  fuit  ipse  totius  peccati  inventor,  et  principiuui. 

^  "  Petes  primo.  —  Qnot,  soliicitante    Lucifero,  ceciderint   Angeli? 

Respondet  Guillelmus  Parisiensis  episcopus,  lihro  De  Universo, 
jjarte  3.  cap.  8.  sententiam  Theologorum  suoe  a'tatis  esse  quod  tertia 
pars  ceciderit.  «  Tertiam  Angelorum  partem  corruisse  Theologi  chri- 
«  stianorum,  inquit,  ponunt  decimum  ordinem  cecidisse,  sic  intelli- 
«  gentes  non  secundum  planum  litten?,  quia  decimus  ordo  numquam 
«  fuit,  sed  secundum  sequalitatem,  quod  est  dicere,  quia  tot  cecide- 
«  runt  quot  unus  ordo  continet.  Cecideruut,  inquam,  secundum  eos, 
«  ita  quod  ex  unoquoque  ordinum  aliqui,  ex  quibus  omnibus  simul 
«  aggregatis,  summa  unius  complectitur,  quare  manifesium  est  quod 
«  non  ea  intentione  ordinis  possunt  esse  duodecim  ordines  malignorum 
«  spirituum,  cum  secundum  hanc  positionem  sapientum  christianorum 
«  non  nisi  decima  pars  cielestium  spirituum  ceciderit,  et  a  bonitate 
«  naturali  depravat.x  in  malignitatem  degeneravit.  >  Hcec  ille.  Quse 
verba  ponderans  Antonius  Rusca  lih.  5,  De  inferno  et  statu  damnato- 
rum,  inde  haec  infert:«Cum  ergo,  ait,  juxta  hujusce  auctoris  mentem 
«  tot  legiones  sunt  in  unoquoque  ordine  substantiarum  abstractaruiii, 
«  quot  sunt  in  una  legione  Angeli,  legionis  autem  numerus  sit  sex 
«  millium,  sexcentorum  sexaginta  sex,  apparet  evidenter  si  dicamus 
«  ad  numeri  integri  ordinis  Angelorum,  ascendere  multitudinem  dse- 
«  monum  peccantium,  cecidisse  sex  mille  et  sexcentas  sexaginta  sex 
«  legiones  malorum  angelorum,  quie  constituunt  numerum  44435556  ». 
—  Verum  ut  ista  gratis  et  absque  ullo  fundamento  proferuntur,  sic 
verosimilius  censent  aliqui  tertiam  dumtaxat  Angelorum  partem  a 
gratia  sanctificante  seu  innocentia  et  statu  felicitatis  excidiss?,  hac  nixi 
conjectura,  quod  Apocalj^psis  xii.  3  draco  inagnus,  idest  diabolus^ 
eauda  sua  traxerit  tertiam  partem  stellaruni  cceli,  et  miserlt  eas  in 
terram.  Verum  tametsi  concedatur  per  draconem  illum  magnum  intel- 
ligendum  esse  diabolum,  non  tamen  ideo  consequeretur  ibi  sermonem 
esse  de  primo  ejus  sociorumque  peccato.  Probabile  enim  est  eis  verbis 
significari  perniciosam  daemonum  potentiam,  quia  notabilem  Ecclesise 
doctorum  et  antistitum  numerum  quos  Deus  in  Ecclesia  sua  consti- 
tuit  ad  aliorum  institutionem  et  illustrationem,  a  veritatis  profcssiono: 


37  6  DE   ANGELORUiM    PECCATIS   ET    PCENIS. 

et  sincera  pietate  dejieiens,  in  erroris  et  uequitioe  partes  pertraxit, 
Neque  enim  vorba  ista,  si  juxta  sensum  litteralem  accipiantur,  intel- 
ligi  possunt  de  ipsis  Angelis  lapsis  ;  alioqui  non  infernus,  sed  teria 
diabolorum  habitaculum  et  rec^^ssus  erit  habenda;  dicitur  («nim  express(3 
di*aeonem  tertiam  stellarum  cseli  partem  non  in  infernum,  sed  in  ter- 
ram  projecisse.  —  Itaque  certum  quidem  est  plurimos  Angelos  esse 
prnevaricatos,  siquidem  princeps  eorum  diemonum  qui  miserum  illuiii 
hominem  vocabant,  cujus  mentio  est  Marc.  5.  v.  9;  Luc.  8.  v.  30., 
interrogatus  a  Christo  quod  ipsi  nomen  esset,  respondit :  legio  milii 
uomen  ent,  (/uia  multi  suitius.  Quot  vero  praecise  sint,  nullus  certo 
statuere  potest,  cum  id  nec  ex  Scriptura  sacra,  nec  ex  traditione  con- 
stituatur.  Probabile  tamen  cst  plures  stetisse  in  veritate  seu  fideli 
obsequio  Ang\'los,  quam  qui  desciverint,  nam,  inquit  S.  Thomas  1. 
part.  qusest.  63.  art.  3,  peccatum  est  contra  naturalem  inclinationeni; 
ea  vero  qua"  coiitra  naturam  fiunt  in  paucioribus  accidunt ;  natura 
enim  consequitur  suum  eliectum,  vel  semper  vel  in  pluribus. 

Petes  secuxdo:     Utrum    dcejnoues    eumdem   servent    invicem   or- 
clinem  quem  ante  Huum  lapsum  ohtinehant? 

Respoxdeo  dnemones  iuter  se  nullum  ordinem  proprie  servare, 
nam  teste  S.  Jobo,  in  inferno  nullus  est  ordo,  sed  sempiternus  horror 
inliahitat.  Nihilominlis  cum  angelorum  istorum  prdevaricatio  nullum 
eis  in  naturalibus  praejudicium  intulerit,  etiam  naturalem  quamdam, 
ut  antea,  servant  invicem  pneeminentiam  ;  adeo  ut  qui  fuerant  pra;- 
stantioris  natur;e  conditi,  in  alios  etiam  superioritatem  qua-.ndam  obti- 
neant,  servant  ordinibus  sanctorum  spirituum  veluti  correspondentem, 
tametsi  eis  e  diametro  opponantur.  Unde  inquit  Guillelmus  Parisiensis 
loco  supra  laudato,  contrariis  nominandi  sunt  nominibus,  nimirum 
a,ntiseraphim,  anticherubim  etc.  «  Antis.^raphim  dicuntur  qui  majori 
«  Creatoris  odio  exardescunt;  antieherubira  qui  majori  coeteris  praeeel- 
«  lunt  astutia;  antithroni  qui  pervertendis  judiciorum  semitis,  et  cor- 
«  ruptioni  judicum  seu  tribuuHlium  summo  oper.'  intendunt,  et  taliter 
«  malignandi  pestilentissimum  officium  vel  sibi  ipsis  assumpsenint, 
«  vel  a  principe  malitise  susceperunt;  et  antidominationes,  antiprinci- 
«  patus,  antipotestates,  e  contrario  sanctorum  ordinum  officio  acci- 
«  pies.  Et  juxta  hos  modos  antivirtutes  eos  qui  monstra  vitiorum  ct 
«  imbecillitates  stupendas  gerunt,  vel  suadent,  sic  antiarchangelos  qui 
«  majora  m-.la,  quie  proprie  scek^ra  dicuntur,  suggerunt  hominibus. 
«  Haec  est  igitur  ordinatio  Ecclesise  malignantium  et  sj^nagogte  Satanye 
«juxta  sermones  propheticos  tam  hebraicje  quain  christianai  legis. 
«  Ha3c  est  ridiculosissima  simia,  et  horriflca  deformitate  ignominio- 
«  sissima,  de  cujus  similitudine  ad  gloriosam  Dei  Ecclesiam  principes 
«  malignorum  spirituum  gloriautur,  ac  si  ista  similitudo  esset  veri 
«  nominis  similitudo,  et  non  potius  dissimilitudo  distanti;B  et  discre- 
«  pantiae  manifestas,  qua  si  pr^necise  tali  catervse  damnatorum  et  teternis 
«  suppliciis  adjudicatorum  aliquid  esset  laudis  et  gloriai,  cum  revera 
«  non  aliter  aliquid  laudis  habeat,  aut  glorise,  nisi  cum  prseest  eis 
«  aliquis  ad  eos  torquendos,  hoc  autem  ibi  non  est,  cum  ipse  princeps 
«  eorum  non  solum  in  eadem  damnatione  sit,  sed  tanto  etiam  in  ma- 
«jori  quanto  constat  plus  esse  seelaratum  omnibus  aliis.  »  iZ<x'a  Guil- 


DE   ANGELORUM    PECCATIS    ET    PffiNIS.  377 

lehnus.  —  Nihilomiims  addit  cap.  15.  djumoncs  justo  Dei  judicio  su- 
bjectos  esse  alicui  inter  eos  principi,  tamquam  saevissimo  tyranno  in 
vindictain  sui«  erga  Crc.atorem  perduel]ionis,cujus  suavissimum  jugum 
excusscrunt.  Nulla  enim,  hiquit,  poena  justior  est  taui  iniquae  excel- 
lentiae,  quam  vilissima  conculcatio  qua  a  vilissimo  principe  suo  ne- 
quissime  opprimuntur.  Obtemperant  autem  suo  principi  non  ex  humi- 
litate  aut  obedientia,  quic  nulla  est  inter  eos,  sed  ex  odio  et  iracundia 
in  Creatorem  et  homines;  quibus  fit  ut  se  invieem  coadjuvent  ad 
homines  tentandos  et  iinpugnandos,  quemadmodum  contingit  nonnum- 
quam  inter  homines  qui  licet  invicem  odio  inardescant,  consentiunt 
tamen  in  alterius  perditionem.  —  Tanta  vero  inimicitia  dsemones  in- 
vicem  dissentiunt,  tantoque  odio  desseviunt,  ut  ne  minimum  etiam 
amoris  naturalis  igniculum  sentiant,  «  quemadmodum  enim,  ait  Guil- 
«  lelmus,  videtur  in  hominibus,  iram  et  odium,  superbiam,  invidiara 
«  et  alias  hujusmodi  pestilentissimas  passiones,  naturalem  dilectionem 
«  adeo  impedire,  et  quasi  suffocare  n-aturalem  dilectionem,  ut  vix  ex 
«  ea  niodicus  igniculus  aut  scintilla  tenuissima  boni  desiderii,  ex  illa 
«  immittat  actum,  sic  non  est  tibi  mirandum,  si  vehementia  maligni- 
«  tatis  hujusmodi  spirituum  non  permittit  eos  bonum  velle,  vel  desi- 
«  derare  in  alterutrum,  sed  uec  etiam  cogitare,  prsesertim  cum  adeo 
«  illos  occupet  possideatque  malignitas,  ut  pene  nihil,  si  tamen  eis 
«  aliquid  bonse  affcctionis  reliquerit.  Et  hoc  ipsum  tibi  manifestum 
«  est  in  hominibus  quos  ira  vehemeuter  exagitat,  qui  dum  in  eos, 
<<  quibus  irati  sunt,  sseviunt,  nec  de  se  ipsis,  nec  de  illis,  quod  homi- 
«  nes  sint,  prajvalent  cogitare,  nec  de  Creatoris  justitia,  vel  judiciis. 
«  Verissime  tamen  de  his  sermone  prophetico  dicium  est,  quia  non  est 
«  timor  Dei  ante  oeulos  eorum.  similiter  neque  amor.  Nec  mirum  si 
«  omnes  bonas  afifectiones  et  sopitae,  vel  etiam  in  eis  exstinctfe  sunt, 
«  quia  tanta  perversitate  a  naturali  bonitate  sua  alienati  sunt,  ut 
«  ipsum  fontem  bonitatis,  Creatorem  scilicet  benedictum,  et  odire  po- 
«  tuerint,  et  adhuc  possint,  quemadmodum  sermone  prophetico  dictum 
«  est:  superbia  eorum  qui  te  oderunt  ascendit  semper.  Quod  si  quis 
«  qua^rat,  utrum  pietate  vel  compassione  aliqua  moveantur  inter  alle- 
«  rutrum,  cum  alteri  aIioru)n  miserias,  tormentaque  cognoscant,  et 
«  quibus  in  prsesenti  torquentur,  et  quibus  in  futuro  judicio  cruciandi 
«  sunt,  non  aliud  videtur  mihi  respondendum  in  hoc,  nisi  quod  unus 
«  eorum  in  quadam  apparitione  respondisse  dicitur  de  seipso,  videli- 
«  cet,  quia  pietatem  numquam  habuit.  Tu  jam  nosti  multiplici  expe- 
«  rientia,  quod  passiones,  quas  nominavi  tibi,  vel  sopiunt,  vel  extin- 
«  guunt  funditus  bonas  affectiones  in  eis  quos  arripuerunt,  sicut 
«  manilcstum  est  tibi  de  invidia  :  videlicet,  quod  amorem  invidentis 
«  in  eum  cui  invidet  nullum  esse  patitur,  nisi  quis  dicat  amorem 
«  ipsum  potentiam  amandi  naturalem,  quai  etsi  radicaliter  in  illis 
«  remanet,  adeo  Iiesa,  adeoque  impedita  est  ut  fructus  debitus  ex  ca 
«  nasci  vel  exire  non  possit.  Habet  insuper  hujusmodi  potentia  for- 
«  tissima  impedimenta  cruciatum  quos  patiuntur  ». 


378  DE    ANGELORUM   PECCATIS   ET    PCENIS. 

QU.ESTIO  SECUNDA. 

QUODNAM  ET  QUALE  FUERIT  PRIMARIUM  ET  CAPITALE 

DIABOLI  PECCATUM. 

NoTAXDU]\[  1.  Quod  etsi  nihil  de  priori  dsemonum  peccato  Scri- 
ptura  sacra  distincte  pronunciet,  ex  ea  tamen  Theologiae  Principes 
sumpserunt  ansam  varias  hac  de  re  statuendi  sententias.  PJura  nam- 
que  "  ^  cogitari  posse  peccata  qupe  perduelles  Angeli  a  suae  rebellionis 
iiiitio  committere  potuerunt :  puta  peccatum  praisumptionis  de  propriis 
viribus  ac  prsecellentiis  ;  invidiaj  erga  homines  ;  odii  in  Deum :  sirni- 
liter  inordinati  cujusdam  desiderii  beatitudinis.  in  quantum  praecise 
cst  bonum  quoddam  delectabile  :  et  tandem  complacentiae  nimiae  in 
propriis  pertectionibus,  quam  peccatum  luxuria}  Subtilis  Doctor  ap- 
pellat ;  Sicut,  inquit  Ipse,  peccatum  quo  inordinate  delectatur  aliquis 
in  speculatioiie  conclusiojiis  Geometricce.  ad  luxuriani  reducitur.  Quod- 
nam  autem  horum  omnium  primarium  ac  capitale  fuerit,  imicem  dis- 
sentiunt  Auctores  ;  maxime  •vero  duas  in  partes  scinduntur,  quorum 
Aliqui  volunt  cum  nostro  Alensi  '2.  parte  q.  98.  memhr.  2.  S.  Bona- 
ventura  in  2.  dist.  5.  art.  1.  q.  1.  et  S.  Thomas  1.  p.  q.  63.  art.  1.  pri- 
inum  Angelorum  peccatum  non  esse  aliud,  quam  superbiam  proprie 
dictam.  Contendunt  vero  Alii  cum  Subtili  Doctore,  primum  peccatum 
Angeli  fuisse  inordinatum  sui  ipsius  amorera,  et  quamdam  superbiam 
luxuriam  improprie  dictam,  seu  potius  spiritualem.  qua  Angeli  in  suis 
dotibus  nimium  complac  'ntes,  inordinate  concupiverunt  bonmn  spirl- 
luale  delectabile,  nempe  suam  beatitudinem  naturalem.  Sicut  enim 
cupiditas  inordinata  boni  delectabilis  corporalis  constituit  speciem 
luxurise  ;  ita  appetitus  inordinatus  boni  spiritualis  summe  delectabilis 
speciem  luxuri?e  spiritualis  efiHcit.  Qunc  autem  earum  sententiarum  sit 
verior,  hic  est  resolvendum. 

NoTANDUM  2.  Sanctos  Patres  varie  de  primo  diaboli  peccato  sen- 
siss.^:  quadruplex  enim  diversa  distingui  potest  oorum  hac  de  r.'  sen- 
tentia.  Primo  namque  illi  omnes  qui  Angclos  corpore  praeditos  puia- 
runt,  tale  peccatum  eorum  fuisse  censent,  ut  cum  orbi  huie  admini- 
strando  praepositi  essent  a  Deo,  mulierum  capti  specie,  stupri  cum  eis 
consuetudinem  habuerunt,  ac  propter  impuritatem,  et  fiagitium,  Ciielo 
ac  Dei  consortio  sunt  ejecti;  ita  enim  interpretandum  putaverunt  illud 
Genesis  6.  Videntes  Filii  Dei,  vel  ut  ferunt  alii  codices,  Angeli  Dei, 
filias  hominum  quod  essent  j^ulchrce,  acceperunt  sibi  uxores  ex  omnibus 
quas  elegerant.  Ita  in  primis  censuit  Justinus  in  Apologetico  a  nobis 
laudatus  initio  pr?esentis  Articuli.  Subscripsit  Clemens  Alexandrinus 
in  quinto  Stromatum,  ubi  ait  Angelos  mulierum  specie  captos  eis  ar- 
cana  quaedam  ac  recondita  patefecisse ;  Angeli,  inquit,  illi  quibus  .m- 
perna  sors  obtigerat,  delapsi  ad  voluptates,  enunciarunt  arcana  mulie- 
ribus,  et  qucecumque  ad  eorum  venerunt  cognitionem,  etc.  Idem  docuit 
Tertull.  lib.  De  idololatria  cap.  9.  affirmans  diemones  Dei  desertores, 
amatores  foeminarum,  homines  vanam  astrologise  curiositatem  docuisse. 
Et  lib.  de  habitu  muliebri,  asserit  daemones  fuisse  Doctores,  et  inv -n- 
tores  eorum  omnium  quoi  mulieres  ad  sui  ornatum  superbe  assumunt: 
Proprie,  inquit,  et  quasi  peculiaHter  instrumentum  istud  muliebris 
glorioi    contulerunt ;    luniina    Inpillorum    quibus  monilia  variantur,  et 


DE    ANCELORUM    PECCATIS   ET    P(ENIS.  379 

circulos  ex  auro  quibiis  brachia  arctantiir :  et  medicamenta  ex  fuco, 
quibus  lance  coronantur :  et  illum  ipsum  nigrum  pulverem  quo  ocu- 
lorum  exordia  producuntur.  Hinc  lib.  De  Virginibus  velandis,  monet 
velancla  niulierum  capita,  ut  docet  Apostolus  1.  ad  Corinth.  11.  pro- 
pter  Angelos ;  Quos,  ait,  leginius  a  Deo  e  Coelo  excidisse  ob  concupi- 
scentiam  fceminarum...  Debet  ergo  ad/umbrari  facies  tam  jjcriculosa, 
quce  usque  ad  Ccelum  scandalum  jaculata  est.  Quod  autem  mirum  est, 
eamdem  in  sententiam  ivit  sanctus  Ambrosius  qui  in  lib.  7,  De  Virgi- 
nibus  ait;  Quam  prceclarum,  inquit,  Angelos  propter  intemperantiam 
suam  in  sceculum  decidisse  de  Ccelo,  Virginem  vero  propter  castimo- 
niam  in  Ccelum  transiisse  de  scbcuIo!  —  Xon  desunt  qui  putent  An- 
gelos  invidia  primum  lapsos  fuisse;  quod  utique  trifariam  explicant, 
nam  Aliqui  volant  eum  homini  invidisse,  eo  quod  ad  imaginem  Dei 
lactus  et  expressus  esset.  Ita  Gregorius  Nysen.  in  Catechesi  cap.  6.. 
Hoc  autem,  inquit,  homo  animal  erat  in  c[uo  divina  intelligibilis  na- 
turoe  pulchritudo  inexplicabili  quadam  virtute  temperata  ercd ,  quod 
indigne  tulit  dyemon,  nec  tolerabile  ratus  est  ille  qui  terrenai-um  rerum 
curationem  sortiius  fuercd,  quod  ex  subjecta  sibi  natura  substantia 
qucedam  esset  condita ,  quce  ad  excellentis  illius  digniiatis  similitudi- 
nem  expressa  foret.  Idem  habet  Cyprianus  lib.  De  zelo,  et  livore,  nec- 
non  et  August.  lib.  De  Genesi  ad  litteram,  cap.  14.  Lactantius  vero- 
putavit  dcemonem  invidisse  Filio  Dei,  quem  Pater  produxerat  similem 
sui  Spiritum,  qui  esset  virtutibus  Dei  Patris  proeditus.  Bernardus  de- 
nique  Sermone  17.  in  Cantica,  putat  eum  invidisse  incarnationi  Verbi, 
ac  homini  Deo,  uti  jam  ex  ipso  semel,  et  iterum  declaravimus.  — 
Sunt  etiam  plurimi  qui  putant  primum  ac  capitale  daemonis  peccatum 
fuisse  superbiam;  quos  utique  referemus  ac  refellemus  in  objectio- 
nibus;  Coeteri  vero  edocent  illud  peccatum  non  aliud  fuisse,  quam 
nimium  sui  ipsius  amorem,  et  inordinatam  in  propriis  dotibus  com- 
placentiam.  His  itaque  constat  hac  de  re  non  esse  concordem  SS.  Pa- 
trum  sententiam ;  adeoque  nobis  fas  esse  alterutram  partem  am- 
plecti. 

NoTANDUM  3.  Cum  Doctore  Subtili  in  2.  dist.  6.  quoest.  2.  omnes- 
actus  voluntatis  adsequate  dividi  in  nolitionem  et  volitionem;  ita  ut 
nullus  sit  actus,  nec  bonus,  nec  malus  voluntatis,  nisi  actus  quo  pro- 
sequitur  conveniens  seu  bonum,  qui  actus  vocatur  volitio,  vel  velle: 
seu  actus  quo  fugit  disconveniens,  seu  malum,  qui  actus  vocatur  no- 
litio,  seu  nolle.  Advertit  pmeterea  Doctor  inter  utrumque  actum  hunc 
esse  ordinem,  ut  prius  non  possit  haberi  nolitio  quam  volitio,  A  nullo 
enim,  inquit,  refugio,  nisi  quia  non  potest  stare  cum  aliquo  quod  ac- 
cepto  tamqaam  conveniens ;  quae  verba  non  ita  usurpanda  smit,  quasi 
uon  possit  haberi,  absolute  ulla  nolitio,  sine  priori  actu  volitionis^ 
non  eniin  apparet,  cur  non  possit  aliquis  noUe  molestiam  aut  eru- 
ciatum  sibi  propositum  absque  uUa  prorsus  formali  volitione  delecta- 
tionis,  aut  boni  convenientis  oppositi ;  sed  tantum  vult  Doctor,  quod 
uon  possit  aliquis  noUe  disconveniens  sub  ratione  formali  disconve- 
nientis,  et  quatenus  est  oppositum  bono  convenienti,  impeditque  iliius 
consecutionem,  nisi  quia  prius  vult  bonum  illud  convenieus.  —  Monet 
insuper  actum  volitionis  distingui  in  amorem  amicitise,  quo  aliquem 
amamus  propter  se;  et  concupiscentiae,  quo  aliquid  alicui  volumus,  seu 


380  DE    ANGELORUM    PECCATIS   ET   PCESIS. 

ut  ipse  loquitur;  Duplex  esf  velle,  quod  potest  nominari  amiciticB,  H 
concupiscentim:  et  dicatur  velle  amicitirE  esse  isfius  ohjecfi  cui  volo 
honum:  et  velle  concujnscentice  istiiis  ohjecti,  quod  volo  alicui  amafo. 
Quod  utique  non  sic  accipieudum  est,  quasi  amor  amicitire  esset  pr?e- 
cise  volitio,  qua  quis  personam  diligit  non  volendo  illi  honum,  alter 
vero  nempe  concupiscentise,  sit  volitio  qua  solum  vult  bonum  per- 
sonaj  amat-:e-,  et.aiim  amor  amicitise  est  etiam  actus  quo  volo  bonum 
personae  quam  diligo;  ipsam  namque  vere  non  diligerem,  si  ipsi  bo- 
num  non  optareiu ;  sed  per  amorem  amicitiae,  eum  intelligit  Doctor, 
quo  quis  vult  bonum  alicui  propter  solum  ipsius  amorem,  dilectio- 
nem,  absque  eo,  quod  ad  id  moveatur  amore  alterius;  amor  vero  con- 
cupiseenti*  sit  volitio  qud  quis  vult  bonum  alicui  propter  amorem 
quem  habet  erffa  alterum  :  sic  v.  g.  dum  quis  amax  proxnnum  pro- 
pterea  quod  Deum  dilioit,  qui  amorem  proximi  imperat,  et  ipsi  bene- 
faciendum  esse  prcTcipit.  illa  volitio  qua  vult  bonum  proximo,  dici 
poterit  amor  concupiscentiie :  siquidem  non  vult  ipsi  bonum  pniecise 
quia  ipsum  diligit,  sed  tantum  propter  amorem  quem  habet  ergaDeum, 
<iui  imperat  bonum  esse  proximo  procurandum. 

Ohservat  deiiique  Doctor  ibidem,  istorum  duonim  amorera  concii- 
piseenti*  pr^supponere  amorem  amicitiae :  Cum  enim,  inquit,  arhatum 
jiit  respectu  concupiti  quasi  finis  cui  volo  honum  (nam  propter  amatum 
concupisco  sihi  honUm  quod  sibi  voloj;  et  cum  finis  volunfatis  Jiabeat 
primam  rationem  ohjecti  voliti ;  patet,  quod  velle  amiciti(B  pracedit  velle 

concupiscentice. 

His  ita  proinotatis,  tria  supersunt  hac  in  Qusestione  determmanda : 
Primum,  an  primarium  ac  capitale  Angeli  peccatum  fuerit  mordi- 
natus  amor  amicitiae  sui:  Secundum,  quid  per  amorem  mordmatum 
concupiscentise  desideraverit :  Tertium,  an  ille  uterque  amor  amicitiae, 
et  concupiscenti»  fuerit  superbia  proprie  dicta,  vel  potms  luxuria 
spiritualis. 

Conclusio  prima.  —  Primi-m  Angeli  peccatum  fuit  inor- 
DiNATUS  AMOR  AMICITI.E  sui  ipsius.  Jta  Subtilis  Doctor  loco  supra 
laudato,  num.  4.  ubi  ait,  quod  simpliciter  actus  prinus  mordmatus 
voluntatis  Augeli  fuit  prhnum  velle  amiciti»  voluntatis  ejus,  qui  vo- 
luit  bonum:  «  hoc  autem  objectum  non  fuit  Deus,  quia  nou  potuit 
«  Deum  inoi-dinate  ex  intentione  amare  amore  amicitise:  iiam  Deus 
«  est  tale  amabile,  quod  ex  sola  ratione  sui,  ut  objectum  est,  dat 
«  completam  rationem  bonitatis  actui  perfeete  intenso :  nec  est  veri- 
«  simile,  quod  aliquid  aliud  a  se  nimis  intense  dilexerit  actu  ami- 
«  citise:  tum  quia  inclinatio  naturalis  magis  inclmavit  ad  se,  quam 
«  ad  aliquid  aliud  creatum  sic  amandum:  tum  quia  non  videtur  quod 
«  aliquid  aliud  creatum  a  se  sic  intellexerit  sieut  se:  ergo  primus 
«  actus  inordinatus  fuit  actus  amicitiae  respectii  sui  ipsms.  »  H(ec  Do- 
ctor,  quibus  aperte  indicat  primum  peccatum  Angeli  fuisse  mordmatum 
amnrem  amicitiie  sui  ipsius;  quod  utiqne  sic 

Probat:  Primum  Angeli  peccatum  fuit  amor  mordmatus  sui :  sea 
non  fuit  amor  concupiscentise,  quatenus  ille  ab  amore  amicitiae  distin- 
P-uitur:  ergo  revera  fuit  Amor  inordinatus  amicitic^.  Minor  constat ;  amor 
enim    quo   Angelu^  amavit  seipsum,  is  non  erat  quo  se  diligebat  ob 


DE   ANGELORUM    PECCATIS   ET    PQ^NIS.  381 

amorem  alterius,  siquidem  non  est  verisiinile,  quod  ullain  aliam  crea- 
turam  aut  prius,  aut  magis  amaverit,  quam  se.  Nec  etiam  se  amavit 
propter  Deum;  amor  enim  ille  non  iuisset  inordinatus;  sed  ille  amor 
quo  seipsum  amavit,  et  non  propter  amorem  alterius,  est  revera  amor 
amicitiu' :  et  consequenter  ille  amor  quo  inordinate  se  Angelus  amavit 
non  erat  amor  concupiscentise ,  quatenus  ille  ab  amore  amicitiae  di- 
stinguitur.  Minorem  vero  probat  Doctor:  Primo  quidem  auctoritate 
S.  Augustini  lib.  12.  JDe  Civit.  c.  6.  ubi  cnm  dixisset  causam  beatitu- 
dinis  sanctorum  Angelorum  esse,  qiiia  ei  adhcjereiit,  qui  summe  est: 
subdit:  Cum  vero  causa  miserice  malorum  Auijelorwm  quaeritur,  ea 
merito  occicrrit ,  quod  ab  illo,  qui  summe  est,  aversi,  ad  seipsos  con- 
versi  sunt.  H{£c  autem  adha^sio,  vel  conversio  per  amorem  primario 
fit:  adeoque  censet  S.  Augustinus  primum  Angeli  peccatum  fuisse 
inordinatum  sui  amorem.  Idipsum  repetit,  et  evidentius  explicat  lib.  14. 
cap.  ult.  ubi  asserit  quod  duo  amores  fecerunt  duas  civitates:  Civi- 
tatem  Dei  amor  Dei  usque  ad  contemptum  sui.  Civitatem  diaboli  amor 
sui  usque  ad  contemptum  Dei.  Prima  igitur  radix  Civitatis  diaboli, 
inquit  Doetor,  fuit  inordinatus  amor  amicitiae  sui,  qu?e  radix  germi- 
navit  usque  ad  contemptum  Dei,  in  quo  est  consummata  ista  malitia. 
Idipsum  insuper  docet  lib.  11.  De  (Jenesi  ad  litteram  cap.  15.  ubi  ait: 
Angelum-  ijeccasse  amando,  non  pecuniam^  sed  j^^^opriam  potestatem, 
et  proinde  perversus  sui  cnnor  privat  sancta  societate  turgidum  spi- 
ritum.  —  Eamdem  majorem  ratione  confirmat  Doctor:  primum  pec- 
catum  Angeli  aut  fuit  volitio,  aut  nolitio:  si  volitio,  maxime  vel  qua 
iaordinato  modo  complacebat  in  se,  vel  qua  volebat  aliquod  bonum 
sibi  indebitum :  si  primum,  aperte  constat,  quod  illa  volitio  erat  amor 
sui  inordinatus.  Si  secundum  vel  illa  volitio  pra^supponebat  aliam, 
qua  inordinate  complacebat  in  se,  nullus  namque  vult  alteri  bouum, 
nisi  prius  ipsum  diligat,  et  sic  illa  prinia  volitio  compiacenti-x3  in  se 
necessario  fuit  primum  peccatum:  vel  non  prsesupponebat,  et  sic  ip- 
samet  volitio  erat  amor  inordinatus  sui:  siquidem  volitio  qua  quis 
vult  sibi  bonum,  et  non  propter  amorem  alterius  persomc ,  vel  est 
amor  proprius,  vel  prgesupponit  amorem  proprium.  Si  dicatur,  quod 
fuerit  nolitio,  quod  tamen  nullus  hactenus  affirmavit,  siquidem  do- 
c^mt  omnes,  primum  Angeli  peccatum  fuisse  comrnissionis,  et  non 
solius  omissionis:  nihilominus  etiainsi  fuisset  aL|qua  nolitio,  illa  ne- 
cessario  pra^supponere  debuisset  volitionem,  vel  non  debuisset  pra3- 
supponere:  si  prsesupposuit,  illa  priesupposita  volitio  fuisset  amor 
proprius  inordinaius ;  si  non  praesupposuit,  illa  nolitio  fait  amor  pro- 
prius  vel  formaliter,  vel  sequivalenter :  quia  quando  quis  non  vult 
sibi  malum,  idque  non  ob  amorem  alterius  personae,  sin.)  dubio  cen- 
sendus  est  illud  malum  sibi  nolle  ob  amorem  sui  ipsius.  —  *  "  Itaque 
d  emones  ex  proprise  suae  excellentise  contemplatione  elati  et  inflati, 
inordinato  sui  amore  turgere  coepit  eorum  voluntas,  et  perversa  celsi- 
tudinis  affectatione  deserere  coep?runt  et  aversari  Deum,  cui  subjici 
eb  inha^rere  debuerant,  imo  et  adversus  eum  reluctari  ac  supremam 
illius  semulari  divinitatem  et  majestatem.  Si  enim  est  tanta  vis  adu- 
lationis,  ut  etia-n  manifestissime  falsa  et  incredibilia  persuadeat  qui 
se  illi  fallendum  prsebet;  cujus  virtutis  esse  putanda  est  qu»  ex  ipso 
eorde  seu  intellectu  unicuique  confingit   inopinabilia  falsa  persuasio, 


o82  DE    ANGELORUM    PECCATIS   ET    PCENIS. 

cum  idem  sibi  est  orator  et  judex,  et  decipieus  et  deceptus?  Ex 
hoc  autem  iiiordinato  amore  prodiit  superbia:  haec  vero  iuvidiam  in 
ipsis  parturivit.  Nam,  ut  recte  adnotat  S.  Augustinus  lib.  2.  De  Gen. 
ud  litt.,  invklia  sequitur  suj^erbiam ,  noii  prcecedif.  Xon  enim  causa 
superhiendi  est  invidia,  sed  causa  invidendi  superbia.  Cum  igitur  su- 
perbia  sit  amor  excellentice  proprice :  invidia  vero  odium  felicitatis  aliencB, 
quid  inde  nascatur ,  safis  in  promptu  est.  Amando  enim  quisque 
^xcellentiam  suam,  vel  paribus  invidet,  quod  ei  cocequantur :  vel  infe- 
rioribus,  ne  ei  cocequenfur :  vel  superioribus,  quod  eis  non  cocequetur. 
Superbiendo  igitur  invidus,  non  invidendo  quisque  superbiis  est.  Cujus 
progressum  idem  egregie  describit  commentario  in  Ps.  121 :  Qui  voluit 
habere  ex  se  idipsum,  ut  quasi  sibi  esset  idipsum,  lapsus  est.  Cecidit 
Angelus  et  factm  est  diabolus.  Propinavit  homini  superbiam:  dejecit 
secum  invidentia  eurn  qui  stabat.  Isfi  sibi  voluerunf  id  ipsum  esse; 
sibi  principari,  sibi  dominari  voluerunt.  Ab  illo  ergo  qui  summe  esi 
■aversi,  ad  se  conversi  sunt  et  sibi  voluerunt  fieri  principium.  Itaqne 
ex  inopinata,  ex  inordinata  in  propriis  dotibus  et  pnierogativis  com- 
phicentia  deviare  coBpit  voluntas,  et  in  superbiam  eifervescere ;  unde 
divinam  sequalitatem  ambiens  illius  in  homines  dominatum  semulatns 
est,  quem  ut  obtineret  eos  ab  accepta  sanctitate  et  innocentia  detur- 
bare  aggressus  est.  "'  ^ 

DiCEs:  Amor  amicitiae  ille  est,  quo  Angelus  non  concupiscit  ali- 
quod  bonum  a  se  distinctum  :  sed  complaeet  tantuin  in  suis  perfe^tio- 
nibus  intrinsecis :  sed  ille  amor  non  potest  habere  aliquam  malitiam 
sihi  adjunctam  :  ergo  non  potuit  esse  primum  Angeli  peccatum.  Major 
constat:  niinor  prohatur :  amor  ille  non  potest  esse  malus,  eujus  ohje- 
ctum  non  est  malum  ;  nec  uUam  habet  circumstantiam,  qua  deordi- 
netur  aut  inficiatur:  sed  araor  ille,  quo  Angelus  seipsum  diligehat, 
hahehat  objectum  honum.  nempe  Angeli  dotes  tam  naturales,  quam 
supernaturales ;  nec  videtur  liahuisse  ullam  circumstantiam  inficien- 
tem,  aut  deordinantem.  Si  enim  aliqua  posset  assignari,  maxime  major 
aliqua  intensio  ipsius  amoris,  quam  oporteat:  sed  quoties  actus  se- 
cundum  suhstantiam  suam  est  honus,  et  habet  honum  ohjectum,  non 
videtur  quod  possit  esse  mala  ipsius  intensio :  ergo  talis  amor  non 
potuit  esse  malus,  n^^c  eonsequenter  potuit  esse  primum  Angeli  pec- 
catum.  —  Respondeo  1.  negando  majoreni;  nam  amor  amicitiae  se- 
cundum  Doctorem  Suhtilem,  ut  in  tertio  Notabili  declaravimus,  non 
solum  ille  est  quo  quis  vult  sibi  bonum  aliquod  intrinsecum,  sed  etiam 
quo  quis  potest  velle  honum  aliquod  extrinsecum  a  se  distinctum,  non 
propter  amorem  alterius,  sed  propter  amorem  sui.  Unde  quamvis  An- 
gelus  non  posset  peccare  nimium  coraplacendo  in  suis  perfectionibus 
intrinsecis,  et  eas  intensissime  diligendo ;  inde  non  sequeretur,  quod 
ejus  amor  amicitiae  non  posset  esse  inordinatus  ;  siquidem  hoc  amore 
posset  velle  sihi  hona  aliqua  extrinseca,  quae  velle  non  deberet:  hic 
autem  anor  cum  alterum  amorem  non  praesupponeret,  inde  ]ion  se- 
queretur,  quod  ille  non  esset  amor  amicitiae ;  siquidem  juxta  Doctorem 
Subtilem,  amor  amicitiae  in  hoc  ah  amore  concuj)iscentia;  non  distin- 
guitur.  quod  per  illum  Angelus  velit  tantum  bonum  sibi  intrinsecum, 
per  hunc  vero  bonum  extrinsjcum  sibi  cupiat,  iit  non  ita  recte  ipsum 
interpretatus  cst  Suarez  lib.  7.  7ium.  9.  caj).  14.  Siquidem  secundum 


DE   ANGELORUM    PECCATIS    ET    P(ENIS.  383 

sontentiam  Doctoris,  amore  ainicitine  potiiit  etiam  Angelus  bonum  velle 
sibi  aliquod  externum,  et  a  se  distinctum.  —  J/cspjiN/ei  2.  uegando 
minorem;  falsum  enim  est,  quod  amor  perfectionum  intrinsecarum 
non  possit  esse  malus,  et  inordinatus,  ratione  majoris  intensionis  quam 
deberet  habere;  etenim  unusquisque  tenetur  Deum  supra  se,  et  plus- 
quam  omnia  dilig-ere;  et  consequenter  toties  peccare  potest,  quoties 
potest  majorein  erga  se,  quam  erga  Deum  amorem  elict're:  sed  aliquis 
etiam  non  coneupiscendo  sibi  bona  externa  et  distincta,  potest  ma- 
jorem  erga  se  amorem  elicere,  quam  erga  Deum;  adeoque  ille  amor 
sui  ipsius  potest  esse  malus. 

Est  autem  verisimilius,  quod  primum  Angeli  peccatum  fuerit  ip- 
semet  amor  inordinatus  sui  ipsius,  non  quo  bona  qua^dam  extrinseca 
sibi  volebat;  etenim  Doctor  imm.  15.  vid  4ur  supponere,  quod  pecca- 
"\'erit  Angelus  amore  concupiscentise,  desiderando  bona  illaextrinseca; 
subindeque  indicat,  quod  amor  amicitijB,  quo  priinum  peccavit,  fuerit 
^iliquis  anior  inordinatus,  quo  in  seipso  nimium  complacuit:  idque 
rationi  apparec  consentaneum ;  tum  quia  Angelus  non  minus  perfectam 
sui  cognitionem  habuit,  quam  aliarum  rerum ;  adeoque  verisimile  est, 
quod  ipsa  cognitio  suarum  perfectionum  ejus  voluntatem  induxerit 
ad  nimiam  sui  complacentiam :  tum  quia  exinde  facile  concipitur  qua- 
liter  ille  inordinatus  sui  ipsius  amor  eum  ad  ci^etera  committenda  pec- 
cata  stimulaverit :  tum  denique  quia  hoc  ipsum  aperte  videtur  sentire 
S.  Augustinus  a  nobis  supra  laudatus,  afiirmans  Angelum  idcirco  a 
societate  Sauctorum  fuisse  segregatum,  quod  propriam  potestatem 
amando,  perverso  amore  sibi  complacuerit. 

*  "  Ut  autem  objectionum  sylvse  quam  ex  prsemissa  eliciunt  ac 
progerminant  Thomistse  securis  injiciatur,  hunc  syllogismum  con- 
ficio:  qui  in  creatura  suam  beatitudinem,  ea  volendo  finaliter  frui, 
constituit,  graviter  peccat ;  sed  Angelus  ita  seipso  frui  voluit :  visa 
enim  sua  naturali  excellentia  illam  sic  amavit,  ut  ea  frui  omnino 
vellet,  ac  in  ea  finaliter  delectari,  quasi  ipse  sibi  satis  esset  ad  bea- 
titudinem.  Igitur  graviter  peciavit;  hic  enim  aetus  complacentiae  per- 
versus  est  ac  pravus,  et  contrarius  rectae  rationi,  et  offensivus  Dei 
qui  est  omnium  finis  ultimus  et  in  cujus  solius  fruitione  beatitudo- 
<!onsistit.  "  ^ 

Conclusio  secunda.  —  Amore  concupiscexti,i:  peccavit 
AnGELUS,  MAXI.A[E  inordinate  appetendo  beatitudinem  superna- 
TURALEM.  Ita  Doctor  eadem  qu.  2.  num.  5.  Videtiir,  inquit,  dicen- 
dum,  quod  primo  concupierunt  sibi  immoderate  beatifudinem.  Quam- 
quam  autem  aperte  non  explicet  de  qua  beatitudine ,  naturali  an 
supernaturali  loquatur,  verius  tamen  dicenduin  arbitror  ipsum  de  su- 
pernaturali  esse  intelligendum :  tum  quia  illa  est,  qua^  absolute,  sim- 
pliciter  beatitudo  appellari  solet  a  Scholasticis :  tum  quia  ibi  loquitur 
Doctor  de  beatitudine  quam  Angelus  non  habebat :  non  carebat  autem 
beatitudine  naturali,  subindeque  eam  inordinate  appetendo  prajcipue 
non  peccavit,  quamquara  tamen  in  ea  inordinate  appetenda  peecare 
potuisset,  nimirum  illam  appetendo  cum  independentia  a  Deo,  vel  eam 
tanti  faciendo,  ut  ad  beatitudinem  supernaturalem  non  t^mderet,  licet 
novisset  se  ad  eam  procurandam  creatum,  et  ordinatum  fuisse  a  Deo. 


384  DE    ANGELORUM    PECCATIS   ET    PrENIS. 

Probat  autein  Conclusionem  Doctor:  primo  quidem  ratioiip  de- 
dueta  ex  S.  Anselmo  Df,  casn  diaboU  cap.  4.  Primus  actus  concupi- 
scenti?e  inordinatus  Angeli,  vel  processit  ex  affectu  justitiae,  vel  ex 
affectu  commodi,  hoe  est,  processit  a  voluiitate,  vel  secundum  quod 
habet  inclinationem  ad  bouum  honestum ,  quod  juste,  et  ju?:ta  di- 
ctamen  rectae  rationis  appeti  et  comparari  potest :  vel  secundum  quod 
habet  inclinationem  ad  bonum  commodum.  Xnnprimiim:  quod  enim 
juste  et  secundum  rationem  diligitur  ac  concupiscitur,  non  inordi- 
nate  amatur:  Ergo  secundum.  Sed  verisimile  est,  quod  voluntas 
agens,  et  aliquid  appetens  ex  affectu  commodi  contra  justitia?  prae- 
scriptum,  primo  versetur  circa  maximum  bonum  commodum  ex  om- 
nibus,  quoe  ipsi  manife.stantur :  hoc  autem  maximum  commodum 
bonum  est  ipsa  beatitudo  supernaturalis :  ergo  prima  concupiscentia 
inordinata  voluntatis  ang  'licie  circa  bona  commoda  non  habita,  ma- 
xime  versabatur  circa  beatitudinem  supernaturalem.  Major  constat. 
mifior  probatur:  quoties  voluntas  in  app  tendo  bonum  commodum 
nullam  aliam  regulam  sequitur_,  quam  impetum  appetitus  inordinati 
ejusdem  boni  commodi ;  cum  ille  appetitus  sit  naturalis;  agens  autem 
naturale  toto  nisu,  totisque  viribus  in  suum  actum  erumpat ;  conse- 
quens  est,  quod  appetitus  ille  immoderatus  voluntatis  angelicse 
ipsam  ad  volendum,  et  appetendum  bonum  commodum  totis  viribus 
stimulabat;  subindeque  impellebat  illam  ad  maximum  commodum 
inter  ea,  quae  ipsi  proponebantur,  et  manifestabantur ;  tale  autem 
commodum  ,  et  bonum  maximum  ,  erat  beatitudo  supernaturalis: 
ergo,  etc. 

Repoxuxt  ALiQii  TiiOMiST.T^.  hauc  ration -m  nihil  probare;  quia, 
inquiunt,  primus  appetitus  commodi  iii  Angelo  potuit  esse  circa  ali- 
quod  particulare  delectabih^;  non  autem  necessum  est,  quod  versetur 
circa  summe  delectabile,  vel  commodum.  —  Coatra :  voluntas  Angeli 
non  regulabatur,  iiisi  ab  appetitu  commodi  inordinato  et  immode- 
rato:  sed,  ut  sic  totis  viribus,  summoque  affectu  tendebat  ad  id  quod 
sibi  maxime  commodum  videbatur:  appetitus  euim  totis  viribus  im- 
pellit  ad  bonum  commodum,  adeoque  impellit  ad  maximuin  commo- 
,dum;  ageutia  namque  naturalia,  qualis  erat  ille  appetitus  commodi, 
toto  impetu  erumpunt  in  actus,  nisi  prsepediantur ;  ibi  autem  nihil 
erat  impediens :  si  quid  enim  illum  impetum  reprimere  potuisset, 
maxime  affectus  justitise,  et  dictamen  rectre  rationis ;  neutrum  autem 
ibi  aderat,  adeoque  nihil  erat,  quo  refrccnaretur  illeimpetus;  et  con- 
sequenter  toto  nisu  ferebatur  in  commodum  sibi  propositum ,  su- 
binde  appetebat  maximum  commodum,  qualis  est  beatitudo  superna- 
turalis, 

Probat  secundo:  Prima  inordinata  Angeli  concupiscentia  fuit  ali- 
quis  actus  volilionis :  ergo  versabatur  circa  bonum  honestura,  utile, 
aut  delectabile.  Non  circa  honestum,  alias  esset  honesta  ac  ordinata : 
non  etiam  circa  utile,  quia  concupiscentia,  et  amor  boni  utilis,  pr?e- 
supponit  concupiscentiam,  et  amorem  boni,  ad  quod  consequendum 
illud  essc^  utile  videtur:  ergo  illa  volitio  versabatur  circa  bonum  de- 
lectabile:  sed  verisimilius  est,  quod  versabatur  circa  maximum  dele- 
(tabile,  qualis  est  beatitudo  ;  quamvis  enim  illa  sit  etiam  bonum  ho- 
nostum,  possitque  honeste  appeti,  tamen  quia  etiam  est  bonum  valde 


DE    ANGELORUM    PECCATIS   ET   PffiNlS.  385 

dc  lectahile,  potuit  inordinate  appeti;  nimiram,  vel  eam  tanto  ardore 
a])petendo,  ut  dolor  esset,  qnod  non  ita  eito  a  Deo  conferretur,  et  pro- 
pterea  optaret  eam  possidere  aliter  quam  Deus  ordinasset:  vel  etiam 
vellet  eam  independenter  a  Deo  possidere. 

Probat  tertio:  Onmis  appetitus  maxinie  id  desiderat,  quod  sihi  pro- 
[)onitur  niaxime  conveniens  et  deleelabile;  sie  enim  appetitus,  qui 
!('rtur  in  visibile-,  summe  appetit  id  quod  ab  oculo  tamquam  visibile 
magis  oblectans  percipitur:  ergo  cuni  voluntas  Angeli  non  habeat  ap- 
petitum  sensitivum,  quo  moveatur  ad  appetenda  sensibilia,  maxime 
a];petit  id  quod  proponitur  ab  intellcctu,  ut  summum  delectabile:  sed 
talis  est  beatitudo  supernaturalis:  ergo  iiiaxime  in  cam  tendit  appetitus 
;nigelicus:  sed  verisimile  est,  .quod  appetitus  inordinatus  Angeli  fe- 
rebatur  circa  illud,  quod  maxime  appetebat :  ergo  ferebatur  circa  bea- 
titudinem  supernaturalem. 

Prcbat  quarto:  Ulud  primo  appetitur  a  volontate  non  regulata  per 
aliectura  justitise,  sed  commodi,  quod  ea  appeteretur  quamvis  alia  ap- 
])etibilia  non  essent,  et  quod  si  ca^tera  abessent,  non  minus  appete- 
retur:  sed  tale  est  objectum  delectabile:  ergo  primo  appetitu  fertur 
in  oljectum  delectahile:  sed  si  feratur  in  objectum  delectabile  primo 
suo  appetitu,  verisimiie  fst,  quod  feratur  in  maxinium  delectabile: 
ergo,  etc.  Major  videlnr  manifcsta,  quia  voluntas  destituta  aftectu,  et 
regula  justitiir,  sequitur  omnino  commodum  suum,  et  nullum  vult 
incommodum:  siquidem  incommodum  solum' volumus,  et  appetimus 
affectu  jnstitiir,  ut  patet  in  martyrihus,  et  pcx^nitentibus.  Mivor  etiam 
apparet  vera;  bonum  enim  quantumvis  excellens,  si  esset  tristabile, 
et  non  delectabile,  certum  est  quod  non  appeteretur  appetitu'  commodi. 

Dersique  probatur  Conclusio:  Certissimum  est,  quod  Angelus  ali- 
quem  actum  circa  beatitudinem  supcrnaturalem  habuerit :  illam  enim 
cognovit,  ut  sihi  possibilem,  novitque  media  quibus  illam  consequi 
possct;  alioquin  perfectus  viator  non  extitisset:  ergo  vel  actus  ille  fuit 
ordinatus,  et  sic  non  peccavit,  sed  meruit ;  vel  fuit  actus  neuter,  idest^ 
nec  honus,  nec  malus,  nec  ordinatus,  nec  inordinatus,  quod  nullus 
Theologorum  admittit;  vel  fuit  inordinatus:  sed  i;on  fuit  ordinatus, 
nec  neuter;  ergo  necessum  est,  quol  fuerit  inordinatus;  et  per  con- 
sequens,  quod  fuerit  peccatum.  Quod  autem  fuerit  primum  peccatum, 
ex  eo  constat,  quia  cum  objectum  illud  fuerit  maxime  delectahile,  et 
potentia  ab  appetitu  naturali  duceretur  et  impelleretur  ad  bonum,  ne- 
cessario  seciui  videtur  primum  actum  concupiscentise  illius  voluntatis 
iulsse  circa  heatitudinem  supernaturalem. 

Confirmantur  et  explicantur  supradict^c  rationes  ab  eoclem  Doctore 
num.  6.  ubi  observandum  monet,  quod  quselibet  potentia  cognoscitiva 
liabet  appetitum  sibi  correspondentem;  unde  cum  anima  haheat  po- 
tentiam  cognoscitivam,  nempe  intellectum,  habet  etiam  sibi  correspon- 
dentem  appc^titum,  c{ui  in  voluntate  residet;  qujc  licet  sit  lihera,  tamen 
iiiaxime  confbrmatur  appetitui  naturali  in  agendo;  et  ideo,  inquit 
D  ctor,  in  hominihus  secundum  diversitatem  complexionum,  est  do- 
minium  appetituam  sensitivorum,  etsiquidcm  qua.dibet  potentia  cogno- 
seitiva  habet  proprium  appetitum,  tunc  secundum  diversitatem  coni- 
])lexionum  est  divcrsitas  dominii  in  cognitivis  diversis,  et  in  eoruni 
appetitivis:  in  quolibet,  inquam,  voluntas  secundum  pra'dominium  ap- 

Frassen  TheoL  Tom.  IV.  25 


386  DE    ANGELORUM    PECCATIS   ET    PCENIS. 

pctitiis  seusitivi  inaximc  iiiclinatur  acl  actum  ejus.  Et  ideo  quidaMi  se- 
<[ueiitcs  incliiiationem  primam  sine  regula  justiti;i?,  primo  incliiiantur 
ad  luxuriam,  quidam  primo  ad  superbiam:  voluntas  ergo  agendo  se- 
<(uitur  appetitum  mturalem,  ut  plurimum.  Licet  autem  voluntas  se- 
])arata  ab  omiii  sensu,  ct  appetitu  sensitivo,  noii  possit  inclinari  in 
aliquod  objectum  sensibile;  cum  tamen  sit  potentia  naturalis,  habet 
incliiiationem  naturalem  ad  objectum  maxime  sibi  conveniens,  in 
quantum  est  potentia  naturalis;  illud  autem  est  beatitudo ;  quia  idem 
est  objectum  appetitivse,  et  facultatis  cognoscitivye.  Cum  ergo  beati- 
tudo  sit  maximum  objeetum  intellectiv^e  virtutis,  etiam  erit  summum, 
et  inaxiiiie  motivum  appetitus  intellectivi,  qui  est  voluntas;  et  coii- 
sequenter  licet  voluntas  sit  potentia  libera,  taraen  cum  in  agendo  se- 
<[uatur  appetitUHi  naturalem,  nisi  reguletur,  et  refrenetur  per  affeetum 
justitia",  et  dictamen  rationis,  consequens  est,  quod  toto  conatu  primo 
concupiscit  primum  objectum  delectabile,  non  ordinate;  ergo  inordi- 
iiate;  subiiideque  primus  illius  angelicse  voluntatis  concupiseentis  af- 
fectus  inordinatus  fuit  circa  beatitudinem.  Ita  Doctor. 

DicES  1 :  Ex  S.  Augustino  lih.  Vd.  De  Tnnit.  cap.  5.  beatitudo  ab 
o.nnibus  appetitur;  quod  autem  ab  omnibus  appetitur  uniformiter  est 
naturale;  igitur  beatitudo  naturaliter  appetitur:  sed  appetitus  naturalis 
semper  est  rectus,  quia  est  a  Deo:  ergo  voluntas  conformis  appetitui 
naturali  semper  est  recta;  quod  eiiim  est  conforme  recto,  rectum  est: 
ergo  in  appetendo  beatitudinem  nullus  peccare  potsst;  adeoque  primum 
amoris  concupiscentiae  Aiigeli  peccatum  non  fait  appetitus  inordinatus 
beatitudinis.  —  Negat  minorem  Doctor  iium.  10.  Cum  enim  volitio  sit 
libera,  et  possit  habere  rationem  mali,  quamvisesset  consonainclinatloni 
naturali,  seu  volitioni  talis  objecti  ad  quod  haberetur  inclinatio  natu- 
ralis,  rnde  sequitur,  quod  licet  feratur  in  objeetum  ad  quod  inclinatur 
naiuraliter,  non  niinus  potest  ejus  affeetus  esse  inordinatus;  inelinatio 
enim  ad  quodcumque  delectabile,  v.  g.  naturalis  est,  et  tamen  certum 
est,  quod  desideria  plurium  delectabilium  sunt  inordinata,  et  mala: 
non  est  ergo  verum,  quod  volitio  elicita  conformiter  ad  inclinationem 
naturalem  reetam  sit  semper  r.cta,  et  ordinata:  quia  voluiitas,  ut  est 
libera.  et  elicitiva  actus  cirea  objeetum,  tenetur  se  conformare  justitiae, 
<'t  regulse  superiori,  quae  prsecipit  et  ordinat  ut  illum  appetitum  na- 
turalem  regulet,  et  moderetur  juxta  dictam?n  recta^  rationis,  et  prse- 
scripta  regul»  justitia^. 

DicES  2:  Nullus  intellectus  errat  circa  prima  principia:  ergo  nec 
voluntas  errare  potest  circa  ultimum  fineui  qualis  est  beatitudo.  An- 
tecedens  est  Aristotelis  2.  Metaph.  textu.  1.  Consequentia  probatur  ex 
<'odem  2.  l^hijsic.  textu  S.  ubi  ait:  Quod  sicut  se  habet  principium  iii 
.sppculabili/jus,  ita  se  habet  finis  in  agibilibus,  seu  operabilibus.  —  Re- 
spondet  Doctor  num.  11.  negando  consequentiam ;  et  rationem  dispa- 
ritatis  profert,  quod  principia  prima  determinant  intellectum  ad  actum 
rectum;  fiiiis  vero  non  determinat  voluntatem  semper  ad  actum  rectum  : 
sed  ipsa  ex  se  potest  habere  vel  aetum  raalum,  vel  bonum  circa  finem, 
pro  suo  arbitrio;  cum  enim  intellectus  sit  potentia  naturalis,  et  iiatu- 
raliter  sit  operans,  idcirco  non  potest  noii  assentiri  principiis  sibi  pro- 
positis,  sed  in  tantum  eis  assentitur,  in  quantum  eorum  veritas  raagis 
ae  magis  ei  manifestatur  :    secus    est  autem  de  voluntate,   cum  enim 


DE    ANGELORUM    PECCATIS    ET    POENIS.  387 

liTC  sit  libera,  idco  iiioclcrari  potest  appetitum  proprium  ne  illi  doini- 
iietur,  et  priBvaleat  iii  eliciendis  suis  actibus,  imo  ne  actus  absolute 
<?liciatur;  potest  enim  avertere  intellectum  a  cog-itatione  illius  objccti 
delectabilis  circa  quod  ipse  occupatur. 

DiCEs  ;^:  Si  Angeli  perduelles  ex  appetitu  et  aHectu  commodi  pec- 
caverint,  coucupiscendo  nempe  beatitudinem  quatenus  erat  bonum 
commodum;  sequitur  etiam  quod  Angeli  obsequentes  pari  mndo  pec- 
caverint;  sed  illud  consequens  est  absurdum  :  ergo  et  id  unde  sequitur, 
Patet  sequela  majoris,  siquidem  juxta  S.  Anselmum  lib.  De  Concordia 
-cap.  26.  et  43.  Voluntas  qiiod  commodum  est  non  velle  nequit:  ergo 
cum  omnes  tam  boni,  quam  mali  liabuerint  aftectum  commodi,  et  ma- 
xiine  summi  commodi,  qualis  est  beatitudo ;  conscquens  est,  quod  si 
^it  in  hoc  affectu  peccatum,  etiam  Angeli  boni  peccaverint.  —  B.?- 
spondet  Doctor  //.  12.  ncgando  sequelam  ;  quia  quamvis  boni  habue- 
rint  tantam  inclinationem  naturalem  ad  beatitudincm,  quatenus  est 
bonum  commodum,  quantam  habuerunt  mali,  imo  forte  major.-m,  nempe 
priestantiorcin  habebant  naturam ;  quia  ista  inclinatio,  inquit  Doctor, 
-est  secundum  perfectionem  naturalem  :  tamen  quia  boni  operabantur 
•ex  aflectu  justitise  concupiscendo  beatitudinem,  etiam  temperabant  af- 
fectum  suum  circa  illam,  ipsumque  regulabant  juxta  dictamen  rationis, 
et  regulas  Superioris,  unde  illam  honesto  et  debito  modo  concupi- 
«cebant :  ^on  enim^  inquit  Doctor,  utebantur  voluntate  secundum  ra- 
tionern  ejus  imperfectam.,  in  quantum  scilicet  est  iantum  appetitus  in- 
iellectiuus,  agendo  scilicei  tali  modo  quo  competeret  appetitui  intellectivo 
<igere;  sed  utebantur  voluntate  secundum  perfectam  ejus  rationem,  quce 
est  libertas,  cujendo  scilicet  secundum  voluiitatem  eo  modo  quo  congruit 
agcre  libere  in  quantum  liberum  agit:  hoc  autem  erat  secundum  re- 
(julam  superioris  voluntatis  determinantis,  et  hoc  juste.  —  Ad  proba- 
tionem  autem  sequelae,  nego,  quod  voluntas  non  possit  non  velle  bonum 
<iommodum;  quotidie  enim  contiugit,  ut  non  velimus  bona  commoda, 
propterea  quod  noverimus  illa  nobis  esse  prohibita.  Vel  dico,  quod  licet 
forte  voluntas  non  posset  non  velle  bonum  commodum,  maxime  sum- 
mum,  qualis  est  bcatitudo,  tamen  voluntas  Angeli  poterat  ipsam  velle 
inordinate,  aut  ordinate;  ordinate  quidem,  nempe  si  vellet  ipsam  tan- 
tum  obtinere  quando,  et  quomodo  Deus  ordinaverat,  aut  si  illa'n  ha- 
bere  concupisceret  tantum,  ut  Deum  amorc  pr;Testantiori  diligeret.  — 
Posset  autem  illam  inordinate  appetere :  «  idque  tripliciter,  inquit 
«  Doctor  n.  9.  vel  quantum  ad  intensionem,  puta  volendo  eam  ma- 
«.  jori  conatu,  quam  sibi  conveniat;  vcl  quantum  ad  accelerationem , 
«  puta  volcndo  eam  sibi  citius,  quam  sibi  eonveniat;  vel  quantum  ad 
«  causam,  puta  volendo  sibi  cam  aliter,  quani  sibi  congruat;  v.  gr. 
«  sine  meritis,  vel  forte  modis  aliis,  de  quibus  omnibus  non  oportet 
«  hic  curare. 

«  Aliquo  istorum  modorum  est  probabile,  quod  exeesserit  voluntas 
«  ejus,  scilicet  vel  plus  appetendo  sibi  beatitudinein  in  quantum  est 
«  bonum  sibi,  quam  amando  illud  bonum  in  se:  vel  plus  appetendo 
«  illud  bonum,  ut  objectum  beatificum  esse  bonum  suum  tamquam 
^<  sibi  bonum,  quam  appetendo  illud  inesse  alii,  ut  Deo  suo :  et  in 
«  hoc  est  summa  perversitas  voluntatis,  quae  est  uti  fruendis,  etfiui 
«  utendis,  secundum    S.  Augustinum    lib.  83.  qq.  q.  30.   Vel  secundo 


3S8  Dl^    ANGELORUM    PECCATIS   ET   PCENIS. 

7  r.H.H  nT.notere  hahc^ro  illam  statim,  cum  tamen  Deus  velit 
''  ^"  nC  Mber^Tpo^  morulam  vi...  VH  tertio  modo  appetendo  eam 
.  enm  '^^^^l^^^^^^^^  „,,,  habendo  eam  gratiose,  cnm  tamen  Deus 

«  ex  naturalibus  liaDere,  mi  voluntas  moderan 

«  donim  ^<'q^^^'''*^r„f7„,X^,  ,i  habuii,  vel  acquisitam,  vellnna- 
.  just.t,am    boc  e.t  per  .ntn.<     ,  ^  ^,^^^^^^^      ^^^^^   ^^  ,, 

«  tam    ?ive  natnralem,    q»»:/^  ;    '  „.„iipi    resolvetnr  ad  ealcem  istui- 
autem  tneri,U  objeet^  X  l^  •lirfmrr^in^ttls  Ange.i,  tam  an.i^ 
^f"  ^crn^ScrS,  sit  superbia  proprie  dicU^,  vei  potins  a.V 
Inxuriam  spiritualem  sit  n^ducendus,  apenet 

^         1,,=!«  <P.rtia    —  A.MOU  ixoiiDiNATrs  Angem.  tam  Ami- 

riTi.r,,  '^^•^''  C"^^  ;;;J^e'„"  „;,MPP.OPRiB  nicTA.  H^c  videtur  ess^ 
'"'''"'r'SuMill  Doe  oris"ententia  in  pnvfata  qu.  2.  nnm.  14.  ub. 
.•enuina  Subtilis   i^oeioi  .  Tliomae    et  aliorum  dicentium,  quod 

cum  pra.misissec  sententiam  b.  ^*"'™^'  "  ..  ,n,,erbia,  coneludif 
amor  ille  inordinatus  Angel.  <^''"«  P^'',,,"^;^^?  Sm  p«y.rie  o 

intime  condu.ionh  g^omefnca^,  ad  '"^»  "f  '^;^''^™;,^  absolute  non. 
,is  duo  maxime  advertenda  ^^"',- J^'  ^  ^uquam  superbi=e  usurpa- 

">^^*  TdTanir  ^^dTo^trsu  erbiatopri<-  ^ieta.  S.cunaun. 
tionem,  sed  tantum,  qio^  ,morem  esse  iormaliter  luxuriam,  sed 
,st,  qnodnon  ™  ^'"^^^^^^p  ^Vus  criminibus  sit  revocandus, 
quod  si  ad  ''''iZ\^:ZT\^m\d  snperbiam  revo.etur.  Quod  au- 
r^rarr^^i^   -^^0-   ino'rainatus  no^n   tnerit   proprie   dicta   su- 

^''t^batur  ,.  Primnm  peccatum  Angeli  ^^^^^Z'^^ 
c.ntia  in  suis  perfectionibus :  sed  ^^P^^^^^^Z  ,TT.  15.  Quid  cM 
,„,.„derata  co,.,placent^^^^^^^^^^ 

emm  superbia,  nisi  pe>ie>i,ie^  i  gequtur:    quia 

eelsitndinis   non  est   <ormahter   a.nor  su.     sed  ex  eo^  lltitudin  .m, 

„,.„,0  potest  appetere  •""«^ffd  1  o-  "  erto  J  imu m  Angeli  peccatnm 
nisi  qnia  seipsum  mord.iate  dU.o,  ^'■'"  '  ^j  ,  araicitiie  erga 
non  fnit  formaliter  superbia.  Deo^,  ^ '^»;  ■^°™^;7i„„rdinatus  sui; 

nte™,a  non  e^^^^  ^J  ^X^;»  ^-  P-prie  dicta  snperbia  est 
eidem    enim  ^,detur   esse  raiio  '       aliorum:  unde  S.  August. 

i„ordinatns  appetitns  «^f  "'^" 'y^.^' ^r.erse  m/taf»r  7)etm.-  odit 
lib.  19.  De  Civit.  cap.  I7  a>t-  ■^«^™  «  ^  impnneve  rult  sociis  do- 
namgm  cumsociis  '-^^/.f '^b^us  verW  igm^fleat.  quod  ratio  for- 
minationem  suam  proiUo:  ^"  Int,,  pTcellentle  nt  dicit  relationem 
,„alis  snperbix  -"-^^*;^  "^^P/  ^  .ffce^rdorainationis  non  potesf 
dominationis    super  alios.    secl  uie 


DE    ANGELORUM    PECCATIS    ET    PCENIS.  08'.) 

<esse  primariuin  Angeli  peccatum :  idcireo  namque  voluit  supra  cete- 
ros  daminari,  quia  seipsum  inordinate  diligebat;  qui  inordinatus  amor 
iuit  equidem  radix  et  origo  superhia),  non  autem  ipsa  superbia  Ibr- 
maliter;  ergo,  etc. 

Op..riciiiNT  PRiMO  TiiOMiST.K  \  juios  Scripturai  contextus,  quibus 
significari  conteiidunt  primum  Angeli  peccatum  fuisse  superbiam  for- 
maliter  dictam.  Imprimis  vero  illud  Isaige  11.  ubi  in  persona  Regis 
Assyriorum  allegorice  describitur  peccatum  principis  d;iimonum  his 
verbis:  Detracta  est  ad  inferos  superbia  tua ;  quomodo  cecidisti  de  Ccvlo 
Lucifer,  qui  dicebas  in  corde  tuo ;  in  Crclum  conscendam?  etc.  qu:v. 
verba  manifest'Te  superbiae  sunt  indicia.  Secundo  illud  Ezechielis  2H. 
ubi  sub  persona  Rogis  Tyri  describitur  diaboli  peceatum,  et  inter  alia 
de  eo  dicitur :  Inventa  est  iniquitas  in  te.  Quse  autem  fuerit  iniquitas 
illa,  declarat  dicens:  Elevatum  est  cor  tuum  in  decore  tuo",  etc.  Ele- 
vatio  autem  cordis  superbia  est,  vel  effectus  superbise  proprie  dicta^. 
Addunt  iliud  Ecclesiastis  10.  Iiiitiuni  omnis  peccati  saperbia.  Unde 
S.  Aug.  lib.  14.  De  Civit.  Dei  c.  13.  addit:  Malce  voluntatis  initium 
(laid  potuit  esse  aliud  nisi  superbiaf  —  Confirmant  ex  illo  Tobi'je,  u))i 
Tobias  pater  filio  dicit :  Superbiam  nwmquam  in  tuo  sensu,  aut  in  tuo 
ccrbo  dominari  2:>ermittas,  in  i.psa  enim  initiam  sampsit  omnis  lyerditio : 
atqui  omnis  perditio  hominum  imo  et  Angelorum  sumpsit  initium  a 
j^eccato  principis  dannonum:  ergo  peceatum  illius  fuit  superbia.  —  Hoc 
ipsum  probare  nituntur  variis  sanctorum  Patrum  oraculis:  imprimis 
vero  S.  Ambros.  vel  alius  Auotor  Epistoloe  ad  Demetriadem  Epist.  33. 
Ilaic  superbia,  inquit,  a  diabolo  sumpsit  exordium;  qui  quoniam  sua 
<iuam  a  Creatore  acceperat,  potentia,  et  dignitate  sibi  placuit,  idque  Au- 
doris  sui  gloricz  comparavit,  cum  Angelis,  quos  in  consensam  impietatis 
suce  traxerat,  a  ccelc^fi  suhlimitaie  dejectas  est....  Subinde  itaque  in  lapsu 
diaboli  sive  in  pro&variccdione  hominis,  initium  2>&cccdi  superbia  est,  qu<iL 
ongruenter  et  avaritia  nominatur,  quia  utraque  appellatio  eam  signip- 
■at  appetitum,  qui  et  suam  mensuram  concupiscat  excedcre;  et  non  di- 
gnetur  dives  es.se,  irisi  2>i'opriis.  Tamquam  habeat  hoc  simile  Deo,  ut  bo- 
wram  suorum  ipse  sibi  fons,  ipse  sibi  sit  copia.  —  Consentit  S.  Athana- 
sius  in  Oratione  de  Virginitate;  Satanas,  inquit,  non  propter  fornicatio- 
nem  aut  adulteii-um  aut  furtum  de  ccelo  dejectus  est:  sed  superbia  ipsum 
in  inferiores  abgssi  partes  prcecipitavit.  Subs 'ribit  Hieronymus  in  caput 
16.  Ezechielis,  ubi  superbiam  proprium  diaboli,  primumque  peceatum 
v'ocat.  Hoc  ipsum  pluribi  docet  S.  August.  maxime  lib.  14.  De  Civii. 
Dei  c.  13.  ubi  ait:  Mcdce  volmitatis,  quid  potuit  esse  nisi  superbia?  ini- 
tium  omnis  pecccdi  superlyia  est:  quid  est  autem.  superbia  nisi  perversce 
celsitudinis  appetitusf  Perversa  enim  celsitudo  est  deserto  eo,  cuidebit 
cinimus  inhcerere,  pri.ncipio,  sibi  quodammodo  fieri  cdque  esse principium . 
Hoc  fit  cum  nimis  sibi  placet;  sibi  vero  ita  j^lcicet  cum  ab  illo  bono  incor):- 
mutabili  deficit,  quod  ei  magis placere  debuit,  cquam  ipse  sibi.  Subscribit 
Eulgentius  lib.  ad  Monimum  c.  17.  Si  initiam  peccati  requiritur,  inquit, 
nihil  cdiud  nisi  superbia  invenitur :  dicit  enim  Scriptara,  Initium  omnis 
peccati  superbia;  quce  itaque  tunc  initium  sumpsit,  cum  Angelus  adver- 
sus  Deum  elatus,  et  ipsa  elatione  prostratus  per  concupiscentiam,  quce 
radix  est  omnium  malorum,  volens  usurpare,  quod  illi  datam  a  Dct 
no}i  fuit,  a  Deo  decessit,  et  cecidit,  in  quo   si  stetisset,  non  ceciclisset. 


390  DE    ANGELORLM    PECCATIS   ET   PCENIS. 

Tandom  Beriiartivis  lib.  De  modo  lene  viremli  serni.  37.  Siiperbia,  m- 
cuit    radix  omnium  mulorum,  Angelos  deposuit,  jmtentes  strant,  su- 
nerbos  dejecit.  Hinc  superbia  comniuniter  peccatum  da;monum  appel- 
latur    etJob  12.  Lucifer  Tocatur  Bcx  super  omnes  fitios  supe,b.a:  i.ou- 
stat  ioitur  tum  ex  Scriptura>.  tum  ex  sanctorum  Patrum  oracuhs,  su- 
perbiam  fuisse  primum,  ac  capitalc  dsemonum    Feccatum.   -   Negat 
coL  quentiam  Doctor  n.  17.  et  ad  Scriptunc.  et  sanctorum   Patrum 
auctoiitates  re,  onit,  prasumptionem   iuisse  simpliciter  P™"»"   P«^- 
catum  Ano-eli,  xVo»  -2»a^e»u.s,  inquit,  est  puma  .^pecies  supeibim  p,o- 
m-ie  sumpta^:  sed  quateniis  signiticat  nimiam  complaceniiam   ef  amo- 
rem   inordinatum  .«iii  ipi^ius,  ijuce  complacentia    ei  P'<^s«!7"«-  ^^ 
fuit   et  radix  superbio^,  ut  explicat  S.  Augustinus,  ct  evident.us  ape- 
rit  lib    De  Genesi  ad  Htteram,  cap.  25.  ubi  ait,  Diabolum  amasse  pro- 
priam  potestatem,  et  perverso  siii  amore  privatumsanda  scmeiaietur- 
uidum  Kwritum^t  cap.  23.  actu  continuo  se  a  luce  reritatis  aieitif. 
iZlla    u-n-Uis,  et  plpriee  potesfatis   delectatione  ccrruptus.  U^^u^ 
•;Sa-  tum  Scripturi,  tum  sancoium  Patrum  -f  "'«f^^^-  P-; 
sunt  e:.plicari:  Vrimo  quod  significent  primum  peccatum  ^i«boh  tas»e 
superbiam,  non  iormaliter  et   pvoprie  dictam,  sed  radica liter   et  eilc- 
etive    quaenus  nempe  inordinaius  ille  ainor  .^ui  irsms,  Angelnra   m- 
du\u  ut  de  se  pr^sumeret,  divinam  prieeminentiam  et  dominationei , 
-i&c taret    ac  tandem  Deo  subjiei  renueret.  Vel  quod  superl.ia  d.al»li 
cau"   iuerit  totius  peceati.  quod  a  primo  Parente  in  universum  huma- 
nu^n  4nus  diabolus  derivavit.  ut  explicat  S.  Augustinus  in  Psal.num 
InCecklit,  mmt,Anaelus,  et  factiis  esf  diaholus.  Propinavit  komin 
^nerbian  ;  clejlit  seciim  invidentia  eiim  qui  sfabaf :  ist,  sihi  noluerunt 
'Zlumlse.sihi  dmninari    voluerunf.  Denique   dico  cuin  Seraphico- 
Do^r"  •/  7    qii.  7.  quod  diaboli  peccatuin  considerari  debet  quantum 
nd  triplicem  statuin :  scilicet,  quantum   ad  inchoationem.  consumma- 
tfon  n     c^  confirn  ationem  :  initiatum  est  in  complacent.a  et  pnesum- 
nHone-  statim  enim  ut  vidit  suam  pulchritudinem,  pra^sumpsit;  con- 
^rm^txfmest   in  ambitione.    quia  pr.sumens   de  se     appetu^  quoC 
omnino  supra  se  fuit.  et  ad  quod  pervenire  non  potu.t;  sed  coniirma 
mn  est  invidi^,  et  odii  aversione;  quia  ex  quo  obtinere   non   po  u.t 
,uod  fppetiit    ideo  invidere  ca?pit,  et  aifectu  odii  contra  ire,  et  in  hoc 
Catum  es;  '  quia  h=ec  omnino  ipsum  a  Deo  separavit,  et  pertectum 
obstaculum  posuit.  sicut  charitas  pertecte  Deo  jung-it 

n.cFS  2-  Secundum  S.  Jcannem,  Omne,  quod  est  in  mundo,  aut 
e.t  cmiscentia    carnis,  auf   concupiscentia  ocul<,rum     aut  superbm 
.  L:    sed  primum   Angell  peccatum   non  fuit  coneup.scentia  carnis, 
n   roeulorum-  ero-o  luit  superbia  vitse.  -  Negat  consequentiam  Do- 
c^or   quia^ll^  d  visio  comprehendit   tantum  poccata   ordinaria  homi- 
num    non     ero  Anselorum.  Quod  si  Angelorum  peccatum  ad  al.quod 
ex  mis  tribus  membris  reduci  debeat,  potius  revocanduni  est  ad  con- 
euptcent"am  oculorum,  quam  ad   alia  duo  me.nbra:    Sicut  ennn,  m- 
auU  Doctor    inlobis  adconcupiscentiam  oculonim  spectanf  immode^ 
Z^Ze^us  alicujus  visihilis  pulcliri:   ifa  et  in  AnyOis  adj^ 
.r^„finm  niulnium  dehet  spectare  immoderafus   appetifiis   delectaoms. 
Ces  3    Pe  caturn  Angelorum  reduci  debet  ad  aliquod  ex  septem 
^itil^  capifalibus:  sed  ad  .rmium  commode  revocari  potest.  quam  ad 


DE    ANGELORUM    PECCATIS   ET    PGENIS.  391 

siiperbiam:  ergo  debet  esse  superbia  proprie  dicta.  —  Respondet  primo 
Doctor  11.  17.  negando  majorern  :  illa  iiainque  divisio  pciccatoruiu  in 
septem  genera,  nec  est  adaequata,  nec  est  etiam  congrua :  quod  optime 
probat;  quia  si  divisio  peecatorum  fiat  juxta  numerum  liabituuin  ma- 
lorum  oppositorum  septem  ^irtutibus,  niniirum  tribus  Theologicis,  et 
quatuor  Moralibus,  certum  est,  quod  non  sit  bona,  (juia  debv^rent  as- 
signari  septem  peccata  distincta  et  separata  ab  illis  septem ;  nam  in- 
fidelitas,  et  pnesumptio  deberent  numerari  inter  illa,  et  aliqiiia  alia 
ex  illis  septem  omitti,  Quod  si  divisio  peccatorum  non  sumatur  sic, 
sed  prout  opponunfcur  actibus  bonis,  quibus  observantur  decem  prse- 
cepta  decalogi,  deberent  esse  decem  peccata.  Unde  concludit,  quod 
iila  divisio  non  debet  admitti  tainquam  adiequata,  nec  ut  comprehen- 
dens  omnia  peecatorum  genera,  nec  etiam  forte  omnes  radices  pecca- 
torum;  slquidem,  inquit,  infidelltas,  et  desperatio  siint  opposita  spei, 
suntque  graviora  2>eccata,  quam  jjeccatuiii  (julce.,  aut  accidiee,  nec  tamen 
sub  illis  membris  cornprehenduntur  proprie,  et  directe;  hinc  iiifert,  quod 
hsec  divisio  sit  peccatorum  quai  fiunt  ordinarie,  et  quse  sunt  radices, 
et  occasiones  plurium  peccatorum.  liespondet  secundo  negando  conse- 
quentiam,  qula  illa  divisio  non  est  adaequata ;  nec  quodlibet  peccatum 
debet  esse  aliquod  ex  illis  formaliter,  et  proprie:  plura  enim  sunt  pec- 
cata,  quae  nonnisi  reductive  ad  illa  sej^tem  spectant.  lU'spi>ndet  tertio 
negando  minorem,  si  enim  reductive  Ang*elorum  peecatum  ad  uiium 
ex  illis  septem  revocetur,  potius  ad  luxuriam,  quam  ad  superbiam 
spectabit;  Slcut,  inquit  Doctor,  omnis  inordlnatns  appetitas  delectabi- 
lis  ad  concupiscentiam  oculorum  revocatur. 

Instabis:  Inordinatus  delectationis  afiectus  non  solum  in  luxuria^ 
sed  etiain  in  gula,  aliisque  similibus  intemperantia3  vitiis  inveiiitur: 
ergo  dato  quod  primum  Angeli  peccatum  consistcret  in  deordinato 
delectationis  afi^ectu  circa  propriam  excellentiam,  non  magis  luxuria, 
([uam  gula  spiritualis  dici  deberet.  —  Kespondet  1.  Quod  etsi  conse- 
quentia  foret  vera,  tamen  non  pugnaret  contra  sententiam  Doctoris: 
non  enim  contendit  Doctor  illam  complacentiam  inordinatam  Angeli 
osse  potius  ad  luxuriam,  quam  ad  gulam  revocandam ;  sed  quod  po- 
tius  ad  luxuriam,  quam  ad  superbiam  revocari  possit,  Bespondeo  2, 
congruentius  tamen  ad  luxuriam,  ((uam  ad  (^[uodlibet  aliud  peccatum 
esse  revocandam ;  cum  enim  luxuria  versetur  circa  objectum  magis 
delectabile,  quam  gula;  delectatio  aut?m  illa  ab  Angelo  inordinate 
concepta  de  propria  sua  excellentia  et  perfectione  fuerit  summa ;  quia 
alias  non  movisset  Angelum  ad  tot  gravia  patranda  peccata;  conse- 
quens  est,  quod  ad  luxuriam  magis,  quam  ad  alia  peccata  reduci  de- 
beat;  quippe  cum  raajorem  in  delectationis  exeessu  proportionem  lia- 
buerit  cum  luxuria,  quam  cum  alio  quovis  peccato.  ^  "  Hinc  Subti- 
lis  Doctor  haiic  Angeli  pr^varicatoris  in  suis  dotibus  et  prsecellentiis 
nimium  complacentiam  jure  optimo'  ad  speciem  luxuria?  spiritualis  re- 
vocat,  eamque  explicat  exemplo  delectationis  geometricje  demonstra- 
tionis  quam  aliquis  mathematicus  excogitavit;  cum  hoc  tamen  discri- 
mine  quod  delectatio  ex  inventione  novse  demonstrationis  geometricse 
iiec  immunda  sit,  nec  mentem  obtenebret,  nec  rationem  obtundat,  ut 
(ifficit  luxuria  spiritualis  aut  sensualis  dum  in  ea  complacentia  aliquis 
suam  beatitudinem  collocat. 


392  DE    ANGELORUM    1'ECCAT1S    ET    PCENIS. 

Qr.EREs:  Utram  revera  doRmones  appetiverint  (Bqualitatem  cum  De>, 
seiL  Deos  esse?  "  ^ 

Respoxdeo,  revera  ipsos  appetiisse  lequalitatem  cum  Deo  secunduiu 
se  spectatam.  Ita  Doctor  in  2.  dist.  6.  q.  1.  n.  2  ubi  cum  impugnas- 
s^t  sententiam  et  rationes  sancti  Thoma^  doc?ntis  objectum  exeellens, 
cuius  appetitione  Angelus  priino  peccavit  amore  concupiscentiae,  nan 
iuisse  smnimodam  ^qualitatem  cum  Deo  in  natura;  eoncludit  Doctor: 
potest  aliter  ad  qucestionem  responderi ;  scilicet,  quod  Amjelus  potwc 
appetere  cequalitatem  Dei:  idque  probat  ratione  quadruplici:  sed  prius 
flrmanda  est  h^c  nostra  responsio  auctoritate  tum  Scriptur^,  tum  san- 

''^''prLo^^namque  ex  Scriptura  deducitur,  quod  de  facto  Lucifer  ap- 
petiit  hanc  .^qualitatem :    ergo  revera   potuit  eam  appetere.  Probatur 
antecedens  ex  illo  Isaic^  14.  ubi    Lucifer  ^,t:  Ascendam  swera^u- 
dinem  nuhium.,  similis  ero  Altissimo:   quamvis  enim   de   simi  itudine 
qu^  potest   esse   minor    quam  a^qualitas,   ibi  fiat  scrmo;  nihi  ominus 
similitudo  sine  sequalitate  perfecta  non  est.  Adde  quod  si  anteceden- 
tia  verba  considerentur.    ^identur    perfectam  similitudinem  denotare 
et  exi-ere.  *  "  Ipsi  concinit  Ezechiel,  cap.  28.  v.  2.  ubi  sub  typo  et 
epiorapho  regis  Tvri,  Luciferi  ejusque  sociorum  perduellium  angelo- 
rum  superbicara  et^lapsum  repra^sontat :  Elevatum  estcortuum  et  dt- 
ocisti-  Deus   eqn  sum;  e  v.  12:    Tu  signaculum  swuUtudinis,   plenus 
sapientia  et  perfectus  decore  etc.  Et  v.  17:  Elevatum  est  cor  tuum  in 
decore  tuo,  scilicet  usque  ad  divinitatis  appetentiam.  Hmc  Angelorum 
fidelium  primus  qui  superbienti  Lucifero  restitit  dicitur  Mtchael,  hoc 
ost    cms  ut  Dms^    quia  nempe  Luciferi  audaciam  exprobrans  verba 
i.ta  veluti  fulmina  in  ipsum  vibravit.  Huc  etiam  spectat  quod  de  Chri- 
sto  Domino  dixit    S.  Paulus  ad  Philipp.  2:    Non  rapinam  arbitratus 
est  esse    se  cequcdem  Deo,    quasi  diceret  divinitatem    et  eamdem   cum 
feterno  Patre  sequalitatem  et  majestatem  non  furto  aut  arrogantia  sibi 
comparare  voluit,  ut  tentavit  Lucifer  ejusque  superbientes  socu,  sed 
eam  iure  suse  ^teruc^    nativitatis    et   processionis    a   Patre   sibi   vm- 
dicavit     Huius    etiam   divinitatis  appetenticie    indicium  non   leve  ap- 
naret  ex  illius  tentationis  genio  quam  illaqueandae  primaevaj  mulieri 
adhibuit  Satanas  cum  ait:  Eritis  sicut  clii  scientes   honum  etmalum, 
Gen    3    V    5    Si  enim,  ut  recte  infert  S.  Jacobus,  cap.  1.  v.  13.  Deus 
Quia  intenicdor  malorum  est,  ipse  autem  nominem  tentat,  signum  est 
eum  qui  ad  peceatum  aliquod  allicere  alium  velit,  vel  quod  illi  pec^ 
cato  succubuerit,  vel  quod  ipsi  sit  obnoxius;  colligere   licet  Satanam 
iam  ante  peccati  illius,  in  cujus  consortium  trahere   pnmos  hommes 
annisus  est     scilicet    ad  affectationem  similitudinis  Dei   fuisse  reum. 
ilinc  Sententiarum  Magister  dist.  6.  citans  Isidorum:  Lucifer,  mquit, 
postnuam   creatus  est,  eminentiam    naturce  et  profuncUtatem  .scientiw 
suce  perpendens,  in  suum  Creatorem  superbivit  in  tantum  quod  etmm 
'dco  se  cEquare  voUdt,  ut  in  Isaia  dicitur:  Super  astra  Dei  exaltabo  so- 
lium  meum,  et  simiUs  ero  Altissimo.    SimiUs  quidem  Deo  esse  volmt, 
non  per  imifationem,  sed  per  cecjucditatem  potenti^.  ''  ^ 

Idem  docent  sancti  Patres:    imprimis  vero   S.  Ambros.  epist.  33. 
ubi  ait :  Quoniam  sua  c^uam  acceperat  potentia,  et  digmtate  sibi  pla- 


DE   ANGELORUM    PECCATIS    ET    PCENIS.  303 

cuit,  seque  Auctoris  suce  ylorice.  comparavit,  a  ccelefiti  sublimitate  deje- 
etus  est.  Clarius  id  indicat  octon.  3.  in  Psal.  118.  Ille,  ait,  sic  se  exal- 
iavit,  ut  vellet  cequari  Altissimo.  Subscribit  S.  Chrj^-sost.  homil.  3.  De 
Verbis  Isaice:  Dei,  inquit,  speravit  cequalitatem,  quce  res  eum  ccelo 
expulit.  Concedit  S.  xVu^stinus  14.  De  Civit.  cap.  11.  ubi  ait,  Luci- 
ferum  quodam  qnasi  tyraunico  fastu  gaudere  subditis  magis,  quam 
esse  subditum  elegisse.  Quasi  diceret,  quod  Lucifer  cum  Deo  aequali- 
tateni  in  auctoritato,  et  potestate  concupivit,  quippe  omnibus  aliis 
prseesse,  nulli  vero  subesse  optabat.  Rem  clare  indicat  Nazianz.  orat.  17. 
ubi  Luciferi  elationem  exponit,  his  verbis :  Indignum,  inquit,  atque 
intolerandnm  dicebat  se  cum  divinus  esset,  non  Deum  quoque  existi- 
mari,  quod  eleganter  expressit  carmine,  quod  est  de  substantiis  mente 
pmeditis  ubi  inter  alia  scribit : 

Quocirca,  primus  sana  mente  tumescens 
Lucifer  {eximio  nam  quod  frueretiir  lionore 
Sperabat  regale  Dei  soliumque  decusque) 
Corruit  amisso  vilis  splendore,  miserque: 
Dnm  Deum  esse  ciqjit,  terrce  caligine  iotus 
Obrutus  est. 

Probat  autem  hanc  responsionem  Doctor.  Primo  quidem :  voluntas 
^ecundum  actum  amoris  amicitiae,  et  actum  amoris  concupiscentia^  ha- 
bet  totum  ens  pro  objecto,  ita  quod  sicut  quodcumque  ens  potest  ipsa 
amare  amore  amicitiie,  sic  et  potest  illud  amore  concupisceutiae  pro- 
sequi:  sed  ;iequalitas  Dei  sccundum  essentiam  est  aliquod  bonum 
concupiscibile  secundum  se :  ergo  cum  Angelus  potuerit  se  amare 
amore  concupiscentiir,  potuit  sibi  appetere  omne  bonum  concupisci- 
bile,  subindeque  potuit  appetcre  sequalitatem  Dei. 

Probat  secundo,  et  priorem  rationem  confirmat :  si  aliquid  impe- 
diret  quominus  Angelus  posset  illam  sequalitatem  affectare,  maximi^ 
quia  non  solum  in  se  est  impossibilis,  sed  etiam  ut  impossibilis  ap- 
prehenditur  ab  Angelo  :  absurdum  est  enim  asserere  eum  fuisse  ita 
malitia  excfficatum,  ut  eam  ccqualitatem  divinam  creatur^^e  omnino 
impossibiiem  osse  non  agnoverit :  sed  illa  impossibilitas  non  impedit, 
quin  potuerit  Angelus  ipsam  Divinitatem  appetere :  ergo^  etc.  Majorem 
concedunt  Adversarii;  minorem  vero  probat  Doctor,  Primo  quideni 
auctoritate  Aristotelis  lib.  3.  Ethic.  cap.  2.  dicentis:  Electio  quidem 
uon  est  impossibilium.  Voluntas  autem  est  impossibilium,  puta  immor- 
talitatis.  Insuper  damnati  Deum  odio  habent,  juxta  illud  Psalmi  73: 
Superbia  eorum  qui  te  oderunt  ascendit  semper ;  odiens  autem  vult  ob- 
jectum  sui  ouii  non  esse:  ergo  damnati  Deum  non  esse  cupiunt: 
sed  hoc  est  impossibile:  ergo  potest  aliquid  impossibile  appeti.  — 
^  "  Confirmat  ista  Doctor  ibidem  num.  2;  quia,  inquit,  voluntas 
peccans  potest  velle  Deum  non  esse;  quin  etiam  potest  velle  divini- 
tatis  eminentiam  esse  in  aliquo.  Igitur  potest  velle  eam  esse  in  se 
sicut  in  alio,  et  ita  potest  vell^  sibi  eminentiam  Dei  seu  divinita- 
tem.  —  His  accedit  ferventissimus  dilectionis  Dei  et  charitatis  {lestus 
quo  interdum  flagrant  homines  sanctissimi,  et  quem  S.  Augustinus 
ipsemet  his  verbis  exprimebat:  "  ^  Domine,  si  esses  Augustinus,  etego 
p>ossem  esse  Deus,  mallem  te  quam  me  esse  Deum.  Insuper  siepe  sai- 


94  DE   ANGELORUM    PECCATIS   ET    PCRNIS. 


piiis  Jiisti  optaiit  Deum  dilig'ore  amore  infinito.  et  pceuitentes  desi- 
deraut,  quod  uumquam  peceassent:  sed  lisec,  ut  apparet,  sunt  im- 
possibilia:  ergo  potest  voluntas  velle  id  quod  intellectus  impossibile 
'udicat. 

THOMiST.r,  DrPLEX  DiSTiNGiNT  IMPOSSIBILE  :  unuui  quidcm  per  se, 
et  absolute;  aliud  per  accidens,  et  ex  suppositione.  Pm/??/m  est  illud, 
quod  ex  ipsis  terminis  involvit  eontradictionem.  ut  hominem  esse  la- 
pidem  ;  hoc  enim  merito  dieilur  esse  impossibile  absolute,  et  simpli- 
citer.  quia  non  est  tale  respectu  hujus  aut  illius  loci,  temporis,  vel 
causj¥,  sed  respectu  omnium  absolute.  Secundum  vero  est  illud,  quod 
non  ex  ipsis  terminis,  aut  ex  natura  rei,  sed  ex  aliqua  tantum  hypo- 
ihesi  involvit  contradictionem  :  sicut  v.  g.  Petrum  non  peccasse,  hoc 
eniiii  absolute  non  repugnat,  quia  poterat  Petrus  non  peccare:  sed 
jam  repugnat  ex  hypothesi,  quod  peccavit,  quia  ratione  temporis  im- 
possibile  est  ipsum  non  peccasse  postquam  peccavit.  Inter  utrumque 
autem  impossibile  hoc  statuunt  discrimen,  quod  impossibile  per  se 
quacumque  tacta  suppositione,  et  addita  conditione.  nihil  habet  enti- 
tatis,  aut  bonitatis,  ex  quo  provenit,  ut  non  possit  appeti,  nedum  per 
electionem  efficacem  tendentem  ad  executionem,  sed  neque  etiam  per 
simplicem  voluntatem,  sive  per  inefficacem  voluntatis  actura,  etiam 
sub  conditione:  si  esset  pcssibile.  At  vero  impossibile  per  accidens, 
licet,  ut  stat  sub  illa  pcsitione  impossibilitatis.  et  in  sensn  composito 
illius,  non  sit  possibile,  nec  consequenter  habeat  aliquam  rationem 
boni,  et  convenientis ;  tamen  secundiim  se  sumptum,  et  ut  per  ab- 
stractionem  pure  praecisivam,  abstrahit  a  tali  suppositione,  et  impos- 
sibilitate,  sive  in  sensu  diviso  illius,  habet  per  se  aliquam  possibili- 
tatem,  et  bouitatem :  et  ita  consideratum,  licet  non  possit  esse  forma- 
liter  volitum  per  actum  electionis,  quia  electio  tendit  ad  executionem, 
potest  tamen  esso  volitum  per  simplicem  actum  voluntatis,  qui  dicitur 
voluntr.s;  quia  cum  Kic  actus  non  tendat  ad  executionem,  potost  ter- 
minari  ad  objectum  secundum  se,  abstrahendo  a  particularibus  circum- 
stantiis  :  unde  propterca  peccator  vult  inefficaciter  non  peccasse,  quam- 
vis  ex  suppositione  quod  peccaverit,  sit  impossibile.  Ita  Gonetus  post 
Cajetanum.  Quibus  praemissis,  respondent  impossibile  per  se,  et  abso- 
lute  nullatenus  posse  appeti,  bene  vero  impossibile  per  accidens:  ergo, 
inquiunt.  cum  divina  a^qualit^s  sit  impossibilis  creaturie,  ab  Angelo 
nullatenus  potest  appeti.  —  Contra.  impossibile  per  accidens,  ex  eis,^ 
])otest  appeti :  ergo  etiam  impossibile  per  se.  Patet  consequentia,  ad 
concupiscendum  enim  bonum  apprchensum,  ut  impossibile,  perinde 
(  st,  quod  sit  impossibile  aut  per  se,  aut  per  accidens;  quippe  cum 
apprehendens  noverit  utrumque  a  se  nusquam  posse  obtineri:  ergo  si 
idcirco  impossibile  per  se  sit  inappetibile.  quia  scilicet  nulla  ratione 
potest  obtineri  ab  appetente:  pari  ratione  impossibile  per  accidens 
erit  inappetibile.  quippe  cum  appetens  illud  noverit  se  tale  bonum 
non  esse  assecuturum.  Sic  poenitens.  qui  optaret  se  non  peccasse,  co- 
gnoscit  hoc  esse  impossibile,  etiam  per  divinam  potentiam,  quia  hoc 
.solo  privatur  Deus,  ut  quse  facta  sunt,  infecta  esse  nequeant.  Deinde 
damnati,  ut  dictum  est,  appetunt  Deum  non  ess :\  et  tamen  illum  non 
csse  est  impossibile  simpliciter.  Denique  \\'xq,  ipsa  eoram  replica  non 
subsistit  cum  doctrina  sancti  Thomie :  ille  siquidem  docet   q.    16.  D(^ 


DE    ANGELORUM    PECCATIS    ET    PCENIS.  395 

malo,  arf.  3.  ad  iKnium,  et  1.  2.  qu.  lo.  art.  5.  ad  jn-imum,  duplicem 
esse  actiim  voluntatis:  unum  quidem  efficacem,  et  completum :  alium 
vero  Inefficacem,  et  incompletum.  Unde  subdit  posteriori  loco:  Vo- 
lunias  eomplcia  non  est  nisi  de  ^yossibili,  quod  est  bonum  volcuti:  sed 
voluntaa  incoonjjleta  est  de  impossibili ,  quoi  secundiim  quosdam  vel- 
leitas  dicitur,  quia  scilicet  aliquis  vellet  illud  si  esset  possibile:  electio 
antem  nominat  actum  voluntatis  jam  determinatum  ad  id.,  quod  est 
huic  agendum,  et  ideo  nullo  modo  est  nisi  possibilium:  ergo  S.  Tiiomas. 
admittit  voluntatem  etiam  posse  esse  impossibilium.  —  Confirmatur 
\\dcQ,  impugnatio,  et  priores  Doctoris  rationes  iterum  firmantur  a  Do- 
ctore,  ex  S.  Augustino  lib.  83.  qq.  qu.  30.  ubl  docet,  quod  voluntas 
potest  uti  frucndis,  et  frui  utendis :  ergo  voluntas  creata  potest  frui 
seipsa:  [sed  non  potest  frui  nisi  summo  bono:  ergo  potest  concupi- 
seere  sibi  summum  bonum,  quq  una  cum  seipsa  fruatur:  lioc  autem 
summum  bonum  est  ajqualitas  cum  Deo:  ergo  creata  voluntas  potest 
appetere  a:qualitatem  cum  Deo,  non  quidem  appetitu  efficaci,  sed 
saltem  inefficaci.  Nam,  ut  observat  Doctor  ibidem  n.  8.  duplex  est 
actus  volendi,  seu  volitio:  alia  enim,  inquit,  est  volitio  efficax.,  alia 
volitio  complacentice;  v.  g.  duo  infirmi  quorum  unus  sperat  sanita- 
tem  restituendam,  alter  vero  desperat,  ambo  sanitatem  exoptant,  et 
volunt;  sed  diversimode ;  primus  enim  vult  sanitatem  quia  sperat 
eam  restituendam,  et  ideo  inquirit  et  applicat  media  conducentia  ad 
ejus  restitutionem :  sccundus  vero,  quia  non  sperat  sanitatem  se 
posse  consequi,  talia  media  nec  inquirit,  nec  applicat.  Prima  vo- 
litio  dicitur  efficax,  secunda  vero  dicitur  inefficax ,  aut  complacen- 
tia  tantum.  Prinia  versatur  tantum  circa  possibile;  sccunda  vero 
etiam  circa  impossibile  occupatur.  Hcec  aidein,  inquit,  sufficit  ad  me- 
ritum,  et  dementum,  quia  etsi  sit  impossibile,  tamen  pote.st  consen- 
tire  illi  pleno  consensu:  et  ista  volitione  potuit  Angehis  appetere  cequa- 
litatem  dicinam.  Sed  de  prima  volitione,  quce  efficax  est,  dico  quod 
Angelus  non  potuit  appetere;  simplici  tamen  volitione  pottiit  sibi  con- 
cupiscere  tantum  bonum,  et  tanto  desiderio  quanto  concupisceret,  si 
esset  possibile. 

Objiciunt  primo  THOMiSTiE,  primum  Angeli  peccatum  non  fuit 
ex  passione,  neque  ex  ignorantia,  quia  passio,  et  ignoraniia  est  poena 
peccati;  proindeque  peccavit  tantum  ex  electione:  sed  electio  non  est 
impossibilium :  ergo  non  peccavit  desiderando  sequalitatem  divinam 
sibi  impossibilem.  —  Distinguit  mincrem  Doetor:  electio  quae  est 
volitio  efficax,  qua  applicantur  media  ad  consecutioneiu  flnis,  con- 
cedit:  electio  prout  dicit  solum  complacentiam,  et  appetituin  volun- 
tatis,  quo  velit  libere  aliquid  sibi  propositum  sub  ratione  boni,  sive 
impossibilis,  non  potest  esse  erga  bonum  impossibile  appetenti,  negat. 
Supra  namque  probatum  est,  quod  revera  voluntas  inefficax  possit 
versari  circa  impossibilia. 

Instabis:  eleetio  qua  peccavit  Angelus  debuit  esse  demeritoria: 
sed  illa  volitio  inefficax,  seu  velleitas,  non  potest  esse  meritum,  vel 
demeritum :  ergo  per  hanc  non  potuit  peccare  Angelus.  —  Nego  roi- 
norem;  quis  enim  neget  actum  esse  meritorium,  et  perfectissimje  cha- 
ritatis,  quo  S.  Augustinus  cum  Deo  loquens  dicebat:  si  possem  esse 
Deus,  niallem  te  quam  me  esse  Deum?  hic  tamen  actus  est  simplicis 


395  DE   ANGELORUM    PECCATIS   ET    POilNIS. 

coiiiplacenti?e,  et  velleitatis,  et  est  etiaiii  circa  impossibile:  potest  ergo 
aliqua  velleitas  esse  meritoria.  Insuper,  actus  meritorius  est,  cum  quis, 
postquam  peccavit,  cogitat  se,  ac  si  iion  peecasset,  et  in  lioc  dele- 
ctatur,  velletque  se  nullatenus  peccass^,  et  in  priori  innocentite  statu 
existere,  ut  majori  affecti^ne  et  acceptione  Deo  inserviret;  hic  tamon 
actus  est  simplieis  affectus,  quem  velleitatera  appellant.  Similiter,  in 
hoc  affectu  simplici  potest  esse  gTavissimum  peecatum:  ut  si  quis  odio 
Deum  habens  non  solum  exoptaret  Deum  non  esse,  sed  etiani  d-^side- 
raret,  ut  aliquod  malum  ipsi  aeeideret,  in  quo  genere  p3ccati  daemones 
ac  damnatos  versari  non  dubito. 

DiCES  2:  Angelum  esse  a^qualein  Deo  est  irapossibile,  adeoiue  est 
non  ens :  sed  non  ens  non  est  appetibile,  in  tantuin  enim  aliquid  est 
api^etibile  in  quantuiu  boiium,  non  ens  autem  bonum  esse  nequit: 
nec  cousequenter  appetibile :  ergo  Angelus  non  potuit  appeter.'  aequa- 
litatem  cum  Deo.  —  Kespondeo  primo,  quod  si  quicquam  probaret 
hoc  arguiiientum,  etiam  evinceret  impossibile  per  accidens  non  posse 
appeti,  quod  tamen  ThomistcC  negant,  utrumque  eniin  iinpossibile  tam 
per  se,  quam  per  accidens,  est  non  ens.  —  Uespondeo  secundo  distin- 
guendo  majorem:  non  est  ens  aliquod  unum,  et  habens  in  se  boni- 
tatein  possibilem,  eoncedo:  non  est  ens  aliquod  multiplex  ineludens 
duo,  quorum  unum  est  iii  bonum  absolute,  et  esset  etiam  bonum  re- 
spective  ad  alterum,  si  possetcum  ipso  conjungi,  nego:  itaque  quamvis 
voluntas  angelica  non  possit  appetere  iequalitatem  Dei  volitione  abso- 
luta,  qua  ferretur  in  ipsam  per  inodum  unius  objecti  possibilis,  quia 
ipsi  non  proponitur  ab  intellectu ;  tamen  potest  volitione  eomparativa 
ferri  in  ipsam  sequalitatem  divinam  appetendam,  quatenus  ipsa  esset 
ipsi  bona,  si  illam  eonsequi  posset. 

DicES  o:  Voluntas  angelica  nequit  appetere  aequalitatein  Dei,  nisi 
ipsi  proponatur  ab  intellectu:  sed  non  potest  proponi  ab  intellectu: 
vel  enini  proponeretur  al)  intellectu  errante.  vel  ab  intellectu  iion  er- 
rante:  Xon  primum,  quia  cum  nondura  peecasset,  nullum  habebat 
errorem  in  intellectu,  alioquin  pcena  fuisset  prior  culpa;  ille  namque 
error  non  potuit  esse  in  Angelo,  nisi  per  modum  pceme  infiictie: 
Xon  etiam  secundum,  quia  intellectus  non  errans  nequit  proponere 
voluntati  aliquid  falsum ;  falsum  autem  est  Angeliim  posse  esse  nequa- 
lem  Deo :  ergo,  etc.  —  Negat  minorem  Doctor,  ad  ciijus  probationem 
dicit,  quod  proponi  possit  illa  oequalitas  ab  intellectu  non  errante: 
^Vjqualitas  enim  Dei,  inquit,  pofest  appreliendi  sine  errore,  qnia  est  in 
aliquo  sine  errore,  quia  Filius  Dei  est  cequalis  Patre,  et  ille  jwtest  ap- 
prehendi.  D^inde  potuit  Angelus  apprehendere  illara  ajqualitatem  esse 
sibi  bonain,  si  esset  possibilis;  et  supposita  tali  apprehensione,  et  ju- 
dicio,  voluntas  potuit  illam  cequalitatem  appetere:  sane  Dei  apprehen- 
dimus  lequalitatem  sine  errore,  necnon  et  judicaraus  quod  si  illa 
a?qualitas  esset  possibilis  Angelo,  sicut  est  possibilis  et  de  facto  con- 
venit  Fiiio  Dei,  quod  revera  Angelus  longe  perfectior  esset  quam 
raodo  sit,  quantam  perfectionem  nunc  habeat ;  ergo  raulto  magis  An- 
gelus  potest  apprehendere  illam  a^qualitatem,  et  tale  judicium  ef- 
forraare. 

OB.iicirxT  4.  Nullus  potest  appetere  suura  uon  esse,  ex  S.  Augu- 
stino  3.  De  lihero  arhitrio:  sed  si  Angelus  app^teret  aequalitatem  Dei, 


DE    ANGELORUM    PECCATIS   ET    PCEMIS.  397 

eonsequeiiter  appetoret  se  non  esse  Angelum ,  qnia  Angv-liim  esse 
Deum,  est  ipsiim  non  esse  Angelum ;  nam  Angelum  esse,  est  crea- 
turam  Deo  esse  subditam :  erg*o  Angelus  non  potcst  appetere  se  esse 
ajqualem  Dgo.  Confirmatur  ex  illo  S.  Anselmi  llb.  De  Himilitudlnibus 
c.  6.  ubi  ait:  Quod  si  quis  vellet  esse  similis  alteri  in  propria  persona, 
rellet  se  non  esse^  quod,  velle  nequit.  —  Kespondet  Doctor  primo, 
quod  quamvis  forte  aliquis  non  possit  directe  velle  suum  non  esse, 
tamen  indirccte  id  velle  potest,  volendo  nempe  aliquid  ex  quo  posito 
sequeretur  ipsum  non  esse :  Sic,  inquit,  quilibet  peccans  mortaliter 
rult  aliquid  in  quo  non  vult  snbesse  Deo,  et  in  hoc  ex  consequenti 
rult  se  non  esse,  quia  non  potest  esse,  nisi  subsit  Deo.  —  Respon- 
(lct  secundo  negando  minorem;  quia  quamvis  sequeretur  destructio 
sui  ex  fequalitate  cum  Deo,  tamen  non  est  necesse,  quod  volens 
•uqualitatcm  vclit  formaliter,  et  expresse  non  esse  suum,  seu  suara 
destructionem  :  non  enim  sequitur,  inquit,  quod  si  aliquis  velit  an- 
fecede7is,  velit  etiam  consequens,  quando  consequens  potest  intelligi 
absque  antecedenfe:  sicut  v.  g'.  aliquis  potest  appetere  Episcopatum, 
non  volendo  Sacerdotium :  in  proposito  autem  consequens  non  est 
necessario  connexum  cum  antecedente:  non  enim  absolutc  sequi- 
tur,  quod  si  Angelus  velit  .-equalitatem  cum  Deo,  etiam  velit  sui 
destructionem ;  posset  enim  appetere.  aequalitatem  cum  Deo  ex  sup- 
positione  impossibili,  quod  ipsa  seqiialitas  non  inferret  destructionem 
Angel).  Ad  S.  Anselmum  respondot  Doctor,  ipsum  loqui  de  volun- 
tate  ordinata;  non  potcst  autem  quis  ordinatc  velle  se  non  esse,  in- 
quit,  quia  ordinata  voluntas  non  est  rolendo  aliquid,  et  non  rolendo 
iUud,  quod  necessario  sequitur  ad  ip)sum,  sive  illud  sit  ipm  intrinsecum, 
sive  non:  hcec  autem  vera  non  sunt  de  voluntate  inordinata. 

Instabis:  Angelus  cognoscebat  se  ens  creatum,  et  por  participa- 
tionem;  sciebat  pariter  nullum  ens  per  participationem  posse  esse 
ejusdem  naturai  cum  ente  per  essentiam,  adeoque  perfecte  no^erat, 
quod  non  posset  optare  a.'qualitatem  divinam,  quin  optaret  se  non 
esse.  —  Nego  consequentiam,  quamvis  enini  Angelus  seipsum  cogno- 
seeret  esse  ens  por  participationem,  tamen  potuit  appreliendere  illam 
;cqualitatem  divinam  ut  bonum  aliquod  appetibile;  subindeque  potuit 
oam  silji  appetere;  non  quidem  appetitu  efificaci,  sed  inefficaci :  unde 
])Otuit  sibi  displicero,  quod  esset  Deo  subjectus  ot  inferior,  potuitque 
optare  independentiam  respecfcu  Dei,  et  superioritatem  rospecto  alio- 
rum  Angelorum ;  quod,  ut  apparet,  est  velle  aequalitat.Mn  cum  Deo 
secundum  naturam. 

^  "  Urgebis  :  Quod  omnino  rationi  naturali  repugnat  et  contradicit, 
et  a  quo  illa  prorsus  abhorret,  id  nullo  modo  potest  appeti :  sed  crea- 
turam  esse  sequalem  Deo  rationi  naturali  omnino  repugnat :  igitur  etc, 
—  Respondeo,  ea  in  hypothesi  duo  osse  distinguenda ,  nimiruni  id 
(|uod  in  eo  objecto  vidi'tur  ingratum  et  horroro  dignum,  et  id  quod 
in  00  deprehenditur  amabile;  amatur  enim  bonum  et  excellentia  illius; 
horretur  vero  improportio  cum  fruente  illo  seu  concupiscente  illud. 
Jlic  auterii  horror  temperatur  et  tollitur  per  {cstum  appetentis,  nam 
amore  ardentes  ac  sestuantes  erga  rem  amatam  et  concupitam  non  pa- 
tiuntur  ab  ea  uUa  ratione  avelli;  et  contra  quodcumque  rationis  di- 
ctamen  luctantur  multaque  machinantur  et  moliuntur,  etiam  appetendo 


398  DE   ANGELORUM   PECCATIS   ET    PCENIS. 

turpia  et  obsexna,  quantiimvis  ratio  uaturalis  reclamet:  quo  lit  ut 
amore  efforvescens  vix.  sapiat.  Potuit  ergo  dsemonis  voluntas  jam  ex 
inordinato  sui  amore  et  coiuplaccntia  exorbitans  et  vehit  insaniens 
divinitatem  appetere,  quantumvis  naturalis  ratio  liancsibi  repugnare 

suiTgereret. 

"Lnstabis  iterum  :    Quod  manifestam  implicat  contradictionem  re- 
prirsentari   non   potest  ut  amabile  nec  desiderabile  a  quacumque  ra- 
tione  etiam  exorbitante  et  deviante :    at  iequalitas    creaturae  cum  sno 
Creatore  contradictionem  involvit;  est  enim  conjunctio  creatur^  cum 
non  creatura.  nimirum  cum  Deo:  igitur  etc.  —  Bespondeo  primo,  non 
repugnare  eonjunctionem  creatur^e  cum  Creatore  per  unionem  hypo- 
staticam,    ut   apparet    in    mysterio    Incarnationis.   Deinde    dico  quod 
Angelus  in  illo  simplici    desiderio    di^itatis    non    attendit  ad  illius 
impossibilitatem  vel  contradietionem,   sed   tantum   ad   boui   concupiti 
«xcellentiam  quod  repriesentabatur  desiderabile,  pr:escindendo   ab  e^ 
quod  esset  acquisitu  possibile  vel  impossibile.  Creatura   namque  spi- 
ritua]i>   aliter  fertur  in  bonum  per  appetentiam,  et  aliter  per  fruitio- 
nem.  Illa  namque  spectat  ad  effectum  voluntatis,  ha^c  vero  tendit  in 
effectum  et  iu  applicationem  mediorum  conducentium  ad  as^ecutionem 
illius  boni.  Prior  est  simplex  complacentia  et  inefiieax  respectu  frui- 
tionis  et  eonsecutiouls  boni,  quamvis  in  se  sit  vehemens  etsestuans; 
posterior  vero  est  efficax  applicatio  voluntatis  circa  finem  obtinendum. 
Illa   stare   potest   cum   contradictione  et  impossibilitate  conseeutionis 
objeeti;  hae.-  vero  non,  quippe  cum   efficaeiter  teudat  in  objeeti  asse- 
cutionem  applicando  media  convenientia. 

DiCES  tandem:  *  "  Potost  aliquis  absqueullo  peceato  desiderare  s?. 
€sse  Deum :  ergo  licet  Angelus  aequalitatem  divinara  fuerit  ^emulatus, 
exinde  non  censetur  peccavisse.  Probatur  antec^dens:  posset  aliquis 
appetere  se  fi^ri  Deum,  ut  nempe  sicut  Deus,  foret  immunis  a  pee- 
<iato,  et  ut  Deum  dilig.-ret  quantum  in  se  diligibilis  est:  sed  appe- 
titus  ille  non  esset  peccaminosus ;  imo  revera  pius,  et  innocens: 
ergo  appetitus  [equalitatis  Dei  non  est  culpabilis:  nec  proinde  fuit 
prTmum  Ang.li  amoris  concupiscentise  peccatum.  —  Nego  antecederis, 
et  ejus  probationis  minorem  distinguo:  appetitus  ille  non  est  culpa- 
bilis,  si  sit  hvpotheticus  et  conditionatus,  coucedo :  si  absolutus,  nego.^ 
Posset  itaque  hunc  habero  affeetum  vir  pius  conditionate ,  nempe  si 
hoe  foret  possibile,  et  absque  ullo  Diviuitatis  pnxjudicio:  parem  autem 
aftectum  non  habuit  Angelus  Divinitatem  semulatus;  imo  eum  abso- 
lute  aSectavit,  ut  colligere  est  ex  varbis  tum  Isaiae,  tum  Ezeehielis  a 
nobis  supra  laudatis. 

Qc.ERES  2:  An  efiam  Angeli  cemulati  fuerint  unionem  Hyjwntaticam, 
et  revera  homini  ad  eam  asfiumendo  inviderint  ^ 

Respoxdeo  1.  Revera  Angelos  invidia  peecasse ,  ut  egregie  docet 
S.  Augustinus  lib.  11.  De  Gen.  ad  litteram  cap.  14.  Xonnulli,  inquit, 
dicunt  ipsum  fuisse  lapsum  a  supernis  sedibus,  quod  inviderit  homini 
facto  ad  imar/inem  Dei.  Porro  hcec  invidentia  sequitur  superbiam,  non 
prcecedit.  Xon  enim  causa  superbiendi  est  invidentia,  sed  causamvi- 
dendi  superbia.  Cum  igitur  siiperbia  sit  amor  excellenticz  proprice, 
invidia  vero  sit  odium  felicitafis  alience;  quid  inde  nascatur  satis   in 


DE    ANGliLORUM    PECCATIS    ET    ITENIS.  390 

promptiL  est.  Aniando  eniin  quisque  excMlentiam  suam,  vel  paribus 
inridet,  quod  ei  cocequantur,  vel  inferioribus  ne  sibi  cooequenfur,  vel 
,superioribus,  quod  eis  non  cocequetur.  Superbiendo  igitur  invidus,  non 
invidendo  quisque  superbus  est.  Subscribit  S.  Bernardiis  sermone  17. 
Ergo  in  Crjelo  concepit  dolorem,  et  in  Paradiso  peperit  iniquitatem, 
prolem  rnalitio}  matrem  mortis,  et  cerumnarum  omniuni  jjarens  su- 
pert)ia.  —  Bespondeo  2.  De  facto  diaboluin  inordinatc  appetiisse  bea- 
titudinem,  et  idcirco  naturae  hunianae  invidisse;  ut  docet  S.  Bernardus 
yariis  in  locis,  praecipue  sermone  17.  in  Cantica :  potuit  autem  con- 
tingere,  inquit,  f.sv'  tamen  incredibile  non  putetur)  plenum  sapientia, 
et  perfectuni  decore  homines  prcescire  potuisse  futuros,  etiam  et  pro- 
fecturos  in  parem  (jloriam;  sed  si  proescivit,  in  Dei  Verbo  absque  clubio 
ridit,  et  in  livore  suo  invidit,  et  molitus  est  Jiabere  subjectos,  socios  de- 
digifatus.  Infirmiores  sunt,  inquit,  inferioresque  natura :  non  decet  esse 
concifes,  nec  cequales  in  gloria.  Et  infra  ipsum  diabolum  interpellans 
ait;  Tu  tibi  miser  sedem  collocas  in  aquilone,  plaga  nebulosa,  et  fri- 
gida,  et  ecce  s?iscitantur  de  pulvere  inopes,  et  de  stercore  pauperes,  ut 
sedeant  cum  Principibus,  et  solium  glorice  teneant,  doleasque  impleri 
illud :  Pauper,  et  inops  laudabunt  nomen  tuum.  Quamquani  autem 
ibi  S.  Bernardus  nullam  expressam  invidicie,  diaboli  erga  Christi  in- 
carnationem  mentionem  faciat,  potest  tamen  ex  iilo  non  leve  funda- 
mentum  a  fortiori  sumi.  Naui  si  ex  eo,  quod  Lucif  r  prajsciverit  ho- 
mines  in  parem  gloriam  fuiss,'  profecturos ,  colligit  S.  Bernardus 
credibile  esse  Luciferum  doluisse,  et  ex  invidia  erga  homines  peccasse; 
multo  profecto  magis  credi  potest,  si  Lucifer  prsescivit  hominem  ali- 
quem  futurum  esse  multo  excellentiorem  ipso,  non  solum  in  gloria, 
sed  ctiam  in  gratia  unionis,  et  in  Persomie  divinre  majestate;  indi- 
gnatuin  propterea  fuisse,  vehementerque  doluisse,  et  invidia  conta- 
buisse.  — Pespondeo  S.  Etiam  probabile  videri,  quod  inordinate  unio- 
nem  hj^postaticam  afiectaverit,  neque  cnim  solemus  invidere  aliis 
bona,  nisi  quae  o])tamus  nobis,  quando  ea  non  liabemus :  et  deinde 
non  est  magis  credendum  de  malitia  diaboli,  quod  inviderit  illam 
dignitatem  hominibus,  quam  inordinate  eam  sibi  concupierit.  Unde 
quotquot  Patrum,  aut  Doctorum  dicunt  diabolum  invidisse  homini 
dignitatem  suam,  pro  hac  assertione  citari  possunt;  quia  vel  directe 
^olunt  dignitatem  unionis  hypostaticae,  vel  si  de  alia  loquantur  expresse, 
certe  ex  hoc,  quod  aliam  quamcumque  dignitatem  inviderit,  coUi- 
gitur  valde  verisimiliter,  quod  hanc  etiam  invidit ,  quic  omnium 
inaxima  est. 

QU.ESTIO  TERTIA, 

AN  VOLUNTAS  D.EMONUM  ITA  SIT  IN  MALO  OBFIRMATA,  UT 
NEC  POSSIT  ALIQUATENUS  RESIPISCERE,  NEC  BONUM  ALI- 
QUOD  OPERARI. 

SciENDUM  EST  c  liminc,  maxime  duplicem  esse  circa  primse  partis 
Qu?estionis  resolutionem  Auctorum  sententiam.  Prima  fuit  Origenis, 
quam  refert  S.  Thomas  1.  jxrr.  qu.  64.  art.  2,  asserentis  omnem  vo- 
luntatem  creatam,  tam  beatorum,  quam  damnatorum  esse  fiexibilem 
in  bonum,  sive  in  malum;    dempta    tamen   voluntate  animfe  Christi. 


400  DE    ANGELORUM    PECCATIS   ET   PiENIS. 

Spcinida  est  omuiiim  Doctonim  Catholicorum  affirmantium,  qiiod  dvc- 
monum    et  damnatoram    voluntates  ita  sint  in  malum    obfirmat^v,  ut 
nullatenus  resipiscant.  Causam  autem  hujus  obstinationis,  non  eamdcm 
omnes  proferunt,  imo  in  illa  assignanda  varias  scinduntur  m  senten- 
tias    Frimo  namque  S.  Thomas  *  "  1.  p.  qusest.  64.  art.  2.  inquirens 
cau^am  obstinationis  djemonum,  cum  dixisset  quod  vis  apprehensiva 
proportionatur    appetitivse,  cum  hoc  discrimine  quod   appetitus    sensi- 
tivus  est  boni  particnlaris ,    voluntas    vero   universahs:    sicut    etiam, 
sensus  apprehensivus  est  singularium,  intelleetus  vero  universahum, 
addit-    Difert   aiitem   apprehensio    Angdi  ah  apprehemwne   hominis, 
\uod   Anqelus   apprehendit    immohiliter  per   intellectum,  sicut  et  nos 
immohHiier   apprehendnnus   prima  principia,  quoriim  est  niteUectusr 
homo  vero  per  rationem  apprehendit  mobilite.r  discurrendo  de  uno  ad 
aliud  habens  viam  procedendi  ad  utrumque  oppositorum.   Unde  et  vo- 
luntas  hominis  adhceret  alicui  mohiliter.  quasi  potens  etiam  ah  eodisce- 
dpre  et  contrario  adhcerere:  voluntas  autem  Angeli  adheeret  fixe  et  im- 
mohiliter.  Uf  ideo  consideretur  ante  adh(Esionem,  potest  libere  adhcerere, 
et  huic  et  onposiio,  in  his  scilicet  quce  non  naturaliter  vult.  Scd  post- 
Quam  jam  \tdhceret    immohiliter   adhceret,  et  ideo   consuevit  dict,  quod 
liherum  arhifrium  hominis  /fexiljile  est  ad  oppositum,  et  ante  electionem, 
ot  post-  liberum  autem  arhitrium  Angeli  est  flexihile  ad  utrumque  ojj- 
nositum  ante  electionem,  et  non  post.  Sic  igifur  et  honi  Angeli  semper 
adhoire^tes  Justitice  sunt  in  illa  cmifirmati :   mali  vero  peccantes  surit 
in  peccato  ohstinati.  —  Idem  habet  in  2.  dist.  7.  qutest.  1.  art   2.  ubi 
reiectis    quinque    rationibus  istius  obstinationis  Angelorum  malomm, 
dicendum  est  ergo,  inquit,  quod  sicut  impossihile  est  a  voluntate  adhcz- 
rente  recto  fini  procedere  opus  peccati,  ita  e  contrario  impossMe  est  a 
rofunfate  adhcerente  inconvertifnlifer  perverso  fini  afiqmd  recfum  opus 
provenire...   Unde  sicut  homines  post  mortcm  in  bono  confirmantur,  vel 
in  mafo,  ita  et  Angeli  post  conversionem  vel  aversionem.  —  Censet  ergo 
Doctor   \noehcus    causam    obstinationis  da?monum  m  eo  statuendam 
e^se  quod  eorum  voluntas  immobihter  adha^reat  perverso  fini,  nimirum 
eomplacentije  in  suis  dotibus  et  prseeehenths  naturahbus  in  praejudi- 
cium    divince    Majestatis,  cui  uni -e  adhterer-  debuerant,  immobiliter 
adhserescant.  —  Ab  hac  seutentia   •  ^  non  longe  ab.st  Henricus  Ganda- 
vensis  quodiiheto  8.  qu.  11.  docens,  quod   idcirco  Angelus  est  immu- 
tabihs  ab  actu.  quem  semel  ehcuit,  quia  voluntas  separata  ita  pro.un- 
de  immergit  se  objecto,  ut  ab  eo  resihre  nequeat.  —  Secundo,  Aureolus 
asserit  hanc  obstinntionera  provenire  ab  habitu  quodam  vitioso   quem 
Deus  producit  in  voluntate    damnatoriira  iu  pcenam    suorum    dehcto- 
rum    et  ita  per  eura  ad  malura  inchnantur,  ut  nuhateuus  bonura  ah- 
quod  valeant  operari.  —  Tertio,  sunt  qui  docent  cura  Marsiho  m  2.  qu.  o^ 
art    3    causam  daranatorura  obstinationis  in  malo  ex  eo  repeti,  quod 
Deus    noht  cum    eis    concurrere  ad  uhura    bcnura    opus    ehciendum. 
—  Quarto    Ocharaus  in  2.  dist.  29.  contendit  ihara  obstinationera  oriri 
ex  eo    quod  ahquis  actus  in  Angelo  damnato  admittatur,  qui  non  est 
in  eius  potestate:  unde  infert,  quod  Deus  totuliter,  et  immediate  causat 
ahquem  actum  in  voluntate  Angeh  mah.  -  Uttima  tamdera  sententia 
est   Doctoris    Subtih-s,    docentis    causara    obstinationis    dsraonun ,    et 
ahorum  damnatorum  non  aliunde  repetendam  esse,  quam  ex  denega- 


DE    ANGELORUM    PECCATIS   ET   PCENIS.  401 

tione  diviiii  auxilii  ad  resipiscendum,  et  ex  perversa  damnatoruin 
voluntate,  ex  qua  sequitur  prava  quaedam  affectio  voluntatis ,  qua 
unusquisque  daninatorum  immobiliter  adha^ret  fini  perverso  ,  in 
quem  in  ultimo  statu  viaj  deciderunt.  Quae  sententia,  ut  clarius  in- 
notescat 

NoTANDUM  1.  Quod  longc  diversus  cst  status  Viatorum,  Comprehen- 
sorum,  et  Damnatorum:  status  Yiatorum,  est  ipsa  generalis,  ac  uni- 
versalis  Dei  lex,  qua  decrevit  cum  voluntate  eoncurrere  ad  actum 
popnitentiiie,  et  dispositionis  ad  gratiam  sanctificantem,  necnon  et  ad 
augmentum  ejus,  quoties  homo  poenitere  voluerit,  et  bonum  aliquod 
opus  elicere,  juxta  illud  Ezechielis  18.  Nolo  moHem  i^eccatoris,  etc. 
Status  Comprehensorum  est  lex  divina,  qua  Deus  statuit  ipsos  Com- 
prehensores  ita  servare,  ut  nec  ab  eo  possint  declinare,  nec  ab  opere 
bono  cessare  unquam,  juxta  illud  Christi  Domini  Joan.  10.  Oven  mece 
mcem  mcam  aiuUwit,  et  ego  cognosco  eas,  et  sequuntur  me:  et  ego 
vitam  cnternam  do  eis,  et  non  peribunt  in  ceternum,  ct  non  rapiet  eas 
quisquam  de  manu  mea.  Denique  status  Damnatorum  est  lex  ipsa 
universalis  Dei,  qua  statuit  se  nullatenus  concursurum  cum  damnatis 
ad  ullum  actum  meritorium,  nec  ad  dispositionem  ad  gratiam  justi- 
flcantem,  propter  eorum  demerita  finalia,  juxta  illud  Eccl.  11.  Si  ceci- 
derit  lignum  ad  austrum,  aut  ad  aquilonem,  in  quocumque  loco  ceci- 
derit,  ibi  erit.  Hoc  est,  ut  explicat  Doctor,  in  cujuscumque  creaturse 
rationalis  amore  perv^erso  steterit  in  fine  vise,  permanebit  in  seternum. 

NoTANDUM  2.  Ex  eodem  Doctore  dist.  7.  n.  11.  quod  in  voluntate 
creata  praeter  ejus  entitatem,  et  bonitatem  naturalem,  quse  competit 
il^si  in  quantum  est  ens  positivum  secundum  gradum  suae  entitatis 
magis  aut  minus  perfectse,  triplex  est  alia  bonitas  moralis,  scilicet 
objectiva,  circumstantialis,  et  gratuita;  prima  ex  objecto;  secunda 
ex  circumstantia;  tertia  ex  gratia  provenit.  Frima  dicitur  bonitas  ex 
genere,  et  convenit  actui,  ex  eo  quod  versetur  circa  objectum  juxta 
dictamen  recti«  rationis ;  ita  quod  objectum  appareat  per  rationem 
probabilem  aut  certam,  quod  taliter  sit  conveniens  et  congruum,  ut 
in  illud  creatura  rationalis  tendere  possit  absque  peccato.  Bonitas 
circumstantialis  ea  est,  qu?e  convenit  actui  elicito  cum  omnibus  cir- 
cumstantiis,  quas  recta  ratio  dictat  ipsum  debere  sortiri.  Dico  autem 
cum  omnibus,  quod  si  deficeret  aliqua  circumstantia  requisita,  aut 
adesset  alia,  quse  non  deberet  adesse,  actus  non  haberet  hanc  boni- 
tatem;  nam  juxta  S.  Dionysium  lib.  De  Divinibus  c.  4.  bonum  est  ex 
integra  causa,  malum  autem  ex  quovis  defectu.  Tertia^  denique  bonitas 
ea  est,  a  qua  actus  habet  esse  meritorius  respectu  alicujus  prsemii, 
quam  bonitatem  habet,  tum  a  gratia  sanctificante,  tum  ab  accepta- 
tione  divina;  nulius  enim  actus  praicise  potest  esse  meritorius,  nisi 
mediante  ordinatione,  pacto,  aut  acceptatione  divina:  haec  autem  bo- 
nitas  necessario  duas  priores  supponit;  ut  enim  actus  sit  meritorius, 
debet  occupari  circa  objectum  congruum,  et  habere  omnes  circum- 
stantias  sibi  debitas.  —  Harum  autem  bonitatum  proponit  exemplum 
Doctor;  nam  cum  quis  dat  eleemosynam,  habet  bonitatem  ex  objecto; 
siquidem  recta  ratio  dictat  bonum  esse  proximi  necessitatem  suble- 
vare :  habet  pariter  bonitatem  ex  circumstantiis,  si  eleemosynam  illam 
cum    debitis    circumstantiis    largiatur:    puta  si  de  suo,  non    vero    de 

Frassen   Theol.  Tom.  IV.  26 


402  DE   ANGELORUM    PECCATIS   ET   PCENIS. 

alieiio,  si  tempore  opportuno,  si  propter  bonum  finem,  puta  Dei  amo- 
rem,  ete.  Habebit  vero  bonitatem  meritoriam,  si  prajter  duas  prsefatas 
bonitates,  fiat  ex  gratia  sanctificante,  et  charitate  supernaturali. 

NoTAXDUM  3.  ex  eodem  Doctore,  Quod  huic  triplici  bonitati  tri- 
plex  opponitur  malitia.  Prima  quidem  malitia  ex  genere;  quando  sci- 
Hcet  actus,  qui  tantum  habet  bonitatem  naturalem  fertur  in  objectum, 
quod  secundum  rationem  rectam  est  disconveniens  ereaturiC  rationali; 
puta  si  odium  ejus  tendat  in  Deum.  Secunda  est  malitia  ex  aliqua 
circumstantia  deordinante  actum,  puta  si  largiatur  eleemosynam  pro- 
pter  vanam  gloriam.  Tertia  denique  est  malitia  demeritoria,  qute 
advenit  actui,  quando  non  solum  non  est  meritorius  vitac  aeterna?, 
sed  potius  poenoe.  Advertit  insuper  Doctor ,  quod  qua^libet  ex  illis 
tribus  malitiis  possit  considerari  ut  opposita  bonitati  sibi  correspon- 
denti ,  vel  privative,  vel  contrarie.  Si  primo  modo  consideretur,  nihil 
?liud  dicit,  quam  privationein  aut  negationem  bonitatis  in  actu  hu- 
niano  libero,  pro  eo  instanti  quo  posset  elici  a  voluntate  actus  bonus ; 
et  actum  esse  malum  nihil  aliud  est,  quam  eum  carere  aliqua  tali 
bonitate:  unde  si  quis  eliceret  actum  absque  ullis  circumstantiis  bonis, 
actus  sic  elicitus  esset  malus  malitia  privative  opposita  bonitati  cir- 
cumstantiali;  quia  non  haberet  bonitatem  circumstantialem  :  et  si  quis 
eliceret  actum  non  secundum  inclinationem  charitatis,  eo  ipso  actus 
esset  malus  privative  malitia  opposita  privative  bonitati  m&ritoriie : 
et  eodem  modo  si  quis  eliceret  actum  absque  bonitate  objectiva,  esset 
malus  privative  malitia  opposita  privative  bonitati  objectivse.  Si  vero 
actus  non  solum  habeat  objectum  conveniens,  sed  objectum  discon- 
veniens,  tum  actus  habebit  non  solura  malitiam  objectivam  privative, 
s  'd  malitiam  objectivam  contrariam.  Similiter  si  actus  non  habeat 
cireumstantias  bonas,  quas  posset  habere ;  sed  etiam  habeat  aliquam 
circumstantiam,  quam  non  deberet  habere,  tunc  habebit  malitiam  cir- 
cumstantialem,  non  solum  privativam,  sed  contrariam;  et  denique  si 
non  solum  non  habeat  bonitatem  meritoriam,  sed  habeat  malitiam 
demeritoriam,  tunc  erit  malus  malitia  contraria  bonitati  meritorioe.  — 
Denique  addit  Doctor  malitiam  demeritoriam  ob.iectivam,  privativara 
et  contrariam,  invicem  converti,  non  sie  autem  circumstantialis  ae 
demeritoria;  actus  enim,  qui  est  malus  per  carentiam  bonitatis  obje- 
tivse,  necessario  debet  esse  malus  malitia  contraria  illi  bonitati.  Secus 
est  autem  de  malitia  circumstantiali,  ae  dcmeritoria;  potest  enim  fieri 
ut  aliquis  actus  sit  malus  per  carentiam  bonitatis  circumstantialis,  et 
meritorise,  quin  habeat  malitiara  contrariam  ipsis  :  nam  potest  bene 
fieri,  quod  actus  non  sit  meritorius,  quia  non  elicitur  ex  inclinatione 
charitatis,  et  tamen  non  sit  demeritorius :  actus  enim  bonus  moraliter 
elieitus  a  peceatore,  aut  homine  eonstituto  in  puris  naturalibus,  non 
esset  meritorius,  nec  demeritorius.  DeincJf  actus  elicitus  circa  objectum 
bonum  absque  additione  alicujus  circumstantiae  bona?,  vel  ex  incon- 
sideratione,  vel  ex  eo  quod  non  teneretur  quis  adjungere  ullam  ulte- 
riorem  bonam  circumstantiam,  esset  malus  malitia  circumstantiali 
privative,  non  vero  positive,  seu  contrarie,  quia  non  haberet  ullam  cir- 
cumstantiam  ratione  cujus  deberet  sirapliciter  dici  malus,  et  sufficiens 
ad  fundandara  rationem  demeriti.  —  His  ita  prsemissis,  tria  restant 
determinanda :    Primum ,    an    dsemonum    voluntas    ita  fuerit  in  malo 


DE     MALITIA    D.EMONUM.  403 

obstiuata,  ut  niillatenus  resipiscere  ])0ssint:  Secimdam,  unde  prove- 
niat  h?ec  obduratio:  Tertlum,  an  ratione  istius  obdurationis  in  malo 
daemones  nulluni  bonuin  opus  elicere  possint. 

Conclusio   prima.  —  D^monum  et  aliouum  Damnatorum 

VOLUNTAS    rrA   EST    IN   MALO    OBFIllMATA,  UT   NUSQUAM  REVERA  AD  JU- 

,STiTiyi<:  STATi'M  siT  REVOCANDA.  Hscc  cst  communis  apud  omnes  Do- 
ctores  Catholicos,  et 

Probatur  primoillis  omnibus  Scripturre  textibus,  quibus  signiflcatur 
damnatos  perpetuis,  et  uusquam  fmiendis  poenis  addici  •,  subindeque 
<3os  nusquam  admissi  peccati  veniam  assccuturos,  nec  delictorum  sa- 
Intarem  poenitentiam  acturos:  ita  Matth.  25  De  Eeprobis  dicitur;  Ite 
iit,  ignem  (jeteniurn,  qui  paratus  est  diaholo,  et  Angelis  ejus;  et  infra: 
IJmnt  hi  in  supplicium  eeteruum :  et  Marci  9.  De  iisdem  Iieprobis  Chri- 
stus  ait:  Vermis  eorumnon  moritur,  et  ignis  non  extinguitur.  Hinc 
Apocalyp,  20.  De  Diabolo  dicitur:  Missus  est  in  stagnum  ignis,  et  sul- 
pituris,  ubi  et  bestio,  et  Pseudo-Propheta  cruciabuntur  die,  ac  nocte  in 
scecula  s<eculorum . 

Secundo  h?ec  vcritas  definita  fuit  in  5.  Synodo,  necnon  et  in  6. 
actione  16.  ubi  approbatur  Epistola  Sophronii  daranantis  Origenem, 
quod  docuerit  damnatorum  poenas  aJiquando  finiendas,  et  ipsos  in  sta- 
tum  rnnocentise  restituendos.  Idipsum  determinatum  est  in  Concilio 
Lateranensi  sub  Innocentio  III.  cap.  Firmiter,  ubi  decernitur  De  Ile- 
probis,  quod  cum  diabolo poenam  ceternam  recipieiit.  Eamdem  veritatem 
docet  sanctus  Athanasius  in  suo  Sgmbolo,  ubi  ait:  Qui  bona  egerunt 
ibunt  in  vitam  cete.mam,  qui  vero  mala  in  ignem  ceternum. 

Probatur  eadem  veritas  a  SS.  Patribus,  qui  constanter  ajunt  dse- 
mones  esse  salutaris  poenitentise  et  gratice  recuperandse  prorsus  inca- 
paces.  Ita  S.  Gregorius  Nyssenus  lib  1.  Philosoph.  cap.  o.  Solus  homo, 
inquit,  inter  intellectucdes  creaiuras  principium  habuit  pcenitentiam 
cigendo  venia  dignus  effici;  nec  enim  doemones,  aut  Angdi  pcmiitentiam 
agendo  venia  digni  effici  possunt :  et  inferius  ait:  Quod  liominibus  est 
mors,  Angelis  est  casus.  —  Confirmat  S.  Damasccnus  Hb.  2.  De  Fide 
c.  3.  ubi  absolute  dicit  Angelum  capacem  non  esse  poenitentise,  quia 
corpore  vacat,  quam  rationem  sic  exj)licat:  Nam  quod  Jiomo  e  vitiorurn 
cceno  emergere,  cdque  ad  meliorem  frugem  se  convertere  queat,  id  ob 
corporis  imbecillitatemestconsecutus.  Quibus  aperte  declarat  se  loqui  de 
poenitentia  fructifera,  et  quse  a  speciali  Dei  auxilio  ac  benignitate 
pendet.  Quibus  subscribit  S.  Fulgentius  De  Ficle  ad  Petrum  c.  3.  ubi 
cum  dixisset  Deum  creasse  omnes  Angelos  cum  dilectione  sui,  et  cum 
tanta  libertate,  ut  unusquisque  eam  habere  posset,  et  perdere;  ita 
tamen  ut  qui  eam  sponte  perderet,  eam  deinceps  suo  arbitrio,  et  sine 
gratiae  auxilio  resumere  non  valeret,  adjungit :  Ef  de  Angelis  quidem 
hoc  disposuit,  et  implevit,  ut  si  quis  eorum  bonitafem  voluntatis  per- 
deret,  numquam  eam  divino  munere  repararet.  Hoc  ipsum  conflrmat, 
■et  «explicat  S.  Gregorius  lib.  2.  Morcd  c.  3.  Deus,  inquit,  apostatam 
spiritum  ad  poenitentiam  nequaquam  revocat,  sed  viam  superbice  ejus 
rescindens  damnat:  et  lib.  4.  c.  9.  et  10.  absoIut3  ait:  Angelum  ita 
per  superbiam  cecidisse,  id  reparari  noii  possit,  quia  ad  restaurationis 
lucem  nulla  spe  venice,  nulla  conversionis  emendatione  revocatur. 


404  DE    MALITIA    D^MONUM. 

Hanc  veritatem.  confirinat  Seraphicus  Doctor  in  2.  dist.  7.  art.  1, 
qu.  1.  ex  S.  Damasceno  lib.  2.  De  Fkle  c.  4.  ubi  ait:  Quod  hoc  est 
Aiigelis  casus,  quod  homiiuhus  mors ;  sed  homo  post  mortem  non  po- 
test  recuperare  bonam  voluntatem,  et  rectam  quam  amisit  in  vita : 
ergo,  etc.  Secundo,  similis  est  ratio  confirmationis  in  bono,  et  obsti- 
nationis  in  malo :  sed  Angeli  statim,  ut  bene  moti  sunt,  confirmati 
sunt  in  bono:  ergo  et  mali,  statim  ut  peccaverunt,  obstinati  sunt  in  malo: 
sicut  ergo  boni  non  possunt  cadere,  ita  nec  mali  resurgere.  Tertio, 
gravius  peccavit  Angelus,  quam  homo:  ergo  et  gravius  debet  puniri : 
sed  peccatum  hominis  puuitum  tuit  aliqua  poena  irremediabili,  ut  poena 
mortis,  de  qua  nullus  evadit:  ergo  necesse  est  peccatum  Angeli,  quod 
erat  mors  spiritus,  puniri  poena  mortis :  sed  non  potuit  puniri  poena 
mortis  naturcT :  ergo  necesse  fuit  ipsum  puniri  poena  damnationis 
seternfe. 

DiCES  1 :  Sanctus  Cyrillus  Hierosolymitanus  Catechesi.  2.  postquam 
benignitatem  Dei  erga  homines  in  remittendis  eorum  peccatis  exag- 
geravit,  subdit:  Sed  nescimus  ciuanta  ille  et  Anfjelis  condonaverit;  in- 
clulget  cnim  et  illis:  censet  igitur  beatos  Angelos  posse  peeeare;  su- 
bindeque  et  djcmones  poenitere  posse.  —  Nfgo  consequentiam,  etad 
antecedens  dico  S.  Cyrilluin  ita  esse  intelligendum,  ut  loquatur  de' 
indulgentia  anticipata  per  pr?evenientem  gratiam  efficacem,  et  prae- 
servationem;  sicut  S.  Augustinus  dicit  grati;e  Dei  tribu^ndum  esse, 
quod  multa  peccata  non  facimus,  qu?e  si  permitteret  Deus,  faceremus. 
Quod  autem  hsec  fuerit  ejus  mens  declarat  ipse,  subjungens:  Indulget 
illis,  quandoquidem  ipse  tantum  unus  est,  qui  peccare  non  possit.Hac: 
enim  ratione  probat  Deum  indulgere  S.  Augelis  manutenendo  eos  ne^ 
peccent,  quia  nempe  non  sunt  natura  impeccabiles,  ut  Deus  :  non  autein 
significat,  quod  eis  parcat  postquam  peccaverint. 

DiCES  2:  Si  Angeli  non  possent  resipiscere.  nec  eorum  voluntas  re- 
ctificari,  illa  impotentia  repeteretur  vel  ex  parte  Dei,  vel  ex  parte  An- 
geli,  vel  ex  parte  peccati :  sed  neutrum  dici  potest.  Non  quidem  ex 
parte  Dei:  tum  quia  obstinatio  makie  voluntatis,  vel  ejus  impossibilitas 
ad  rectitudinem,  est  tantum  defectus,  non  vero  effectus :  ergo  non 
habet  causam  efficientem,  sed  deficientem:  at  Deus  nullius  est  causa 
deficiens :  ergo  non  est  causa,  nec  ratio  hujus  impossibilitatis:  tuni 
quia  Deus  antecedenter  ^Tilt  omnes  homines,  et  Angelos  salvos  fieri, 
adeoque  Angelorum  perpetua  perditio  ex  eo  non  est  repetenda :  tum 
quia  si  diabolus  veniam  peteret,  illam  a  Deo  consequeretur,  neminem 
enim  poenitentem  Deus  respuit:  ergo  illa  impossibilitas  ex  parte  Dei 
non  provenit.  Non  etiam  provenit  ex  parte  voluntatis  naturae  angelicae : 
tiim  quia  Angelus  peccando  non  amisit  arbitrii  libertatem,  quia  li- 
bertas  arbitrii  est  ei  naturalis:  sed  ratione  liberi  arbitrii  angelica  vo- 
luntas  susceptibilis  erat  rectitudinis  ante  peccatum :  ergo  quantum  est 
ex  natura  sua,  etiam  adhuc  rectitudinis  est  susceptibilis.  Tum  quia 
peccatum  angelicum  non  excedit  peccatum  hominis  in  infinitum  :  ergo 
nee  in  infinitum  Angelum  elongavit  a  Deo:  sed  peccatum  hominis 
non  abstulit  ab  eo  possibilitatem  recuperandi  illam  beatitudinem :  ergo 
nec  eam  abstulit  peccatum  angelicum:  adeoque  potest  restitui.  Non 
denique  ex  parte  peecati;  tum  quia  gratia  qusecumque  sanctificans^ 
si  inesset  dsemonis  voluntati,  omne  peccatum  ab  ea  solveret,  et  expur- 


DE     MALITIA     D^MONUM.  405 

garet;  subindeque  poceatum  illud  non  est  de  se  incurabile.  Tum  quia 
nulla  culpa  inducit  nccessitatem  voluntati :  ergo  non  aufert  possibili- 
tatem  ad  recuperandam  rectitudinem,  adeoque  nulla  impossibilitas  est 
ex.  parte  peccati,  quin  angelica  voluntas  pristinam  integritatem  ob- 
tineat.  —  Bespondet  Seraphicus  Doctor,  quod  equidem  impossibilitas 
illa  recupcrandse  prioris  integritatis  a  damnatis  non  sit  pr<ecise,  et  for- 
malifrer  repetenda,  nec  ex  parte  Dei,  nec  ex  natura  Angeli  nec  ex 
gravitate  peccati:  sed  ex  parte  status:  Qula  enim,  inquit,  voliintan 
Anyeli  est  extra  meriti  statum,  idcirco  abest  ab  omni  gratia;  et  quia 
€st  in  statu  damnationis,  ideo  ipsi  adest  desperatio  certissima,  quce  duce 
sunt  conditiones  ojmww  disponentes  voluntatem  ad  impossibilifatem 
rectitudinis.  —  Aliam  rationem  D.octoris  Subtilis  sequenti  Conclusione 
subjiciemus. 

DiCES  2:  Ad  rectificationem  voluntatis,  et  innocentiai  restitutionem 
duo  maxime  desiderantur,  scilicet  indulgentia  ex  parte  divin?e  mise- 
ricordise,  €t  actus  poenitentise  ex  parte  peccatoris :  sed  utrumque  est 
possibile  in  Angelis  lapsis.  Primum  quidem,  quia  misericordia  Dei 
■est  infinita,  dremonum  autem  culpa  finita  est;  infinitum  autem  supe- 
rari  nequit  a  finito:  ergo  divina  misericordia  potest  remittere,  et  con- 
donare  peccatum  ab  Angelis  lapsis  commissum.  Secundum  pariter  ve- 
rum  apparet,  siquidem  Angeli  lapsi  naturalia  servaverunt  integra, 
adeoque  habent  libertatem  revera  perfectam  ct  fiexibilem;  sicque,  ut 
potuerunt  se  determinare  ad  peccatum,  ita  possunt  ejus  aftectum  exuere: 
-ergo  ex  neutra  parte  repugnat  eorum  innocentiae  restitutio.  —  Be- 
spondet  Seraphicus  Doctor,  negando  consequentiam :  nec  enim  eorum 
impoenitentia  tantum  provenit  ex  Deo  denegante  gratiam,  et  indul- 
gentiam  :  sed  etiam,  ex  eo  quod  sint  extra  statum,  et  tempus  merendi. 
«  Notanduin  estenim,  inquit,  quod  in  formatione  et  dispositione  rerum 
«  non  attenditur  ratio  Misericordise  et  Justitise  principaliter,  sed  Sa- 
«  pientise.  Decrevit  enim  divina  Sapientia  in  Universo  facere  duplicem 
«  creaturam  rationalem,  ad  hoc  ut  esset  Universum  completum:  unam 
«  corpori  unitara,  ut  animam  rationalem;  spiritualem  aliam^  ut  An- 
«  gelum:  et  quoniam  substantia  omnino  spiritualis  omnino  est  incor- 
«  ruptibilis,  et  ingenerabiiis,  non  potuit  unus  Angelus  ex  alio  produci, 
«  et  ideo  simul  producti  sunt,  et  quia  simul  producti  ideo  simul  glo- 
«  rificandi,  sive  dispositi  ad  simul  gloriiicari.  Et  quia  sunt  spirituales 
«  et  incorporales,  nullo  modo  liabentes  retardativum ;  hinc  est,  quod 
«  in  loco  gloriae  sunt  conditi,  scilicet  in  Empyreo;  et  ita  de  proximo 
«  ad  gloriam  dispositi,  et  ratione  naturiie,  et  loci ;  et  ideo  tempus  me- 
«  riti  est  eis  ita  breve  prsefixum  sicut  potuit :  et  ideo  usque  ad  primam 
«  aversionem,  et  conversionem  deliberativam.  Homini  vero  quia  con- 
«  ditus  est  in  corpore  animali  ad  procreandam  prolem  ad  cultum  Dei, 
«  et  ita  in  dispositione  remotiori  a  gloria,  datus  est  locus  distans  ad 
«  merendum  a  sui  conditione,  scilicet  Paradisus  terrestris ;  et  proefixus 
«  est  ei  terminus  diuturnus  propter  officium  procreandi  prolem :  et  pro- 
«  pterea  cum  peccavit  Angelus,  statim  exiit  tempus  meriti  statuti, 
«  homo  vero  non:  et  ideo  potuit  iste  rectificari,  ille  vero  non.  »  Et 
hoc  est  quod  dlxit  S.  Augustinus,  De  mirab.  sacrce  Scriijturce  (vel  quis- 
quis  est  Auctor)  Angelus  de  sublimissiyno  sui  ordinis  statu  cecidit: 
ideo  resurgere  non  potuit.  Patet  igitur,  quod  voluntas  Angeli  non  est 


406  DE    MALITIA    D^^MONUM. 

rectiftcabilis,  nec  fuit  a  tempore  ex  quo  cecidit;  quia  enim  fuit  extra 
statum  meriti,  certissime  revelata  est  ei  sua  damnatio :  et  ideo  sicut 
Beati  non  possunt  timere  damnationem ;  ita  Angelus  malus  propter 
certitudinem  damnationis,  non  potest  sperare  salutem,  et  propter  ab- 
sentiam  gratiae  non  potest  poenitere,  er  ideo  nec  bonus  esse. 

Conclusio  secunda.  —  Eatio  formalis  ob  quam  dj-:moxes^ 

ET  DaMXATI  NOX  POSSIXT  RESIPISCERE,  XOX  EST  IXFLEXIBILITAS,  VEL 
IMMOBILITAS     VOLUXTATIS     EORUM   ^  "    IX   MALO     FIXB     APPREHEXSO. 

Ita  Subtilis  Doctor  in  2.  dist.  7.  quaest.  unica,  ubi  cum  proposuisset 
opinionem  S.  Thonife  et  Henrici,  utramque  impugnat  num.  4.  prhno 
quidem  auctoritate  petita  ex  cap.  4.  5.  lib.  De  Fide  ad  Pefrum  quem 
laudat  nomine  S.  Augustini,  quia  ejus  aetate  Augustini  esse  putabatur^ 
quamvis  revera  S.  Fulgentium  habeat  auctorem.  Scribit  autem:  Si 
possibile  esset,  ut  humana  naiura,  quce  j^ostquam  a  Deo  arersa  est  bo- 
nitatem  perdidit  voluntatis,  ex  seipsa  rursus  eam  hahere  posset ;  multo 
possibilius  hoc  haberet  natura  angelica,  quce  quanto  minus  (/ravatur 
corporis  terreni  pondere,  tanto  magis  hac  esset prcedita.  facultcde,  et  hoc 
habere  posset.  Igitur  ex  mente  S.  Fulgentii  angelica  voluntas  non  est 
inflexibilis  et  immobilis  ab  objecto  semel  apprehenso,  imo  magis  fle- 
xibilis  quam  humana;  siquidem  libertas  arbitrii  oritur  ex  dignitate  et 
subtilitate  naturse,  quoe  cum  major  sit  in  Angelis  quam  in  homiuibus,. 
etiam  majorem  importat  tiexibilitatem.  Accedit  quod  inflexibilitas  et 
immobilis  adhsesio  uni  parti  signum  sit  t.nTenie  crassitiei  et  corporei 
ponderis,  fiexibilitas  vero  argumentum  subtilitatis  naturae  spiritualis. 
Quippe  bruta  animantia  cum  sint  omnino  corporea  nihilque  spiritua- 
litatis  habeant,  etiam  carent  ea  mobilitate  et  flexibilitate  in  operando,. 
qua  donantur  homines.  Unde  terreni  corporis  pondere  gravati,  versus 
terram,  velut  in  c?ntrum  propendent.  Hinc  quo  leviora  et  subtiliora 
sunt  elementa,  eo  magis  flexibilia  sunt  et  subtilia,  ut  apparet  in  igne 
et  aere.  Igitur  ex  mente  S.  Fulgentii,  experientia  confirmata,  constat 
Angelorum  perversorum  voluntatem  non  magis  esse  immobilem  et  ir- 
revocabilem  a  malo  semel  apprehenso  quam  voluntas  hominum  im- 
piorum . 

Probat  conclusionem  Doctor  primo  quia  non  tantum  voluntas  An- 
geli  damnati  est  obstinata  in  malo,  sed  etiam  hominis  damnati :  sed 
causa  obstinationis  hominis  uon  est  illius  immobilitas  in  operando,  ut 
fatentur  Thomistge;  igitur  nec  etiam  est  causa  obstinationis  Angeli. 
Neque  enim  assignari  potest  ratio  cur  utriusque  damnati  obstinatio 
sit  diversse  rationis,^  nisi  forte  quia  Angelus  difiieilius  se  revocat  ab 
electione  semel  facta  quam  homo:  sed  ex  illa  majori  difflcultate  non 
sequitur  quod  non  possit  ullatenus  avocari;  igitur  nulla  est  simpliciter 
inter  utrumque  diversitas.  —  Confirmcd  istud  Doctor  exemplo  Lazari 
qui  vita  functus  factus  est  inflexibilis  atque  adeo  immobilis,  unde  po- 
stea  quamdiu  fuit  separata  non  meruit  nec  demeruit.  Quod  si  dicas 
ipsum  ad  vitam  revocatum  amisisse  illam  immobilitatem  connatura- 
liter:  reponam  quod  etiamsi  angelus  malus  iterum  constitueretur  iii 
statu  vise  et  haberet  convenientia  media  ad  resiliendum  a  peccato,  re- 
vera  ab  eo  posset  deflectere. 

Si  DiXERis  Lazari  animam  a  corpore  sejunctam  non  fuisse  in  ap- 


DE    iMALlTIA     D^MONUM.  407 

prehensione  sua  imniobilcin,  quia  Deus  suum  suspendit  concursum 
eirca  illius  operationem;  reponam  quod  sicut  hoc  gratis  et  absque 
fundamento  profertur,  sic  cuni  ratione  et  fundamento  negatur.  Neque 
enim  probabile  est  ipsius  animam  in  sepulchro  jacuisse  cum  corpon^, 
scd  statim  atque  ab  eo  soluta  est,  deportatam  fuisse  in  sinum  Abralia.', 
quemadmodum  narratur  in  Evangelio  de  auima  Lazari  parabolici:  ac 
proinde  illa  nnima  suas  habuit  operationes,  quemadmodum  habent 
c;eteri  statim  atque  e  corporibus  exeunt.  "  ^ 

Probat  2.  Doctor :  Idcirco  voluntas  angelica  foret  immobilis  in 
actu,  quem  semel  elegit,  quia  nempe  appetitus  ejus  j)roportionari  debet 
potentise  cognoscitivt«;  cognoscitiva  autem  lacultas  Angeli,  seu  intel- 
lectus,  apprehendit  immobiliter,  et  sine  discursu  omne  objectum  circa 
quod  versatur:  sed  hoc  fundamentum  falsum  est:  ergo  et  id  unde 
scquitur.  —  Majorem  admittunt  ThomistcB ;  probat  mlnorem  Doc- 
tor:  Frimo  quidem  quia  falsum  supponunt,  aftirmando,  quod  intel- 
leetus  sit  sufficiens  motor  voluntatis  :  non  enim  potest  aliter  intel- 
lectus  movere  voluntatem  ad  actum,  nisi  quatenus  proponit  ei  objec- 
tum  sub  ratione  boni,  et  mali,  aut  quatenus  ad  illam  propensionem 
sequitur  imperium  aliquod  practicum  determinans  voluntatem  ad  pro- 
secutionem  boni,  aut  fugam  mali:  sed  ante  primum  peccatum  pro- 
ponebat  voluntati  objecta  illa  circa  quse  operabatur  sub  ratione  boni 
delectabilis,  et  mali  inhcAiesti;  nec  sequebatur  aliquod  imperium  po- 
tius  in  ordine  ad  prosecutionem  boni  delectabilis,  quam  ad  fugam 
mali  inhonesti,  aut  prosecutionem  alterius  boni  honesti,  quod  si- 
mul  tum  proponebatur  Angelo ;  quia  alias  omnes  Angeli  determi- 
narentur  ad  male  agendum  ;  quia  icqualiter  omnibus  proponebat  in- 
tellectus  hujusmodi  objecta  sub  his  rationibus,  et  similia  judicia 
practica  in  omnibus  sequebantur;  non  enim  est  aliqua  ratio  diver- 
sitatis  ex  parte  intellectus,  imo  si  intellectus  ad  aliquod  determina- 
ret,  deberet  potius  determinare  ad  bonum  honestum,  quam  ad  bo- 
num  delectabile  iuhonestum  in  illo  priori  instanti.  —  Deinde,  si  ex 
ratione  motoris,  et  mobilis,  intellectus  immobilis  in  apprehendendo 
immobilem  voluntatem  efficiat,  sequeretur,  quod  angelica  voluntas 
non  tantum  esset  immobilis  post  primam  electionem  voluntatis,  sed 
etiam  in  ipsa  prima,  vel  ante  primam,  quia  intellectus  eorum  sicut 
immobiliter  ostendit  aliquid  post  primam  electionem,  ita  et  ante  eam, 
etsi  ipse  immobiliter  apprehendens  nioveat  appetitum  iinmobiliter: 
ergo  etiam  in  primo  actu  movebit  immobiliter,  et  per  consequens, 
voluntatem  efficit  immobilem.  —  Denique,  Angelus  malus  habuit 
gratiam  in  primo  instanti:  ergo  in  illo  instanti  bene  operatus  est: 
ergo  si  sit  immobilis,  ut  volunt  Thomistse,  debuit  semper  perseve- 
rare  in  operatione  bona.  Probatur;  quia  si  in  primo  istanti  non  ha- 
beret  operationem  bonam  amoris  Dei  super  omnia,  peccaret  mortaliter, 
maxime  secundum  Thomistas,  qui  docent  creaturam  rationalem  teneri 
ad  amandum  Deum  sup:'r  omnia  in  primo  instanti  usus  rationis :  sed 
non  habuit  in  illo  primo  instanti  peccatum  mortale,  quia  tale  nequit 
habere  cum»gratia  sanctiflcante:  ergo  liabuit  talem  amorem,  adeoque 
bene  operatus  est:  ac  proinde  si  Angeli  voluntas  in  prima  electione 
est  immobilis,  necessario  semper  bene  sic  debuit  operari ;  quod  con- 
sequens  cum  sit  falsum,  fatendum  est  ejus  voluntatem  ex  natura  sua 


408  DE    MALITIA     D.EMONUM. 

non  csseinvertibilem.  —  Nes  valet  eliain  illa  di.spantas  quaiii  S.  Thoiiias 
conatnr  instituere  inter  voluntatem  hominis,  et  Angeli,  quod  nempe 
intellectus  angelicus  sit  immobilis,  et  moveat  voluntatem  necessario, 
quia  intelligit  sine  discursu;  humanus  vero  intelligat  per  discursum. 
Quamquam  enim  hjec  sententia  vera  esset,  quam  tamen  ut  falsam 
supra  impugnavimus  cum  Doctore,  tamen  exinde  non  sequeretur  in- 
tellectum  Angelorum  magis  esse  immobilem  in  assensu  suo,  quam  hu- 
manum.  Ita  enim  certitudinaliter.  inquit  Doctor.  hoc  est  non  dubitando, 
tenet  conclusionem  ad  quam  discurrit,  sicut  Angelus  tenet  eam  vi- 
dendo  in  principio  sine  discursu:  ergo  ista  immobilitas  intellectus  hu- 
mani,  hoc  est  certitudo,  haberet  aeque  immobilem  voluntatem,  sicut 
illa  alia,  quse  ponitur  in  Angelo.  Deinde,  intellectus  humanus  tam  im- 
mobiiiter,  etsinediseursuadhseretprimisprincipiis,  nempe,  quod  bonum 
honestum  sit  amandum,  et  malum  inhonestum  fugiendum,  quam  An- 
gelus  adh?eret  sine  discursu  illi  propositioni.  Ergo  deberet  voluntas 
immobiliter  operari  circa  tale  objectum,  ita  ut  si  semel  vellet  persequi 
bouum  honestum,  semper  deberet  illudvelle;  quod  etiam  est  falsum  : 
ergo  illa  disparitas  nulla  est.  Denique,  quamquam  Angelus  non  di- 
scurreret,  non  minus  propterea  posset  suam  mutare  apprehensionem 
propter  nova  motiva  ante  non  cognita;  ut  patet  exempio  daemonum, 
qui  prius  suaserunt  interfectionem  Christi,  et  postea  dissuaserunt  eam, 
ut  SS.  Patres  testantur,  quia  prius  non  sci^erunt  mortem  illam  sibi 
fore  in  prsejudicium;  postea  vero  sciverunt.  — ^  "  Confirmantur  ista, 
primo  quia  cum  Angelus  peccavit  antea  meruit  secundum  doctrinam 
S.  Thomse.  Igitur  peccando  mutavit  voluntatem  nec  in  priori  apprehen- 
sione  stetit  immobiliter.  Deinde  quando  peccavit  aut  urgentiores  oc- 
currerunt  ei  rationes  ut  Deo  non  obediret  et  subjiceretur  nec  meritum 
suum  continuaret,  aut  non  occurrerunt.  Si  primum,  igitur  ipsius  in- 
tellectus  non  statim  ipsius  voluntati  repraesenta^it  objectum  ut  inva- 
riabiliter  apprehensibile,  a;,*  subinde  ruit  fundamentum  S.  Thomae.  Si 
tsecundum,  igitur  ipsius  voluntas  non  sequitur  infallibiliter  dictamen 
intellectus,  quippe  cum  adhsereat  objecto  tametsi  intelleetus  ei  submi- 
nistret  rationes  urgentiores  quibus  ab  illo  deberet  avocari.  Insuper 
si  non  occurrerunt  ei  meliores  rationes,  sed  ex  minori  consideratione 
peccavit,  quomodo  tenacius  adhsesit  objecto  quod  eum  minus  movebat? 
Denique  exemplo  constat  diabolum  revera  mutasse  suam  voluntatem, 
nam,  Joan  13.  suasit  Judae  ut  Christum  traderet  ad  mortem,  at  Matt.  27. 
inspiravit  uxoriPilati  ut  Christiliberationi  incumberet.  Igitur  daemonis 
voluntas  non  est  immobilis. 

Conclusio    tertia.  —  D.emonis   et   damxatori'm  ix  malo 

OBFIRMATIO  XOX  PROVEXIT  ETIAM  EX  IXFUSO  IX  EORUM  VOLUXTATE 
VITIOSO  HABITU:  XEC  EX  ACTU  A  DeO  IX  IPSIS  PRODUCTO  :  SED  A  DE- 
XEOATIOXE    AUXILII    DIVIXI    QUO   RESIPISCERE  POSSEXT.   HseC  COnclusio 

tres  continet  partes,  quaram, 

Probaturprima  '  ^  Nempe,  quod  illaobduratio  nonproveniat  ex  in- 
fuso  vitioso  habitu :  si  namque  ille  habitus  concurreret  cum  voluntate, 
maxime  vel  partialiter,  vel  totaliter.  Si  partialiter,  ergo  cum  voluntatem 
a  propria  ratione  non  immutet,  sequitur,  quod  si  illa  non  est  ex  se  de- 
terminata  ad  odium  Dei,  v.  g.  nec  per  talem  habitura  ad  illud  odium 


DE    MALITIA    D^.MONUM.  409 

pot.M'it  dcterininari :  si  aiitem  sit  causa  totalis  illius  odii,  ita  qiiod  vo- 
liintas  se  habeat  tantum  mere  passive  respectu  istius  odii  per  taleni  ha- 
bitum  producti;  sequitur,  quod  odium  illud  non  sit  peccaminosum, 
esset  enini  illud  odiuni  totaliter  a  Deo  causatum  saltem  mediate:  quod 
autem  a  Deo  est,  peccatum  esse  nequit,  siquidem  Dcus  esse  non  po- 
test  auctor  peccati ;  ergo,  etc.  Consequens  autem  falsissimum  est:  ergo 
voluntas  daninatorum  respectu  illius  odii  in  Deum,  non  habet  se  mere 
passive;  subindeque  non  habet  habitum  aliquem,  qui  sit  causa  totalis 
illius  odii,  ceterorumque  dsemonum  peccatorum. 

Pari  ratione  evincitur  secunda  pars,  nempe,  quod  illa  in  malo  ob- 
iirmatio  non  fiat  per  actum  aliquem  a  Deo  productum  in  voluntate 
dremonum :  cum  enim  talis  obfirmatio  sit  causa  continuationis  odii  in 
Deum,  et  omnium  peccatorum,  quse  perseveranter  dgemones  operantur, 
si  hujus  obdurationis  Deus  esset  auctor  totalis,  et  unicus,  esset  pariter 
eorum  peccatorum  auctor  censendus :  quod  cum  sit  absurdum,  etiam 
et  absurdum  id  unde  sequitur. 

Probatur  itaque  tertia  pars,  nempe,  quod  dsemonum  obstinatio 
proveniat  partim  a  voluntate,  partim  a  denegata  gratia,  non  divisim 
sed  conjunctim.  Si  enim  illa  obstinatio  voluntatis  malce  sit  a  Deo,  inquit 
Doctor,  n.  20.  ergo  ista  ynalitia  erlt  a  Deo,  et  sic  Deus  est  causa  peccati ; 
si  autem  et  a  voluntate,  videtur,  quod  ipsa  possit  resilire  ex  se  ab  ea,  sicut 
ipsa  potuit  ex  se  illud  malum  male  velle.  Qua  enim  virtute  movet  se  ad 
aliquid,  eadem  quiescit  in  illo,  et  cequaliter  potest  se  retrahere  ab  illo,  et 
movere  in  aliud  magis  inclinans,  quale  est  oppositum  illud:  ergo  neces- 
sum  est,  ut  ah  utroque  illaproveniat.  Unde  huic  principio  infra  reponens 
Doctor,  ait,  Cum  ergo  arguitur,  quod  si  ista  est  a  voluntate  sola:  ergo  vo- 
luntas  sola  potest  in  oppositum  resilire,  sciUcet  ab  illo  objecto  in  quod  inor- 
dinate  se  inclinavit;  respondeo:  dico,  quod  ad  resiliendum  meritorie  re- 
quintur  aliud  principium  a  voluntate,  puta  gratia,  quam  Angelus  non 
potest  ex  se  habere,  et  Deus,  secundum  quod  deseruit  ipsum,  disposuit 
sibi  eam  non  dare.  —  Hanc  eamdem  veritatem  confirmat  S.  Fulgentius 
lib.  De  Fide  ad  Petrum,  c.  3.  ubi  ait,  ita  Deum  disposuisse  Angelo- 
rum,  et  hominum  causam,  ut  si  proprise  voluntatis  arbitrio  contra  Crea- 
toris  imperium  suam  niterentur  facere  voluntatem,  ad  supplicium  eis 
relinqueretur  seternitas  misera,  in  erroribus  doloribusque  crucianda.  Et 
adjungit:  Ac  de  Angelis  quidem  hoc  disposuit,  et  implevit,  ut  si  quis 
eorum  bonitatem  voluntatis  perderet,  numquam  eam  divino  munere  re- 
pararet.  Et  inferius  addit:  Ut  Angeli  mali  nec  mala  possint  umquam 
voluntate  carere  nec  pcena ;  sed  permanente  in  eis  injustce  aversionis 
malo,  permaneat  etiam  justce  retributionis  ceterna  damnatio.  Et  rursus, 
inferius  dicit,  nullum  Angelorum  ex  quo  ruince  suce  merito  e  ccelo  ejecti 
sunt,  bonam,  posse  resumere  voluntatem.  ^  "  Itaque  non  sicut  Angelis 
abstinere  a  peccato  liberum  fuit  antequam  peccassent,  ita  commisso 
peccato,  amjDlius  illo  abstinere  illis  jam  liberum  est.  Ceciderunt  enim 
pr?evaricatione  sua  in  miserrimam  et  adamantinam  necessitatem  ae 
servitutem  peccandi,  a  qua,  cum  omnes  grati?e  fores  illis  pra^clusse 
sint,  sola  arbitrii  libertate  se  expedire  non  possunt.  Neque  enim  illis 
ut  hominibus  veni^e  datus  est  locus,  aut  aliqua  resurgendi  ex  lapsu 
gratia;  sed  tam  profunde  peecato  immersi  sunt,  ut  omnis  se  inde  ex- 
tricandi  facultas  illis  adempta  sit.  Cujus  tam  horrendi  judicii  causam 


410  DE    MALITIA    D^MONUM. 

dum  curiose  rimatur  Gregorius  hanc  affert  lib.  9.  Moral.  c.  18:  An- 
gdorum,  inquit,  sp/ritus  idcirco  irremissibiliter  peccaverunt,  quia  tanto 
robustius  stare  poterant,  quanto  eos  carnis  commixtio  non  tenebat.  Homo 
vero  idcirco  post  culpam  veniam  meruit^  quia  per  carnale  corpus,  quo 
.scij^so  minor  est,  accepit.  Ita  cujus  gradus  fuit  altior,  ejus  casu  fa- 
ctus  est  gravior.  Et  qui  nullo  alio,  nisi  seipso  suadente  vel  decipiejite, 
nec  carnem  portabat  humanam,  de  qua,  licet  injuste,  maferiam  pec- 
cancli  posset  contrahere,  sed  sola  iniquitate  superbice,  suce  perditionis 
factor  fuii,  et  alterius  culpce,  in  quj  saperbia  cepit  initium,  ratione 
habuit  ut  ejus  fine  careret  supplicium.  Ita  qui  deceptionis  auctor  fuit 
homiiii,  merito  et  suurn  et  illius  portabit  suppUcium,  cui  auctor  fuit 
cadendi.  Gravius  enim  pecccd,  qui  non  sibi  tantum,  sed  et  alferi  pec- 
candi  aucfor   est. 

Conclusio  quarta.  "'  ^  Nec  Axgeli  nec  homines  damnati 

POSSUNT  ULLATENUS  ELICERE  BONUM  OPUS  MERITOKIUM  :  HaBENT  TA- 
MEN  POTENTIAM  AD  ELICIENDUM  ACTUM  NATURALEM,  QUI  POSSET  ESSE 
MORALITER   BONUS;    QUEM   TAMEN    NUSQUAM   ELICIENT   PROPTER  OBFIR- 

MATAM  iN  MALO  VOLUNTATEM.  Hgec  Gst  Doctoris,  quautum  ad  tres 
partes;  quarum 

Primam  declarat  n.  14.  ubi  primo  praemittit,  quod  non  repugnet 
daemonem  posse  liabere  actum  meritorium :  ueque  potentia  loyica  ;  quia 
nempe  nou  implicat  contradictionem,  quod  daemon  possit  habere  gra- 
tiam,  et  cum  ea  operari;  neque  potentia  recdi  passiva;  quia  quod  est 
ex  natura  sua  capax  recipiendi  volitionem  rectam,  quamdiu  idem  in 
se  manet,  nequit  fieri  non  receptivum  illius :  voluntas  autem  daemonis 
fuit  aliquando  receptiva  bonse  volitionis,  et  actus  meritorii,  quia  ante 
damnationem  potuit  meruisse,  et  fuisse  beatus :  neque  tandem  potentia 
recdi  activa,  quia,  inquit,  n.  15.  voluntas  respectu  rectse  volitionis.  est 
principium  activum  partiale;  et  illam  habet  integram,  secundum  Dio- 
nysium,  et  eamdem  quam  habuit  in  statu  innocentise;  et  per  conse- 
quens  non  est  verum  negari  ab  eo  potentiam,  hoc  est  prineipium  acti- 
vum  partiale  volitionis  meritoriie :  sed  istud  principium  non  est  totale, 
quia  non  sufficit  sola  voluntas  ad  m  ritorie  volendum ;  sed  requiritur 
gratia  tamquam  principium  cooperans.  ^  ''  «  Nec  ista  voluntas  est 
«  partiale  principium  principale,  vel  sufficiens  ad  ponendum  partiale 
«  principium,  scilicet  gratiam  in  esse.  Quamvis  enim  gratia  jam  ha- 
«  bita  voluntas  utens  sit  principale  agens  respectu  actus :  gratia  non 
«  habita,  ipsa  non  est  sufficiens  ad  ponendum  gratiam  in  esse:  quia 
«  gratia  non  potest  inesse  nisi  a  solo  Deo  creante.  Et  ita  Angelus  non 
«  habet  totale  principium  activum  ad  agendum  talem  actum,  nec  est 
«  principale  partiale  principium  activum,  in  cujus  potestate  sit  pro- 
«  ducere  reliquum  principium  activum  partiale  in  esse,  et  amovere 
«  impedimentum  usus  sui,  et  sui  comprincipii  ad  eliciendum  actum, 
«  et  efiectum  communem  eorum  ».  —  Et  istud  hoc  exemplo  confrmat : 
«  Si  quis  habens  visum  esset  in  tenebris :  licet  tunc  habeat  principium 
«  partiale  actus  videndi,  et  principale  principium  videndi,  quando  con- 
«  currunt  lumen,  et  potentia  visiva:  non  tamen  habet  tunc  totale  prin- 
«  cipium,  nec  principium  principale  sufficiens  ad  ponendum  illud  quod 
«  requiritur  ad  efiectum  istorum  duorum  principiorum  partialium:  nec 


DE    MALITIA     D/KiMOx\UM.  411 

«  etiain  posset  amovere  impediinenta,  ct  ideo  licet  iste  hfibeat  poten- 
«  tiam  visiva  11,  pro  quanto  liabet  i^rincipimn  diminutum  respectu  vi- 
«  sionis,  non  tamen  in  potestate  ejus  esset  videre.  Ita  dico  quod  in 
«  potestate  Angeli  non  est  meritorie  velle,  quia  non  est  in  potestate 
«  ejus  habere  gratiam,  nec  per  consequens  uti  gratia:  nec  etiam  uti 
«  voluntate  sua  cum  gratia  ista,  ad  actum  suum  eliciendum,  et  omnes 
«  hse  negativse  sunt  vera^ ;  quia  non  est  in  potestate  ejus  habere  for- 
«  mam,  qua  utatur,  nec  amovere  impedimenta  ».  Inde  concludit  "  ^ 
n.  17:  secundum  hoc  ergo  quantum  ad  omnia  membra,  de  potentia, 
ut  est  principium,  non  videtur  negandum  ab  Angelis  posse  meritorie 
volle,  nisi  quia  non  habent  principium  merendi  totale ;  nec  principale 
partiale  respectu  volitionis  bonse;  nec  respectu  gratise  specialis,  quae 
requiritur  ad  bonam  volitionem.  Subinfert  autem,  quod  inter  diabolum, 
et  opus  r.ieritorium  non  sit  repugnantia  intrinseca,  sed  tantum  extrin- 
seca;  nempe  quia  Deus  non  potest  concedere  diabolo  gratiam,  impo- 
tentia  absoluta,  quasi  diabolum  habere  non  quidem  gratiam,  contradi- 
ctioncm  involvat:  Cam  enim,  inquit  n.  18.  natura  angelica  sit  capax 
yraticB^  seqiiitur,  quod  nulla  sit  contradictio  in  hoc,  quod  gratia  infor- 
Tiiet  illam  naturam;  sed  tantum  repugnat  ex  potentia  Dei  ordinaria, 
quoe  debet  esse  conformis  in  agendo  rcgulis  prcTedeterminatis  a  divina 
sapientia,  vel  magis  a  divina  voluntatc,  quse  quantum  ad  crcaturam 
r.itionalem  beatificandam,  vel  puniendam,  has  statuit  regulas :  nempe, 
quod  uhicumque  ceciderd  lignum  ibi  erit;  hoe  est,  in  cujuscumque 
creaturae  rationalis  amore  permanscrit,  in  illo  permancbit:  et  ignis 
eorum  non  extinguetur,  et  vermis  eorum  non  morietur,  et  ibunt  hi  in 
supplicium  ceternum ;  justi  autem  in  i;itam  ceternam:  et  ex  talibus 
regulis  ScripturiS  concludit  August.  21.  De  Civit.  Dei  c.  23  et  24.  quod 
certum  est  Deum  numquam  daturum  eis  gratiam :  Secundum  hoc  ergo 
impossibile  est  eos  bene  velle:  ciuia  impossibile  Deo  (de  potentia  dico  or- 
dinaria)  eis  grcdiam  dare.  Ita  Doctor. 

Patet  etiam  secunda  pars  ex  eodem  Doctore,  nempe,  quod  dsemo- 
nes  possint  habere  actum  bonum  moralcm ;  siquidcm  postquam  impu- 
gnasset  sententiam  S.  ThoniDe  dicentis,  dsemones  non  posse  ullum 
actum  bonum  elicere,  quia  omnem  actum  deformant  ex  aliqua  cir- 
cumstantia  inordinata,  refcrendo  illum  inordinate  ad  amorcm  sui;  et 
quia  non  possunt  a  malo  cessare  propter  vehcmentem  inclinationem 
ad  illud,  concludit  n.  24.  quod  non  nccessario  habent  aliquem  actum 
malum,  nec  loqucndo  de  aliquo  actu  determinato,  vcl  indeterminato, 
sive  vago.  Primam  partem  probat,  quia  supposito  quod  ex  natura 
voluntatis  angclicse  non  sit,  quod  pcrsevcret  perpctuo  in  actu  scmel 
elicito,  non  potcst  assignari  aliquid  aliud  determinativum  ipsius  ad 
ullum  actum  determinatum,  nisi  fingatur,  quod  habcant  aliquem  ha- 
bitum  dcterminantem  ad  illum  :  sed  imprimis  gratissime  asseritur  talis 
habitus ;  et  pr^terea  absurdum  est,  quod  omnes  actus  malos  quos  dse- 
mon  possit  habere,  habeat  simul,  et  siinul  etiam  conservet;  quod  se- 
queretur  ex  opposita  sentcntia :  ergo  nec  habitus,  nec  ipsa  voluntas 
ipsius  est  determinata  ad  omnes :  crgo  potest  aliquando  sinc  aliquo 
ex  illis  subsisterc. 

Probat  etiam  tertiam  partem,  nempe,  quod  voluntas  dsemonis  nul- 
lum  habeat  actum  malum  indeterminatum ;  quia  saltem  quantum  ad 


412  DE    MALITIA    D^MONUM. 

actum  in  genere,  potest  habere  aliquem  actum  indifferentem,  qui  sci- 
licet  nec  habeat  circumstantias  omnes  requisitas  ad  actum  bonum  mo- 
raliter,  nec  etiam  ullam  circumstantiam  malam  oppositam  positive  cir- 
cumstantiis  bonis,  nihil  enim  prorsus  impedit  quominus  talem  possic 
habere.  Mirum  enim  videtur,  inquit  Doctor,  negare  potentiam  natu- 
ralem  in  natura  illa  excellente,  ubi  non  apparet  aliquid  jjropter  quod 
sit  neganda.  Xihilominus  infert  Doctor,  probabile  esse,  quod  secundum 
hanc  potentiam  non  exeant  in  actum,  propter  vehement.-m  malitiam, 
secundum  quam  magis  probabile  est  quod  agunt,  quam  seeundum 
potestatem  naturalem,  secundum  quam  possent  in  actus  aliquo  modo 
oppositos.  Quibus  patet;  quam  perperam  aliqui  Doctorem  insimulent, 
quasi  revera  docuisset  d{?emones  interdum  opus  honestum  elicere; 
quamquam  enim  id  judicet  non  esse  impossibile,  ostendatque  omnes 
rationes,  quas  ad  id  probandum  profert  S.  Thomas,  nullius  esse  mo- 
menti;  tamen  censet  de  facto  dsemones  nullum  bonum  opus  morale 
eiicere  posse,  propter  scilicet  summam  illam  malitiam  qua  eorum  vo- 
luntas  afficitur. 

DicES  1:  Ex  S.  Jacobo  eap.  2.  Dcemones  credunt,  et  contremuicunt : 
sed  credere,  et  contremiscere  sunt  actus  boni :  ergo  aliquando  eliciunt 
actus  bonos.  adeoque  non  oinnis  actus  illorum  est  malus.  Negat 
minorein  Doctor  n.  25.  Quia  quamvis  ille  actus  credendi  esset  bo- 
nus  diminute,  quatenus  scilicet  haberet  bonum  objectum,  et  non 
afficeretur  aliqua  circumstantia  mala.  non  tamen  esset  eo  ipso  bonus 
simpliciter,  quia  deesse  posset  ipsi  aliqua  circumstantia,  qua^  requi- 
reretur  ut  esset  bonus :  unde  posset  esse  actus  indifferens.  Vel  ut  in- 
quit  Doctor,  licet  credant,  ille  tamen  actus  credendi  est  in  eis  malus. 
quia  oderant  illud  creditum. 

DiCES  2:  In  da^monibus  et  damnatis  remanet  imago  Dei,  ra- 
tione  cujus  sunt  capaces  amoris  ipsius  Dei :  sed  uon  sunt  capaces 
ipsius  nisi  per  actiim  bonuin :  ergo  habent  actum  bonum.  —  Respon- 
det  Doctor,  negando  mhiorem,  sunt  enim  imago  Dei  partieeps,  et 
capax  ejus  per  hoc,  quod  habeant  naturam  intelL  ctualem,  quam- 
vis  non  haberent  ullum  actum  bonum,  et  quamvis  etiam  non  habe- 
rent  potentiam  proximam  ad  talem  actum,  in  quo  nulla  est  dif- 
ficultas. 

DiCES  3:  Xullum  violentum  est  perpetuum,  quia  est  contra  incli- 
nationem  ejus  cui  inest,  quod  inde  constat,  quia  si  sibi  ipsi  relinque- 
retur,  statim  pristinum  suum  statum  naturalem  repeteret,  ut  patet  in 
aqua  calefacta :  sed  peccatum  est  contra  inclinationem  natunie  ratio- 
nalis:  ergo  nequit  esse  perp,'tuum,  et  consequonter  poterunt  aliquando 
bonum  operari.  —  Respondet  1.  Doctor  distinguendo  majorem:  nul- 
lum  violentum  est  perpetuum  in  causis  mere  naturalibus,  concedit: 
in  causis  partim  naturalibus,  partim  liberis,  negat.  Verum  equidem 
€st,  inquit,  quod  in  agentibus  mere  naturalibus,  cessantibus  impedi- 
mentis,  reditur  ad  dispositionem  naturalem,  non  prohibente  actione 
violenta.  Et  ratio  est,  quia  principium  intrinsecum  est  necessarium 
respectu  bonitatis  naturalis,  quantum  est  ex  se  ;  et  ideo  semper  causat 
eam  nisi  vincatur  per  dominans.  Hoc  modo  voluntas  non  est  causa 
resp;ctu  suce  bonitatis  in  actu  suo,  sed  tantum  habet  inclinationem 
quamdum  naturalem,    quasi  passivam  ad  bonitatem    in    actu;   quam 


DE     MALITIA     D^MONUM.  413 

Jicet  pbsset  dare  actui,  non  tamen  inclinatur  ad  dandum  eam  ne- 
cessifate  Jiaturali,  sicut  yrave  ad  descendendum  deorsiim.  —  Itespon- 
det  2.  (iistiiiguendo  minorem:  peccatum  est  contra  inclinationem 
naturai,  quatenus  est  contra  actum  rectum  ad  quem  inclinatur  na- 
tura,  concedo :  quatenus  ipsa  natura  secundum  se  non  haberet  in- 
clinationem  aliquam  secundum  aflectionpm  commodi  ad  peccatum, 
nego, 

DiCES  4 ;  Damnati  In  inferno  i^oenitentiam  agunt  de  anteactis  pec- 
catis,  juxta  illud  Sapientiae  1.  ubi  da,mnsiti  pncnitentiam  agentes,  et  proe, 
angustia  Spiritus  gementes,  etc.  —  Confirmatur :  nam  ille  dives  Epulo, 
qui  sepultus  fuit  in  inferno,  desiderabat  ut  Abrahamus  mitteret  aliquem 
ad  fratres  in  soecuio  viventes,  quatenus  eos  moneret  de  agenda  poeni- 
tentia,  ne  post  mortem  cum  ipso  ruerent  in  locum  tonnentorum  :  sed 
hoc  erat  opus  honestum,  et  bonum  :  ergo  rcvera  damuati  possunt  ali- 
quod  opus  bonum  operari.  —  Nego  consequentiam,  et  ad  auctorita- 
tem  Scripturae  dico,  quod  damnati  in  inferno  poenitent  de  anteactis 
peccatis,  non  ex  bono  fine,  sed  ex  malitia  :  ubi  talis  poenitentia  nihil 
aliud  significat  quam  quemdam  remorsum  conscientise,  qui  semper 
est  in  omnibus  damnatis  vindicans  peccata  prseterita,  qui  remorsus 
non  est  peccatum,  sed  poena  peceati.  —  Ad  confirmationem,  dico, 
quod  illa  compassio  divitis  non  fuit  orta  ex  pietate  naturali,  neque 
ex  amore  fratrum,  sed  ex  amore  proprio  :  verebafcur  namque  ne 
gravius  ipse  puniretur,  si  fratres  simul  cum  ipso  damnarentur,  propter 
peccata  quae  ipso  vel  instigante,  vel  malum  exemplum  prtebente  com- 
miserant. 

Objicies  5.  Nullus  intellectus  ita  potest  esse  perversus,  nec  in  eo 
statu  constitutus,  ut  non  possit  intelligere  prima  principia  proposita : 
ergo  nee  voluntas  potest  esse  ita  corrupta,  ut  finem  ultimum  non  possit 
velle:  sed  volendo  finem  ultimum,  bonum  actum  eliciet,  volitio  nam- 
que  finis  ultimi  est  operatio  recta:  ergo  damnatorum  voluntas  poterit 
aliquando  bene  velle.  Probatur  sequela  majoris:  sicui;  se  habet  prin- 
cipiuin  in  speculabilibus,  sic  se  habet  flnis  in  moralibus.  Deinde:  om- 
nis  malus  est  ignorans:  ergo  nulla  potest  esse  malitia  in  voluntate, 
nisi  prsevius  sit  error  in  intellectu,  et  consequenter  ubi  potest  non 
esse  error  talis  in  intellectu,  quin  intelligat  objectum  quatenus  est 
intelligibile,  etiam  poterit  voluntas  ita  non  perverti,  quin  possit  bo- 
num  recte  velle.  —  Kespondet  Doctor  negando  sequelam,  quje,  inquit, 
tantum  urgerepotest  Thomistas  asserentes  intellectum  essemotivum  suf- 
ficiens  voluntatis;  inde  namque  sequitur  quod  intellectus  primi  Angeli 
nullum  principium  practicum  possit  recte  concipere,  quin  moveat  vo- 
luntatem  conformiter,  adeoque  ad  recte  volendum.  —  Ad  priniam  seque- 
lae  probationem,  dico,  illam  propositionem  sic  esse  intelligendam ;  quod 
quemadmodum  principia  se  habent  ad  conclusiones  in  speculabilibus, 
itaflnis  ad  media  in  operabilibus :  non  quidem  quantum  ad  omnia,  sed 
quantum  ad  hoc,  quod  sicut  non  potest  quis  assentiri  conclusioni  quin 
assentiatur  principiis,  et  propterea  prius  debet  assentiri  principio  quam 
conclusioni :  ita  etiam  non  possit  velle  media  nisi  velit  flnem ;  et  pro- 
pterea  prius  debet  velle  finem  quam  media:  non  autem  sensus  est, 
quod  si  non  possit  haberi  error  in  intellectu  circa  principium,  non 
possit  etiam  haberi  error  in  voluntate  circa  finem.    Ratio    autem   cur 


414  DE     MALITIA     D^MONUM. 

possit  voluiitas  errare  circa  finem,  quamvis  non  possit  intellectus  er- 
rare  circa  prinia  principia,  est  manifesta  ;  quia  intellectus  est  causa 
naturalis,  et  naturaliter  determinatur  a  principio  proposito  ad  cogni- 
tionem  rectam,  unde  illam  necr^ssario  habere  debet :  voluntas  vero  est 
c^usa  libera,  et  non  determinatur  a  fine  proposito  ad  actum  reetum : 
ideo,  inquit  Doctor,  potest  esse  ita  aversa,  quod  quantumcumque  bo- 
num  sibi  ostensum  non  moveat  ipsam  ad  amandum  ipsum,  salteni 
ordinate,  unde  non  sequitur  :  intellectus  neqliit  errare  circa  prima 
principia  ;  ergo  nequit  voluntas  peccare  :  quamvis  eniin  non  possit 
esse  error  in  intellectu,  non  minus  potest  voluntas  deficere  ;  alias  se- 
queretur,  quod  voluntriS  pro  ullo  statii  non  posset  errare. 

Objicies  6.  Si  dsemones,  et  damnati  necessario  male  velint,  se- 
<iuitiir,  quod  seinper  sunt  in  actu  male  volendi :  ergo  in  inflnituin 
augent  malitiam  suam,  et  consequenter  semper  augebunt  poenam,  ita 
quod  sicut  numquam  erunt  in  termino  nialitise,  sic  nec  usquara  ha- 
bebunt  terminum  poena^.  Confinnatar :  si  posset  augeri  poena,  et  ma- 
litia  semper  in  damnatis,  similiter  posset  augeri  bonitas,  ct  praemium 
in  beatis  :  sed  consequens  est  absurdum,  sequeretur  enim  inde,  quod 
beati  numquam  forcnt  in  termino  beatitudinis  :  ergo,  etc.  —  Negat 
majorem  Doctor  n.  27.  quia,  inquit,  quando  habitus  est  in  summo, 
et  habet  id  omne  quod  requiritur  ad  suum  complementum  In  tali 
subjecto,  vel  secnndum  terminum  sibi  priT?fixum  a  sapientia  divina, 
omnes  actus  sequentes  nihil  augent,  sed  tantum  procedunt  ex  habitu 
jam  generato  ;  quemadmodum  actus  Angeli  non  augent  habitum  eha- 
ritatis  ejus,  nec  effective,  nec  meritorie,  quia  ille  est  in  termino,  vel 
secundum  naturam  habitus,  vel  secundum  capacitatem  subjecti,  vel 
saltem  secundum  terminum  sibi  pr^fixum  a  Deo,  sed  omnes  illi  actus 
procedunt  ex  plenitudine  illius  habitus  sic  perfecti :  ita  autem  est  in 
proposito  :  perfectio  namque,  seu  complementum  malitiae  damnatorum 
est  in  termino  secundum  regulam  divinae  sapientioe,  quoe  non  permittit 
eos  crescere  in  malitia  intensive :  et  ideo  actus  sequentes  non  augent 
priefatum  habitum,  sed  se  habent  sicut  eflectus  illius.  Ita  Doetor;  qui- 
bus  significat,  quod  quamvis  damnati  semper  velint  male,  non  tamen 
propterea  augent  malitiam  suam  intensive,  quia  nempe  illorum  ma- 
litia  est  in  termino.  —  Unde  sequitur,  quod  pariter  non  sit  augenda 
eorum  poena,  sicut  nec  augetur  beatorum  gioria:  quia,  inquit,  nura.  28. 
sicut  prsemium  substantiale  in  primo  instanti  in  quo  aliquis  Angelus 
est  beatus  determinatum  est.  nec  ex  tunc  crescit,  quia  actus  boni 
qui  sequuntur  non  sunt  meritorii,  licet  sint  boni ;  ita  in  Angelo  da- 
mnato  in  primo  instanti  suae  damnationis  determinatur  ad  certara  pce- 
nam,  quae  non  crescit  intensive  :  nec  tamen  mali  actus  quos  elicit 
erunt  impuniti,  sicut  nec  boni  Angeli  actus  boni  erunt  irremunerati : 
quemadmodum  enim  Angeli  sancti  actus  includuntur  in  primo  actu, 
quia  procedunt  ex  perfectione  actus  beatifici ;  sed  quantum  ad  acci- 
'dentale  prsemium,  quod  possunt  habere,  quilibet  actus  est  sibi  prae- 
mium :  ita  etiam  mali  actus  quos  elicit  damnatus  includuntur  in  prima 
poena  sibi  certitudinaliter  determinata :  unde  quilibet,  sicut  posset  ha- 
bere  i^oenam  accidentalem,  et  propriam,  ita  habet  seipsura  pro  poena, 
juxta  illud  S.  Augustini  lib.  primo  Confessionum  cap.  12.  Jussisti 
Domine,  et  ita  est,  ut  sit  sibi  poena  omnis  peccator :  potissima    enim, 


DE     MALITIA    D^MONUM.  415 

et  maxima  poeiia  est  privatio  maximi  l)oni,  qualis  est  formalitcr  in 
actii  malo  malitia  culpse  peccatorem  avertentc  a  Deo.  Crescet  ergo 
pcena  eorum  in  infinitum  extensive,  sicut  et  malitia,  neutrum  vero 
intensive.  Ita  D^  ctor. 

IxsTABis.  Actus  damnatorum  sunt  demeritorii  quia  sunt  mali : 
ergo  debent  habere  poenam  sibi  correspondentem.  —  Respondet  Doctcr, 
concedi  posse  quod  actus  damnati  possit  esse  culpabilis,  non  tamen 
jjroprie  deineritorius :  quia  non  elicitur  a  viatore,  cujus  solius  e>t  me- 
reri,  et  demereri :  unde  magis  proprie  actus  ille  dici  potest  actus  da- 
mnati  quam  demerentis  :  sicut  ex  alia  parte  actus  beati,  licet  sit  acce- 
ptabilis  Deo,  non  tamen  proprie  est  meritorius,  sed  magis  dicitur  actus 
beatificus,  vel  actus  beati,  vel  de  beatitudine  procedens. 

Ad  pvidciitiorem  autem  hujusce  postremse  diflficultatis  solutionem, 
placet  adscribere  quaj  docet  Seraphicus  Doctor,  dii^t.  7.  art.  1.  quaa^t.  2. 
ubi  loquens  de  mala  voluntate  dsemonum,  ait:  <^  Illam  posse  consi- 
«  derari  tripliciter  :  scilicet  quantum  ad  deformitatem,  quantum  ad 
«  pronitatem,  et  quantum  ad  actualitatem.  Quantum  ad  deformitatem 
«  est  in  mala  voluntate  diabolus  continue,  ita  quod  nuUa  intervenit 
«  variatio  per  deformitatis  desitionem  sive  minorationem :  quia  ita 
«  adhsesit  macula  peccati  voluntati  diaboli,  ut  nullo  modo  possit  ab 
«  ea  separari.  Quantum  ad  pronitatem,  est  continuatio  ejusdem  ;  ita 
«  tamen  quod  intervenit  variatio  quantum  ad  modum  inclinandi ; 
«  diabolus  enim  ad  ipsum,  quod  primo  nppetiit,  etiam  nunc  pronita- 
«  tem  habet,  sed  differenti  modo  quam  prius  :  prius  enim  appetiit,  cum 
«  proposito  obtinendi,  unde  dixit,  Ponain  sedem  meam  ad  aquilonem,  etc. 
«  nunc  vero  appetit  quantum  in  se  est,  sicut  ambitiosus  qui  sperat 
«  obtinere  Episcopatum,  etsi  non  obtineat,  non  recedit  ambitio,  sed 
«  modus  ambiendi  variatur  :  sic  et  in  diabolo  est.  Quantum  ad  actua- 
«  litatem,  est  continuatio  in  actu  peccandi ;  tamen  intervenit  variatio 
«  quantum  ad  genus,  quia  non  peccat  continue  peccato  unius  gene- 
«  ris,  cum  non  moveatur  simul  motibus  diversis  ;  modo  enim  peceat 
«  superbia,  modo  invidia,  etc;  tamen  voluntas  ejus  numquam  requie- 
«  scit ;  quia  numquam  lassatur,  cum  sit  incorruptibilis  ;  et  cum  in 
«  ea  regnet  perversitas,  semper  omnem  actum  quem  elicit  deformat 
«  et  depravat,  et  ita  continue  peccat  ». 

Qualiter  autem  dsemonum  malitia  augeatur,  aperit  Quaestione  se- 
quenti  docendo,  illam  semper  augeri  quantum  ad  vim  administrati- 
vam,  videlicet  comparatione  ad  hominem  :  non  vero  quantum  ad  vim 
contemplativam,  qua  est  simpliciter,  et  necessario  aversio  a  Deo,  unde 
concludit  dsemonis  demeritum  non  augeri.  «  Ad  incrementum  enim, 
«  inquit,  voluntatis  malse,  sive  demeriti,  non  sufiicit  inordinata  affe- 
«  ctio,  quia  hsec  est  in  damnatis,  et  erit  in  sempiternum  :  sed  requi- 
«  ritur  ultra  tempus  meriti,  et  status  merendi,  et  demerendi :  diabo- 
«  lus  autem  est  in  statu  demerendi  quantum  ad  vim  administrativam, 
«  non  vero  quantum  ad  contemplativam.  Ratio  autem  hujus  est,  quia 
«  Deus  sic  condidit  universum,  ut  major  et  potentior  minorem  adju- 
«  vet,  ideo  non  tantum  Angelo  dedit  vim  contemplativam,  qua  me- 
«  reretur  et  ad  Deum  converteretur,  sed  etiam  administrativam,  qua 
«  homini  suffragaretur.  Quia  ergo  vis  contemplativa  erat  ipsius  Angeli 
«  in  se,    quantum  ad  illam  pr?efixum  est  illi  spatium  merendi,  et  de- 


416  DE    PCENIS    D.f.MONUM. 

«  merendi  usque  ad  primam  conversionem,  vel  aversionem.  Sed  quia 
«  administrativa  respectum  habet  ad  liominem ;  ideo  praefixum  est 
«  Angelo  spatium  merendi,  et  demerendi,  usquequo  homines  assume- 
«  rentur  totaliter  ad  gloriam  :  mansit  ergo  quantum  ad  istam  status 
«  merendi,  et  demerendi,  et  manet  usque  ad  diem  judicii ;  sed  quo- 
«  niam  meritum,  et  demeritum  non  est  in  vi  administrativa,  nisi  per 
«  vim  contemplativam,  et  in  bonis  contemplativa  ita  est  conversa  In 
«  bonum,  quod  non  potest  averti,  ideo  administrativa  non  habet  nisi 
«  locum  merendi  :  e  contra,  quia  in  malis  ita  est  aversa  contempla- 
«  tiva,  quod  non  potest  converti ;  ideo  quantum  ad  administrativam 
«  non  habet  nisi  locum,  et  spatium  demerendi.  Et  in  hoc  patet,  quod 
«  divinum  decretum  manet  justum  et  inviolatum  ;  quia  tempus  quod 
«  a  conditione  praefixerat  non  debuit  auferre,  nec  bonis,  nec  malis  ; 
«  et  illis  quidem  diligentibus  Deum  spatium  illud  conversum  est  in 
«  bonum;  impiis  autem,  et  peccatoribus  Angelis  conversum  est  in 
«  malum;  et  ideo  patet  quo  modo  crescit  mala  voluntas  in  malis,  sci- 
«  licet  quantum  ad  vim  administrativam  solum  ».  Hjec  Seraphicus 
Doctor,  quibus  idem  docet  quod  Subtilis,  nempe  daemonum  demeritum 
augeri  extensive,  non  intensive.  quia  nempe  augetur  eorum  malitia  per 
varios  actus  erga  homines  quos  infestant,  non  vero  augetur  ratione  aversio- 
nis  quam  habent  ergaDeum,  quem  ab  initio  summo  odio  prosequuntur. 

QUx^STIO  QUARTA. 

AN,  ET  Ql  ALI  P(ENA  D.EMONES  CRUCIENTUE. 

CoNVEXiuNT  omnes  Tlieologi  duplicem  esse  damnatorum  poenam: 
unam  quam  appellant  damni,  alteram  quam  sensus  poenam  nominant. 
Frima  consistit  in  carentia  visionis  et  fruitionis  summi  boni,  ad  quod 
rationalis  creatura  naturali  suapte  inclinatione  tamquam  ad  suum  fi- 
nem  ultimum  tendit :  et  idcirco  poena  damni  nuncupatur,  quia  nempe 
hsec  careiitia  maximum  creaturse  damnum  afi^ert,  uti^ote  quae  ipsum 
omni  sua  perfectione,  quiete,  ac  voluptate  spoliat.  Pcma  vero  seusus 
seu  accidentalis,  dicitur  illa  quae  consistit  in  jDrivatione  cujuscumque 
alterius  boni  praiter  visionem  beatificam,  atque  in  dolore  seu  crueiatu, 
quem  ab  igne  infernali,  seu  etiam  aliunde  percipiunt.  Late  autem  hie 
seniiendi  vocabulum  sumitur,  ut  non  solum  ad  animalium  appetitum 
sensibilem  se  extendat,  sed  etiam  ad  appetitum  rationalem  seu  intelle- 
etualem,  et  voluntatem  creatam  :  in  dsemonibus  autem  hic  appetitus 
omnium  eonsensu  admittitur,  sicut  etiam  in  animabus  separatis  ;  et 
hinc  fit,  ut  nullius  delectationis,  et  gaudii  sint  capaces.  Quod  autem 
detur  utraque  poena,  docet  Christus  Matth.  25.  in  extremo  siquidem 
judicio  dicet  reprobis :  Discedife  a  me  maledicti,  ecce  paena  damni ; 
in  ignem  ceternum,  ecce  poena  sensus.  —  Hsec  porro  duplex  poena 
correspondet  duplici  inordinationi  qu3e  est  in  peccato  mortali ;  nam 
per  peccatum  mortale  avertimur  a  Deo,  et  convertimur  ad  creaturam ; 
itaque  poena  damni  correspondet  aversioni  a  Deo  ;  et  propterea  con- 
sistit  in  carentia  ipsius  Dei ;  poena  sensus  correspondet  conversioni 
ad  creaturam,  et  ideo  infligitur  a  creatura  ;  qui  enim  inordinat3  ap- 
petit  res  creatas,  dignus  est  ut  ab  eis  crucietur.  Et  quoniam  dsemones, 
suo  Conditore  spj-eto,  ab  eo  se  averterunt.  ut  ad  creaturas  se  conver- 


DE  PCENis  d^<:monum.  417 

tcrent ;  hoc  est,  ad  Luciferum,  et  seipsos,  sese  nimium,  et  inordinate 
diligentes,  et  sibi  ipsis  ae  proprise  excellentise  complacentes,  liberta- 
tem  suam,  pulchritudinem,  nobilitatem,  caeteraque  Dei  dona  intem- 
peranter  diligentes,  et  in  summa,  res  creatas  suo  Creatori  pneferentes ; 
merito  ex  divinae  justitiae  decreto,  a  creatura,  hoc  est,  ab  igne  cru- 
ciantur  in  perpetuum,  sicut  eorum  scelera;  perpetuo  manent;  Superhia 
enim  corum  aacenclit  semper,  ut  ait  Psaltes  Regius  :  et  sic  Deus  res 
creatas  ad  eorum  reprimendam  superbiam  usurpat,  et  horrendam  de- 
formitatcm  indueendam,  eosque  sempiterno  carcere  claudendos.  —  In 
pra^cedenti  Quaest.  satis  declaravimiis  da^monum  poenam  damni  ;  jam 
eorum  poena  sensus  est  inquirenda  :  idcirco 

NoTANDUM  1.  Eam  fuisse  plurimis  e  sanctis  Patribus  communem 
sententiam,  dsemones  post  peccatum  suum  non  statim  ad  ima  Tartara 
prsecipitatos  fuisse;  sed  eos  in  aere,  ac  supra  terras  degere,  donec 
extremus  mundi  occasus  ac  judicii  dies  adveniat.  Ita  in  primis  Athe- 
nagoras  in  legatione  pro  Christianis,  ubi  postquam  docuit  Angelos 
mulierum  capiditate  in  libidinem  exarsisse,  et  ex  iis  propagatos  fuisse 
gigantes,  statim  addit :  Hi  iyitur  Angeli,  qui  cum  Ccelis  excidissent, 
circa  aiirem,  et  terram  oherrantes,  non  amplius  evehi  supra  ccbIos  i)os- 
sunt,  etc.  Subscripsit  Tertuliianus  in  Apologetico  cap.  22.  ubi  daimones 
aeris  ineolas  fatetur  :  Hahent,  inquit,  de  incolatu  acris,  et  de  vicinia 
siderum,  et  de  commercio  nuhium  ccelcstes  sapere  creaturas.  —  Hoc 
ipsum  censuisse  S.  Augustinum  colligi  potest  ex  variis  ejus  scriptis, 
maxime  vero  ex  Enarratione  in  Psalm.  149.  ubi  ait:  Propterea  ad  istam 
caliginosam  regionem,  idest,  ad  hunc  aerem,  tamquam  ad  carcerem 
damnatus  est  diaholus  de  apparatu  superiorum  Angelorum  lapsus  cum 
Angelis  suis  :  Nam  Apostolus  hoc  de  illo  dicit  Ephesiorum  1.  Secundum 
jyrincipem  potestatis  aeris  hujus,  qui  nunc  operatur  in  filiis  diffideiitioi ; 
FA  alius  Aj)ostolus  dicit  (nempe  S.  Petrus  2.  Epistola  cap.  2.)  Si  enim 
Deus  Angelis  peccantihus  non  pepercit,  sed  carceribus  caliginis  Inferni 
retrudens  tradidit  in  judicio  puniendos  servari :  infernum  hoc  appel- 
lans,  quod  inferior  pars  sit  mundi.  — Non  dissentit  etiam  S.  Hieron. 
Nam  in  Comment.  ad  Epistolam  Paidi  ad  Ephesios,  explicans  illa  verba 
cap.  6.  contra  spirituaUa  nequifice  in  ccelestihus,  vocabulum  cselestium 
de  aere  interpretatur,  Hcec  autem,  inquit,  omnium  Doctorum  opinio  est, 
qiiod  aer  iste  qui  Ccelum,  et  terram  medius  dividens,  inane  appellatur, 
plenus  sit  contrariis  fortitudinihus.  —  His  consentit  Rupertus  lih.  1. 
i)i  Gen.  cap.  17.  ubi  docet  dsemones  omnes  in  aerem  dejectos,  usque 
ad  diem  supremi  judicii  in  eo  permanere :  Ille,  inquit,  terrihiliter  in- 
dignatione  Dei,  trementihus  cunctis  Angelorum  ordinihus,  e  Coelo  ex- 
cussus  in  hunc  aerem  miser  cecidit,  et  ah  omni  luce  extinctus,  etjam 
in  cefernum  lucem  Dei  non  visurus :  et  nunc  quidem  in  hunc  aerem 
esse  dejecfum,  et  omnes  scdellites  ejus  quos  ae.reas  catervas  dicimiis, 
passim  in  Scripfuris  hahemus  :  Verhi  grafia,  iri  Apostolo  dicente  :  Non 
cst  nohis  collucfatio,  etc.  Futurum  est  autem  ut  in  Infernum  inferio- 
rem  videntihus  cunctis  prcecipitetur  in  ignem  ceternum,  qui  parcdus  est 
ei  et  Angelis  ejus.  His  concinit  Alcimus  Avirus  qul  libro  2.  De  ]:^ec- 
cafo  originali  diabolum  sic  de  homine  loquentem  inducit. 

Sit  comes  excidii,  subeat  conforfia  poence. 

Et  quos  prcevideo  nohiscum  dividat  ignes. 

Fbassen  Theol.  Tom.  IV.  27 


418  DE    PCENIS    D/eMONUM. 

Hinc  Cassianus,  collatione  8.  cap.  12.  ait,  quod  tanta  spintuum  den- 
sitate  constipafus  est  aer  iste  qui  inter  Ccelum,  terramque  diffundifur, 
i)i  quo  non  quieti,  nec  ofiosi  jyervolitajit :  ut  safis  ufilifer  humaiiis  aspe- 
ctibus  eos  providentia  divina  absconderif,  atque  substraxerit.  Aut  enim 
terrore  concursus  eorum,  vel  horrore  vultmim  in  quos  sepro  voluntate 
sua  cum  libituni  fuerit  transformanf  atque  convertunf,  intolerabili  for- 
midine  homines  consternarentur  atque  deficereni,  nequaquam  valenfes 
liCBC  carnalibus  oculis  intueri :  aut  certe  nequiores  quotidie  redderentur 
exemplis  eorum  jugibus,  et  imitafione  vitiafi :  et  per  hoc  inter  homines, 
et  immundas,  afque  aereas  j)otestates  fteret  noxia  quoe,dam  familiarifas 
atque  perniciosa  conjunctio.  Quae  Cassiani  verba  sic  exponenda  sunt, 
ut  Deus  non  permittat  dsemonibus  horrifica  corpora  sibi  fingere,  ut 
spectris  et  imaginibus  illudant  mortalium  oculis,  et  illos  e  vicino  per- 
terrefaciant. 

NoTAXDUM  2.  Plures  similiter  ex  antiquioribus  Patribus  cum  Ori- 
gene  sensisse  ignem  cui  jam  addicti  vel  addicendi  sunt  dremones, 
non  esse  corporeum,  nec  aliud  significare,  quam  peccatorum  stimu- 
lantem  conscientiam,  ut  ipse  docet  Origenes  lib.  2.  Periarchon  cap.  11. 
ubi  hsec  Isaiiie  verba  cap.  51.  Ambulate  in  lumine  ignis  vestri,  ac  flam- 
mce  quam  accendistis,  sic  declarans  ait :  Fer  hos  sermones  hoc  videtur 
indicare  peccator,  ut  fiammam  sibi  ipse  proprii  ignis  accendat ;  et  non 
in  aliquem  ignem  qui  anfea  fuerat  accensus  ab  alio,  vel  ante  ipsum 
substiterif,  demergatur.  Hanc  quoque  Origenis  fuisse  sententiam  scri- 
bit  S.  Hieron.  Apologia  2.  contra  Buffinum,  ubi  ait :  Ignes  aufem  ce- 
ternos  quos  intelligere  solef  Origejies,  puto,  quod  te  noji  fugiat^  coji- 
scientiam  videlicet  pecccdorum,  pcejiitudijiem  interjia  cojxlis  urejitem, 
de  qua  Isaias  loquitur  cap.  Q^.  Vermis  eojnim  noji  morietur  et  ignis 
eorum  jioji  extinguetur.  Quod  fusius  explicat  Episfola  69.  Ad  avifinn, 
ubi  de  Origene  loquens  ait :  Igjiis  quociue  gehejincB.,  et  tojnnejita  qucB 
Scriptuj^a  sacra  pecccdoiibus  comminafur,  noji  pojiit  in  suppliciis,  sed 
?ji  cojisciejifia  peccatorum :  quajido  Dei  vij^fute,  et  potcjitia  omjiis  me- 
mojia  delictorum  cuife  oculos  nosfros  ponifur :  et  veluti  ex  quibusdam 
sejnijiibus  in  anijna  derelictis  ujiivej^sa  vitiojmm  seges  exojntur:  et  quid- 
quicl  fecej^amus  in  vita  vel  turpe,  vel  ijjjpium,  ojjuiis  eorum  iji  con- 
.spectu  Jiosfj^o  pictura  desoibitur,  ac  pj^CBtejifas  voluptates  mens  intuens, 
cojiscienfice  punitur  a}'doj'e,  et pxnitudijiis  stimulis  cojifoditur.  — Eam- 
dem  sententiam  Theophilactus  araplectitur  in  9.  caput  Marci:  Vej'mis 
autejji,  inquit,  et  igjiis^  qui  peccafoj'es  pujiiujjf,  ujiiuscujusque  coji- 
.HcieJitia  est,  et  memoj-ia  eoj'um,  quce  in  hac  vita  fiwpia  cojjimissa  sujif : 
qucE  tamquam  vej'mis  consumit,  et  sicut  igjiis  ijicendit.  Huic  pariter 
interpretationi  faA^et  S.  Ambrosius  lib.  7.  in  Lucam  cap.  14.  ubi  sen- 
tentiam  suam  iisdem  pene  verbis,  quibus  utitur  Origenes,  aperit:  Ergo, 
inquit,  neque  corpoi^alium  sfj'idor  aliquis  dentium,  neque  igjiis  aliquis 
perpduus  flammaj'um  corporaliujn,  Jieque  verjnis  est  coj'poi'aIis ;  sed 
hcEC  ideo,  cpda  sicut  ex  mulfa  cj'uditate  ef  febres  nascunfur  et  vej-mes, 
ita  si  quis  non  decoquat  pecccda  sua,  velut  quadam  intej'posita  sobrie- 
tcde  abstijiejifice  sed  miscendo  i^eccafa  peccafis  famquam  cj'uditatem 
quamdajji  cojiti^ahat  veterum  et  i-ecejifiujn  delicforum,  igjie  adwefur 
p}'opj'io,  et  suis  vermibus  cojisumetur. 

NoTAXDUM  3.  Eam  pariter  Origeni  adscribi  erroneam  sententiam, 


DE    PGENIS   D^MONUM.  419 

ciuod  doeuerit  daMuones,  et  Reproboruin  animas  tandem  aliquamdo  ab 
omni  poena  solvendas,  et  pristinam  in  sanctitatem  restituendas,  ut  de 
ipso  Origene  affirmat  Epiphanius  Epistola  quam  adversus  Origenem 
scripsit  ad  Joannem  Jerosolymitanum,  ubi  ipsi  Origeni  adscribit,  quod 
■docuerit,  Diaholum  id  ruysicm  futurum  esse,  quod  fuerat^  et  ad  eamdem 
redituru7n  dignitatem,  et  coriscensurum  regna  Ccelorum.  Hieronym. 
item  in  Epist.  51.  ad  rammacliiu7n,  eumdem  Origenem  ait  existimasse, 
post  multa  ssecula,  atque  unam  omnium  restitutionem,  idipsum  fore 
Oabrielem  quod  diabolum,  Paulum  quod  Caipham,  virgines  quod 
prostitutas.  Idem  dogma  Origeni  adseripsit  S.  Augustinus  lib.  De  Hev- 
resibus;  ubi  ait:  Sunt,  et  alia  hujus  Origenis  dogmata^qme  Catholica 
Kcclesia  omnino  non  recepit :  In  quibus  nec  ip)sum  fcdso  arguit ;  nec 
potest  ab  ejus  defensoribus  excusari,  maxime  de  purgatione,  et  de  li- 
beratione :  ac  rursus  posi  longum  tempus  ad  eadem  mala  remlutione 
iritionalis  universce  crecdurce.  Quis  enim  Catholicus  Christianus,  vel 
doctus,  velindoctus,  non  vehementer  exhorreat  ea^n,  quam  dicit  purga- 
tionem  malorum,  idest  etiam  eos,  qui  hanc  vitam  in  fagitiis,  et  faci- 
noribus,  et  sacrilegiis,  atque  iiyipietatibus  cpiamlibet  maximis  finierunt ; 
^jx^ium  etiam  jjostrcmo  diabolum,  atcpue  Angelos  ejus,  quamvis  post  lon- 
(jissima  tempora  purgatos,  atque  liberatos,  regno  Dei,  lucique  restitui : 
et  rursus  post  longissima  tempora  omnes  qui  libercdi  sunt,  ad  hcec  mala 
denuo  relabi,  et  reverti :  et  has  vices  alternantes  beatituclinum,  et  mi- 
seriarum  rcdionalis  creaturce  semper  fuisse,  semper  fore.  —  Hoc  ipsum 
•de  Origene  constat  ex  quinta  Sgnodo,  in  qua  damnati  sunt  Origenis 
errores,  inter  quos  hic  recensetur,  quod  diceret,  Omnium  imjMorum 
hominum,  ipsorumque  etiam.  dcemonum  tormenta  finem  habitura:  atque 
impios,  et  dcemones  in  priorem  suum  statum  restitidum  iri.  Prceterea 
Christum  oportere  pro  dcBmonibus  crucifigi,  et  idipsum  scepius  per  fu- 
tura  scecula  perpeti  a  spiritibus  nequitice,  qui  sunt  in  ccelestibics.  — 
Origeni  videtur  subscripsisse  S.  Gregorius  Nyssenus  lib.  Ccdechistico, 
ubi  Incarnationis  beneficia  referens  ait :  Hcec,  et  ejusmodi  alia  tradit 
magnum  divinoe  Incarnationis  mgsterium.  Hoc  enim  ipso,  quod  cum 
humanitate  mixtus  est,  per  omnes  naturce  proprietates  generationem, 
et  educationem,  et  incrementum,  et  ad  inortis  experimentum  icsque 
iransiens,  omnia  illa,  quce  diximus,  effecit ;  ict  et  hominem  a  malitia 
liberaret,  et  ipsummet  inventorem  malitice  sanaret :  JEgritudinis  enim 
mnatio  est  morbi  purgatio,  tametsi  laboriosa  sit.  Idem  iib.  De  Anima, 
H  resurrectione  significat,  ubi  expendens  illa  verba  Epistolae  ad  Phi- 
lipp.  In  nomine  Jesu  onine  genufiectcdur  ;  triplex  distinguit  genus  ra- 
tione  prseditorum,  nempe  Angelos,  Homines,  et  dcemones ;  quos  in 
humanse  naturse  detrimentum,  et  perniciem  incumbere  dicit,  quam 
nempe  dsemonum  naturam,  Quidam,  inquit,  ajunt  Apostolum  intcr 
subterranea,  et  inferna  numerare,  id  illo  sermone  significantem,  quod 
ritiositate  longis  sceculorum  anfractibus,  et  circuitionibus  aliquando 
aholita,  nihil  extra  bonum  relinquetur,  sed  etiam  dcemones,  concorditer 
dominationem  Christi  confitehuntur .  —  Accedere  etiam  videtur  huic 
opinioni  Ambrosius  in  Psal.  118.  Octon.  20.  ubi  docet,  diaboli  jeterna 
fore  supplicia,  ideoque  poenam  illius  post  judieium  differri,  ut  sem- 
piterna  sit ;  hominum  vero,  quia  misericordia  temperari,  ac  cireum- 
scrlbi  supplicia  debent,  statim  post  obitum  ordinari,  et  infligi;  diabo- 


420  DE    PCENIS    D.iiMONUM. 

luH  enim,  inquit.  et  7ni)usfr/  ejus  cum  hominibus  non  fageUahunfur, 
separata  esf  pcena  uhi  clistat  et  culj>a.  Hlnc  et  diviteni  illum,  qui  La- 
zari  opem  imploravit  evasunim  aliquando  putat :  verba  illius  haee  suntr 
Sl  hoc  operatur  humanum  exameii,  (uf  judicis  misericordiam  impetrent 
rei,  ac  relegatis  non  in  perpetuum  intercludatur  reditus)  quanto  magis 
Christi  judicium  esf  omnibus  expetendumf  Differtur  diaholi  jiulicium, 
ut  sit  semper  in  pccnis  reus  ;  semper  improbitatis  suce  innexus  catena 
conscienticB  suce,  ut  in  perpetuum  subecd  ipse  Judicium.  Ideo  dives  ille 
in  Erangelio,  licet  peccator  poenalihus  urgetur  cerumnis,  ut  citius  possit 
evadere :  diaholus  aidem  nequaquani  puniri  acl  judicium  demonstra- 
tur^  nequaquam  adhuc  poenis  esse  subjectus,  nisi  quas  ipse  tantoruin 
conscius  scelerum  solvit  timore  perpetuo,  ne  aliquando  sit  securus. 
Certtira  est  tamen  hos  SS.  Patres  ab  Origenis  sententia  esse  alienos. 
His  ita  prsenotatis,  tria  sunt  in  prgesenti  Qusestione  resolvenda:  Pri- 
mum,  an  omnes  dsemones  statim  post  peccatum  fuerint  in  Infernum 
detrusi.  Secundum,  an  revera  igne  corporeo  torqueantur.  Tertium,  an 
eorum  poena  sit  aliquando  finienda. 

Conclusio  prima.  —  D.i^moxes  revera  post  suum  pecca- 

TUM    IX    IXFERXUM     FIERIXT     DETRUSI.    AC  PRiECIPITATI. 

Probatur  primo  ex  Scriptura  sacra,  quae  apertis  verbis  declarat 
dsemones  omnes  in  Tartarum  prsecipitatos  esse.  Isaiae  14.  Detracta  est 
cul  Inferos  superhia  tua.  Et  infra:  Verumtamen  ad  Inferos  detraheris 
usque  ad  profundum  laci.  Sic  S.  Petrus  in  Epistola  Canonica  2.  cap.  2. 
scribit :  'S7  enim  Deus  Angelis  peccantihus  non  pepercit.,  sed  rudenti- 
hus  Inferni  defractos  in  Tarfarum  tradidit  cruciandos  in  Judicium 
reservari.  Cui  S.  Judas  consonat  in  Canonica  ver.  6.  Angelos  vero^ 
ait,  quia  non  servaverunt  suum  principatum,  sed  dereliquerunt  S2ium 
domicilium,  in  Judicium  magni  diei,  vinculis  cefernis  suh  ccdigine  re~ 
servavif.  Quamquam  autem  S.  August.  in  Pscd.  149.  Tartarum,  et  In- 
fernum  a  S.  Petro  nominatum,  pro  inferiori  parte  aeris  accipi  putet,- 
non  est  tamen  probabilis  h^ec  interpretatio.  Quippe  Tartarus,  et  in- 
fernus,  et  caligo,  perspicue  inferos  significant :  quibus  tamen  sic  ad- 
dictos  esse,  et  afifixos  dsemones  non  puto,  ut  inde  tamquam  e  carcere 
numquam  exeant ;  .^iquidem  S.  Apostolus  Ephesiorum  2.  diabolum 
vocat  Principem  p>otesfcdis  aeris  hujus :  cui  scilicet  obsequuntur,  et 
subjecti  sunt  dsemones,  qui  in  aere  degunt. 

Probatur  haec  eadem  veritas  ex  Concilio  Florentino,  ubi  defi- 
nitur,  Animas  illorum,  qui  post  JKipfisma  susceptum  nullam  omnino 
peccati  maculam  incurrerunt,  eas  efiam  animas,  quce  post  contractam 
peccati  maculam,vel  in  suis  corporihus,vel  iisdem  exules  corporibus  sunt 
pjurgatcB,  in  Ccelum  nulla  mora  recipi,  et  intueri  clare  ipsum  Deum 
Trinum  ei  Unum  sicuti  est ;  meritorum  tamen  diversitate  alium  alio 
perfectius :  illorum  autem  animas,  qui  in  actuali  mortali  peccaio,  vel 
soJo  originali  decedunt,  mox  in  Infernum  descendere,  2?oenis  fa^nen 
disparihus  puniendas.  Quamquam  autem  de  dsemonibus  ibi  nihil  de- 
finiat ,  tamen  idem  de  ipsis,  ac  de  animabus  sentiendum  esse  ratio 
ipsa  suadet:  fum  quia  daemones,  qui  sunt  impugnatores  hominum, 
sunt  etiam  eorum  tortores  ;  et  ideo  necesse  est  ut  ad  torquendum 
homines  damnatos,  quos  vicerunt,  sint  in  eodem  loco;  tum  quia  illa 


DE    PCENIS   D^MONUM.  421 

poBna  luit  n  principio  debita  coruni  supprbiae ;  ideoquc  a  principio  ad 
illam  definitiva  sententia  luerunt  danniati  :  at  in  principio  non  fuit 
necessariujn  illam  suspendi,  vel  difterri ;  et  ideo  convenientius  fuit, 
statim,  ut  sic  dicam,  in  ejus  possessionem  mitti,  donec  creatis  homi- 
uibus  propter  eorum  bonum,  et  propter  alias  rationes  Providentiai 
divinae,  licentiam  inde  exeundi  acceperunt.  Quia  ergo  prsesentia  da^- 
inonum  in  inferno  est  quasi  ordinaria  lex,  et  regula,  ut  sic  dicam  ; 
absentia  vero  est  ex  dispensatione,  et  propter  extrinsecum  fiuem  ;  ideo 
per  se  credibile  est  infernum  numquam  spoliari  dsemonibus  omnibus  : 
sed  in  eo  numero  permitli  exire,  qui  ad  exercitium  hominum  sufficiat. 
Tum  denique  quia  anima^  damnatse  non  sunt  pejoris  conditionis,  quam 
daemones  :  sed  ilise  sine  intermissione  illam  poenam  patiuntur  :  ergo  a 
fortiori  dsiemones.  Minor  constat  ex  pr^efata  definitione  Concilii  Fl-o- 
rentini,  necnon  et  ex  illo  Job.  21.  Ducunt  in  bonis  dies  suos,  et  in 
puncto  ad  Inferna  descendunt :  et  Luc.  16.  Mortuus  est  Dives,  et  se- 
pultus  est  in  Inferno.  —  Insuper  eadem  ratio  ultimi  prsemii  et  poense 
in  Angelis  intervenit ;  sicut  ergo  sancti  Angeli  completam  beatitudi- 
nem  receperunt  in  termino  viai,  a  qua  non  recedunt,  quando  in  hunc 
mundum  veniunt,  nisi  solum  quoad  distantiam  a  loco  cselesti ;  ita 
omnino  cum  proportione  de  d?emonibus,  et  eorum  poena  sentiendum 
est.  Hoc  ipsum  edocet  S.  Gregorius  lib.  4.  Dialog.  cap.  28.  dicens  : 
Si  esse  Sanctorum  animas  in  Ccelo  sacri  Eloquii  satisfactione  credidisti, 
oportet  id  per  omnia  esse  credas  et  iniquorum  animas  in  Inferno,  cjuia 
ex  retributione  ceterjia  justitice,  ex  qua  justijam  gloriantur,  necesse  est 
per  omnia,  ut  et  injusti  crucientur.  JSfam  sicut  Electos  becditudo  lceti- 
ficat,  ita  credi  necesse  est,  quod  a  die  exitus  siu\  ignis  Reprobos  exurat. 
Quocirca  vix  concipere  possum  qualiter  censeat  lib.  4.  Moral.  cap.  10. 
diiemones  nondum  in  Tartarum  fuisse  prsecipitatos,  cum  eadem  de 
ipsis  ac  de  Reprobis  animabus  videatur  esse  ratio. 

Ut  autem  hiBc  sententia  cum  dictis  SS.  Patrum  in  primo  Notabili 
laudatorum  concordet,  censerem  dicendum,  nec  omnes  prorsus  dae- 
mones  forte  in  inferorum  claustris  fuisse  reseratos,  nec  qui  ibidem 
reelusi  fuerunt,  vinculis  igneis  perpetuo  detineri ;  sed  eorum  plero- 
sque  in  Tartarum  fuisse  deturbatos,  reliquos  in  aere,  vicinisque  locis 
stationem  habere  ;  tum  vicissim  mutare  sedes,  et  qui  in  inferis  erant, 
illine  emergere  ;  et  ad  inferos,  terr<3e,  aerisque  penetrare  incolas,  atque 
iiltro  citroque  commeare,  uti  docuit  Eusebius  lib.  7.  De  prceparatione 
Evangelica,  ubi  declarat  Angelorum  multitudinem  supra  terram  con- 
stitisse  :  plerosque  autem  in  ima  detrusos  esse  Tartara  :  Innumerabile 
est,  inquit,  aliicd  genus  illi  subjectum,  iisdem  delictis  obnoxium :  quod 
propter  impietatem  a  priorum  sorte  excidens,  splendente,  ac  diviniore, 
quo  dudum  circumdatum  erat,  ornatu,  et  honoris  gradu,  quem  in  re- 
glo  Palatio  sortitum  erat  quum  inter  becdos  Angelorum  choros  degehat, 
consentaneum  impiis  domicilium^  et  Tartari  habitationem,  quam  abys- 
sum  divince  Scripturce  nominant,  ac  tenebras  nequaquam  nostrarum 
similes,  sed  cujusmodi  sacrce  Litteroe  significant,  jm-mutare  compulsum 
est  justo  magni  Dei  judicio,  ac  sententia,  cpcorum  perexigua  particula 
ad  Athletarum  pietatis  exercitium,  circa  terram.,  et  sublunarem  acrem 
relicta,  superstitiosi  illius  erroris,  qui  Deorum  midtitudinem  asciscit, 
nec    ab    omnimoda   Divinitatis    ignoratione,    contemptuque   discrepat, 


422  DE   PlENIS  d^monum. 

caiisam  homiiiibus  attulit.  Hoc  ipsum  suaderi  potest  ex  illo  Lucie  8. 
ubi  dgemones  rogabant  Christuin,  ne  imperaret  illis,  ut  in  abyssum 
irent;  exinde  namque  liquet,  quod  daemones  aliqui  e  corporibus  huma- 
nis  ejecti,  Tartarum  non  repetunt  nisi  divino  mandato  urgeantur.  — 
^  "  Hinc  in  Scriptura  sacra  triplex  dnemonibus  locus  tril)uitur,  tenebrosi 
omnes,  nimirum  aer,  terra  et  abyssus.  Ex  quo  forte  est  quod  aliqui  multa 
daemonum  genera  excogitarunt,  aereorum,  terresfrium,  Huhterraneorum, 
inferiudium,  quos  tamen  non  repugnant  cosdem  esse  qui  hunc  aerem 
incolunt,  et  nunc  terram  obambulant,  nunc  in  abyssum  relegantur. 
Ne  autem  pro  arbitrio  ut  lubet  locum  mutare  et  quem  vult  sibi  de- 
ligere  possit,  illud  obstat,  quod  catenis,  caliginis,  et  quidem  aeternis 
vinctus,  traditus  dicitur  et  servatus  in  judicium  Dei  magni.  Quo  et 
spes  reditus  omnis  ad  Deum,  et  remissio  culpae  illi  praecisse,  et  vires 
et  potentia  hedendi,  et  nocendi  voluntas  sub  divinse  Providentiae  nutu 
ita  ligatee  et  constrictae  sunt,  ut  sicut  leo  catenis  alligatus,  ulterius 
quam  illae  permittunt,  procurrere  non  potest,  nee  illas  disrumpere, 
ita  nec  ille  sine  voluntate  et  permissione  Dei  se  movere,  aut  aliquid 
aggredi  aut  facere.   "  ^ 

Conclusio  secunda.  —  D.i:MONES  igne  vero,  et  corporeo 
iN  Inferno  cruciaxtur  :  Non  physice,  sed  intentionaliter,  ita 
d.t:monis  intelt.ectum  detinendo,  et  afficiendo,  ut  ad  alia 
objecta  pro  suo  arbitrio  non  possit  ipsum  convertere.  hsec 
Conclusio  duas  habet  partes,  quarum 

Probatur  prima  :  Illud  maxime  asserendum  est,  quod  Scriptura 
sacra  diserte  indicat,  et  SS.  Patres  constanter  affirmant :  sed  Scriptura 
sacra  sa^pe  pronuntiat  homines,  et  da-mones  damnatos  igne  crueiari, 
et  ita  frequenter  hoc  repetit,  ut  metaphorice  non  videantur  accipienda^ 
ergo  fatendum  est,  eos  torqueri  igne  corporeo.  Probatur  minor,  variis 
ejusdem  Scripturaj  textibus,  maxime  ex  illo  Deut.  22. 1(/nis  succensus 
est  in  furore  meo,  et  ardehit  usque  ad  Inferni  novissim,a ;  et  Judith 
16.  Dominus  omnipotens  vindicahit  in  eis,in  diejudicii  visitabit  illos; 
dabit  enim  ignem,  et  vermes  in  carnes  eorum.  Psalm.  10.  Pluet  super 
peccatores  laqueos  ignis,  et  sulfur,  et  spiritus  procellarum  pars  calicis 
eorum.  Ecclesiast.  7.  Vindicta  ccirnis  impii  ignis,  et  vermis.  Et  cap.  21. 
Stupa  coUecta  Synagoga  peccantium,  et  consummatio  illorum  fiamma 
igni-s.  —  Idem  constat  ex  Novo  Testamento.  Sic  Matth.  3.  Omnis  arbor 
qucB  non  facit  fructum  bonum  excidetur,  et  in  ignem  mittetur.  Et  idem 
5.  14.  et  18.  infernus,  Gehenna  ignis  vocatur,  et  damnati  dicuntur  mitti 
in  ignem  odernum.  Marc.  9.  In  ignem  inextinguibilem,  libi  vermis  eorum 
non  moritur,  efc.  Tam  constans  autem  modus  loquendi  Scripturae  solum 
metaphoricum  sensum  non  redolet ;  nam  juxta  regulam  a  S.  August. 
traditam,  lib.  3.  De  Doctrina  Chiistiana  cap.  10.  Scriptura  sacra  ad 
litteram  est  accipienda,  quoties  litteralis  sensus  nec  ullam  contradi- 
ctionem,  nec  absurditatem  aliquam  pra^sefert;  quae  regula  maxime 
locum  habet,  quando  usus  est  frequens  et  uniformis,  et  quando  pro- 
prius  sensus  non  solum  inconveniens  non  habet,  sed  etiain  ad  bonos 
mores  utilior  est :  utrumque  autem  in  praesenti  reperitur. 

Idem  constanter  docent  SS.  PP.  in  primis  sanctus  Cyprianus  libro 
De  laudibus  Martyrii  cap.  12.  ubi  Infernum  sic  eleganter  describit : 


DE   PCENIS    D^MONUM.  423 

S(Evieus  locus  cut  gehenna  nomen  est,  magno  plangentium  murmure, 
ct  gemitu,  et  eructantibus  fiammis  per  horrendam  spissce  caliginis  no- 
ctem  sceva  semper  incendia  camini  fumantis  expirat,  glohus  ignium 
arctatus  ol)struitur,  et  in  varios  poence  exitus  relaxatur.  Tunc  sceriendi 
plurima  genera,  tum  in  seipso  convolvit,  quidquid  ardoris  emissi  edax 
fiamma  cruciaint  ora.  Idem  serm.  De  Ascensione  Doiiiini,  Incorrupti- 
biles  fiamynce,  ait,  nudum  corpus  cdlambent :  ardebit purpurcdus  dives... 
1)1  proprio  adipe  frixcE  libidines  bullient,  et  inter  sartagines,  et  ftctm- 
mas  miserabilia.  corpora  cremabuntur.  —  Hanc  veritatem  diserte  ex- 
])endit  S.  Augustinus  lib.  21,  De  Civit.  cap.  10.  ubi  cum  inquisivisset, 
quod  si  ignis  Inferni  non  sit  spiritualis,  qualiter  in  eo  possint  dsemo- 
nes  cruciari :  si  vero  non  sit  corporeus,  quomodo  hominum  corpora 
torquere  poterit,  idem  quippe  ignis  erit  supplicio  hominum  attributus, 
et  daimonum,  dicente  Christo  Matth.  25.  Discedite  a  me  maledicti  in 
ignem  ceternum,  qui  paratus  est  diabolo,  et  Angelis  ejus ;  ita  respon- 
det;  A^s/  quia  sunt  qucedam  sua  etiam  dcemonibus  corpora,  sicut  do- 
ctis  hominibus  visum  est,  ex  isto  acre  crasso,  cdcpie  humido,  cujus  im- 
pulsus  vento  flante  sentitur.  Quod  genus  elementi  si  nihil  igne perpeti 
posset,  non  ureret  fervefactus  in  balneis  :  7it  enim  urat,  prius  urifur, 
facitque  quod  paiitur.  Verum  licet  incorporei  sint  daemones,  nihilo- 
minus  ab  igne  affici,  cruciarique  mox  asserit ;  Si  autem  quisquam 
nulla  habere  corpora  doemones  asseverat,  non  esf  de  hac  re  aut  labo- 
randum  operosa  inquisitione ,  aut  contentiosa  disputaiione  certandum. 
Cur  enim  non  dicamus,  quamvis  miris,  tamen  veris  modis  etiam  spi- 
ritus  incorporeos  posse  jyoena  corporalis  ignis  afftci,  si  spiritus  hominum 
etiam  ipsi  2^^'ofecfo  incorporei,  et  nunc  potuerunt  includi  corporalibus 
membris,  et  tunc  poterunt  corporum  suorum  vinculis  insolubditer  alli- 
garif  Adhcerebunt  ergo,  si  nulla  sunt  eis  corpora  spiritus  dcemonum; 
imo  spirifus  dcemones,  licef  incorporei,  corporeis  ignibus  cruciandi : 
non  ut  ignes  ipsi,  quibus  adhcerebunt,  eorumjunctura  inspirenfur,  et 
animalia  fiant,  quoe  constent  spiritu,  et  corpore :  sed  ut  dixi,  miris, 
ct  ineffabilibus  modis  adhce-rendo ,  accipientes  ex  ignibus  pcenam  , 
non  dantes  ignibus  vitam.  —  Eamdem  veritatem  luculenter  expli- 
cat  S.  Gregorius  lib.  4.  Dialog.  cap.  28.  ubi  sic  inquit :  Sicuf  Elc- 
ctos  beafitudo  lodifcaf,  ifa  credi  necesse  esf,  quod  a  die  exitus  sui, 
ignis  Reprobos  exuraf.  Petrus  vero  discipulus  interrogat :  Et  qua  ra- 
tione  credendum  esf,  quod  rem  incorjjoream  tenere  ignis  corporeus 
possitf  quod  capite  29.  prosequitur,  et  tandem  diserte  interrogat.* 
An  ignis  Inferni  corporeus  sitf  et  respondet  Gregorius:  corporeum 
es.se  non  ambigo. 

Secundam  vero  nostrae  Conclusionis  partem,  quod  ignis  ille  non 
recditer,  sed  infentioncditcr  dcemones  crucief,  idem  Greg.  ibidem  edo- 
cet.  Petro  enim  seiscitanti:  Quomodo  rem  incorpoream  tenere  ignis 
corporeus  possitf  in  hunc  modum  occurrit :  >SY  viventis  hominis  incor- 
poreus  spiritus  tenetur  in  corpore,  cur  non  post  mortem,  cum  incor- 
poreus  sit  spiritus,  etiam  corporeo  igne  teneaturf  Deinde  cujusmodi 
sit  ea  poena,  declarat:  Teneri  autem  spiritum  per  ignem  dicimus,  ut 
tormento  ignis,  videndo,  atque  sentiendo  puniatur.  Ignem  namque  eo 
ipso  pafitur,  quod  videt ;  et  quia  cremari  se  aspicit,  cremafur.  Sicque 
fit,  ut  res  corporea  incorpoream  exurit,  tum  ex  igne  visibili  ardor,  ac 


424  DE    PCENIS    D.^^.MONUM. 

dolor  invisibilis  trahitur,  ut  per  ignem  corporeum  mens  incorporea 
etiam  incorporea  ftamma  crucietur.  Quamvis  colligere  ex  dictis  evan- 
gelicis  possumus,  quia  incendium  anima  non^^olum  videndo,  sed  etiam 
experiendo  patiatur. 

Qualiter  autem  hcec  poena  ab  igne  corporeo  spiritibus  inferatur, 
docet  Doetor  in  4.  dist.  44.  qusest.  2.  ubi  supponens  n.  5.  quod  seeun- 
dum  S.  Aug.  14.  De  Civit.  cap.  15.  Dolor  carnis  tantummodo  est  of- 
fensio  animcB  ex  carne,  et  qucedam  ab  ejus  possessione  dissensio,  sicut 
animcE  dolor,  qui  nuncupatur  tristitia,  est  ab  his  rebus,  quce  nobis 
nolentibus  accidunt-,  «  Ex  hoc,  iuquit  Doctor.  apparet  quod  dolor  est 
«  passio  consequeus  apprehensionem  sensitivam,  et  in  appetitu  sensi- 
« tivo  :  tristitia  autem  est  proprie  in  appetitu  intellectivo,  aut  in 
«  voluntate,  et  consequens  apprehensionem  eventus  alicujus  objecti 
«  noliti  ».  Deinde  declarat  num.  7.  quod  «  ignis  Inferni  est  objectum 
«  disconveniens  divmonibus,  idque  dupliciter:  Primo,  ut  detinens  spiri- 
«  tum  definitive:  Secundo,  ut  imniutans  objective.  Et  utroque  modo 
«  cruciat  dsemones  :  Primo  quidem  ,  quia  nolunt  detineri  ab  igne,  et 
«  ad  istud  nolh^,  inquit  Doctor,  inclinat  afiectio  commodi  secundum 
«  quam  appetit  liberum  usum  potentioe  ;  ut  sicut  natura  sua  est  Indif- 
«  ferens  ad  quodcumque  corpus,  sic  posset  se  facere  prsesentem  cui- 
«  cumque  corpori.  Promovet  autem  superbia  propter  quam  appetit  uti 
«  propria  potestate  :  consummat  invidia  propter  quam  numquam  vellet 
«  determinate  esse  propter  sententiam,  vel  actionem  divinam.  Istud 
«  nolle  pr£ecedit  detentio,  et  apprehensio  detentionis:  isto  autem  nolle 
«  licet  inordinate  posito  in  voluntate  ejus,  sequitur  apprehensio  certa 
«  de  eventu  istius  noliti :  et  ex  hoc  tertio,  vel  quinto  compiitato  ista 
«  duo  qune  prsecedunt  nolle,  sequitur  tristitia.  »  Obser\'at  deinde,  quod 
ignis  Angelum  non  detinet,  nec  effective,  nec  formaliter  per  se.  «  Xon 
«  quidem  effective,  quia,  inquit,  nullus  locus  corporeus  detinere  potest 
«  spiritum  ;  quia  quod  non  locat  effective,  nec  impedit  ipsum  moveri, 
«  neque  effective  ipsum  detinet.  Non  etiam  formaliter  necessario ; 
«  spiritus  enim  corpore  solutus  a  nullo  corporeo  ioco  clauditur,  et 
«  ambitur  ;  cum  enim  materiae,  ac  quantitatis  sit  expers,  nullam  habet 
«  ambientem  superficiem,  nec  consequenter  formalem  locum.  Sed 
«  tantum  detinetur  formaliter  ab  ipso  igne  secundum  ordinationem 
«  divinam,  ita  quod  Deus  effective  ipsum  dsemonem  in  igne,  velutin 
«  carcere  detineat ;  ignis  autem  ex  Dei  ordinatione  ipsum  ut  carcer 
«  detinet,  et  alligat,  ita  ut  ab  eo  exire  nequeat.  Unde  summe  trista- 
«  tur ;  non  enim  tantum  odit  detentionem  activam  Dei,  et  suam  pas- 
«  sivam  a  Deo  :  sed  etiam,  inquit  Doctor,  num.  9.  odit  detentionem 
«  formalem  perpetuam  ab  illo  igne  :  et  per  consequens  de  illa  deten- 
«  tione  formali  tristatur.  Cum  autem  tristari  sit  formaliter  cruciari, 
«  sequitur  quod  ignis  ut  formaliter  detinens  diabolum,  etiam  aliqua- 
«  tenus  effective  ipsum  cruciet.  Nec  refert,  quod  ipsum  non  detineat 
«  effective :  inde  namque  non  sequitur,  quod  non  possit  ipsum  etiam 
«  effective  cruciare  ;  quia  ut  detinens  formaliter,  est  objectum  nolitum, 
«  et  apprehensum,  ut  disconveniens  ;  objectum  autem  nolitum  effective 
«  infert  tristitiam.  » —  Idipsum  docet  S.  Thomas  qusest.  De  anima 
art.  21.  Qucelibet,  inquit^  spiritualis  substantia,  cpiantum  est  de  sua 
natura,  non  est  cdligata  alicui   loco ;  secl   transcendit    totum   ordinem 


DE    PCENIS   D^.MONUM.  425 

corpovalium  :  Quod  evgo  alligetuv  alicui,  et  determinetur  ad  aliquem 
locum  per  quamdam  necessitatem,  est  contra  ejus  natuvam,  et  contva- 
rium  appetitui  natuvali.  ^  "  Unde  lib.  4.  Contva  Gentes,  e.  90,  infert: 
Patiimtuv  itaque  ab  igne  covpoveo  substantice  incorpovece  pev  modum 
alligationis  cujusdam  :  possunt  enim  alligavi  spivitus  covpovi,  vel  pev 
modum  fovmce,  sicut  anima  covpori  humano  cdligatuv,  ut  det  ei  vitam: 
vel  etiam  absque  hoc  quod  sit  ejus  forma,  sicut  necvomantici,  vivtute 
dcemonum  spivitus  alligant  iinaginibus  aut  hujusmodi  vebus.  Midto 
igituv  magis  virtute  divina  spiritus  damnandi  igni  corporeo  alligari  pos- 
sunt :  et  hoc  ipsum  est  eis  in  affiictionem  cjuando  sciunt  se  rebus  in- 
fimis  alligatos  in  poenam.  —  Qualiter  autem  ista  detentio  dsemonum  ab 
igne  ipsos  cruciare  possit,  aperit  ibidem  Doctor  num.  7 :  Dico  autem, 
inquit,  quod  ignis  ille  est  objectum  sic  disconveniens,  et  hoc  dupliciter: 
primo  id  detinens  spiritum  definitive :  secundo  ut  immutans  objective. 
Primum  autem  declarat  num.  11.  docens  quod  dsemones  illam  alliga- 
tionem  et  detentionem  infensissime  oderint,  propterea  quod  eorum  di- 
gnitati  et  libertati  summe  officiat,  atque  exinde  eos  vehementer  affligat 
et  cruciet  quod  sic  declarat  num.  11.  "  ^  «  Primo  namque,  inquit, 
«  intellectus  Angeli  determinatur  perpetuo  ad  intense  consideran- 
«  dum  ignem  in  ratione  objecti.  Secundo,  apprehendit  istam  deter- 
«  minationem  ad  talem  considerationem.  Tertio,  odit,  et  sicut  prius 
«  istud  odiuni  oritur  ex  affectione  commodi,  ex  qua  vult  quodcum- 
«  que  objectum,  prout  sibi  delectabile  fuerit,  considerare  nunc  hoc, 
«  et  nunc  illud:  et  promovetur  ex  superbia,  ex  qua  vult  uti  in- 
«  teliectiva  sua  secundum  imperium  voluntatis  proprise:  et  consum- 
«  matur  ex  invidia,  propter  quam  odit  determinari  a  Deo  ad  ali- 
«  quam  considerationem  unicam.  Quarto,  sequitur  ai^prehensio,  non 
«  tantum  nuda  istius  considerationis,  sieut  in  seeundo,  sed  apprehensio 
«  certa  de  eventu  istius  considerationis  intensse,  et  perpetuae.  Quinto 
«  ex  hoc  sequitur  tristitia.  —  Et  si  quceras,  inquit  Doctor,  quomodo 
«  illa  possit  competere  igni,  cum  nullum  corpus  possii  intelligentiam 
«  spiritus  ita  efficaciter  movere,  quin  ipsa  intelligentia,  et  operatio  in- 
«  tellectus  subsit  voluntati  ipsius  spiritus,  ut  pro  libito  eam  ab  objecto 
«  diseonvenienti  revocet,  et  ad  aliud  convertat;  respondeo,  quod  istud 
«  non  convenit  igni  virtute  propria,  quia  tota  virtute  activa  ignis  posita, 
«  Angelus  sibi  dimissus  posset  ignem,  vel  aliud  cOrpus  indifferenter 
«  considerare  pro  imperio  voluntatis  su?e.  Ideo  necessum  est,  quod  illa 
«  detentio  in  consideratione  ignis  intensa,  et  perpetua,  et  contra  vo- 
«  luntatem  Angeli,  sit  eftective  a  Deo  principaliter,  et  ab  igne  active 
«  quidem,  sed  minus  principaliter.  Quemadmodum  enim  intellectus 
«  agens,  et  phantasma  se  habent  ad  movendum  intellectum  passibilem 
«  in  nobis ,  ita  Deus  se  habens  ad  modum  intellectus  agentis,  et  ignis 
«  ad  modum  phantasmatis,  movent  efficacissime  intellectum  passibilem 
«  Angeli,  contra  voluntatem  ejus.  Nec  obstat,  iaquit  Doctor,  quod 
«  principale  agens,  et  instrumentum  non  sunt  hic  in  eodem  supposito, 
«  sicut  intellectus  agens,  et  phantasma  sunt  in  eodem  homine;  hoc, 
«  inquit,  non  obstat ;  quia  .ordo  agentium  illorum  non  requirit  identi- 
«  tatem  suppositi.  »  ^  '"  Ex  his  apparet,  secundum  Doctoris  sententiam, 
daemones  ab  igne  duplici  poena  cruciari:  altera  per  alligationem  in  eo, 
et  detentionem  ab  eo :  altera  per  considerationem  ejus  ut  instrumentum 


426  DE    PCENIS   D/EMONUM. 

divinae  viudictae  et  animadversionis  Dei  in  eos.  "  ^  —  Infert  tamen 
Doctor  nu.  13.  quod  multo  gravius,  et  acerbius  crucientur  daemones 
per  illam  perpetuam  detentionem  suse  intelligentiai  in  intensa  consi- 
deratione  ignis,  quam  per  detentionem  tormalem  sui  localiter  ab  igne. 
Quia,  inquit,  longe  liberiores  sunt  Angeli  secundum  suam  iutelligendi 
virtutem,  quam  circa  vim  sui  motivam ;  siquidem  pro  imperio  volun- 
tatis  suie  circa  quodcumque  objectum  occupari  deberet  eorum  inteile- 
etus,  juxta  exigentiam  perfectionis  suai  naturse,  quod  certe  lop.ge  no- 
bilior  est  in  ipsis  perfeetio,  quim  sit  ea  qua  pro  libito  ex  natura  sua 
loeum  mutare  possunt.  «  llla  autem  detentio  in  consideratione  inten- 
«  sissima  ignis  impedit  primam  libertatem;  ita  namque  per  eam  de- 
«  tinetur  intellectus  in  consideratione  illius  ignis  vindicis,  ut  nulla- 
«  tenus  considerare  possit  alia  objecta:  detentio  autem  localis  ab  igne 
«  solum  impedit  liberum  usum  potentiEe  motivte,  ut  non  possit  se  prae- 
«  sentem  sistere  cuicumque  corpori;  ex  quo  sequitur,  quod  multo  major 
«  erit  tristitia  ex  detentione  illa  objectiva,  quam  locali ;  quia  ubi  est 
«  major  nolitio,  et  seque  certa  apprehensio  de  eventu,  sequitur  major 
«  tristitia.  Adde,  quod  ignis  objective  detinens  intellectum  Angeli 
«  magis  effective  ipsum  cruciat,  quam  quatenus  ipsum  detinet  loca- 
«  liter:  nam  ut  detinens  localiter,  tantum  affligit  dsemones  etiective 
«  quatenus  est  objectum  nolitum :  ut  vero  ipsum  detinet  objective, 
«  causat  eflective  primam  api^rehensionem  ad  quam  det  'rminatur  in- 
«  tellectus,  quse  est  nolita:  et  ita  lia^c  ultima  detentio  habet  quasi  du- 
«  plicem  actionem  in  intelleetum  dsemonis ;  »  prior  vero  habet  tantum 
simplicem,  et  unicam.  —  ^  "^  Si  autem  requiras  qualiter  daemonum 
et  damnatorum  intellectus  ita  detsrminetur  ad  apprehension.^m  ignis 
ut  objecti  disconvenientis  et  ut  instrumenti  diviuae  justitiie :  ibidem 
explicat  Doctor  dicens  quod  Deus  cum  igne  concurrit  ad  immittendam 
speciem  illius  in  intellectum  Angeli,  quemadmodum  intellectus  agens 
cum  phantasmate  producit  speciem  intelligibilem  in  intellectum  pa- 
tientem:  idque  fit  connaturaliter.  Nam  cum  Angelus  alligatus  sit  igni, 
et  in  eo  velut  in  carcere  detineatur  ut  ex  illo  non  possit  exire,  habet 
semper  ignis  prsesentis  speciem  intelligibilem,  quam  non  potest  non 
cognoscere  et  continuo  intueri,  ex  qua  intensa  consideratione  longe 
magis  affligitur  quam  per  simplicem  suam  detentionem,  atque  vehe- 
mentius  cruciatur  quam  torqueatur  anima  duirl  corpus  quod  informat 
ab  igne  ustulatur,  *'  ^ 

DiCES :  Per  id  daemones  formaliter,  et  effective  cruciantur,  per  quod 
inaequaliter  torquentur:  sed  non  torquentur  insequaliter  per  illam  de- 
tentionem  l.ocalem,  aut  objectivam :  ergo,  ete.  Major  constat,  et  eam 
apertetradit  S.  Aug.  21,  De  Cicit.  c,  10.  Nequaquam,  inquit,  negandmn 
est  ipsuni  ceternwn  ignem  alii.^i  leviorem,  aliis  futurum  esse  graviorem  ; 
sive  ipsius  ardor  pro  pcena  digna  cujuscumque  varietur,  sive  cer/ualiter 
ipse  ardeat,  se  non  cequali  molestia  sentiatur.  Deinde,  si  ignis  tantura 
intelligibiliter  suam  impressionem  in  dsemones  faciat,  tantum  abest, 
ut  eos  cruciet,  imo  ipsos  delectat;  illa  namque  impressio  conveniens 
est  potentise  intellectivse,  Denique,  si  dgemon  non  nolit,  vel  non  oderit 
sic  detineri,  aut  ab  objecto  sic  immutari,  non  tristabitur:  sed  in  po- 
testate  ejus  est  non  iiolle:  ergo  in  potestate  ejus  erit  etiam  non  cru- 
ciari.  Adde  quod  seque    posset  afiiigi  in  lapide,  in  Sole,  vel  in  Caelo 


DE    PCENIS    D^MONUM.  427 

Emp\  reo,  si  ab  ipsis  dcfinitive  detineretur,  et  nuitaretur  objective.  — 
Atespondet  Doctor  ad  primum,  negando  mbiorem  :  et  ad  ejus  proba- 
tioneni  dicit,  quod  detentio  fornialis  dsemonum  ab  igne  est  quidem 
ivqualis,  sed  ipsorum  noUe  non  est  tequale:  imo  longe  intensior  est  illa 
nolitio  in  his,  qui  magis  peceaverunt,  et  ideo  longe  major  est  in  eis 
tristitia.  Ad  secuiidum  dicit,  quod  non  sit  in  potestate  dsemonum  hane 
nolitionem  non  habere;  quippe  illa  continuatur  per  causam  superiorem 
agentein,  et  eos  ita  perpetuo  in  igne  alligantem,  ac  eorum  intellectum 
iii  ignis  consideratione  detinentem.  Unde  sequitur,  quod  non  possit 
aliquis  da?monum  remissius  aliquamdo  nolle,  quam  modo  nolit;  quia 
sicut  non  est  in  potestate  ejus  actus  ,  ita  nec  niodus  actus:  et  sicut 
causa  superior  uniformiter  agit  ad  illud  nolle  producendum  cum  vo- 
luntate  dsemonis,  ita  quod  hnec  non  possit  aiiter  operari ;  sic  etiam 
uniioriniter  agit  ad  intensionem  hujus  nolle,  ita  quod  non  possit  re- 
missius  aliquid  nolle. 

QuoD  sr  DixEKLS,  iuquit  Doctor,  quod  j^rima  illa  apprehensio  ignis 
ab  intellectu  ditnnonis  salteni  in  primo  instanti  causabat  ipsi  in  eo 
delectationem.  —  RespoEdet,  id  dici  non  posse,  quia  erdem  instanti 
quo  intellectus  daemonis  ignem  apprehendit,  concipit  tristitiam  vehe- 
nientem,  quva  omne  gaudium  non  tantuni  contrarium,  sed  et  omnino 
impertinens  excludit. 

Si  URGEAS,  ilicendo,  quod  causa  delectationis  est  prior  naturaliter 
quam  eausa  tristitia^.  —  Respondet,  quod  in  habentibus  tantuni  or- 
dinem  naturse,  et  qua^  simul  tempore  existunt,  efficacius  excludit 
minus  efficax,  lieet  efficacius  sit  posterius  natura:  Nec  mirimi ,  inquit, 
(juia  impediens  sice  prohibois  aliquando  est  posterius  naturaliter; 
(ifjens  tamen  primum  impeditur  per  contra  actionem  ejus^  si  enim 
(jeneratio  unius  est  corruptio  alterius.  Ita  Doctor. 

IxSTABis:  Si  tota  daemonum  pcena  in  detentione  tum  formali,  tuni 
objectiva  consisteret,  sequeretur,  quod  damones  ab  inferno  exeuntes, 
et  per  aera  aut  terram  volitantes,  non  torquerentur ;  siquidem  ab  ipso 
internali  igne  nec  formaliter,  nec  objective  sic  detinerentur:  sed  falsum 
consequens ;  ergo  et  antecedens.  —  Nego  majorem,  nam,  ut  inquit 
Rupertus  lib.  4.  De  victoria  Verbi  Dei,  quocumque  se  vertat  dia- 
bolus,  secum  defert  cruciativum  ignem.  Sciendum,  inquit,  interea^ 
ipLia  quocumque  se  vertat,  poinam  suam  secum  portat,  et  plaga  ignis 
ignitorum  lapidum,  qua  semel  est  fulminatus,  intHnsecus  in  ipso 
jerseverat.  Hcec  ejus  jjcena  ex-  illis  Domini  dictis  ad  beatum  Job. , 
salvo  sacratiore  intellectu,  vcdet  intelligi:  de  ore  ejus  lamjxides  pro- 
cedunt,  sicut  tcedce  ignis  adcensce:  de  naribus  ejus  jyrocedit  fumus, 
seu  tollce  succensce:  atque  fervens  halitus  ejus  prunas  ardere  facit, 
et  ftamma  de  ore  ejus  egredietur.  Idipsum  supra  diserte  explicabat 
S.  Augustinus,  lib.  21.  De  Civit.  cap.  10.  ubi  cum  dixisset,  Si  spi- 
ritus  liominum,  etiam  ipsi  jyrofecto  incorporei,  et  nunc  jjotuerunt  in- 
cludi  corporalibus  membris,  et  tunc  jwterunt  corjjorum  suorum  vinculis 
insolubiliter  alligari;  concludit:  Adhcerebunt  ergo,  si  nulla  sunt  eis  cor- 
jryra,  sj)iritus  dcemonum,  imo  spiritus  dcemones,  licet  incorporei,  cor- 
jj)reis  ignibus  cruciandi. 

Hoc  ipsum  egregie  explicat  Beda  in  Comment.  ad  caput  3.  Epi- 
stolae  Jacobi.   Ubicumque,  inquit,  vel  in  aere  volitant,  vel  in  terris,  aut 


428  DE    PCENIS   D^MONUM. 

sub  terria  vagantur,  sive  detinentur^  suarum  secum  ferunt  semper  tor- 
menta  /tammarum ;  instar  febricitantis^  qui  et  si  in  lectis  eburneis,  ef 
si  in  locis  ponatur  apricis,  fervorem  tamen,  vel  friyus  insiti  sihi  lan- 
yuoris  evitare  non  potest.  Sic  eryo  dcemones,  et  si  in  templis  colantur 
auratis,  et  si  per  aera  sua  discurrant,  iyne  semper  ardent  yehennali : 
et  ex  ipsa  sua  pcena  commoniti,  deceptis  quoque  hominibus  fomitem 
vifiorum,  unde  et  ipsi  pereant,  invidendo  suyyerunt. 

Objicies  autem  contra  primam  partem,  nempe,  quod  daeiiiones 
torqueautur  igne  reali,  et  corporeo;  Primo  quidem  varios  Seripturai 
textus,  quibus  significatur  ignem,  quo  daemones  cruciantur,  non  rea- 
liter  et  proprie,  sed  metapliorice  esse  accipiendum.  Quod  utique  sua- 
detur,  primo  ex  illo  Luc.  16.  utai  Dives  ille,  qui  dicetaat  crueior  in  hac 
famma,  postmodum  dicitur  elevasse  oculos  suos,  et  vidisse  Ataraham 
a  longe,  eique  dixisse:  Mitte  Lazarum,  uf  intinycd  diyitum  suum  in 
aquam.,  et  refriyeret  linyuam  mecim:  sed  manifestum  est,  quod  oculi, 
digitus,  et  lingua.  nonnisi  per  metaphoram  animataus  tribuantur:  ergo 
pari  modo  fiamma  illa.  in  qua  cruciantur,  etiam  metaphoricedebet  accipi. 
Secundo,  idem  suadetur  ex  illo  Jota.  24.  Ad  nimium  calorem  franseat 
ah  aquis  nivium,  et  usque  ad  inferos  pecccdum  illius :  sed  sive  haec  in- 
telligantur  de  frigore  peccatorum  hujus  vitae  ad  calorem  poenarum  in- 
ferni;  sive  de  vicissitudine  poenarum  in  ipso  inferno,  semper  illse  aquse 
nivium  metaphorice  accipiuntur:  ergo  pari  ratione  ignis  tantum  est  me- 
taphorice  dicendus.  Dcnique,  (iom.o^o  ignis  damuatos  torquere  accipien- 
dus  est,  quomodo  vermes  eos  eorrodentes:  sed  vermes  in  infemo  siint 
tantum  metaphorice.  nempe  stimuli  illi  conscientiae  quitaus  pungitur,  et 
veluti  corroditur  damnatorum  auimus  :  ergo,  etc.  Major  patet,  nam  Scri- 
ptura  sacra  eodem  modo  de  igne  ac  de  vermitaus  loquitur;  sic  Isaiae  Q^. 
Vf  rmis  eorum  non  morietur,  et  ignis  eorum  non  exti n y uetur :  qux  verbn 
de  poenis  damnatorum  interpretatus  est  Christus  Dr  rainus  dicens:  honum 
est  tibi  debilem  introire  in  vitam,  quam  duos  pedes  habentem  mitti  in 
yehennam,  in  ignem  inepctinguihilem,  ?ibi  vermis  eorum  non  moritur, 
et  ignis  non  extinguitur:  pari  ergo  ratione  ignis,  et  vermis  sunt  ac- 
cipiendi.  adeoque  cura  vermis  tantum  metaphorice  usurpetur,  etiain 
et  ignis  tantum  metaphorice  accipiendus  est.  —  -^  "  Istam  sententiam 
prae  caeteris  propugnavit  Origenes.  qui  ignem  illura  setemum,  in  quem 
capitali  Christi  decreto  impii  mittendi  sunt,  nihil  aliud  esse  ratus  est, 
quam  conscientise  vermem.  Consulatur  caput  11.  lita.  2,  De  Princip. 
quo  id  argumentum  excussit:  itai,  ait,  revocatam  divina  virtute,  et  ob 
oeulos  impii  positam  peccatorum  memoriam  (juxta  illud  Rom.  2.  15. 
16.  Inter  se  invicem  cogitationibus  accusantihus,  auf  etiamdefendentihus, 
in  die  quiim  judicahit  Deus  occulta  hominumj  mentera  ejus  stiraulis 
pungere.  ut  sui  ipsa  sit  accusatrix  et  testis  earaque  adeo  fiamrais  ul- 
tricitaus  urere :  ignis  hujus  escara  esse  admissas  ante  noxas,  quas  id- 
circo  Apostolus  ligna,  foenum  et  stipulam  nominavit;  hinc  scriptum 
est  apud  Isaiara  50.  11. :  Ambulate  in  lumine  ignis  vesfri  et  fiamma 
quam  accendistis.  Per  quos  sermones,  inquit,  hoc  videtur  indicari,  pec- 
cator  ut  fiammam  sihi  ipse  proprii  ignis  accendcd,  et  non  in  aliquem 
iynem  qui  ante  fuercd  accensus  ah  cdio,  vel  anfe  ipsum  sidjsfiterit  de- 
mergetur.  Quaerit  deinde,  an  praeter  illos,  vel  irae,  vel  furoris,  vel  in- 
sani-ae,  vel  inoeroris  ignes,  quitaus  irapii  cum  in  hac  vita  torti  fuerint, 


DE   PCENIS    DyRMONUM.  429 

in  futura  quoque  torqucbuutur,  aliqua  geiierali  poena  post  inortem  pu- 
niendi  sunt.  Deinde  dicit  eo  crueiatu  aftectum  iri  aniniam,  ab  ordine 
atque  harmonia,  ad  quam  fuerat  Deo  condita,  divulsam,  quo  afficitur 
corpus  cum  membra  soluta  compage  distrahuntur :  Quce,  inquit,  cmimce 
dissolutio  citque  diculsio  cum  cidliibiti  ignis  ratione  fuerit  exploratci, 
sine  duhio  ad  firmiorem  sui  compagem  instauratioiiemque  solidatur. 
Ejusdem  sententise  fuit  etiam  S.  Ambrosius  lib.  7.  in  Lucam  cap.  14: 
Ergo,  inquit,  neque  corporalium  stridor  cdiquis  dentium,  neque  ignis 
aliquis  perpetuus  fiammarum  corporalium,  neque  vermis  est  corjjoralis; 
sed  hcec  ideo  quia  sicut  ex  multa  cruditate  et  febres  nascuntur  et  nermes, 
ita  si  quis  non  decoquat  peccata  sua,  velut  quadam,  interposita  sobrie- 
tate  abstinentice,  sed  misccndo  peccata  peccatis,  tamquam  cruditateyn 
quamdam  contraliat  veterum  et  recentium  delictorum,  igne  aduretur 
proprio  et  suis  vermibus  consumetur.  —  Hieronymus  doctrinae  huic 
alias  satis  infensus,  in  eam  tamen  benigne  se  gerit  sub  finem  lib.  18. 
Cominent.  in  Isaiam :  Vermis  autem  qui  non  morietur,  et  ignis  qui  non 
extinguetur.  a  plerisque  conscientia  accipitur  peccatorum,  quce  torqueat 
in  suppliciis  constitutos,  quare  vitio  suo  atque  peccato  caruerint  ele- 
ctorum  bona.  Et  paulo  post:  Si  qicis  igitur  habeat  in  conscientia  sua 
zizania,  qicce  inimicus  homo  dormiente  patre  familias  superseminavit, 
hcec  ignis  exuret,  hcec  vorabit  incendium.  Minime  quidem  fidem  his  a 
se  adjungi  testatur;  sed  nec  ea  sibi  improbari  significat;  nec  sub  aliena, 
nec  sub  sua  ipsius  persona  proponit.  —  Corporeum  etiam  infernum 
negat  Gregorius  Nyssenus  lib.  De  anima  et  resurrectione.  —  Similiter 
Joannes  Damascenus  lib.  4.  De  orthodoxa  fide  ignem  ceternum  materia 
constare  inficiatur.  Theophilactus  pariter  in  9,  cap.  Marci,  ignem  et 
vermem  infernalem  in  scelerum  memoria  constituit.  Vermis  autem, 
inquit,  et  ignis  qui  puniunt  peccatores,  conscientia  est  uniuscujusque 
et  memoria  turpiuni  in  hac  vita  gestorum ;  quoe  sicut  vermis  absumit 
etsicutignis  urit.  "  tK^  —  Nego  has  omnes  consequentias ;  et  ad  primum 
textum  dico,  quod  quamvis  in  ea  Divitis  narratione,  sive  historica, 
slve  parabolica,  plura  sint  metaphorice  accipienda,  tamen  non  constat, 
quod  ignis  ibi  commemoratus  sit  etiam  metaphorice  accipiendus :  cum 
aliunde  constet  Scripturam  sacram  constanter  asserere  ignem  esse  in 
inferno,  sufficienterque  etiam  pateat,  nonnisi  metaphorice  oculos, 
manus,  et  linguam  separatis  animabus  posse  tribui :  unde  non  idem 
de  flamma  in  qua  cruciabatur  dives  ille,  ac  de  cseteris  ferendum  est 
judicium.  Ad  secundum  autem  dico,  dubium  esse  an  sicut  ignis,  ita 
et  nix  aut  aqua  frigida  torquens  sit  in  inferno :  sunt  enim  plurimi 
Auctores,  qui  putant  utrumque  revera  in  inferno  existere,  ut  ex  al- 
ternante  frigoris,  et  caloris  cruciatu  acerbius  damnati  torqueantur,  ut 
inpriniis  docet  S.  Hieronymus  in  coj??^^  10.  ^l/ai'/'/?/:^/ ex  praefatis  verbis 
Job.,  ubi  explicando  nomen  gehennse,  concludit:  Duplicem  autem  esse 
gehennam,  nimii  ignis,  et  frigoris  in  Job  plenissime  tegifur.  Et  in  illud 
Matthgei  22.  Ibi  erit  fietus,  et  stridor  dentium,  addit:  Ut  stridor  den- 
tium  de  rigore  frigoris  oriatur.  Idem  sentiunt  Beda  in  dictum  locum 
Job.,  et  Hugo  Victorinus  lib.  4.  De  anima  cap.  13.  —  Nihilominus  prae- 
fata  sententia  prorsus  est  incerta,  imo  minus  videtur  in  Scriptura  fun- 
data;  tum  quia  Christus  Dominus  poenam  ignis  perpetuam,  et  irre- 
missibilem,  et  quasi  unicam  expresse  comminatur :  de  alia  vero  poena 


430  DE    P(ENIS    D.^MONUM. 

nivium,  et  aqiiarum,  ne  verbum  quidem  dicit.  Tum  quia  si  poeua  fri- 
goris  esset  in  inferno,  Dives  ille  non  postulasset  guttam  aquae,  qua? 
cruciatum  ignis  mitigaret,  siquidem  poenam  aquse  seu  frigoris  susti- 
nens,  expertus  fuisset  ex  ea  nullum  refrigerium  posse  accipi.  Tum 
quia  ZacharicE  9.  dicitur,  Fduxisfi  eos  de  lacu  in  quo  non  erat  aqua; 
nam  lacus  ille  loeus  est  inferni,  qui  carere  aqua  dicitur,  et  consc- 
quenter  nive,  ac  grandine.  Tum  denique  quia  praefatus  ille  Jobi  con- 
textus  alium  potest  habere  sensum  :  nam  S.  Grcgorius  lib.  16.  Mor. 
cap.  27.  per  aquas  nivium,  et  calorem  nimium,  non  poenas,  sed  culpas 
prsesentis  vitse  intelligit.  quia  peccatores  de  quibusdam  vitiis  ad  ali  \ 
extreme  contraria  ferunttlr,  ut  ab  infidelitate  gentium  ad  errores  hse- 
reticorum,  vel  a  frigore  avaritite  circa  subsidium  pauperum  ad  ni- 
mium  calorem  prodigalitatis  in  vanos,  vel  luxuriosos  sumplus.  Potest 
etiam  dici  quod  illis  verbis  Job  pcenas  hujus  vitae  imprecetur  pecca- 
tori;  nam  versu  proxime  praecedenti,  de  peccatore  dixerat:  Maledicta 
sif  pars  cjas  iu  f^-rra,  iiec  ambu/ef  per  riam  rinearum:  quibus  verbis 
imprecatur  sterilitatem  terrse,  et  carentiam  omnis  solatii  ac  refrigerii; 
unde  cum  statim  adjungat:  Ad  nimium  calorem  transeat  ab  aquis 
nirium,  significat  se  optare,  ut  peccator  non  inveniat  in  hac  vita  re- 
frigerium,  sed  ab  una  miseria  ad  alteram  extremam  transeat.  Vel 
etiam  posset  ita  exponi,  ut  ab  aquis  nivium  peccatorum  ad  nimium  ca- 
lorem  futurum  in  inferno  transeat.  —  Ad  ferfiurn  autem  respondeo, 
non  idem  dicendum  de  vermibus  ac  de  igne;  tum  quia  Christus  sin- 
gulariter,  et  quasi  per  antonomasiam  de  igne  dixit:  qui  paratus  esf 
diabolo,  ef  Angelis  ejus:  tum  quia  de  ignis  veritate,  et  proprietate  est 
communis  sanctorum  Patrum  sententia.  Tum  denique  quia  sufficienter 
apparet,  quod  vermes  non  possint  rodere  spiritum.  nec  ejus  substan- 
tiam  laniare;  quia  ille  dolor  non  causatur  a  vivente,  nisi  per  actionem 
vitalem  ipsius  vermis,  qui  aliquid  de  substantia  alterius  subtrahit, 
cujus  substractionis,  et  quasi  divisionis  non  est  capax  substantia  spi- 
ritualis,  et  consequenter  repugnat  vermem  talem  actionem  circa  spi- 
ritum  exercere.  Et  in  hoc  est  magnum  discrimen  inter  ignem,  (t 
vermem;  quia  ignis  agit  actione  mere  extrinseca,  et  immittendo  qua- 
litates,  vel  aliquid  ejusmodi ;  non  subtrahendo  nee  dividendo  sub- 
stantiam  ;  et  ideo  non  est  necessaria  metaphora,  quae  in  verme  respectu 
daemonis,  vel  animse  separatse  nec^essaria  est.  —  Ko}i  abnuo  tamen 
revera  in  inferno  materiales  ac  viventes  esse  illos  vermes  voraces, 
qui  hominum  damnatorum  corpora  perpetuo  corrodant:  sic  enim  ad 
litteram  interpretamur  illud  Isai?e  dictum  caj?.  66.  ubi  cum  Deus  di- 
xisset:  Videbunt  cadavera  rirorum,  qui  proevaricati  sunt  in  me ,  statim 
.<ubdit:  Vermis  corum  non  morifur.  quasi  diceret,  vermes  victuros 
semner,  et  insatiabili  morsu  damnatorum  cadavera  corrosuros.  Similia 
sunt  illa  verba  Judith  16.  Dabit  ignem,  ef  vernies  in  carnes  eorum. 
l'nde  S.  Maximus  Episfola  ad  Culncularium  de  reproJns  ait,  quod 
iiomines  ad  sinisfram  locafi  ignem  cefer^ium  sorfienfur,  ac  fenebras  ex- 
feriores  ac  vigilem  vermem,  et  stridorem  dentium. 

DiCES  2:  Sanctus  Aug.  lib.  22.  De  Civif.  Dei  cap.  10.  inducens  pro 
veritate  ignis  inferni  verba  illa  Divitis,  crucior  in  hac  /lamma,  ait: 
Dicerem  utique  flammam  illam  esse  corpoream,  nisi  coTUfruenter  re- 
sponderi  posset,  talem  esse  illam  flammam,  quales  oculi,  qualis  lingua, 


DE    PGENIS    D^MONUM.  431 

qiialis  digltiis^  uhi  erant  sine  corponbus  animce.  Unde  concludit:  /SVc 
er(/o  incorporalis  est  illa  fiamma  qua  eocarsit,  et  illa  (juttula  quam 
poposcit,  qualia  etiam  stmt  visa  clormientium,  sive  in  extasi  cernentium 
res  incorporales  habentes  tamen  similitudinem  corporum.  Ergo  censet 
S.  Augustiniis  ignem  illuni  non  esse  revera  corporeum.  —  Nego  con- 
sequentiam;  prsefatis  enim  in  objectione  verbis,  dubius  quidem  vide- 
tur;  nihilominus  statim  suam  mentem  aperiens  ait:  At  vero  gehenna 
illa,  quod  etiam  Stagnum  ignis,  et  fulguris  dictum  est,  Apoc.  20.  cor- 
poreus  ignis  erit,  et  cruciabit  corpora  damnatorum,  aut  hominum,  et 
doemonum;  solida  hominuni,  acrea  dcemonum,  aut  tantum  hominum 
corpora  cuni  spiritibus;  dcemones  autem  spiritus  sine  corporibus  hm- 
rentes,  sumendo  ^ycenam,  non  impertiendo  vitam  corporcdibus  igni- 
bus :  unus  quippe  utriusque  ignis  erit,  sicut  veritas  dixit.  Adde  quod 
quamquam  S.  Augustinus  hic  anceps  videretur,  alibi  tamen  constan- 
ter  affirmat  ignem  gehennai  esse  corporeum,  maxime  vero  serm.  181. 
de  tempore  etc. 

DiCES  3:  Ignis  corporeus  vel  nullo  modo,  vel  nonnisi  maximo 
miraculo  potest  spiritus  cruciare :  sed  miracula  non  sunt  affirmanda 
nisi  vel  evidenter  pateant  in  Scriptura,  vel  aliunde  certo  constent : 
aperte  autem  non  constat,  nec  ex  Scriptura,  nec  aliunde,  ignem  illum 
esse  corporeum :  ergo  talis  non  est  affirmandus.  —  Bespondeo,  con- 
cessa  majore,  negando  minorem:  ad  id  enim  affirmandum,  videlicet 
ignem  inferni  esse  corporeum,  nos  inducit  non  solum  divina  Scri- 
pturse  sacr?e  auctoritas,  per  Ecclesiam,  ejusque  Doctores  sufficienter 
proposita,  sed  etiam  sanctorum  Patrum,  ac  comraunis  Theologorum 
sententia,  qua  constat  ignem  inferni  revera  corporeum  esse,  et  dsemo- 
nes,  licet  omnino  spirituales,  illo  vere  ac  realiter  cruciari,  vel  physice, 
ut  volunt  Thomistse,  vel  quod  verius  apparet,  solum  intentionaliter, 
ut  supra  cum  Doctore  Subtili  docuimus. 

Conclusio  tertia,  —  DyEMONUM  suppi.icia  nullim  unquam 
FiNEM  HABEBUNT.  Haec  cst  dc  fide,  et  evidenter 

Colligitur  ex  Scriptura  sacra ,  quse  quoties  damnatorum  poenas 
«ommemorat,  toties  illas  seternas  fore  significat.  Sic  Matth.  25.  Di- 
.scedite  maledicti  in  ignem  ceternum,  qui  paratus  est  diabolo,  et  Angelis 
ejus.  Et  infra  subdit:  Ibunt  hi  in  supplicium  ceternum,  isti  autem  in 
vitam  ceternam.  Sic  Danielis  12.  cap.  Et  midti,  inquit,  qui  dormiunt 
in  terrce  pulvere  evigilabunt,  alii  in  vitam  ceternam,  alii  in  opprobrium, 
id  videant  semper.  Innumeri  sunt  ejusmodi  textus,  qui  damnatorum 
poenas  seternas,  sicut  et  beatorum  perpetuam  felicitatem  declarant.  — 
Nec  valet  dicere  ignem  fore  seternuin,  non  vero  combustionem  seter- 
nam,  inquit  S.  Aug.  lib.  De  fide  cap.  15.  Neque  illud  dici  hic  potest, 
in  quo  nonnulli  seipsos  seducunt,  ignem  ceternum  dictum,  non  ipsam 
combustionem  ceternam.  Fer  ignem  quippe,  qui  ceternus  erit,  transi- 
turos  arbitrantur  eos  quibus  propter  fidem  '  mortuam  per  ignem  pro- 
mittunt  salutem:  ut  videlicet  ipse  ignis  ceternus  sit;  combustio  vero 
eorum,  hoc  est  operatio  ignis,  non  sit  in  eos  ceterna:  Cum,  et  hoc  prce- 
videns  Dominus  sententiam  suam  conclusit  ita  dicens:  sic  ibunt  illi  in 
combustionem  aeternam :  justi  autem  in  vitam  seternam :  erit  ergo  seterna 
combustio  sicut  ignis. 


432  DE    P(EN1S    D^MONUM. 

Hinc  S.  Fulgentius  lib.  De  fide  ad  Petrum  cap.  ii3.  Firmlssime, 
inquit,  teiie,  ct  nullatenus  dubites,  ex  ore  Dei  justi  oeternique  judicis 
sempiterna  atque  incommutahili  prolata  sententia,  iniquos  omnes  ituros 
in  comhustioneni  ceternam;  Justos  autem  in  vitam  ceternam:  iniquos 
semper  arsuros  cum  diaholo:  justos  autem  regnaturos  sine  fine  cum 
Christo.  Eadem  est  c?eterorum  SS.  PP.  de  perpetuitate  poenarum 
sententia.  Sic  Irenseus  lib.  4.  cap.  67.  Quihuscumque,  inquit,  dixerit 
Dominus:  Discedite  a  me  maledicti  in  ignem  seternum,  isti  einint 
semper  damnati:  et  quihuscumque  dixerit:  Venite  benedicti  patris  mei, 
pereipite  hsereditatem  regni,  quod  praiparatum  est  vobis  in  sempiter- 
num,  hi  semper  percipient  refpium,  et  in  eo  proficient  semper.  —  Sic 
S.  Clemens  Eomanus  a  S.  Damasceno  citatus  in  Eglogis^  impiarum 
ayiimarum  sempiternas  poenas  ita  praedicat:  Immortales,  inquit,  omnes 
animce  sunt,  et  impiorum^  quihus  melius  foret  non  incorruptihilesesse. 
Nam  poena  sempiterna  ab  inextinguihili  igne  punitce,  neque  monentes, 
magno  suo  malo  nuUum  finem  ohtinere  possunt.  Eamdem  veritatem 
diserte  explicat  S.  Hilarius  Canone  5.  in  Matth.:  Igitur,  inquit,  re- 
quies  nulla  gentihus,  neque  mortis,  ut  volunt,  compendio  quies  dahi- 
tur;  sed  corporcdis,  et  ipsis  ceternitas  destinahitur  ut  ignis  ceterni  sit 
in  ipsis  ceterna  materies,  et  in  universis  sempiternis  exerceatur  ultio 
sempiterna.  Si  igitur  Gentihus,  idcirco  tantum  indulgetur  ceternitas 
corporalis,  ut  mox  igni  judicii  destinentur :  cpiam  profanum  est 
Sanctos  de  gloria  ceternitatis  ahigere,  cum  inicjuis  oeternitatis  opus  prce- 
stetur  ad  poenam/  —  Inferorum  autem  cruciatus  tam  in  puniendo 
diabolo,  et  d?emonibus,  quam  hominibus,  sempiternos  fore,  eleganter 
testatur  Minutius  Foelix  his  verbis :  Xec  tormentis,  aut  modus  ullus, 
aut  terminus.  Illic  sapiens  ignis  memhra  urit,  et  reflcit,  carpit,  et  nu- 
trit.  Sicut  ignes  fulminum  corpora  tangunt  nec  ahsumunt ;  sicut  ignes 
Jhjtnce,  et  Vesuvii  montis,  et  ardentium  uhique  terrarum  fiagrant,  nec 
erogantur ;  ita  pcenale  illud  incendium  non  damnis  ardentium  pasc/- 
tur,  sed  inexesa  corporuyn  laceratione  nutritur. 

DiCES:  Non  videtur  justum,  ut  pro  peccatis  quantumlibet  magnis 
parvo  scilicet  tempore  perpetratis,  poena  quisque  damnetur  aeterna ; 
gravitas  enim  supplicii  peccatorum  gravitati  respondere  debet:  sed 
peccatum  temporaneum  fuit,  imo  et  momentaneum:  ergo  non  per- 
petua  debet  esse  illius  poena.  —  Nego  majorem;  nam,  inquit,  S.  Aug. 
lib.  21.  De  Civit.  Dei:  nulla  umquam  justitia  nec  lex  decrevit,  ut  tanta 
mora  temporis  cpusque  pumatur,  quanta  mora  unde  puniretur  admisit. 
Octo,  inquit,  genera  pcenarum  in  legihus  .esse  scrihit  Tullius,  damnum, 
vineula,  verbera,  talionem,  ignominiam,  exilium,  mortem,  servitutem. 
Quid  horum  est,  quod  in  hreve  tempus  pro  cujusque  peccati  celeritate 
coarctetur,  ut  tanta  vindicetur  morula,  quanta  deprehenditur  perpe- 
tratum,  nisi  forte  tcdio?  id  enim  agit,  ut  hoc  patiatur  quisque,  quod 
fecit.  Unde  illud  est  legis:  oculum  pro  oculo,  dentem  pro  dente.  Fieri 
enim  potest,  ut  tam  hrevi  tempore  quisque  amittat  oculum  seventate 
vindictce,  quam  tulit  ipse  alteri  improhitate  peccati.  Porro  autem  si 
alience  foemince  osculum  infixum  rationis  sit  verhere  vindicare,  nonne 
■qui  illud  puncto  temporis  fecerit,  incomparahili  horarum  spatio  verhe- 
ratur,  et  suavitas  voluptatis  exiguce  diuturno  dolore  punitur  f  Quid  in 
vinculis?   numquid    ihi   tamdiu    cpcisque  judicandus   est   esse  debere^ 


DE    PCENIS    D^MONUM.  433 

quamdiu  fe.cit  unde  meruit  alligari,  cum  Justissime  aimosas  jmnas 
servus  in  compedihus  pendat,  qui  verbo  aut  ictu  celernme  transeunte, 
vel  lacessivit  dominum  vel  plagavit?  Jam  vero  damnum,  ignominia, 
exilium,  et  servitus  cum  plerumque  sic  infiiguntur,  ut  nuLla  venia  re- 
laxentur,  nonne  pro  hujus  vitce  modo  similia  poenis  videntur  oeternis? 
Ideo  quippe  ceterna  esse  non  possuni,  quia  nec  ipsa  vita,  quce  his ple- 
ctitur,  porrigitur  in  ceternum;  et  taynen  peccata  quoe  vindicantur  lon- 
gissimi  temporis  poRnis,  brevissimo  tempore  perpetrantur ;  nec  quisquam 
extitit  qui  censuerit  tam  cito  nocentium  finienda  esse  tormenta,  quam 
cito  factum  est  vel  homicidium,  vel  adulterium,  vel  sacrilegium,  vel 
quodlibet  cdiud  scelus,  non  temporis  longitudine,  sed  iniquitatis,  et  im- 
pietatis  magnitudijie  metiendum.  Qui  vero  pro  aliquo  grandi  crimine 
morte  mulctatur,  numquid  mora  qua  occiditur,  quce  perbreris  est,  ejus 
supplicium  leges  cestimanf:  et  non  quod  eum  in  se^npiternum  auferunt 
de  societcde  viventium.  Quod  est  autem  de  ista  civitate  mortali  homines 
supplicio  primce  mortis,  hoc  est  de  civitate  illa  immortali  homines  sup- 
plicio  secundce  mortis  auferre.  Sicut  enim  non  efficiunt  ieges  hujus 
cimtatis  ut  in  eam  quisque  revocetur  occisus ;  si  nec  in  illius,  ut  in 
vitam  revocetur  ceternam ,  secunda  morte  damnatus.  Quomodo  ergo 
verum  est,  inquiunf,  quod  ait  Christus  vester:  in  qua  mensura  mensi 
fueritis  in  ea  remetietur  vobis,  .sv'  temporale  peccatum  suppiicio  pu- 
nitur  cBferno?  Nec  aftendunt  non  propter  oequale  temporis  spafium, 
sed  propter  vicissitudinem  mali,  idest,  ut  qui  mcda  fecerit,  mala  pa- 
tiatur,  eamdem  dictam  fuisse  mensuram:  quamvis  hoc  in  ea  re  pro- 
prie  possit  accipi,  de  qua  Dominus  cum  hoc  diceret  loquehcdur,  idest 
de  judiciis,  et  condemnafionibus.  Proinde  qui  judicat,  et  condemnat 
injuste,  si  judicatur,  et  condemnatur  juste,  in  eadem  mensura  recipit, 
quamvis  non  hoc,  quod  dedit.  Judicio  enim  fecit ,  judicio  patitur: 
quamvis  fecerit  damnatione  quod  iniquum  esf,  pcdifur  damnatione 
quod  justum  est.  —  Hanc  eamdem  veritatem  diserte  tradit  sanctus 
Gregor.  ]ib.  34.  3for.  cap.  16.  At  inquiunt,  ait,  sine  fine  non  debet 
puniri  cuipa  cum  fine:  jusfus  nimirum  est  omnipofens  Deus,  et  quod 
non  ceterno  peccato  com^nissum  est,  ceferno  non  dehet  puniri  tormento. 
Quibus  respondemus,  quod  recfe  dicerent,  sijudexjustus,  districtusque 
veniens  non  corda  hominuin,  .sed  facta  pensaref.  Iniqui  enim  ideo  funi 
cum  fine  deiiquerunt,  cpii  cum  fine  vixerunf:  Voiuissent  quippe  sine 
fine  vivere,  id  sine  fine  potuissent  in  iniquitatibus  permanere ,  nam 
magis  apptcfunt  peccare  quam  vivere,  et  ideo  hic  semper  vivere  cupiunf, 
ut  numquam  desinanf  peccare  cum  vivunt.  Ad  districti  ergo  ju,dicis 
justitiam  j)ertinet,  ut  numquam  careant  supplicio,  quorum  mens  in 
hac  vifa  numquam  voluit  carere  peccato,  et  nulius  detur  iniquo  ter- 
minus  uifionis,  qui  quamdiu  vaiuit  noluit  habere  terminum  criminis. 
Licet  autem  haec  verba  de  solis  damnatis  hominibus  intelligantur ; 
nihilominus  etiam  dsemonibus  miseris  aptari  possunt,  quippe  quamdiu 
steterunt  in  via  ita  pertinaciter  peccato  adhseserunt,  ut  ab  eo  resilire 
noluerint,  et  in  ea  prava  ac  perduelli  voluntate  perpetuo  stetissent,  si 
perpetuus  eorum  viae  status  fuisset. 

tK  "  Inde  mirum  videri  non  debet  quod  Ecclesiae  Patres  constan- 
tissime  improbaverint  ludicrum  illud  Origenis  commentum  de  finiendis 
aliquando  damnatorum  poenis  et  futura  reproborum    omnium  restitu- 

Fp.^ssen  Theol.  Tom.  IV.  28 


434  DE    POiNIS    D-^MONUM. 

tione.  Non  alias  enim  admisit  Origenes  in  altero  saiculo  peccatorum 
poenas  quam  piaculares  et  temporarias,  cujusmodi  sunt  purgatoriaj 
illie  quas  Ecelesia  Catholica  agnoscit:  sie  lib.  o.  Periarchon  seu  De 
principiis,  c.  6.  exponens  illud  S.  Pauli  1.  Cor.  cap.  15.  v.  26:  Xo- 
rissima  autem  inimica  destruetur  mors,  per  mortem  diabolum  signi- 
ficari  existimat,  quem  ita  destructum  iri  putat  quatenus  impia  ejus 
et  a  Deo  aversa  voluntas  expugnabitur  et  ad  Deum  ipsum  religioso 
cultu  convertetur.  Propterea,  inquit,  etiam  novissimus  inimicus,  id- 
est  diaboluSj  qui  mors  appellatur,  destrui  dicitur,  ut  neque  ultra  triste 
sit  aliquid,  iibi  mors  non  est,  neque  adversum  sit,  ubi  non  est  inimi- 
cus.  Destrui  sane  novissimus  inimicus  ita  intelligendus  est,  non  ut 
substantia  ejus,  quce  a  Deo  facta  est,  pereat :  sed  ut  propositum  et  ro- 
luntas  inimica  quoe  non  a  Deo,  sed  ab  ipso  processit,  intereat.  Ubi  cum 
ait  aversam  a  Deo  dsemonis  voluntatem  aliquando  lore  ad  ipsum  eon- 
vertendam,  satis  signifieat  eos  aliquando  futuros  felices  et  seterna  bea- 
titudine  donandos.  —  Mentem  suam  hac  de  re  clarius  adhuc  explicat 
lib.  1.  c.  6.  ubi  ait:  Jam  vero  si  aliqui  ex  his  ordinibus  qui  sub  prin- 
cipatu  diaboli  agunt,  ac  malitim  ejus  obtemperant,  poterunt  aliquando 
in  faturis  sceculis  converti  ad  bonitcdem,  pro  eo  quod  est  in  ipsis  liberi 
facultas  arbitrii.  An  vero  permanens  et  invetercda  malitia  velut  in  na- 
turam  quamdam  ex  consuetudine  convertatur,  etiam  tu  qui  legis  pro- 
bato,  si  omnimode  neque  in  his  quce  videntur  temporalibus  scecutis, 
ner/ue  in  his  qucje  non  videntur,  et  ceterna  sunt,  penitus  j^ars  ista  ab 
illa  etiam  fincdi  unitate  atque  convenientia  discrepabit.  Duo  potissimum 
sunt  quoe  Origenem  hunc  in  errorem  induxerunt.  ut  apposite  observat 
Clariss.  Huetius  lib.  2,  Origenianorum  ,  qusest.  11.  Primum  quidem 
perversa  quorumdam  Scripturse  sacrse  expositio.  Nam  praeter  jam  com- 
memorata,  sic  interpretatur  illud  Isaiae  xxiv,  22:  Et  claudentur  ibi 
carcere,  et  post  multos  dies  visitabuatur.  Et  hoc  Joan.  x.  16:  Fiet 
unum  ovile  et  unus  pastor,  quod  ipse  in  dogmatis  sui  fulcimentum 
usurpat  fine  homil.  6.  in  Num.  Item  illud  e  parabola.  quam  proponit 
Christus  Matth.  xviii.  13.  cum  servum  nequam  iratus  Dominus  jussit 
tortoribus  tradi,  quoad  debitum  integrum  refunderet.  Unde  Origenes 
homil.  35.  in  Luc:  Quae  est  lex  carceris  istius  (inferni)  Xon  egredior 
ex  eo,  neque  me  exactor  patitur  exire,  nisi  debitum  omne  persolvero. 
Fraudi  ei  fuit  p?rperam  acceptum  et  illud  Apostoli,  Rom.  xi,  25.  26: 
Ccecitas  ex  parte  contigit  in  Israel,  donec  plenitmlo  gentium  intraret, 
et  sic  omnis  IsraH  salvus  fieret.  Piaculares  autem,  quas  dixi,  et  pur- 
gatorias  poenas  his  defendit  verbis  ex  1.  Cor.  12.  in  quibus  uniuscu- 
jusque  opus  igne  examinatum  iri  Pauliis  affirmat,  Aliis  quibusdam 
opinionis  hujus  propugnaculis  uti  solere  Origenistas  tradit  Hieronymus 
ad  calcem  Commentariorum  in  Isaiam ;  hoc  nimirum  Pauli  Rom.  11. 
32:  Conclusit  Deus  omnia  sub  peccato,  ut  omnium  misereatur ;  et  illo 
Mich.  7.  9:  Iram  Domini  sustinebo,  quia  peccavi  ei:  donec  justificet 
causam  meam,  et  auferat  judicium  meum,  et  educat  me  in  lucem ; 
et  hoc  etiam  Isaise  12.  1 :  Benedicam  te  Domine  quoniam  iratus  es 
mihi;  avertisti  faciem  tuam  a  me,  et  misertus  es  mei.  Necnon  et  isto 
Osese  14.  5.:  Cum  ira  furoris  mei  transierit ,  rursum  sanabo;  atque 
itidem  illo  Ps.  80.  20:  Quam  grandis  multitudo  bonitatis  tuce,  Domine, 
quam  abscondisti  timentibus  tel  —  Alterum   hujus   erroris   detegit  et 


UE    PCENIS   D.^MONUM.  435 

aperit  ibide  n  Hnctius,  niiniriini  Orig-enis  erga  Piatonicorum  dogmata 
vehementius  studium.  Censuit  enim  Plato  in  Phcedcme  mortuos  ab  eo 
daemrne  qui  viventibus  ipsis  obtigerat,  deduci  ad  inferos,  et  post  longa 
deinde  temporis  spatia,  ab  alio  duce  inde  revocari.  Repetit  idipsum  in 
(jorgia  et  lib.  10.  De  Jiepub.,  ct  in  Thnceo,  ubi  animam  qufc  recte  hic 
se  gesserit,  sideris  in  numerum  referri  asserit ;  quai  vero  male  in  mu- 
liebre  corpus  dimitti;  utrique  vero  post  mille  annorum  curriculum 
novjie  vitae  optionem  dari;  et  quiv  novis  sese  contaminaverit  vitiis,  in 
pecudum  corpora  relegatum  iri.  Itaque  mirum  videri  non  debet  quod 
Origenes  .Platonis  doctrina^  plusquam  par  erat  addictus,  hunc  ab  eo 
errorem  hauserit. 

lUam  vero  erroneam  Origenis  sententiam  damnarunt  sancti  Patres, 
imprirais  vero  S.  Epiphanius  in  epist.  ad  Joannem  Hierosolymitanum, 
cap.  'S.  et  lib.2.  Pavayli,  c.  18.  Exprobrat  etram  Theophilus,  Oratione  2. 
De  Pa.sc7i«t'e  his  verbis:  Talis  pasfor  gregis  morbidi  Chri.stum  ubique  sug- 
(jillat  injuriis,  et  diabolum  honore  sustollit,  dum  asserit  illum  purga- 
tum  vitiis  at<iue  peccatis  ])ristinam  cdiquando  .gloriam  recepturum, ;  ct 
hunc  (Christum)  regnare  desisfere,  simulque  cum  diabolo  sub  Pafris 
imperio  redigendum.  Suggillat  acriter  etiani  S.  Hieronj^mus  pluribus, 
prsesertim  epist.  ad  Pamachium,  c.  3.,  et  ad  Oceanum,  c.  2.,  ubi  ait 
Origenem  sensisse  ^>»o.s7  multa  scecula ,  atque  unam  ojnnium  restitu- 
fiojiem,  idipsum  fore  Gabrielem,'quod  diabolum ;  Paulum,  quod  Cai- 
pham;  virgines,  qiiod  prostibulas.  Videndus  etiam  epist.  75.  ad  Vigi- 
iantium,  et  lib.  1.  adversus  Pelagianos,  c.  9.  atque  etiam  in  Com- 
mentariis  ad  cap.  14.  et  27.  Isaia?,  et  ad  3.  Danielis,  prsesertim  vero 
ad  3.  Jonse,  ubi  acerrime  adversus  hanc  doetrinam  sic  invehitur:  Alio- 
quin  si  omnes  rationabiles  creaturce  oequales  sunt,  et  vel  ex  virtutibus, 
vel  ex  vitiis  sponte  propria  aut  sursum  eriguntur,  aut  in  ima  mer- 
guntur,  et  longo  post  circuitu  atque  in  infinitis  sceculis,  omnium  rerum 
restitutio  fiet,  et  una  dignitas  militantium;  quce  distantia  erit  inter 
Virginem  et  prostibulumf  quce  differentia  erit  inter  Matrem  Domini, 
^t  (quod  dictu  quoque  scelus  est)  victimas  libiclinum,  publicarumf 
Idemne  erit  Gabriel  et  diabolus?  Idemne  apostoli  et  dcBmonesf  Idemne 
jyrophetce  et  pseudo-prophetcE?  Idemne  martyres  et  i^arsecutores?  Finge 
quodibet,  annos  et  tempora  duplica,  et  infinitas  cetates  congere  cru- 
ciatibus:  si  finis  omnium  similis  est ;  ^^^'ceteritmn  omne  pro  nihilo  e.sf, 
quia  non  qucerimus  quocl  cdiquando  fuerimus,  secl  ciuid  semper  futuri 
simus.  —  Audiendus  etiam  S.  Augustinus  adversus  eumdem  errorem 
vehementer  declamans  lib.  2.  De  Civif.  cap.  17.  et  23.  ubi  idem  dogma 
«xcutiens  scribit  ejus  causa  merito  reprobatum  fuisse  ab  Ecclesia, 
unde  lib.  De  hceresibus,  num.  43.  cum  aliqua  alia  Origenis  commenta 
utcumque  defendi  posse  scripsisset,  istud,  de  quo  agimus,  frustra  ab 
ejus  defensoribus  excusari  fatetur.  Quis  enim  catholicus  christianus, 
inquit,  vel  doctus  vel  indoctus  non  vehementer  exhorreat  eam  quam 
dicit  purgationem  malorum,  idest,  etiam,  eos  qui  hanc  vitam  in  fia- 
gitiis  et  facinoribus,  et  sacrilegiis  atque  impietafibus,  quamUbet  maxi- 
mis  finierunt;  ipsum  etiam  postremo  diabolum  atque  angelos  ejus, 
quamvis  post  longissima  fempora  omnes  qui  liberati  sunt,  ad  haec 
mala  clenuo  purgatos  atque  liberatos,  regno  Dei,  lucique  restitui,  ef 
rursus  post  longissima  tempora  omnes  qui  liberati  sunt,  acl  hcec  mala 


436  DE    INFESTATIONE    D^MONUM. 

denuo  relabi  et  recerti,  et  has  vices  alternantes  beafitudinum  et  mise- 
riarum  ratianabiles  creaturce  semper  fuisse,  seinper  fore^  De  qua  va- 
nissima  impietate  adversus  Fhilosojyhos,  a  quibus  ista  didicit  Origenes 
in  libro  De  Ciritate  Dei  diliyentissime  disputari.  —  His  accensendi 
Justinianus,  Epist.  ad  Mendam.  5.  Synodus,  ut  reiert  Photius  in  libello 
de  synodis;  Gregorius  Magnus  lib.  34.  Moral.  c.  29.  secundum  cap. 
primi  Regum,  ubi  lioc  Origenistarum  deliramentum  prolixe  arguit. 
Mitto  cseteros  recentiores  Scriptores  ecclesiasticos  qui  idem  common- 
tum  insectantur.  "  ^ 

A  P  P  E  N  D  I  X 

DE  INFESTATIONE,  ET   CRUENTA  D.EMONUM 
IN  HUMANUM  GENUS  S.EVITIA. 

QuANTA  sit,  quamque  dira  daemonum  in  homines  in/estatio,  et  sae- 
vitia,  nec  mens  quantumvis  perspicax,  nec  lingua  etiam  disertissima^ 
cogitare  aut  eloqui  sufficit.  Nam  inquit  Tertullianus  Apologetico 
cap.  22.  Operatio  eorum  est  hominis  eversio:  sic  malitia  spiritalis  a 
primordio  auspicata  est  in  hominum  exitium.  Itaque  corporibus  qui- 
dem,  et  valetudines  inftigunt,  et  aliquos  casus  acerbos;  animce  vero  re- 
pentinos,  et  extraordinarios  per  vim  excessus.  Suppetit  illis  ad  utram- 
que  substantiam  hominis  adeundam  subtilitas,  et  tenuitas  sua;  mul- 
tu7n  .spiritalibus  viribus  licet,  ut  invisibiles,  et  insennibiles  in  effectu 
potius,  quam  in  actu  suo  appareant:  Si  poma,  fruges,  nescio  quod 
ore  latens  vitium  in  flore  prcecipitat,  in  gennine  exanimat,  in  puher- 
tate  convulnerat,  ac  si  cceca  ratione  tentatus  aiir  j^^fitilentes  haustus 
suos  offundit.  Eadem  igitur  obscuritate  contagionis  adspiratio  doemo- 
num,  et  Angelorum,  mentis  quoque  corruptelas  agit  furoribus,  et  amen- 
tiis  foedis,  aut  scevis  libidinibus  cum  erroribus  variis:  quorum  iste  po- 
tissimus,  quod  eos  ipsos  captis,  et  circumscriptis  hominum  mentibus 
comedat,  ut,  sibi  pcd)ula  propria  nidoris,  et  sanguinis  procuret  simu- 
lacris,  imaginibus  oblcda;  et  quo&  illi  accumtior  pascua  est,  hominem 
a  cogitatu  verce  Divinitatis  avertat  prcEStigiis  falsis.  —  Hinc  egregie 
sanctus  Chrysolog.  serm.  11.  Diabolus  mali  auctor,  nequitice  origo,  re- 
rum  hostis,  secundi  hominis  semper  inimicus;  ille  laqueos  tendit,  lapsus 
parat,  foveas  fodit,  aptat  ruinas,  stimulat  corpora,  pungit  animas,  co- 
gitationes  suggerif,  immitfit  iras,  dat  virtutes,  odia,  vitia  dat  amoris, 
errores  serit,  discordias  parit,  pace^n  turbat,  affectus  dissipat,  conscindit 
unitcdem,  sapit  malum  satis,  bonum  nihil,  violat  divina,  humana  tentat^ 
Et  serm.  16.  expendens  illa  verba  Matth.  8.  Occurrunt  ei  duq  dcemonia 
habentes,  de  monumentis  exeuntes,  B.\t:  In  monumentis  sedem  fecerant 
mortis  aucfores,  attendite  quce  scevitia,  quis  furor,  quce  rabies  dcemo- 
num  erga  humanum  genus?  quamvis  breve  fempus  hominem  ferre  non 
possunf,  contenti  non  sunf  mori  homines,  sed  vivos  homines  gestiunt 
sepelire:  se  sepulchris  mandant,  nt  homines  redigant  in  sepulchra:  pa- 
scuntur  cadaveribus,  putredine  saginantur ;  deliciantur  fcetore,  quibus 
tota  voluptas  est  homines  inferire:  sed  sentiamus  quid  machinantur 
fraudibus,  quid  moliantur  malis,  quorum  crudelitas  modum  non  habet 
in  aperto.  Prorsus    ita  est,    nullce  namque   sunt  inducice,  pax  nidlar 


DE    INFESTATIONE   D^MONUM.  437 

iihi  nec  odii,  nec  invidice  modiis,  aut  finis  idlus.  Hostium  Dei  super- 
bia  ascendit  semper;  augetur  malitia,  crudelitas  invalescit:  amat  sibi 
trihulos  metere,  dum  nobis  spinas  ferat:  gaudet  suas  augere  poenas, 
ct  supplicia  propria  exacerbare,  dummodo  in  cruciatus  ceterni  partem 
quam  plurimos  asciscat,  et  divince  huic  illudens  imagini  pretioso  Chri- 
sti  sanguine  dealbatam  decoloret,  assertamque  in  libertatem,  pristince 
mancipet  servituii;  et  Cadmei  a  plane  victoria  2^^'odat  pereundo,  perque 
latus  hostile  in  suamet  ferrum  viscera  convertaf.  —  Nam  inquit  idem 
sanctus  Clirys.  serm.  17.  Diaboli  cidpa  hominis  redundabat  ad  poenam ; 
€t  prcedce  miseriis  prcedo  saginal)cdur  inclusus:  nec  facientem,  sed  pa- 
tientem  miserabilis  exponit  invidia ;  mille  nocendi  artes  habet,  innu- 
meris  utitur  telis,  nihil  sinit  inausum,  nihil  intentatum  relinquit,  videt 
animum  imbecillem,  pavidumque,  circuit  ut  leo,  ac  vim  intentat;  novit 
imperterritum  consiantemque,  vulpem  induit,  exuvias  ponit  leoninas: 
Ileu  quam  multi  partes  vulpium  sunt,  et  fuereF  Quot  luctator  dolosus 
pellaciis,  et  technis  irretitos  supplantavit ?  ^  "  Prsecipuum  autem  dse- 
monis  in  hominum  vexatione  propositum  generatim  est  duplex;  nimi- 
rum  ut  Deum  hominibus  efficiat  infensum  eumque  apud  homines  ca- 
luiimietur,  et  homines  apud  Deum.  Suggillat  enim  providentiam  Dei 
€t  regimen  mundi  quasi  non  bene  ordinatum,  nec  justis  legibus  de- 
currens;  utpote  cum  plerumque  malis  bene  sit,  et  male  bonis:  judi- 
cium  saepe  recedere  a  justitia,  et  omnia  casui  et  ciecse  fortunse  per- 
missa.  Neque  minori  studio,  diligentia  et  astu  id  agit  ut  homines  pios 
et  fideles  accuset  apud  Deum.  Nulla  enim  est  tam  firma  cujusque  fl- 
<les,  quam  non  traducat,  et  de  pr^esumptione  vel  hypocrisi,  vel  incon- 
stantia  suspectam  reddat;  nulla  pietas,  quam  non  ut  mercenariam,  et 
uon  veris  causis  subnixam  cavilletur,  ut  exemplo  Jobi  fit  manifestum. 
Praecipua?  autem  ejus  artes  se  produnt  circa  Ecclesiam,  cujus  fidei, 
doctrinse,  et  morum  integritatem,  ut  ferre  non  potest,  ita  turbare  ac 
pessumdare  nititur;  hinc  lucem  vocat  tenebras,  et  tenebras  lucem ; 
errorem  ut  veritatem  traducit,  veritatem  autem  ut  errorem  plerumque 
suggillat,  transflgurans  se  in  Angelum  lucis,  ut  pravis  dogmatibus  evan- 
gelicse  viritatis  et  doctrinfe  puritatem  pessumdet.  Est  enim  ille  ini- 
micus  homo  qui  disseminato  catholicse  doctrinse  purissimo  tritico  su- 
perseminat  zizania.  Estque  omnium  scandalorum,  schismatum,  et  hae- 
resum  auctor,  promotor  et  flabellum,  nihilque  non  molitur  ut  homi- 
nibus  salutis  viam  pmecludat.  —  Neque  his  contentus,  tamquam  leo 
rugiens  continuo  circuit  quaerens  quem  devoret.  Tribus  autem  potis- 
simum  dolis  et  technis  homines  illaqueare  nititur.  "  *  Eos  enim  impetit 
vel  spectris  horrendis  ut  terreat,  aut  blandis  ut  alliciat,  vel  furore 
agitat  eorum  obtinens  et  possidens  corpora,  ut  suam  in  eis  ssevitiam 
ostendat,  vel  denique  ludificationibus  dementat,  ut  sibi  obsequentes 
et  in  omnibus  devotos  constituat :  quocirca  de  tribus  his  dscmonum 
infestationibus  nonnulla  sunt  hic  delibanda  sub  tribus  sequentibus  Pa- 
ragraphis. 

§.   1.  —  De  variis  Apparitionibus,  et   Speetris.  — 

Duo  sunt  apparitionum,  necnon  illusionum  genera,  quibus  solito 
circumveniuntur  ac  luduntur  homines ;  aliud  quidem  naturcde;  aliud 
vero  dcemoniacum.  Naturale  appello  illos  omnes  insolitos  naturae  de- 


438  DE   INFESTATIONE    D.^MONUM. 

viantis  aiit  maleiiciatse  effectus,  qnibus  plerunique  terrentur  homineSy 
eosque  pro  speetris  habeut. 

QuJE  siT  NATURALiUM  SpECTRORUM  CAUSA?  —  Hespondeo  eaui  ma- 
xime  adscribendam  sensuum  alterationi;  siquidem  sensuum  alteratio 
plerumque  in  causa  est  cur  homines  varia  ac  stupenda  sese  percipere 
arbitrentur,  ut  constat  maxime  exemplo  ebriorum,  de  quibus  optime 
sanctus  Ambrosius  lib.  De  Elia  et  jejunio,  cap.  16,  Hinc,  ait,  vance 
imagines  ebrii,  incerti  visus,  instahilis  gressus,  umhras  transilinnt  scepe 
sicut  foveas,  nutat  his  cum  facie  terra,  suhito  erigi,  et  inclinari  vide- 
tur,  et  quasi  vertatur,  timentes  in  faciem  ruunt,  et  solum  ^nanihus 
apprehendunt,  aut  concurrentihus  montihus  sihi  videntur  includi:  mur- 
mur  in  aurihus,  tamquam  maris  /tuctuantis  fragor,  et  resonantia  fiu- 
ctu  littora:  Canes  si  viderint,  leones  arhitrantur,  et  fugiunt.  Alii  risu 
solvuntur  incondito,  alii  inconsolahili  moerore  deplorant;  alii  cernunt 
irrationahiles  pavores,  vigilantes  somniant,  dormientes  litigant  etc.  — 
Contingit  etiam  interdum  sensuum  externorum  laesione  ut  res  ali- 
ter  quam  revera  sint  appareant.  Sic  refert  Aristot.  de  quodam  qui 
suammet  imaginem,  sive  simulacrum,  in  aere  sibi  quasi  in  speculo 
propter  oculorum  vitium  semper  obversari  existimabat.  Idem  testatur^ 
cum  qui  diu  in  Solem  oculos  intenderit,  et  oculo  alio  celeriter  aver- 
terit  primo  ei  cuncta  iri  visu  glbra,  mox  rubea,  et  tandem  nigra,  do- 
nec  alteratio  illa  visus  recedat.  Auditus  etiam  laesus  decipere  consue- 
vit,  ut  fit  in  his  qui  morbum  imaginosum  (sic  vocant)  patiuntur.  Sic 
Cellius  lih.  3.  cap.  18.  refcrt,  quod  Theophilus  Medicus  caetero  pru- 
dens,  opinabatur  cum  febriret,  prope  lectulum  tibicines,  et  cornicines 
assistere,  et  continue  auribus  ejus  cantum  insonare :  idque  jam  sanus 
accidisse  sibi  pertinaciter  contendebat,  sed  huic  ista  tnedio  erant,  al- 
teri  quidam  voluptati.  —  Verum  crebrior,  et  major  deceptio  manat 
a  phantasice  corruptela,  vel  inordinata,  et  prava  affectione,  et  agita- 
tione,  eujus  rei  exempla,  et  rationes  subjicit  Guillelmus  Parisiensis  2. 
partis  De  Univers.  parte  2.  cap.  35.  Exempla  quidem,  idque  ex  som- 
niantibus  febricitantibus,  et  melancholicis :  «  Somniantes  enim,  iuquit, 
«  ijidubitanter  se  credunt  aliquando  videre,  et  contrectare  poma  au- 
«  rea,  et  massas  argenteas.  Disputant  etiam  interduni  apud  semeti- 
«  psos,  an  veritas  sit,  an  somuium,  quod  apud  eos  sic  agitur.  Tibi 
«  vero  non  est  dubium  veritatem  pomorum  aureorum,  aut  massarum 
«  argentearum  non  esse  apud  ipsos.  Ipsi  tamen  si  interrogari  tune 
«  possent,  et  respondere  durante  somnio,  cum  juramento  aflfirmarent 
«  rerum  istarum  veritatem  se  certissime  et  videre,  et  contrectare.  — 
«  Secundum  exemplum  ponam  tibi  in  febricitantibus  qui  patiuntur 
«  alienationes  etiam  vigilantes,  et  dicunt  se  videre  latrones,  vel  alios 
«  homines,  qui  quserunt  eos  occidere,  et  clamant  contra  eos,  et  in- 
«  vocant  auxilia  circumstantium,  et  nituntur  exurgere  de  lectis  suis 
«  ut  effugiant  eos,  quos  dicunt  se  videre.  Yidetur  eis  etiam,  quod  in- 
«  trent  per  fenestras  adeo  parvas,  per  quas  nullo  modo  intrare  pos- 
«  sent.  In  hoc  exemplo  manifestum  est  tibi,  neque  apud  febricitan- 
«  tem,  hoc  est  neque  in  interioribus  suis  esse  hujusmodi  homines : 
«  neque  etiam  in  domo  ubi  dicunt  se  videre  illos,  sic  etiam  nonnum- 
«  quam  ut  idipsum  patiantur  de  mortuis.  Manifestum  igitur  est  solas 
«  imaginationes,    S2U  phantasmata,    quae  sunt    apud  animam   febrici- 


DE    INFESTATIONE    D.4<:M0NUM.  439 

«  tantis,  suflicerc  per  se  ad  apparitionem,  sive  ostensioneni  honiinuni 
«  hnjusmodi,  et  non  oportere  ullo  modo  ut  assumantur  corpora  ipso- 
«  rum,  vel  alia  corpora  illis  similia  a  quoquam  vel  a  quibuscumquc.  — 
«  Tertium  exemplum  ponam  tibi  in  mclancholicis  quibusdam,  qui 
«  videntur  sibi  videre  multitudines  hominum  armatorum,  et  qui  ascen- 
«  dant  muros  civitatum,  in  quibus  sunt,  vel  ingrediantur  portas  ipsa- 
«  rum,  et  quod  capiant  eas.  Unde  et  ipsimet,  timentes  ab  eis  capi,  ex- 
«  clamant  terribiliter,  et  cum  tremore  fugientes  quocumque,  et  qua- 
«  cumque  possint.  Nec  potest  eis  suaderi  ulJo  modo  contrarium:  pro- 
«  pter  quod  non  potest  cessare  in  eis  timor,  nec  trenior,  neque  etiam 
«  clamor,  neque  tuga,  nisi  teneantur.  Memfni  me  vidisse  virum  bo- 
«  num  et  religiosum,  qui  cum  mihi  exponeret  et  narraret  a^gritudi- 
«  nem  quam  patiebatur,  etiam  in  ipsa  narratione  hujusmodi  videbatur 
«  sibi  videre  mures  magnos,  et  nigros,  tentantes  ascendere  desuper 
«  vestimenta  sua  ad  caput  suum,  non  cessabat  passio  h.TC  in  ipso, 
«  propter  quod  erat  in  horrore  et  timore  continuo.  —  Nec  mirum  est, 
«  si  de  rebus  quae  extra  nos  sunt  nobis  illuditur,  quippe  cum  de  nobis 
«  ipsis  in  incredibiliores  opiniones,  et  apparitiones  hujusmodi  phanta- 
«  smata  nos  inducant.  Fuit  namque  tempore  meo  vir  qui  credebat  se 
«  esse  gallum,  adeo  pertinaci  credulitate,  quod  ab  ipsa  nuUo  modo 
«  poterat  averti.  Et  ad  hoc  etiam  deductus  erat,  quod  loquela  humana 
«  nullatenus  uti  volebat,  galli  vocem  tantum  pro  viribus  effigiabat. 
«  Fuit  et  alius  qui  mortuum  se  indissuasibiliter  credebat,  et  propter 
«  hoc  inter  homines,  vel  cum  hominibus  viventibus,  se  nec  debere, 
«  nec  posse  comedere  ullatenus  delirabat,  donec  quidam  alius  simu- 
«  lans  se  similiter  mortuum,  suggessit  ei  quia  cum  eo  et  poterat,  et 
«  debebat  comedere,  cum  esset  mortuus,  sicut  et  ipse,  cum  viventibus 
«  neut^r  eorum.  Potuisti  quoque  audire,  et  scire,  si  reminiscaris  de 
«  quodam,  qui  somper  putabat  se  videre  aquam  magnani  ante  se,  et 
«  propter  hoc  nec  passum  unum  volebat  ambulare,  hujusmodi  phan- 
«  tasia  deterritus  ». 

Hge  autem  omnes  l?es?e  facultatis  imaginativse  illusiones  sunt  in 
duplici  differentia,  quoniam,  ut  siibdif  idem  Giiillelmus,  vel  /i.roe  sunt, 
vel  mobiles  ad  instar  somniorum :  et  mobiles  quidem  sunt  qune  fiunt 
ex  fumis,  sive  vaporibus  ascendentibus  ad  cerebrum,  et  in  eodem  in- 
tectionem  non  imprimentibus,  atque  relinquentibus,  sed  potius  facile 
recedentibus ;  propter  quod  et  cum  ipso  somno  velut  evanescentes  ex- 
cutiuntur,  et  de  ipsis  infectionibus  relictis,  aU-x  facile  abolentur,  pro- 
pter  quod  ipsa  oegritudine  cessante,  et  humore  purgato,  ex  quo  erant, 
non  faciunt  amplius  aliena  vel  videre,  vel  loqui,  quod  ante  taciebant. 
Alice  vero  sunt  intimioris  infectionis,  atque  tenacioris,  magisque  adhae- 
rentis,  et  ideo  difficile  curantur,  et  faciunt,  ut  quis  videatur  sibi  rex 
esse,  ut  vidi  patientem  qui  putabat  se  esse  avem,  quocumque  vellet 
volantem,  et  interdum  putabat  se  esse  Filium  Dei,  interdum  vero  Spi- 
ritum  sanctum,  quandoque  vero  Messiam  Judseorum,  quem  et  adhuc 
expectant,  ipsumque  gens  Christianorum  nominat  Antichristum,  et  hoc 
ipsum  ipse  aperte  dicebat,  videlicet,  quod  ipsemet  erat  Antichristus. 
Cum  ipso  morbo  interdum  immiscet  se  suggestio  diabolica,  quam  gens 
Christianorum  vocat  spiritum  blasphemise;  et  est  passio  perniciosissima, 
quoniam  intolerabilis  et  horrifica3  vexationis  est,  et  sola  virtute  divina 


440  DE    INFESTATIONE    D.^.MONUM. 

curabilis:  fit  ex  morbo  interdum,  ut  aliqui.s  videatur  sibi  esse  lupus, 
et  fit  nihilomiuus  ex  suggestione  diabolica. 

De  spectris  D.tMONiACis.  —  Quamquam,  ut  supra  diximus,  varicie 
hominum  delusiones  plerumque  a  male  ai!eetis  eorum  sensibus,  nec- 
non  et  interturbata  phantasiae  operatione  suboriantur;  nihilominus  cer- 
tum  est  diabolum  hisce  naturalibus  morbis  saepe  se  adjungere,  et  de 
hominum  proclivitate  ac  inflrmitate  in  eorum  infestationem  abuti: 
Xam,  inquit  S.  Aug.  lib.  18.  qusestionum,  serpit  hoc  malum  diaholi 
per  omnes  aditus  sensuales,  dat  se  /iguris,  accommodat  se  colonbus, 
adhceret  sonis,  odoribus  se  subjicit,  infundit  se  saporibus,  et  quibusdam 
nebulis  implet  omnes  meatus  intelligentice ;  cdiquando  crudeliter  torquens 
dolore  ac  metu:  cdiquando  jocose  distrahens  vel  subsannans  ludicris. 
Ut  autem  varias  daemonum  infestationes,  et  apparitiones  ordine  quo- 
dam  recensere  valeamus, 

Observandum  est  dtemones  alios  dici  acreos,  nonnullos  aqu^os,  ali- 
quos  terrestres,  alios  vero  subterraneos,  ut  post  Orpheum  notat  Psel- 
lus,  lib.  De  Dcemonum  natura.  A('rei  dicuntur  qui,  inquit  Trithemius 
libro  Qucestionum  ad  Maximilianum  qu.  5.,  Deo  permittente  per  aerem 
volitantes,  aerem  sa?pius  turbant.  tonitrua  et  tempestates  concitant, 
et  omnes  simul  in  perniciem  humani  generis  conspirant;  variasque 
interdum  induunt  foriiias,  easque  saepius  mutant  secundum  varietatein 
afieetionum,  quibus  vel  occurrunt  maleficarum  carminibus  evocati,  vel 
impulsi  perturbatione  ad  nocendum.  Habent  enim  violentum  omnino, 
et  furiosum  morem  turbationibus  plenum:  unde  vehementer  malelacti, 
et  perturbati  repeutinas  plurimum  machinantur  insidias,  et  dum  suas 
agunt  incursiones,  partim  latere  volunt,  partim  inferant  violentiam. 
Maleflcse  horum  dsemonum  operatione  sufiulta?,  tanto  sunt  ad  malefi- 
candum  potentiores,  quanto  superiorem  ex  eorum  ordiue  concurren- 
tem  fuerint  assecutse.  HiTec-  omnia  vero  crediderim.  In  vita  S.  Antonii, 
S.  Athanasius  aerem  plenum  esse  dixit  da^monibus:  quod  Mercurius 
antedixerat  ter  maximus:  nullam  videlicet  mundi  partem  daemonum 
prsesentia  destitutam.  Hgec  Trithemius,  cujus  ultima  verba  de  sublu- 
narr  mundo  intelligenda,  alioquin  falsum  esse  docet  S.  August.  cap.  3. 
De  Agone  Christiano:  et  sic  accipe  quod  subdit:  Sanctus  quoque  prcesul 
Ambrosius  dixit:  Plenus  est  mundus  sanctorum  virtutum,  quia  est ple- 
nus  nequitiarum. 

Secundum  genus  dicitur  dcemonum  tcrrestrium,  quoram,  inquit 
idem  Trithemius,  alii  versantur  in  sylvis  atque  nemoribus,  qui  ve- 
natoribus  ponunt  insidias ;  alii  vero  putidis  degunt  in  campis,  qui  no- 
cte  aberrare  faciunt  itinerantes;  nonnulli  demorantur  in  locis  abditis, 
atque  cavernis;  reliqui  ceteris  minus  furiosi  ac  perturbati.  cura  homi- 
nibus  in  obscuro  commorari  delectantur.  Hi  autem  variis  antiquitus 
donati  fuerunt  nominibus :  quorum  nomina  refert,  et  describit  Saxo 
Grammaticus  lib.  1.  SaxonicoR  historice,  ubi  inter  alia  hsechabet: 

Trux  Lemurum  chorus  adducitur  prcBcepsque  per  auras. 

Cursitcd,  et  vasfos  edit  ad  astra  sonos, 

Accedunt  Fauni  Satyris,  Panumque  ccderva 

Manibus  admixta  militat  ore  fero; 

Sylvanis  coeunt  Aquili,  Larvajque  nocentes, 

Cum  Lamiis  callem  iiarticipare  student. 


DE   INFESTATIONE    D^.xMONUM.  441 

Saltu  lihmntur  Furire,  glomerantur  iisdem  . 

Larvse  quas  Simis  Fantua  juncta  pr.emit. 
Has  autem  varias  daemoimm  infestationes  et  apparitiones^  diserte 
explicat  Giiillelmus  Parisiensis  ultima  parte  De  Universo  cap.  24. 
iibi  ait:  «  sunt  et  aliae  ludificationes  malignorum  Spirituum,  quas  fa- 
«  ciunt  interdum  in  nemoribus,  et  locis  amoenis,  et  frondosis  arbori- 
«  bus;  ubi  apparent  in  similitudine  puellaruin,  aut  matronarum  or- 
«  natu  muliebri,  et  candido:  interdum  etiam  in  stabulis  cum  lumina- 
«  ribus  cereis,  ex  quibus  apparent  distillationes  in  comis,  et  coUis 
«  equorum,  et  comse  eorum  diligenter  tricatse,  et  audies  eos,  qui  talia 
«  se  vidisse  fatentur,  dicentes  veram  ceram  esse,  quge  de  lurainaribus 
«  hujusmodi  stillaverat.  Manifestum  autem  est  tibi ,  quia  facile  est  ma- 
«  lignis  spiritibus  ceram  veram  ex  melle  agresti,  et  ex  operibus  apum 
«  sylvestrium  colligere,  et  inde  luminare  facere.  A  parte  vero  homi- 
«  num  nondum  audivimus  eos  hujusmodi  rapinam  exercuisse :  nec 
«  tamen  dubitandum  est,  quin  ex  permissione  Creatoris  interdum  h?ec 
«  facere  possint;  quod  autem  non  faciunt,  vel  ha?c,  vel  alia  mala  ho- 
«  minibus,  ex  bonitate  Creatoris  est,  qui  tenet  eos  ligatos  instar  im- 
«  manissimarum  belluarum,  ut  non  noceant  hominibus  quantumcum- 
«  que  velint.  —  De  illis  vero  substantiis,  quse  apparent  in  domibus, 
«  quas  dominas  nocturnas,  et  Principem  earum  vocant  Dominam  Abun- 
«  diam,  pro  eo  quod  domibus  quas  frequentant,  abundantiam  bono- 
«  rum  temporalium  prsestare  putantur,  non  aliud  tibi  sciendum  est, 
«  neque  aliter,  quam  quemadmodum  de  illis  audivisti :  quod  enim 
«  comedere  et  bibere  videntur,  visio  illusoria  tantum  est,  cum  mani- 
«  festum  sit  substantias  spirituales  cibis  aut  potibus  corporalibus  uti 
«  non  posse.  Deinde  nihil  consumptionis,  aut  diminutionis  apparet  in 
«  eibis  et  potibus  corporalibus,  de  quibus  sumpsisse  videntur,  post 
«  recessum  eorum,  vel  potius  postquam  evanuerint,  quapropter  eo 
«  usque  invaluit  stultitia  hominum,  et  insania  vetularum,  ut  vasa 
«  vini,  et  receptacula  ciborum,  discooperta  relinquant,  et  omnino  nec 
«  obstruant,  neque  claudant  eis  noctibus,  quibus  ad  domos  suas  eas 
«  credunt  adventuras.  —  Idem,  et  eodem  modo  sentiendum  est  de 
«  aliis  malignis  spiritibus,  quos  vulgus  strif/es,  et  lamias  vocat,  et 
«  qui  apparent  de  nocte  in  domibus,  in  quibus  parvuli  nutriuntur, 
«  eosque  de  cunabulis  raptos  laniare,  vel  igne  assare  videntur:  a])- 
«  parent  autem  in  specie  vetularum,  videlicct  quae  nec  vere  vetulLB 
«  sunt,  nec  vere  pueros  devorare  possibile  est  eis,  propter  causam 
«  quam  dixi.  Interdum  autem  permittitur  parvulos  occidere  in  poenam 
«  parentum,  propter  hoc  quia  parentes  eo  usque  interdum  diligunt 
«  parvulos  suos,  ut  Deum  non  diligant.  Utiliter  igitur,  atque  salu- 
«  briter  cum  ipsis  parentibus  agitur,  cum  causa  oflensa?  Creatoris 
«  substrahitur.  Insipientes  autem  more  suo,  unde  erudiri  deberent, 
«  inde  occasionem  detestabilioris  stultitise  assumunt,  qua  de  causa  fa- 
«  ctum  est,  ut  spiritus  maligni  sub  nomine  et  speeie  vetuhirum,  in 
«  quibus  apparere  credebantur,  timorem  et  honorem,  ac  culturam  ido- 
«  lolatrise  sibi  acquisiverint,  ea  videlicet  de.causa,  ut  parvulis  parce- 
«  rent;  hoc  est,  ut  illos  nec  laniarent,  neque  igni  assarent.  VetuLi- 
«  rum  autem  nOstrarum  desipientia  opinionem  istam  mirabiliter  dis- 
«  seminavit,  et  provexit,  atque  animis  mulierum  aliarum  pene  inera- 


442  DE    INFESTATIONE  D^MONUM. 

«  dicabiliter  infixit.  Siiiiilitcr,  et  de  dominabus  noctiirnis,  quod  bousTe 
«  dominae  sint,  et  magna  bona  domibus,  quas  frequentant,  per  eas 
«  prsestentur,  mulieribus  potissimum  persuaserunt,  et  ut  ad  unum  di- 
«  cam,  pene  omnes  reliquias  idoloiatrise  retinuit,  et  reservavit,  et  adhue 
«  promovere  uon  cessat  anilis  ista  fatuitas  ». 

Huc  spectant  omnia  illa  acemonum  spectra,  quibus  interdum  mi- 
litares  acies,  et  bellantium  castra  exhibent.  Legimns  qnidem  in  Scri- 
ptura  Gen.  32.  et  4.  Beg.  cap.  (:.  SS,  Angel  s  veluti  militum  cohortes 
apparuisse  cum  Patriarchae  Jacob,  tum  Elioe  Prophet^e.  Hoc  ipsum 
de  dicmonibus  innumera?  propeiiiodum  historia^  referunt :  plures  vi- 
debis  apud  Niderium  libro  ultimo  formicarit,  Leholerium  lib.  4.  etc. 

Non  abnuerem  tamen  spectra  illa  aliquando  fieri  ab  animabus  e 
corpore  solutis,  qu8e  interdura,  sic  Deo  permittente,  apparent,  ut  vivos 
a  vitiis  revocent,  seu,  ut  loquitur  Guillelmus  Parisiensis  supra  lau- 
datus,  fiunt  apparitiones  istse,  «  scilieet  exercituum  armatorum,  ad 
«  terrorem  eorum,  qui  armis  utuntur,  ut  per  pcenas,  quas  abusores  ar- 
«  monim  visionibus  istis  pati  conspiciunt,  deterreantur  a  similibus, 
«  et  ista  sunt,  quse  in  apparitionibus  suis  ipsi  mortui  reserarunt.  Per- 
«  mittuntur  igitur  aninise  niortuorum  hominuni  sic  apparere  homini- 
«  bus  ad  deterrendos  eos  ab  armorum  abusionibus,  et  rapinis,  et  sai- 
«  vitia,  homines  occidendo.  Verum  sicut  praedixi,  nec  veri  equi,  uec 
«  vera  sunt  arma,  quae  ibi  apparent,  nec  vera  hastiludia,  nec  vera 
«  pra^lia,  nec  veri  discursus,  aut  equitationes,  propter  causas  antedi- 
«  ctas  ;  S3d  signa  tantum  rerum  liujusmodi,  tamquam  in  visione  ap- 
«  parent  ad  commoveri  faciendos  homines,  et  deterrendos  a  malis 
«  pra^dictis,  et  ad  sollicitandos  eos  de  suffragando  animabus  defun- 
«  ctorum  ». 

Hic  pariter  occurrunt  illa  spectra,  quse  certis  temporibus,  et  locis, 
aut  domibus  soleut  tumultus,  et  vexationes  varias  exhibere.  quorum 
exempla  hic  supervacaueum  esset  referr^',  quippe  cura  notissima  sint 
apud  omnes. 

Tales  pariter  daemonr-s  illi,  de  quibus  scribit  Joannes  MeUesius  lib.  S. 
cap.  11.  et  12.  «  In  Salmasia,  iuquit,  coluntur  spiritus  quidam  visi- 
«  biles,  qui  lingua  Ruthenica  Coltri.,  Germanica  Koholdi  dicuntur, 
«  quos  credunt  habitare  in  oecultis  aidium  locis,  vel  in  congerie  li- 
«  g*norum,  nutriuntque  eos  laute  omni  ciborura  genere,  eo  quod  ad- 
«  ferre  soleant  nutritoribus  suis  frumentum  ex  alienis  horreis  furto 
«  sublatum,  Cum  vero  alicubi  illi  spiritus  habitare  et  nutriri  cupiunt, 
«  hoc  modo  suam  erga  patremfamilias  voluntatem  declarant :  in  do- 
«  mum  congerunt  noctu  segmenta  lignorum,  et  mulctris  imponunt 
«  lacte  plenis  varia  stercora  animalium  :  quod  ubi  paterfamilias  ani- 
«  madverterit,  nec  dissipaverit  segmenta,  nec  stercora  e  mulctris  ;  sed 
«  de  inquinato  lacte  cum  omni  familia  coraederit,  tunc  illi  apparere, 
«  et  perraanere  ibi  dicuntur  ». 

Idem  judicium  de  sp?ctris  virunculorum,  ac  ft^mellarum  specie  pig- 
mei,  vel  pumilionis  in  doraibus  raultorum  existentium  et  doniestica 
fere  cuncta  ministeria  obeuntium.  Puta  equos  curare,  domum  verrere, 
et  similia  prsestare  obsequia,  de  quibus  Olaus  magnus  lih.  3.  cap.  11. 
quos  Galli  antiquitus  appellabant  Desgoblins,  des  Folets,  etc. 

Ultirao  tandeni  loco  sese  oflerunt   spectra    daeraonum    subterraneo- 


DE   INFESTATIONE    D^^MONUM.  443 

ram,  qui  thcsauros  custodire,  neciiou  et  aurum  effodere  dicuntur,  de 
quibus  G('org'ius  Agricola  eap.  de  anhnalibm  subterrrmei.s  prodiit :  in 
nietallicis,  inquit,  fodinis  inveniuntur  et  truculenti  quideni,  vel  solo 
aspectu  terribiles,  plerunique  nietallicis  infesti,  atque  inimici  sunt. 
Talis  fuit  AnnebcrgiuH  diiemon,  qui  operarios  amplius  duodecim  fiatu 
interfecit  in  specu,  qui  corona  rosacea  appellatur,  eo  nomine  relictus 
quantumvis  ar<>ento  dives  essct.  Flatum  vero  emittobat  ex  rictu,  cum 
equi  specie  liabcnte  procerum  collum,  et  truces  oculos  appareret.  Ejus- 
modi  etiam  fuit  Snebergius  nigra  cuculla  vestitus,  qui  in  fodina  Geor- 
gina  operarium  e  terra  sublatum  in  superiore  loco,  maxime  illius  con- 
cavitatis  quondam  feracis  argenti  collocavit,  non  sine  corporis  attritu. 
Qasestuosam  admodum  fodinam  deserere  apud  Turcas  cogebatur  Ju- 
deus  a  djcmone  metallico,  hominibus  frequenter  in  forma  capras  aurea 
cornua  gerentis  apparente.  At  Sedatos  illos,  Germanorum  alii,  ut  e- 
tiam  Grseci  CobaloH  vocant,  quod  hominum  sint  imitatores  ;  nam  quasi 
lajtitia  gestientes  rident,  et  multa  videntur  facere,  nihil  interim  eflft- 
cientes.  Alii  virunculos  monfanos  vocant,  quia  plerumque  apparent 
nani  tres  dodrantes  longi :  videntur  autem  esse  seneciones,  et  vestiti 
n  ore  metallicorum,  idest  vitreto,  indusio,  et  corio  circa  lumbos  pen- 
dente.  Innoxii  sunt  hi  metallicis,  etsi  interdun  glareis  operarios  la- 
cessunt,  rarissime  tamen  eos  kedunt,  nisi  cachinno,  vel  maledicto  la- 
cessiti.  Potissimum  opus  facere  videntur  in  his  specubus,  in  quibus 
metalhi  jam  effodiuntur,  vel  ea  effodi  posse  spes  est.  Plura  de  his 
diemonibus  subt^rraneis  refert  Kircherius  lib.  De  7nundo  subterraneo. 
Hic  referre  prsetermitto  varias  animalium  formas,  necnon  etiam 
et  hominum,  quas  daemon  interdum  induit,  ut  homines  vel  ludat, 
vel  terreat,  vel  decipiat;  de  his  enim  apparitionibus  varia  produnt, 
quorum  sensa  refert  Delrio  :  quando  enim  vult  familiaritatis,  et  fidei 
specimen  prgebere,  Catti^  yA  Canis  sumit  effigiem  :  de  Cattis  quoti- 
diana,  inquit,  lamiarum  confessio  fidem  facit,  de  quibus  nonnulla 
paragraplio  3.  subjiciemus  :  de  Cane  comperturn  habuit  Cornelius 
Agrippa.  Si  quis  aliquo  devehendus,  sub  specie  equina  ipsi  apparet, 
ut  testis  est  de  Hadingo  Olaus  lib.  3.  De  Cornite  Matisconensi,  Petrus 
Cluniacensis  lib.  De  Miraculis.  Si  per  locum  angustum,  xel  rimam 
subiturus  sit,  vel  custodibus  illusurus,  fit  vespertilio,  musculus,  vel 
rnustella.  Si  ut  gregem  laceret,  ut  saiviat  in  animantes  hominesque, 
induit  lupum :  si  quos  terrere  velit,  aut  turbare,  nunc  cantat,  ut  gal- 
lus  gallinaceus  magnus  et  ferociens,  ut  Pacomio;  ut  corvus  aut  vul- 
tur  S.  Romualdo ;  ut  vulpecula  S.  Hilarioni;  ut  serpens  Leonardo 
Corbejacensi;  ut  Draco  S.  Margaritse.  —  Si  autem  ad  malum  specie 
boni  velit  inducere,  apparet  interdum  in  forma  pietatem  aliquam  re- 
dolente  :  sic  in  figura  Doinini  nostri  Jesu  CJiristi,  ornamentis  aureis^ 
et  prsefulgidis,  necnon  diademate  coronatus,  sancto  Martino  Turonensi 
Episcopo  apparere  est  ausus,  ut  ipsum  sanctum  virura  ad  se  adoran- 
dum,  tamquam  Christum  ipsum  induceret :  at  detecta  illius  fraude 
dixit  ei:  Dominus  Jesus  Christus  non  purpuratum,  aut  diademate  re- 
nitentem  se  venturum  esse  prcedixit;  quo  auditu  disparuit.  Alius  qui- 
dam  Pater  cum  se  dsemon  ei  in  forma  Christi  offerret,  clausis  oculis 
dixit,  se  nolle  Christum  videre  in  hac  vita,  sed  in  Ccelis.  Alius  sub 
simili  specie  apparenti  objecit:    Vide  ad.  quem  mittaris,  neque  enim  is 


444  DE    INFESTATIONE    D.^.MONUM. 

suni,  qui  Christum  videre  merear.  —  Legitur  quoque  in  Legenda  S,  Hie- 
ronymi  daeiiionem  induisse  speciem  Sancti  Silrani  Episcopi  Nazareni, 
qui  charissimus  erat  S.  Hieronymo,  et  in  eadem  specie  ferainam  quam- 
dam  noctu  in  lectu  jacentem  aggressum  fuisse,  ut  ad  luxuriam  pro- 
vocaret,  et  cuni  ipsa  acclamaret.  eum  in  eadem  forma  sub  lecto  se 
abscondisse,  ibique  inventum,  mentitum  esse  se  Silvanum  Episcopuni, 
ut  tanta  infamia  viium  Dei  notaret.  et  ita  disparuisse  ;  talis  autem 
de  Silvano  fuit  multorum  opinio,  donec  ipse  dsemon  in  obsesso  cor- 
pore  dolum,  et  fraudem  detexit. 

Qu.ERES:  Qualiter  dcemones  spectris  assumptis  hominum  oculos  la- 
dere  possint ^ 

Respuxdet  Seraphicus  Doctor  in  2.  dist.  8.  qu.  3.  hac  de  re  va- 
riam,  sed  maxime  triplicem  esse  Auctonim  sententiam  :  quidam  nani- 
que  putarunt  hanc  delusionem  fieri  tripliciter :  «  Potest  enim,  in- 
«  quiunt,  daemon  sensus  nostros  ludere,  vel  a  superiori  infiuendo  , 
«  ab  intrinseco  phantasmata  movendo,  ab  extrinseco  .species  ohjiciendo. 
«  Primo  quidem  a  superiori  inftuendo :  dicunt  hoc  modo  fieri  posse, 
«  quod  cum  d?enion  per  naturam  suam  superior  sit  sensu  corporeo, 
«  cumque  superiora  nata  sint  influere  in  inferiora,  daemon  potest  spe- 
«  cies,  quas  habet  in  se,  sensui  imprimere,  tam  interiori,  quam  exte- 
«  riori :  quae  tamen  minus  sunt  spirituales  in  suscipiente,  quam  In 
«  dante  ;  quia  quod  recipitur  in  aliquo  est  per  n  odum  recipientis, 
«  non  per  modum  recepti.  Similiter  <:/&  interiori  phantasmata  movendo^ 
«  dicunt  sic  posse  accidere,  sicut  accidit  homini  ex  motu  phantasma- 
«  tum,  et  defluxu  ab  organo  excitari  virtutem  s^nsitivam  interius,  et 
«  fieri  somnium  in  quo  videtur  homini,  quod  videat.  vel  audiat  ve- 
«  ritatem,  cum  phantasma  rei  pervenit  ad  organum  ^asus,  vel  audi- 
«  tus.  Sic  et  in  proposito,  djemon  potest  phantasmata  existentia  in 
«  organo  interiori  facere  diffluere  ad  organa  sensuum :  et  sic  videtur 
«  homini,  quod  videat,  vel  sentiat  ipsam  rem,  dum  ex  r^-i  phantas- 
«  mate  formatur  organum  :  et  intentio  sensus  super  illud  convertitur, 
«  judicat  de  similitudine  ac  si  esset  veritas.  At)  exteriori  vero  species 
«  objiciendo,  potest  hoc  modo  sensum  ludificare  ;  unaquaeque  enim  res 
«  nata  est  speciem  suam  susceptibili  dare  ;  et  si  esset  aliquid  quod 
«  non  tantum  speciem  susciperet ,  sed  etiam  tenere  posset,  posset  cir- 
«  cumferri,  et  alicui  pro  veritate  afi^erri  ;  sicut  ostenditur  Luna  in 
«  puteo,  Quia  ergo  non  latet  da2monem  natura  specularis,  non  solum 
«  susceptiva  specierum ,  sed  etiam  retentiva :  mediante  illa  potest 
«  quamcumque  vult,  et  cujuscumque  rei  vult  speciem  pro  veritate 
«  sensibus  nostris  afierre,  quam  cum  pro  veritate  aecipiunt,  ludifican- 
«  tur  ».  Hanc  autem  sententiam  improbat  Seraphicus  Doctor  :  «  Non 
«  enim,  inquit,  videtur  possibile,  quod  substantia  spiritualis,  quie  ha- 
«  bet  in  se  species  omnino  immateriales,  possit  eas  sensibus  impri- 
«  mere  ,  cum  omnino  sit  virtus  iinproportionabilis.  Nec  etiam  videtur, 
«  quod  species  ab  organo  interiori  regrediantur,  cum  iste  sit  ordo  re- 
«  trogradus.  Prseterea  mirum  est  valde  si  diemon  ita  invenit  magnum 
«  adeo  speculum,  in  quo  in  magnitudine  sua,  et  latitudine  possit  osten- 
«  dere  unum  castrum,  sicut  pluribus  aliquando  est  ostensum.  Mirura 
«  est  etiam^  si  videt  qiiis  ita  rem,  qiiod  non  potest  vider?.  speculum. 


DE    INFESTATIONE   D^MONUM.  445 

«  Mirahilis  cst  etiam  natura  talis  rei  corporalis,  qua'-  potest  spccicm 
«  suscipcre,  et  tenere :  cum  videamus  speciem  ab  objecto  speculo  sim- 
«  pliciter  separari  non  posse  ». 

Secundam  sejiteiitiam  subjicit,  camque  i^robabiliorem  affirmat; 
nempe,  «  quod  da?mon  potest  ludificare  sensus,  sive  ostendendo  prse- 
«  sens  esse,  quod  non  est,  sive  aliter  ostendendo  quam  est,  sive  ab- 
«  scondendo  quod  praesens  est.  Primum  quidem  facit  species  ofie- 
«  rendo  :  Seciuidum  facit,  sensum,  vel  objectum  variando.  Tertium 
«  vero  facit,  impedimentum  prsestando.  Primii^n  potest  intelligi  sic; 
«  quando  phantasmata  existentia  interius  of!eruntur  forti  oblatione 
«  ipsi  virtuti  interiori,  vel  virtus  interior  fortiter  illis  intenditur,  si- 
«  militudo  rei  videtur  esse  veritas.  Hoc  manifestum  est  per  natu4-am ; 
«  nam  phmenetico  propter  ascensum  fumositatum  ad  cerebrum  ex  mo- 
«  dica  occasione  ext(n-iori,  videtur  ci,  quod  videat  multa,  quse  non 
«  sunt  sibi  prsesentia,  vel  quod  audiat.  Similiter  per  fortem  conver- 
«  sionem  intentionis,  phantasma  videtur  veritas  :  sicut  8.  Augustinus 
«  exemplificat  in  lib.  De  Trinit.  quod  quidam  tanta  conversione  re- 
«  cogitabat  cujusdam  mulieris  imaginem,  quod  ei  carnaliter  comu.i- 
«  sceri  videbatur  etiam  vigilando.  Per  hunc  modum  dsemon  potest 
«  sive  intentionem  ad  imaginem  convertere,  sive  fumos  aliquos  im- 
«  mittendo  spiritum  animalem  immutare,  et  phantasmata  diversimode 
«  variare,  et  intentioni  oflerre,  et  sic  diversa  homini  facere  apparere; 
«  et  hoc  modo  utitur  frequentissime ;  et  hujus  signum  est,  quia  num- 
«  quam  facit  hominem  aliquid  sentire,  cujus  imaginem  non  habeant 
«  in  interiori  organo  virtutis  imaginariae  ;  numquam  enim  csecos  na- 
«  turaliter  facit  somniare  de  coloribus,  nec  surdos  de  sonis,  nec  eis 
«  talia  repriiesentat  in  vigilia,  vel  in  somnis.  —  Secundum  modum 
«  possumus  intelligere  sic:  quod  res  alio  modo,  ^el  sub  alia  disj)osi- 
«  tione  appareat  sensui,  quam  sit  naturaliter,  potest  contingere  pro- 
«  pter  variationem  aliquam  ex  parte  organi;  sicut  quando  humor  san- 
«  guineus,  vel  vapor  igneus  descendit  ad  oculos,  videtur  homini,  quod 
«  ea  quse  exterius  sunt,  sint  rubea  :  vel  propter  variationem  aliquam 
«  ex  parte  objecti ;  sicut  contingit  aliquando,  quod  expositione  can- 
«  delse  factse  de  serpentis  pinguedine,  et  dispositione  palearum,  vi- 
«  dentur  paleoe  serpentes  esse  operatione  naturali.  Simile  est  in  ali- 
«  quibus  virtutibus  quarumdam  rerum  mineralium.  Et  quia  iste  mo- 
«  dus  non  latet  doemones,  et  sunt  ministri  veloces,  potentes  qu?e  ne- 
«  necessaria  sunt  ad  haec  statim  aflerre :  ideo  sensus  nostros  frequenter 
«  deludunt,  ostendentes  rem  aliter  quam  sit,  dum  eam  faciunt  aliter 
«  quam  se  liabeat  apparere  :  qiiod  quidem  fit  per  variationem  modi- 
«  cam  inducendo  eam  circa  organum,  vel  objectum  :  quie  quidem  va- 
«  riatio  non  mutat  formam  ;  sed  solum  est  ex  quadam  accidentali  adhse- 
«  rentia,  et  est  ut  passio,  non  passibilis  qualitas.  —  Tertium  modiim 
«  sic  possumus  intelligere:  res  siquidem,  quse  pra?sto  est,  sensum  no- 
«  strum  sine  visibili  obstaculo  potest  dupliciter  latere  ;  aut  quia  im- 
«  peditur  virtus  sensus,  ne  perveniat  ad  sensibile  ;  aut  quia  impeditur 
«  species  sensibilis,  ne  perveniat  ad  sensum  :  et  utroque  modo  impe- 
«  ditur  sensus,  ne  percipiat  quod  sibi  est  prsesto.  Utrumque  autem 
«  horum  satis  credendum  est  esse  possibils  virtuti  da?monis,  et  ideo 
«  dicitur  posse  facere  per  hanc  viam,  ut  hominem  reddat  invisibilem, 


446  DE    IMESTATIONE  D.EMONUM. 

«  quod  tamen  certum  non  est ;  si  tamen  est,  hac  via  posse  fieri,  noii 
«  est  multum  incredibile  ». 

§  2.  —  De  energumenis,  et  daemoniacis.  —  Drerao- 
nes  interdum  humana  subire,  ct  torquere  corpora  certo  constat.  Id 
quidem  pluribus  Scripturie  sacrae  textibus  innotescit,  his  maxime 
quibus  Christus  Dominus  da?monia  ejecisse  sacri  Evangelists?  testan- 
tur.  Sic  Luc.  11.  postquam  Christus  Dominus  da?monium  quod  erat 
mutum  ejecit,  et  locutus  est  a?g*er,  invidia  ducti  Scribse,  et  Pharissei 
dixerant :  lii  Ikolzcbuh  Principp  dcemoniorum  ejicit  dcemonia ;  qui- 
bus  verbis  supponebant  dremouiacos  dari.  quinimo  sciebant  ipsum, 
qui  curatus  fuerat,  da?moniacum  tuisse.  Nec  ex  illa  fide  quara  habe- 
bant  ipsos  reprehendit,  sed  solum  ostendit,  non  in  tali  virtute,  sed 
iu  digito  Dei  se  ejicere  daeraonia.  Sic  pariter  ipse  Christus  dcTmones 
ab  humanis  corporibus  plerumque  ejecit ;  sic  apud  sanctos  Evange- 
listas  narratur  illa  insignis  ejectio  legionis  doemonioram.  quae  unum 
hominem  possederat :  et  ab  iisdem  Evangelistis  s?epe  narrantur  mira- 
bilia  a  Christo  Jesu  facta  circa  ejectionem  dseraonura  ab  hominum 
corporibus.  ipsis  clamantibus,  et  testificantibus  vira  sibi  inferri,  eo 
quod  a  propriis  habitaculis  pellerentur  :  et  apud  S.  Lucara  ajebant 
Discipuli :  Eticim  dcemonia  mhjiciuniur  nobis  in  nomine  iuo:  et  apud 
SS.  Lucam,  Marcum,  et  Matthteum  dceynoniacus  lunaticus  a  Cliristo 
curatur  :  at  vero  Scriptura;  ill-s  sacrae  non  assererent  daemones  fuisse 
ab  humanis  corporibus  ejectos,  pulsosque,  nisi  revera  intus  extitis- 
sent.  —  Deinde  ipsa  satis  aperte  dicit  illos  daemones  eorpora  intrasse, 
et  exiisse,  ac  ejectos  esse ;  quce  nec  possunt,  nec  debent  explicari, 
nisi  asserendo  revera  intus  extitisse,  et  inde  fuisse  pulsos  :  si  enini 
non  ingrederentur  corpora,  et  egrederentur,  quorsura  voces  Doraini 
apud  S.  ^NIarcum  :  Exi  spirifus  immunde  ab  homine  isto?  Quorsum 
petitio  dasmonum  dicentiura:  Mitte  nos  in  porcos,  ut  in  eos  introeamusl 
et  illud:  E.xeuntes  spiritus  immundi  intraverunt  in  porcosf  Hanc  au- 
tem  facultatem  ejiciendi  daemonia  Christus  Dominus  non  solum  suis 
Apostolis,  sed  etiam  Ecclesia?  ministris,  necnon  et  fidelibus  sanctitate 
prseditis  contulit.  Hinc  in  ipsis  nascentis  Ecclesise  cunis  innuraeros 
propemodum  da^mones  ab  hominum  corporibus  ejectos  opera  exorci- 
starum  narraut  Ecclesiae  Patres,  ac  Historici.  Sic  imprirais  Tertullia- 
nus  ad  Seapulam  c.  2.  Dcemones,  inquit.  non  tantum  respuimus,  ve- 
rum  et  revincimus,  et  quotidie  traducimus,  et  de  hominihus  expellimus, 
sicut  plerisque  notum  est.  Et  S,  Cyprianus  Epistola  ad  Demetrianum 
AfriccE  Proconsulem,  ita  de  daeraonibus  a  se,  et  aliis  Exorcistis  de- 
pulsis  loquitur  :  0!  si  audire  eos  velles,  et  videre,  quando  a  nohis  ad- 
jurantur,  et  torquentur  spiritualibus  flagris,  et  verborum  tormentis^  de 
obsessis  corporibus  ejiciuntur,  quando  ejulantes,  et  gem^ntes  voce  hu- 
7nana,  et  potestate  divina  flagella,  et  verbera  sentientes,  venturum  ju- 
dicium  confitentur,  etc. 

DiCES  1:  S.  Ildegardus.  ut  legimus  in  lib.  3.  Ejus  vitce  cap.  20. 
testatur  se  vera  visione  vidisse  quamdara  Energumenam,  et  «  quod  ipsa 
«  (inquitt  permissione  Dei  quadam  nigredine,  ( t  furao  diabolica^  con- 
«  globositatis  obsessa  erat,  et  obumbrata,  quse  totam  sensualitatem 
«  rationalis  animce  illius  opprimebat,  nec  ex  elevato  intellectu  suspi- 


DE    INFESTATIONE    D.^-MONUM.  447 

«  rare  pormittebat;  velut  umbra  liominis  aut  alterius  roi,  vel  fumus 
«  opposita  obtogit,  et  perfunclit,  unde  hacc  rectos  sensus,  et  actus  p(!r- 
«  debat,  et  inconvenienter  ssepius  clamabat  ac  faciebat.  Et  me  cogi- 
«  tante,  et  scire  volente  quomodo  diabolica  forma,  idest  substantia, 
«  hominem  intraret,  vidi  et  responsum  habui,  quod  diabolus  in  sua' 
«  forma,  ut  est,  hominem  non  intraret;  sed  eum  umbra,  et  fumo  sujb 
«  nigredinis  obumbrat,  et  obtegit :  si  enim  forma  illius  hominem  in- 
«  traret,  citius  membra  illius  solverentur,  quam  stipula  a  vento  di- 
«  spergatur.  Quapropter  Deus  non  permittit,  ut  hominem  in  sua  forma 
«  intret,  sed  supradictis  perfundens  ad  insaniam,  et  inconvenientia 
«  evertit,  et  per  eam  quasi  per  fenestram  vociferatur,  et  membra  illius 
«  exterius  movet,  cum  tamen  in  eis  in  forma  sua  interius  non  sit, 
«  anima  interim  quasi  sopita,  et  ignorante  quid  caro  corporis  faciat  » : 
ergo  revera  dsemones  Energumenorum  corpora  non  intrant.  —  Nego 
consequentiam :  nuHa  namque  ex  prccfata  revelatione  contra  praesentis 
veritatis  assertionem  evincitur;  in  ea  namque  revelatione  plura  pec- 
care  videntur:  Primo^  quia  principio  vere  tantum  describitur  obsessio, 
uon  possessio.  Secundo,  quod  inquisitio  h?ec  parum  erat  necessaria, 
et  satis  curiosa.  Teriio,  quia  suspectum  est  quod  ait,  Deum  non  per- 
mittere,  ut  diabolus  secundum  suam  essentiam,  ut  solet  esse  in  suo 
loco,  corpora  possideat.  Communis  enim  Theologorum  distinctio  hoc 
discrimen  statuit  inter  obsessos,  et  j^ossessos,  quod  in  his  sit  d?emon, 
ut  erat  nonnumquam  in  statuis  idolorum,  et  hoc  indicant  inflationes, 
et  multa  alia,  quae  in  possessis  cernuntur.  Quarto,  quia  ratio  nulla 
est ;  nec  enim  forma  daemonis  sive  substantia  ejus  spiritualis  ipsi  cor- 
pori  contraria  sic  est,  ut  illud  statim  destruat,  etiam  si  nolit,  solo  in- 
gressu.  Quinto,  quia  non  semper  anima  sopita  est,  quando  dsemon 
Energumenum,  vel  obsidet,  vel  possidet,  ut  apparet ;  quia  videmus 
ssepe  illos  omnium  recordari  quai  egerint.  Deniqiie  sancti  Theologi 
omnes  sic  semper  locuti,  et  opinati  fuere,  ut  dicerent  dsemonem  cor- 
pus  arreptitii  intrare,  et  ab  eo  exire,  non  quidem  id  subire,  ut  infor- 
met,  vel  tamquam  pars  ejus,  quod  vocant,  corpus  integret;  sed  tantum 
ut  loco  vel  instrumento  organico  usurus. 

DiCBS  SECUNDO :  Duo  spiritus  nequeunt  eumdem  locum  definitivum 
occupare  :  sed  anima  totum  corpus  occupat :  ergo  dsemon  non  potest 
ipsum  occupare.  —  Distinguo  majorem:  non  possunt  eumdem  locum 
occupare,  secundum  eumdem  exiscendi  mrdum,  concedo  :  secundum 
diversum,  nego.  Anima  autem  est  in  corpore,  non  ut  in  loco,  sed 
velut  forma  ipsum  corpus  informans,  et  vivificans  ;  daemon  vero  in 
ipso  est,  ut  motor  assistens,  illudque  corpus  movens ;  quapropter 
anima,  quse  est  spiritus  conjunctus,  et  dsemon,  qui  cst  spiritus  sepa- 
ratus,  diversas  in  eodem  corpore  habere  possunt  operationes  :  anima 
quidem  poterit  corpus  vegetare,  nutrire,  et  sensitivum  efficere :  daemon 
vero  illud  movere  localiter,  atque  vexare. 

Petes  :  quibus  de  causis  dcemones  corpora  2^ossideantf 

Respondeo  id  fieri  maxime  quinque  de  causis:  Dgemones  hominum 
corpora  invadunt,  et  possident,  ut  exponit  Joannes  Nider  in  suo  For- 
micario  cap.  11,  aliquando  pro  proprio  majori  possessi  merito,  ali- 
quando  pro  alieno  levi  delicto,   aliquamdo  pro  suo  veniali  delieto ,  ali- 


448  DE    INFESTATIONE  D^MONUM. 

quando  pro  oravi  peccato  alieno,  et  aliquando  pro  niagno  lacinore 
proprio.  «  De  primo  patet  in  Dialogo  Severi,  S.  Martini  charissimi 
«  discipuli,  ubi  fertur  quemdam  Patrem  sanctissimae  vitse,  tantum  do- 
«  tatum  iu  gratia  expellendi  d^mones,  ut  hi  nedum  verbis  suis  pro- 
■  «  priis  tugarentur,  sed  etiam  ejusdem  Patris  epistolis,  et  cilicio.  Cum 
«  autem  coram  mundo  Pater  esset  celeberrimus,  se  tentari  sensit  vana 
«  gloria.  Cui  vitio  licet  viriliter  resisteret,  tamen  ut  humiliaretur  am- 
«  plius,  totis  praecordiis  Deum  pnecabatur,  quatenus  quinque  men- 
«  sibus  a  daemone  possideretur ;  quod  et  lactum.  Nam  eum  statim 
«  possessum  vinculari  oportebat,  et  omnia  applicare  sibi  dcemoniacis 
«  communia  :  finito  autem  quinto  mense,  prorsus  et  ab  omni  vana 
«  gloria,  et  a  daemone  liberatus  est.  De  secundo,  quomodo  ex  aliena 
«  levi  delicto,  aliquis  possideatur,  ponit  exemplum  B.  Gregorius  de 
«  B.  Eleutherio  Abbat ',  viro  simplicissimo,  qui  cuni  prope  monaste- 
«  rium  virginum  pernoctaret,  ei  ignoranti  ordinaverunt  ad  suam  cel- 
«  lam  poni  parvulum  puerum.  qui  omni  nocte  vexabatur  a  daemone, 
«  sed  eadem  nocte  a  da?mone  liberatus  est  per  Patris  praesentiam.  Hic 
«  cum  rem  didicisset  gestam,  et  puer  jam  positus  esset  in  monasterio 
«  sancti  viri,  et  transactis  multis  diebus  paulo  iinmoderate  laetus  de 
«  liberatione  pueri,  ait  ad  confratres  suos  :  fratres,  diabolus  sibi  cum 
«  illis  Sororibus  jocabatur.  Sed  ubi  ad  servos  Dei  venit,  puerum  hune 
«  accedere  non  prsesumpsit.  Et  ecce  statim  diabolus  puerum  vexare 
«  coepit,  et  per  lacrymas,  et  jejunia  sancti  viri,  et  confratrum  difii- 
«  culter,  sed  eadem  die  liberatus  est.  De  tertio,  ^idelicet  de  proprio 
«  veniali  peccato  .  patet  per  Cassianum  collatione  Abbatis  Sereni  1. 
«  dicentem  de  Moyse:  Moyses,  inquit,  in  eremo  cum  singularis,  et 
«  incomparabilis  vir  esset,  ob  reprehensionem  unius  sermonis,  quem 
«  contra  Abbatem  Macharium  disputaus  paulo  durius  protulit,  quadam 
«  scilicet  opinione  praiventus,  tam  diro  confestim  traditus  est  daemoni, 
«  ut  humauas  egestiones  ori  suo  ab  eo  suppletas  ingereret ;  quod  fla- 
«  gellum  purgationis  gratia  se  Dominus  intulisse,  ne  scilicet  in  eo, 
«  vel  momentanei  delicti  macula  resideret,  velocitate  curationis  ejus, 
«  auctore  medio  demonstravit.  Nam  continuo  Abbate  Machario  in  ora- 
«  tione  submisso  dicto  citius  nequam  spiritus  ab  eo  fugatus  abscessit. 
«  Simile  videtur  huic  quod  Dialogorum  6.  S.  Gregorius  refert  de  qua- 
«  dam  Dei  famula  in  Monasterio  Virginum,  quae  hortum  ibidem  in- 
«  gressa,  laetucam  conspieiens,  et  concupiscens,  quam  signo  crucis 
«  benedicere  oblita,  avide  momordit,  arrepta  a  dsemone  cecidit,  et  ve- 
«  xabatur,  quousque  statim  vocato  beato  ibidem  Patre  Equitio.  per 
«  eumdem  liberata  est.  De  quarta  causa,  qua  dictum  est  pro  alieno 
«  gravi  peccato  aliquem  possideri,  patet  ibidem  per  B.  Gregor.  nam 
«  ut  refert,  Fortuuatus  Episcopus  diabolum  ab  obsesso  homine  pepu- 
«  lerat.  Sero  igitur  daemon  idem  in  specie  peregrini  per  plateas  ci^i- 
«  tatis  clamare  coepit:  0  virum  sanctum  Fortunatum,  ejecit  de  hospitio 
« peregrinum :  quem  quidam  vir  iu^itavit  suum  ad  hospitium.  Et 
«  quserendo  causam  expulsionis,  gavisus  est  super  derogatione  sancti 
«  viri,  quam  a  peregrino  ficto  audivit.  Exinde  autem  diabolus  puerum 
«  invasit,  et  pruuis  injecit,  ac  animam  ejus  excussit,  sieque  pater  miser 
«  primum  quem  recepisset  hospitio,  intellexit  ».  —  De  quinta  vero 
«  causa  proprii  facinoris,  et  magni  communiter,  tum  in  Sacra  Scriptura 


DE    INFESTATIONE    D.KMONUM.  449 

«  cum  in  Sanctorum   passionalibus  legimus,  nam  sic  1.  Reg-.  15.  Saul 
«  inobediens  Deo,  possessus  est  ».  Ita  Joannes  Nider. 

Qualiter  autem,  et  quam  ob  rationem  daemon  humana  corpora  su- 
beat,  docet  S.  Bonaventura  in  2.  dist.  8.  1.  par.  art.  2.  q.  7.  Dicendum, 
inquit,  quod  sicut  innuit  textus  Evangelicus,  et  Augustinus,  etiam  in 
libroD^'  divlnatioDe  cZcB772o?i?m,  da^mones  })er  naturam  suaj  subtilitatis* 
et  spiritualitatis,  possunt  quaecumque  corpora  penctrare,  et  in  eis  sine 
aliquo  obstaculo,  et  impedimento  subsistere  ;  ratione  vero  suae  pote- 
statis  possunt  ea  corpora,  in  quibus  sunt,  commovere,  et  conturbare ; 
sicut  enim  spiritus  spiritui  penetrabilis  esse  non  potest,  sic  nec  corpus 
potest  resistere  spiritui :  ideo  daemones  quantum  est  de  potestate,  et 
subtilitate  natune,  possunt  corpora  humana  intrare,  possunt  etiam  ea 
vexare,  nisi  prohibeantur  a  superiori  virtute  :  et  cum  permittantur  in- 
troire,  et  vexare,  tunc  dicuntur  corpora  obsidere.  Permittit  autein  hoc 
Dominus  sive  ad  glorige  suse  ostensionem,  sive  ad  peccati  punitionem, 
sive  ad  peccantis  correptionem,  sive  ad  nostram  eruditionem  :  sed  ex 
qua  istarum  causarum  determinate  permittat,  latet  hoc  humanam  in- 
dustriam,  propter  hoc,  quod  occulta  sunt  Dei  judicia :  hoc  tamen 
planum  est,  quod  non  fiant  injuste,  et  ideo  non  permittit  talia  sine 
causa.  —  tK-  "  His  similia  habet  Origenes  libro  8  contra  Celsum,  ubi 
refellens  hujus  Christianorum  infensissimi  adversarii  dictum,  quod 
daemones  virtute  propria  prsesint  mundi  partibus  rerumque  dispensa- 
tioni ;  cum  dixisset  hoc  quidem  competere  sanctis  Angelis,  dsemones 
tantum  malorum  et  calaniitatum  auctores  esse,  addit  hoc  da^monum 
opera  sunt,  seu  carnificum,  « judicio  quodam  divino  potestatem  hanc 
«  habentium  certis  temporibus,  sive  ad  coiivertendos  homines  et  cohi- 
«  bendos  ab  effusa  vitiorum  licentia,  sive  ad  exercendum  g-enus  homi- 
«  num  ratione  utentium  ;  ut  mediis  iis  adversitatibus  pietatem  con- 
«  stanter  volentes,  et  a  virtute  non  discedentes,  conspicui  fiant  ob 
«  praestantiam  spectatoribus  visibilibus  et  invisibilibus....  et  per  legem 
«  Dei  nullus  dieraon  rerum  terrenarum  praefecturam  sortitus  est;  sed 
«  propter  suam  malitiam  forsan  iis  loca  quaedam  assignata  sunt,  ubi 
«  nulla  Dei  piceque  vitse  cognitio,  vel  ubi  aliena  sunt  a  vultu  ejus 
«  omnia ;  forsan  ut  idoneos  prsesides,  et  tortores  malorum,  omnium 
«  moderator  Verbum  eos  constituit,  ut  iis  qui  contempto  Deo  nolunt 
«  servire,  suis  vitiis  imperarent ».  ^  —  Quae  autem  sint  signa,  quibus 
certo  dignosci  possit  dsemonem  aliquod  corpus  invadere,  et  agitare, 
non  ita  facile  determinatur.  Contingit  enim  interdum,  ut  qui  Ener- 
gumeni  apparent,  tales  revera  non  sint,  in  illisque  plura  ficta,  aliqua 
a  morbo,  nulla  sint  a  daemone.  Quocirca,  ut  judicari  possit  an  dae- 
mon  revera  corpus  inhabitet  et  torqueat,  indaganda  est  imprimis, 
inquit  Herinx,  disp.  4.  qii.  9.  obsessionis  origo,  et  ingrediendi  modus, 
et  maxime  ipsius  ingressus  effectus,  et  signa,  cujusmodi  sunt,  absente 
miraculi  divini  suspicione,  subita  notitia  linguae  peregrinae,  artis  le- 
gendi,  aut  similis,  locutio  de  rebus  sublimibus,  quas  afflictus  num- 
quam  didicit  absentium  notitia,  revelatio  occultorum,  operationes 
vires  hominum  excedentes.  Item,  quod  afflictus  non  patiatur  reliquias 
sacras,  nomina  Sanctorum,  et  potissimum  Jesu,  et  sanctissimae  Tri- 
nitatis,  exorcismos,  etc.  praesertim  quando  ipso  homine  inscio  adhi- 
bentur.  Item  si  prohibeatur  omnino  loqui,  vel  sancta  nomina  proferre, 

Frassen  TheoL  Tom.  IV.  29 


450  DE    STRIGIBUS. 

confiteri,  commuuicare,  etc.  His  accedunt  indicia,  qujii  ex  subita  mu- 
tatione  status  corporis,  vultus,  morum,  vel  ex  modo  afflictionis  externae 
prudenter  desumi  possuut.  Facilius  autem  fertur  de  obsessione  judi- 
cium  ,  quando  omnia,  vel  pniecipua  ex  allegatis  signa  concurrunt : 
inaxime  vero  quando  aliquo  idiomate  prius  ignoto,  absentia,  et  oc- 
culta  revelat.  etc.  Qualiter  autem  expellendi  sint  dfemones  ab  Exor- 
cistis,  quibusve  mediis,  et  precibus  utendum  sit.  in  longum  proferunt 
varii  Auetores,  maxime  vero  noster  Hieronymus  Mengo  Vitellianensis, 
In  suo  FlacjeUo  dcemonum;  brevius  vero  in  fitste  dmnonum  ,  duobus 
nempe  libris  ab  eo  editis;  necnon  et  Antonius  Stampa  Clavenensis, 
TAb.  De  fuga  Satanoi.  Sed  prae  ca?teris  consulenda  sunt  Rituale  Ro- 
mauum,  necnon  et  Pastorale  Dicpcesanum.  Exorcista  autem  in  pri- 
mis  curare  debet,  ut  viva  fide,  et  in  Deum  fiducia  sit  pra^ditus,  pura 
conscientia,  animique  humilitate,  jejunio,  et  oratione  armatus,  non 
iuanis  gloriie  captandac.  aut  turpis  alicujus  temporalis  lucri  cupidus, 
sed  sola  necessitatis,  vel  charitatis  causa  rem  hanc  arduam  aggredi. 
et  auspicari  debet.  Quocirca  in  primis  ipsi  cavendum  est  a  vocis  con- 
tentione,  necnon  passionum,  aut  affectuum  concitatione,  quibus  in- 
t.n*dum  nonnulli  se  frustra  fatigant :  sed  potius  adlaboret  in  eliciendis 
actibus  fidei,  spei,  et  charitatis  :  cavendum  pariter  ab  inutilibus,  vanis. 
et  curiosis  qua^stionibus,  et  interrogationibus,  etc.  Exorcizandus  vero 
in  primis  monendus  ut  per  salutarem  confessionem,  conscientiam 
suam  ab  omni  peccato,  qua  poterit  diligentia  et  pietate  mundet,  sa- 
cra  sinaxi  muniatur,  frequenter  oret.  jejunet,  et  sigiwim  crucis,  aquam 
benedictam,  sanctorum  reliquias.  in  cera  benedicta  consignatam  Agni 
Dei  figuram,  aliaque  sacra  amuleta  usurpet,  fidem  ac  fiduciam  in 
Deum  excitet ;  nec  si  curatio  differatur,  animo  cadat,  paratus  semper 
sese  Dei  ordiuationi  subiicere ;  ea  maxime  conaolatione  fretus,  quod 
hac  temporali  daemonum  agitatione,  seternum  ab  eis  intiigendum  re- 
probis  torraentum  vitabit.  Ita  Herinx. 

§.    3.    —   De    Lamiis,    Strigibus,    et    Sortiariis.   — 

Pr.i-:ter  perditissimos  homines,  qui  cum  dsemone  foedus  ineunt,  ut 
ejus  ope  futiira  aut  abdita  renuntiare,  et  dijudicare  valeint,  pra^terque 
uefandos  illos  Magos,  et  incantatores,  qui  pactum  cum  ddemone  fe- 
riunt,  ut  illo  operante  ac  juvante,  quse  optant,  mira  ac  stupenda  pra3- 
stare  valeant  et  implere,  de  quibus  opportunior  nobis  erit  sermo,  cum 
de  Divinatione  ac  Magia  in  Disputatione  De  fide  tractabimus;  sunt  et 
alii,  pnedictis  non  minus  execrandi,  qui  omnem  divinam  prorsus  reli- 
gionem  exuentes,  omniaque  quantumvis  sacra  horrenda  impietate  con- 
culeantes,  omnino  se  dsemonis  subdunt  imperio,  ut  ad  ejus  nutum, 
quidquid  malitiaf  aut  sceleris,  vel  infldelitatis  apud  alios  homines,  qui 
diabolo  quomodolibet  devoventur  excogitari  potest,  id  totum  ipsi  exer- 
ceant,  et  perfieiaut.  —  Hi  autem  perditissimi  vario  donantur  nomine  ; 
sed  communiori  ae  usitatiori  Sortiarii,  non  solum  a  sortibus  cum  dse- 
mone  initis,  sed  etiam  a  procuratis  maleficiis  appellantur.  Cum  autem 
inter  hos  pessimos  diabolicae  artis  professores  longe  plures  sint  mu- 
lieres  quam  viri;  propterea  quod  sexus  iste  ob  nimiam  credulitatem 
tacilior  sit  ad  deeeptionem,  necnon  ad  libidinem  pronior,  inde  solito 
femineum  nomen  ipsis  execrandis  hominibus  etiam  tribuitur :  dicuntur 


DE    STRIGIBUS.  451 

naniqiie  Lamice,  ct  Striges;^  "  quarum  appellationuni  plures  proferri 
possunt  rationes.  Dicuntur,  inquani,  lamia;  a  voce  j>'riEca  'k'x\ioc„  qua^ 
ingluviem  significat,  qua  ratione  piscis  omnia  devorans,  etiam  honiines 
integros  teste  Nicandro  Colophonio  apud  Eustath.  in  Odyss.  13.  ap- 
pellatur  lamia;  quo  etiam  sensu,  Philostratus  in  vita  Apollonii  Thyannei 
animal  ierox  pueros  devorans  lamiam  nominat  ab  ipso  Apollonio  ex- 
pulsam  Corintho.  In  eadem  significatione  accipitur  IsaitB  34.  ubi  pro- 
pheta  Idumeae  perpetuam  vastitatem  pra^signans,  ait  non  mansurum 
lapidem  unum  alteri  superpositum,  nec  amplius  hominum  fore  habi- 
taculum,  sed  ibi  daemones  et  satyros  habitaturos  esse,  et  commora- 
luram  ibi  lamiam,  nimirum  animal  s;evum,et  lioininibus  infestissimum. 
Narrat  Diodorus  Siculus  lib.  20.  Bibliothecfe,  lamiaiu  reprasentatam 
esse  ab  antiquis  tamquam  insignis  pulchjntudinis  mulierem,  cujus  cum 
omnes  liberi  morirentur,  hoc  eventu  in  rabiom  actam,  omnes  aliarum 
mulierum  infantulos  ex  ulnis  abripuisse  et  ccnfestim  necari  sugisse, 
unde  fama  est  propter  animi  feritatem  in  belluam  transformatam.  La- 
miam  in  historia  africana  describit  Dion  simtlem  ferse,  habenti  vultuin 
foeminse  elegantissimum,  mammas  et  pectus  pelliciendis  viatoribus  re- 
genti,  modestis  et  gratis  oculis:  cseterum  ioco  pedum  habere  serpentis 
caput,  et  squamigerum  serpentem  esse  qui  hominem  cum  primum  ac- 
cessit  vorat  avidissime.  Jeremias  etiam  Threnorum  4.  v.  3.  ut  Jud?eorum 
crudelitatem  ac  ferocem  animum  in  proximos  indigentes  insectetur, 
seribit:  secl  et  lamlcB  nudaverunt  mcnnmam,  lactaverunt  catulos  suos ; 
filla  pojndi  mei  cruclelis,  quasi  struthio  in  cleserto.  —  Cum  itaque  per- 
ditissimai  illse  mulieres,  omnem  suam  ponant  operam  ut  da?monum 
ope  hominibus  mala  procreent,  ipsisque  sint  infestissimse,  meritojure 
■dicuntur  lamiae.  —  Appellantur  etiam  striges,  voce  deducta  a  strige 
quae  est  avis  nocturna  "  ^  et  importuna,  sic  dicta  a  stridore  quem  facit; 
<le  qua  Lucanus  lib.  6.  quod  trepidus  bubo,  quod  strix  nocturna  que- 
runtur.  Haec,  inquam,  r.vis  pueros  adhuc  lactentes  aggredi  tentat,  ut 
^.x  illorum  corpusculis  vitalem  sanguinem  sorbeat.  Qua  de  causa  per- 
•ditissimaeillsemulieres,  quse  dsemonibus  devoventur,  iS^r/^es  appellantur, 
propterea  quod  sub  felis,  seu  catti  larvata  specie  plerumque  dormi- 
tantes  puerulos  aggrediuntur,  et  per  inguinem  eorum  sanguiaem  su- 
gunt.  Laniiae  vero  cum  ex  Philostrato  in  vita  Appollonii  ad  venerem 
propensissima?  sint,  et  carnes  humanas  devorare  cupiant ;  quocirca 
formosos  homines,  quos  habent  obviam,  ad  libidinem  provocant,  quo 
facilius  eis  mortem  inferant,  et  postmodum  eorumcarnibus  exsaturen  tur. 
Hac  etiam  ratione  id  nomen  nefandis  illis  diaboli  scctatoribus  inditur, 
De  his  autem  nonnulla  hic  breviter  referenda  duxi  ex  doctioribus  qui- 
busque  auctoribus,  penes  qucs  infra  dicendorumsolasit  fides.  Sciendum 
itaque  in  primis,  ut  referunt  Paulus  Grillandus  tractatu  de  Sortilegiis 
num.  26.  Delrius  disquisitionum  magicarum  lib.  2.  qu.  16.  Lauren- 
tius  Anianus  De  natura  dcEmonum  lib.  4.  c.  4.  necnon,  etnoster 
Alphonsus  a  Castro  lib.  De  impia  Sortilegarum  Hceresi  cap.  4.  quod 
«  quisquis  hanc  diabolicam  sectam  profiteri  vult,  adducitur  primo  ab 
«  eo  a  quo  docetur  ante  tribunal  dsemonis,  in  solio  quodam  ad  regis 
«  instar  sedentis.  Dsemon  enim  se  illis  in  figura  quadam  visibili,  et 
«  ■corporea  ostendit,  ut  falsam  majestatem  suam,  et  imperium  ementito 
«  quodam  signo  illis  persuadeat.  Coram  illo  itaque  adductus,  is,  qui 


452  DE    STRIGIBUS. 

«  hanc  sectain  profiteri  paratur,  statim  debet  abnegar?  baptismum,  et 
«  omnia  Christianae  fidei  dociimenta  relinquere.  Deinde  oportet  ut 
«  omnia  Eccleslastica  sacraraenta  rejiciat,  cnicem,  intemerat.Te  Vir- 
«  ginis,  et  aliorum  quorumcumque  sanctorum  imagines  projiceredebet. 
«  pedibusque  propriis  conculeare,  Hanc  tamen  conculcationem  ima- 
«  ginum  non  est  opus  coram  ipso  diemoue  statim  efficere,  sed  satis  est 
«  ut  postea  se  facturum  promittat.  cuni  primum  sese  obtulerit  occasio. 
«  His  peractis,  dsemoni  v.-lut  principi  aut  regi  perpetuo  sese  obligatum 
«  ac  devinctum  reddit,  vovens  in  manibus  ejus  se  perpetuo  futurum 
«  illi  fidelem,  et  onmibus  illius  mandatis  pariturum.  Post  hsec,  tactis^ 
«  scripturis  super  quodam  libro  obscuras  quasdam,  et  ignotas  paginas 
«  continente,  jurejurando  promittit  se  numquam  ad  fidem  Christi  re- 
«  diturum.  ac  divina  proecepta  servaturum  ;  sed  solum  ea,  quae  pcr 
«  ipsum  principem,  daemonem  videlicet,  mandabuntur. 

«  Promittit  insuper  se  venturum  quoties  vocatus  fuerit  ad  congre- 
«  gationes  nocturnas,  et  sacrificia  se  facturum,  quae  horis  illis  no- 
«  cturnis  fieri  viderit ;  preces  emissurum,  ac  orationis  cultum  se  illi 
«  exhibiturum;  omnia  denique  alia  quse  ab  aliis  ibidem  fieri  viderit 
«  se  facturum.  Quo  voto  et  juramento  per  illum  eniisso,  statim  d?emon, 
«  qui  in  solio  sedens  velut  regem  se  illi  ostenderat,  liilarem  frontem 
«  priEtendens,  promittit  illi  sic  stanti  se  daturum,  quam  in  se  non 
«  habet,  perpetuam  felicitatem  et  gaudia  immensa.  et  quascumque 
«  in  hoc  mundo  cupierit  habere  voluptates,  et  tandem  post  hanc  vitam, 
«  multo  majora  se  daturum  spoudet.  Deinde  unum  daemonem  consti- 
«  tuit  ad  illius  custodiam  et  doctrinam,  qui  illum  perpetuo  comitetur, 
«  et  illi  per  omnia  serviat.  et  omnia  tribuat,  qua?  ille  cupiet.  Huic 
«  daemoni  ad  custodiam  destinato,  inter  alia  hoc  peculiare  officium 
«  commissum  est,  ut  quotiescumque  oportuerit  ad  ludos  accedere  no- 
«  cturnos,  ille  hoc  denuntiet  suo  clientulo  et  illum  deferat  ad  locum 
«  congregationis.  Hunc  dsemonem,  qui  velut  patronus  ad  custodiam 
«  datus  est,  ipsi  homines  hujus  diabolicae  artis  professores  vocant 
«  Magisfrum,  Martinetum.  aut  Martinellum  ».  Ita  Alphonsus. 

Addit  Delrius,  quod  ubi  omnes  dsemoni  Regis  instar  in  solio  se- 
denti  sua  prsestiterunt  obsequia,  omnes  ad  convivium  evocantur.  No- 
tatque.  quod  soleant  diversse  mensai  instrui  tribus.  vel  quatuor  ciborum 
«■eneribus,  interduni  delicatissimorum.  interdum  valde  insulsorum 
onustae,  quibus  pro  dignitate  sua,  aut  opibus  singuli  locantur.  Ali- 
quando  suus  cuique  daemon  adsidet:  aliquando  malefici  una  ex  parte, 
et  suus  cuique  daemon  ex  adverso.  Nec  mens?e  sua  deest  benedictio, 
coetu  hoc  digna,  verbis  constans  plane  blasphemis,  quibus  ipsum  Beel- 
zebub,  et  creatorem,  et  datorem.  et  conservatorem  omnium  profitentur. 
E;,dem  est  actio  gratiarum  quam  subdunt  mensis  sublatis.  Convivio 
intersunt  facie  interdum  aperta.  interdum  velata  linteo,  vel  alio  ve- 
lamine,  aut  persona  sic  etiam  personati.  Post  convivium  quisque  dsemon 
suam  quam  custodit  discipulam  manu  prehendit,  et  ut  omnia  fiant  ritu 
quam  possunt  absurdissimo,  dorsis  invicem  obversis,  etin  orbem  jun- 
ctis  manibus,  jactantes  capita  more  fascinatorum,  choreas  ducunt;  non- 
nuraquam  candelas  accensas  manu  tenentes,  quibuscum  ante  d«raonem 
osculantes  adorant.  et  cantant  fescenninos  in  honorem  d^emonis  ob- 
sciienissimos.  Vel  ad  tympanum  fistulamve  sedentis  alicujus  in  bifida 


DE   STRIGIBUS.  453 

arbore  saltant,  omniaque  ridicule,  et  eontra  cseteroruni  morem  pcragunt. 
Tum  suis  amasiis  dix^monibus  foedissime  commiscentur.  ^  "  Joannes 
Bodinus  De  dcemonoman.  lib.  2.  cap.  4.  scribit,  comitiis  lamiarum 
praeesse  hircum  ingentem,  nigrum,  adstantes  ratione  humana  compel- 
lantem,  in  ejus  ambitum  saltare  omnes,  tum  unumquemque  posteriores 
illius  partes  cum  ardente  candela  osculari,  Hoc  facto  hircum  absumi 
igne,  de  cujus  cinere  singulos  capere,  ut  eo  bovem  inimici  necarent, 
hujus  ovem,  illius  equum,  hunc  liominem  languore,  illum  mort.^  af- 
fleerent.  Postremo  diabolum  voce  terribili  hsec  verba  intonare :  ulcis- 
cimini  vos,  aut  mortem  oppetetis :  ita  singulos  ope  diaboli  redire,  qua 
venerant.  "  ^ 

Quando  sacrificia  fiunt,  fieri  solent  statim  initio,  peracta  adoratione: 
sacrificia  tamen  etiam  extra  conventum  ssepe  faciunt.  Denique  addunt, 
quemque  narrare  sua  ab  ultimo  facinora,  quaj  quo  graviora,  et  magis 
execranda  fuerint,  eo  collaudari  uberius  :  si  nuUa  sint,  vel  non  satis 
atrocia,  verberari  segnes  atroeissime  a  dsemone,  vel  a  quodam  male- 
fico  seniore  :  ultimo  pulveribus  (quos  aliqui  scribunt  esse  cineres  hirci 
illius  quem  daemon  assumpserat,  et  quem  adorant,  subito  coram  illis 
fiamma  absuniptis)  vel  venenis  aliis  aeceptis  sa^pe  etiam  indicto  cui- 
que  nocendi  penso  ;  et  pronuntiato  pseudothei  dsemonis  decreto  idcis- 
cimini  vos  ;  alioqui  moriemini,  ut  agnoscas  legem  charitatis  legi  cou- 
trariam  ;  suas  quemque  domos,  si  prope  sint,  pedibus,  sin  distantiores, 
advecti,  repetunt. 

Conventicula  ut  plurimum  ineuntur  vel  noctis  medioe  silentio, 
quando  viget  potestas  tenebrarum,  vel  interdum  meridie,  quo  sunt 
qui  referant  illud  Psalmistne  notum  de  dsemonio  meridiano.  Et  Aben- 
Esra  scribit  a  Magis  certos  dies,  et  lioras  observari.  Striges  videntur 
in  diversis  regionibus  varios  habere  statos  dies.  In  Italia  frequentant 
noctem,  qua3  feriam  sextam  prgecedit,  idque  circa  noctis  medium. 
Lotharingicae  Striges  conveniunt  noctibus,  quse  praicedunt  feriam 
quintam,  et  diem  Dominicum,  teste  Remigio  lib.  1.  cap.  14;  apud  alios 
legi  noctem,  qua)  praecedit  feriam  tertiam. 

Quod  autem  daemon  eas  striges  non  transferat  nisi  unguento  prius 
oblinitas,  id  prsestat  variis  de  causis,  vel  ut  unguento  magis  audeant, 
vel  quia  tenuiores  sunt  ad  horribilem  illum  Satanse  contractum  in 
corpore  assumpto  ferendum  ;  horum  enim  unctione  sensum  obstupe- 
facit  aliquando,  et  mis 'ris  persuadet  vim  unguento  inesse  maximam. 
Alias  autem  id  facit,  ut  sacrosancta  a  Deo  constituta  sacramenta  mi- 
mice  adumbret,  et  per  has  quasi  cseremonias  suis  orgiis  reverentiam, 
et  venerationem  conciliet.  Nihil  vero  ad  translationem  conferre  vim 
unguenti,  vel  inde  patet,  quod  etiamsi,  qui  statuto  conventus  tem- 
pore  ex  curiositate  quadam  cupientes  conventui  interesse  se  unguento 
illiniant,  revera  per  aerem  eo  devehantur  (Deo  id,  ut  multoti.s  pro- 
batum,  ad  puniendam  incredulam  curiositatem  tam  temerariae  auda- 
cire  permittente)  tamen  si  quis  fide  firmUs,  charitate  armatus,  ad  frau- 
des  dsemonis  revincendas,dissipandasque  ad  ver^  fidei  confirmationem, 
€0  se  unguento  inungeret,  proculdubio,  ut  recte  infert  Binsfeldius, 
nulla  sequeretur  trauslatio  ;  quia  hic  omne  pactum  cum  dsemone  ces- 
sat,  neque  id  Deus  esset  permissurus.  Et  propterea,  quando  extra 
conventui   destinata  tempora  sese   inungerent    Sagse,  non    avolarent, 


454  DE    STRIGIBUS. 

nee  auferrentur,  eo  quod  id  pactae  non  fuerunt.  Sciunt  hoe,  et  ideo 
non  unguntur  nisi  audito  conventus  signo.  Aliquando  nionentur  a  suo 
Martinello,  aliquando  a  vocibus  prsetervolantis  comitatus  Sagarum 
ReginiTe,  aliquando  aliter,  juxta  Spineum  cap.  30.  Sunt  tamen  quidain 
malefici,  qui  ex  peculiari  pacto  ad  certum  quoddam  signum^  sive 
unctionem,  sive  pilei,  aut  ])allii  posituram,  sive  quod  aliud,  quando 
volunt  alio  deferuntur :  sed  quod  dixi,  frequentius  est. —  ^  "  Unguentum 
vero  quo  inunguntur  sagse,  hac  arte  confectum  refert  Paracellus  in 
sua  occulta  philo.-ophia  :  ex  carne  recenti  natorum  infantium  in  pul- 
menti  formam  coctum,  et  cum  herbis  somniferis,  quales  sunt  papaver^ 
solanum,  cicuta,  etc.  miscent,  quo  ubi  se  inunxerint,  et  qufedam  verba 
a  diemone  suggesta  pronuntiarint,  confestim  ope  diaboli  per  camino.s 
et  fenestras  avolant.  Addit  Joannes  Baptista  Porfa  Xeapolitanus  lib.  2, 
cap.  26  magiae  naturalis :  puerorum  pinguedinem  aheneo  vase  deco- 
quendo  ex  aqua  capiunt,  inspissando  quod  ex  elixatione  ultimum 
novissimumque  subsidet.  Inde  condunt,  continuoque  inserviunt  usui: 
cum  hac  immiscent  eleoselinum,  aconitum,  frondes  populveas,  et  su- 
liginem,  vel  aliter  sic  :  sionacorum  vulgare,  pentaphyllon,  vesperti- 
lionis  sanguinem,  solanum  somniferum,  et  oleum  (etsi  diversa  com- 
miscent,  ab  iis  parum  diflfidebunt)  simul  conficiunt,  partes  omnes- 
perungunt,  eas  antea  perfricando,  ut  erubescant  et  revocetur  calor, 
rarumque  fiat  quod  erat  frigore  concretum.  Ut  relaxetur  caro,  ape- 
rianturque  pori  adipera  adjungunt  vel  oleum  ipsius  vicem  subiens^ 
ut  succorum  vis  intro  descendat,  et  fiat  potior  vegetiorque,  id  esse 
in  causa,  non  dubium  reor.  Sic  non  illuni  nocte  per  aera  deferri 
videntur  ad  comivia,  sonos  tripudise,  et  formosorum  juvenum  concu- 
bitus  quos  maxime  exoptant.  Tanta  est  imaginationis  vis,  impressio- 
num  habitus,  ut  f're  cerebri  pars  ea  qu?e  memorativa  dicitur,  huju- 
smodi  sit  plena :  quum  valde  sint  ipsoe  ad  credendum  naturae  pronitate 
faciles,  sic  impressiones  capescunt,  ut  spiritus  immutentur,  nihil  nocte 
dieque  aliud  cogitantes  :  et  ad  hoe  adjuvantur,  quum  non  vescantur 
nisi  betis,  radicibus  castaneis,  et  leguminibus  ».  * 

Qu^RES  an  revem  Striges  a  dcemone  ad  conventicula    deportentnr. 

Eespondeo  id  videri  probabilius  viris  gravissimis  qui  de  hac  ma- 
teria  scripserunt.  Ita  namque  censent  Laurentius  Ananias  lib.  4.  De 
natura  dcemonum;  Joannes  Franciscus  Leonis  Episcopus  Thelesinus 
\ibro  De  Sortilegiis  ;  Alphonsus  a  Cs.stro  ojyusc.  De  Sortilegiis  ;  GriUaii- 
dus  lib.  2.  De  Sortilegiis,  qu.  7.  Delrius  lib.  2.  qu.  16.  et  alii  plu- 
res,  quos  ipse  ibidem  laudat. 

Probatur  itaque  hujusce  responsionis  veritas ;  idcirco  negaretur 
realis  illa  strigum  deportatio  ;  vel  quia  id  non  posset  diabolus  exequi; 
vel  quia  Deus  non  permitteret;  vel  denique  quia  nullo  testimonio  fide 
digno  potest  suaderi:  sed  neutrum  ex  iis  potest  affirraari :  ergo  revera 
Striges  ad  suura  diabolicum  conventum  dicendae  sunt  realiter  depor- 
tari.  Probatur  minor  quantum  ad  primam  partera,  nempe  quod  daemon 
possit  strigum  corpora  motu  velocissirao  in  reraotissima  quseque  loca 
dc^portare  ;  supra  namque  probaviraus  Angelos  raovere  posse  corpora, 
quod  non  solura  sanctis,  sed  etiam  perversis  tribuitur ;  daemones  nam- 
que  nativas  dotes    retinuerunt ;  adeoque    eamdera    nativam    virtutem 


DE    STRIGIBUS.  455 

quam  sancti  Aiigeli  liabcnt  crga  eorpora:  constat  autcm  cx  Scriptura 
8.  Angelos  varia  corpora  dcportasse.  Legimus  namque  apud  Danielcm 
c.  14.  quod  Propheta  Habacuc  capillo  per  Angelum  a  Judaea  in  Ba- 
bylonem  brevi  temporis  spatio  deportatus  fuerit,  et  inde  reportatus. 
Similiter  Actorum  8.  Philippus  Diaconus  a  spiritu  cx  desorto  in  Azo- 
tum  delatus  est.  Testatur  etiam  S.  Marcus  cap.  5.  quod  dsemones  ab 
hominis  corpore  Christi  Domini  imp:M-io  ejecti,  et  porcos  ingressi,  eos 
in  mare  prsecipitaverint.  Possunt  ergo  revera  diBmones  corpora  depor- 
tare.  —  Confinnatiu'  ipsamet  experientia  variorum  exemplorura,  quaj 
sine  protervia  nullus  negare  potest.  Primo  namque  gravissimi  san- 
ctissimique  Patres  referunt  Simonem  magum  coram  S.  Petro  alarura 
dsemoniacarum  remigio  in  aerera  subh\tura  volitare  visum  fuisse.  Ita 
cum  Clemente  Poraano  lih.  6.  Consfitiitionum  Apostolicarum  refert 
Egesippus  lib.  3.  Cyrillus  Hierosolyraitanus  Catecheai  6.  et  cseteri  :  Idi- 
psura  de  Abati  Scytha  testantur  Origenes  lib.  3.  contra  Celsum,  et 
Nazianzenus  Epist.  22.  Proponit  etiara  Anglorum  Historia  Badudura 
Britanniae  Regem  hac  arte  volandi,  sed  infelici  exitu  parem.  Idem  de 
Henrico  Suecorum  Rege  testatur  Joannes  ]\Iagnus  lib.  17.  nempe,  quod 
ille  Rex  in  quam  partem  pileum  verteret,  in  eam  subito  dsemonum 
ope  asportaretur  regionem  ;  Nangiacus  in  Chroiiico  afifirmat  Berenga- 
rium  haereticum  et  raagum  eadem  nocte  Romae  interfuisse,  necnon 
et  Turonensi  Ecclesise,  in  qua  lectionera  decantavit.  Similia  de  Mati- 
sconensi  Comite  refert  Petrus  Cluniacensis  :  quod  nempe  equo  nigro 
impositus  per  a('rera  subvectus  fuerit.  Constat  ergo  dsemonem  revera 
corpora  deportare  posse,  constat  pariter  iisdem  exemplis  Dcura  idi- 
psura  interdum  permittere.  —  Probatur  etiam  tertia  pars  ejusdera  mi- 
noris,  nerape  quod  hoc  ipsum  coustet  testimoniis  fide  dignis.  Primo 
quidem  illis  omnibus  attestationibus  et  confessionibus,  quas  ab  ipsis 
strigibus  exceperunt  tum  Inquisitores,  tum  judices  ad  earum  juri- 
dicara  interrogationera,  et  damnationem  deputati;  quorum  varia  exem- 
pla  proferunt  Paulus  Grillan-dus  lib.  2.  De  Sortilegiis,  qu.  7;  Alpho)isus 
a  Castro  cap.  15,  addens  se  multa  posse  alia  afierre  testimonia,  qu.e 
per  fidelissimos  testes  in  Hispania  contigisse  noverat ;  Bartholomseus 
Spinetus  sacri  Palatii  Apostolici  magister  qu.  De  strigibus  cap.  17; 
Nicolaus  Remigius  lib.  1.  Doemonolatrice,  cap.  14.  quae  omnia  brevitatis 
causa  hie  exscribere  non  lubet.  Ouibus  omnibus  exemplis  constat  re- 
vera  Striges  de  loco  in  locum  remotura  deferri.  ^  "  Accedit  quod 
omnes  sag<£,  quaravis  diversis  in  locis  torturae  subjectae,  uno  tamen 
ore  omnes  eadem  confiteantur  ad  extremum  usque  vitae  spiritum  : 
omnesque  afiirraant  cum  a  bajulis  suis  deferri  debent,  se  prsemoneri, 
ne  signo  crucis  se  muniat,  Deive  nomen  invocent,  nullamque  vocem 
edant;  ajunt  quoque,  si  qua  a  suo  amasio  non  invitetur,  eo  anno  huic 
raortis  instare  periculum.   ''  ^ 

Confirmatur  1.  ex  eo  quod  nonnumquam  conventu  subito  dis- 
soluto,  repertai  sint  raensiie,  et  suppellex  argentea,  quae  postmodum 
a  dominis  agnita,  confessse  siint  eorum  uxores  se  illa  secum  ad  con- 
ventura  detulisse.  Deinde  Sortiarii  illi,  et  Striges  locos  oranes,  et  cibos, 
et  vicina  orania  diligenter  notant ;  arbores,  flumina,  agros,  domos  di- 
scernunt,  obvios  quoque  quos  in  via  liabuerint  ssepe  salutant,  et  allo- 
quuntur  :  cernuntur  etiam  nou  raro  ab  aliis  viris  Catholicis,  et  raente 


456  DE    STRIGIBUS. 

sanis  ad  conventuiii  ountes,  vel  a  conventu  redeuntes;  interdum  etiam 
visse,  et  nudae  deprehenduntur.  Denique  hoe  ipsum  etiam  constat  per 
ea  quae  vel  ante  cursum  suum,  vel  post  cursum  striges  ipsne  referunt. 
Siquidem  ex  processu  earum  damnationis  constat,  quod  interdum 
priusquam  ad  diabolicum  conventum  accedant,  reservatam  ab  eis  sa- 
cratissimam  hostiam  secum  deportant  ad  determinatum  locum,  quam, 
ait  Bartholomiieus  Spinetus.  Diabol  o  offerunt,  variis  corain  eo  injuriis, 
et  ludibriis  lacessunt,  pedibus  conculcant,  necnon  interdum  eam,  vel 
muribus,  canibus,  imo  etiam  quod  est  horrendum  dictu,  bufonibus  co- 
medondam  tradunt :  quai  omnia  per  somnium  contingere  non  possunt ; 
siquidem  evigilantes  quam  prius  habebant  hostiam  non  inveniunt ; 
quod  signum  est  eam  revera  ab  ipsis  execrandis  Strigibus,  ut  refe- 
runt,  fuiss?  laniatam,  et  conculcatam,  et  vilissimis  animalibus  tradi- 
tam.  —  Idem  convincunt  alia  itidem  oblata  munera,  puta,  umbilici 
puerorum,  galli,  gallin?e,  et  alia  hujusmodi,  quse  communiter  requi- 
runt  dsemones  sacrilegis  eorum  sacrificiis.  Quod  autem  res  ita  se  ha- 
beant,  et  isthasc  encsenia  da^monum  post  oblationem  non  compareant. 
millies  comprobatum  esse  testantur  varii  processus  hac  de  re  a  judi- 
cibus  editi.  —  P^isdem  Strigibus  referentibus  constat,  quod  dum  primo 
deportantur  ad  cursum,  et  negatis  coram  Domina  cursus  fide  Christi 
atque  baptismo,  faciunt  homagium  djemoni ;  accipiunt  tradente  sibi 
eodem  daimon'^  pugillum  terrse,  qua  secum  portata,  et  realiter  apud 
se  inventa  conservataque,  toto  vit?e  suae  tempore  utuntur  personai 
istae  pessimae  ad  maleficiandum,  non  solum  pueros,  verum  etiam  viros. 
niulieres  cujuscumque  setatis  projecto  terrse  illius  modico  super  eas 
quas  volunt  personas  perdere.  Si  autem  haec  omnia  iu  somnis  contin- 
gerent,  vel  delusorie,  nequaquam  apud  se  postmodum  vigilantes  in- 
venirent. 

Confirmat  2.  Ex  eo  quod  illae  perditissim?e  Striges  qualibet  hebdo- 
mada  duobus  diebus  languescant,  mane  videlicet  diei  Veneris,  et  diei 
Lunse,  propterea  quod  cx  velocissima  reportatione  qua  illse  noctibus 
prajviis  a  cursu  recipiuntur  in  propria,  patiuntur  depositse  quasi  ver- 
tiginem,  et  ob  hoc  lecto  decumbentes  toto  pene  illo  mane  quiescunt. 
Quo  etiam  affectu,  quasi  apertissimo,  et  clarissimo  sigTio  noti  eanim, 
.><uspectas  easdem  habent  vehementissime,  quod  sint  Striges,  ubi  pra*- 
cipue  praestigiosis  operibus  alioquin  intendunt. 

Confirmat  3.  Ex  eo  quod  testentur  in  dictis,  et  factis  dum  in  dia- 
bolico  illo  resident  conventu,  et  se  invicem  cognovisse,  et  comitatas 
fuisse  :  fecisse  quoque,  simulque  dixisse,  dum  sunt  in  carsu,  quie  post- 
niodum  concordes  referunt,  sicut  in  referendo  conveniunt  qui  vigilant, 
ea  qu?e  simul  vigilantes  fecerunt,  aut  dixerunt,  signum  autem  est 
apertissima?  veritatis,  quod  ista  non  in  somnis  perficiantur ;  nam  si 
unus  somniaret,  aut  deluderetur,  vel  etiam  ambo,  nullatenus  ita  mu- 
tuo  convenirent :  nou  enim  experiniur,  imo  impossibile  judicatur,  et 
contra  naturam,  quod  duobus  contingat  eadem  in  somnis  videre  pu- 
tareve  quod  hsec,  vel  illa  fecerint,  vel  dixerint,  absque  ulla  penitus 
differentia,  ut  talibus  accidere  comprobatur.  Siquidem  persaepe  plures 
earum  simul  ire,  redireque,  ut  nulla  sit  jam  negandi  ratio,  vel  appa- 
i\mtia,  quod  hsec  corporaliter  fiant,  et  in  vigilia.  Eadem  docet,  et  pro- 
bat  Bernardus  Penna    Comensis    tractatu   de   Striffibus,    ex   eo  quod, 


DE    STRIGIBUS.  457 

inquit,  omnes  hujus  pestifer?e  Sectse  sive  niares,  sive  tuMninjie  quasi 
uno  ore,  et  una  lingua  fatentur,  se  eumdeni  modum  per  omnia  uni- 
formiter  observare  ubique  locorum,  in  abnegando  fidem,  ac  baptisma, 
et  Dominum  Deum,  ac  beatam  Yirginem  Mariam,  «  ac  in  concul- 
«  cando  crucem,  et  adorando  ipsum  diabolum,  et  faciendo  fidelitatem 
«  tangendo  ei  manum  cum  manu  earum  sinistra  post  tergum,  et  in 
«  omnibus  aliis,  et  singulis,  quae  in  tali  ludo,  seu  congregatione  fieri 
«  contingunt :  ita  ut  omnes  in  idem  conveniant,  et  semper  convenerunt 
«  a  principio  illius  sectae  usque  in  praesens  tempus,  ut  ex  earum  om- 
«  nium  confessionibus  ubique  locorum  per  totam  Italiam  in  manibus 
«  Inquisitorum  nostrorum  factis,  et  scriptis  in  processibus  contra  eas 
«  formatis  liquide  constat :  quod  esse  non  posset,  et  non  ita  in  omni- 
«  bus  se  conformarent,  si  phantastice,  et  in  somniis  eis  ista  con- 
«  tingerent,  prsecipue  cum  phantasmata,  et  somnia  secundum  varie- 
«  tatem  causarum,  et  qualitatem  personarum  pro  loco  et  tempore  va- 
«  rientur  ».  —  Confirmat  secuudo  ex  eo  quod  tales  personre  pluries  plu- 
ribus  in  locis  eundo,  vel  redeundo  de  dicto  suo  ludo  per  personas 
catholicas  sunt  realiter,  et  veraciter  visae,  cognitae,  et  deprehensoe  : 
«  Nam,  inquit,  ut  de  his  quorum  ego  certiorem  habeo  notitiam  loquar, 
«  cum  ego  superioribus  annis  In  ValleteJina,  in  terra  scilicet  de  Ponte 
«  Dioecesis  nostrse  Comensis  contra  harum  Strigum  pestiferum  genus 
«  inquirendo  procederem,  dictum  mihi  a  fide  dignis,  quod  cum  qua- 
«  dam  nocte  paulisper  ante  lucem  quidam  fuisset  a  duabus  personis 
«  catholicis  visus,  et  cognitus  in  prsedicto  Strigum  ludo,  juxta  quas- 
«  dam  vineas  prope  dictam  terram  de  Fonte  versus  Abduam,  relicto 
«  dicto  ludo,  veniens  cum  illis  duabus  personis  domum,  rogabat  eos 
«  ne  eum  apud  me  accusarent,  neque  quod  in  tali  ludo  vidissent  eum 
«  propalarent,  ut  in  processibus  quos  ibidem  tunc  feci  legitime  con- 
«  stat,  quod  quidem  non  phantastice,  neque  in  somniis,  sed  realiter, 
«  et  corporaliter  fuisse  evidenter  apparet.  Quamdam  insuper  puellam 
«  octo  vel  decem  annorum,  Antoniam  nomine,  pater,  et  mater  ejus  ad 
«  me  conduxerunt  in  dictam  terram  de  Ponte,  quse  in  prsesentia  illo- 
«  rum,  et  plurium  aliorum  retulit  mihi  qualiter  quadam  nocte  vo- 
«  cata  a  quadam  avita  sua  nomine  Magdalena,  surrexit  de  lecto,  et 
«  portata  fuit  cum  ipsa  avita  sua  ad  certum  locum  a  dicta  terra  de 
«  Ponte  satis  distantem,  ubi  vidit,  et  cognovit  plures  personas  in  uno 
«  prato  choreizantes  cum  praedicta  avita  sua  :  cumque  postea  iterum 
«  reportata  fuit  ad  dictam  terram  de  Ponte  in  domum  habitationis 
«  suae  :  qu?e  omnia  seriose  confessa  fuit  mihi  postea  Magdalena  existens 
«  in  manibus  officii  mei,  et  interrogata  a  me,  an  personam  aliquam 
«  ad  ipsum  ludum  conduxisset,  prout  ex  processu  contra  eam  formato 
«  legitime  constat.  Plures  etiam  alise  personse,  et  in  dicta  terra  de 
«  Ponte,  et  in  terra  Barbeni  dictse  vallis,  ac  etiam  in  terra  Clavense, 
«  prsedictse  nostr?e  Dioecesis,  cognitse  et  deprehensse  fuerunt  a  diversis 
«  personis  in  prsefato  ludo  cum  diabolo  existentes,  prout  hi  qui  vi- 
«  derunt  mihi  juridice  retulerunt,  et  ipssemet  visse  et  deprehensse  con- 
«  fessse  sunt  in  processibus  contra  eas  formatis,  ut  in  eis  apparet. 
«  Quae  omnia  si  quis  bene  consideret,  nequaquam  videri  neque  depre- 
«  hendi  ita  clare  potuisse  ab  aliis,  si  in  somniis,  aut  phantastice  ipsis 
«  Strigibus  contigissent  ». 


458  DE    STRIGIBUS. 

Conti.rmatur  denique  ex  eo  quod  Ecclesia  Catholica  iion  punit  cri- 
mina,  nisi  certa,  et  manitesta,  nec  habet  pro  haereticis,  nisi  qui  in 
hajresi  manifeste  sunt  deprehensi.  Cap.  cousiduisti  2.  qu.  5.  Striges 
autem  jaiii  a  plurimis  annis  pro  haereticis  habet,  et  jubet  per  Inqui- 
sitores  puniri,  et  braehio  sseeuh\ri  tradi,  ut  patet  ex  libris  Sprenyeri, 
Xideri,  Jacquerii,  et  docet  experientia.  Ergo  vel  Ecclesia  errat,  vel 
isti  errant  qui  ista  pernegant :  sed  Ecclesia  in  re  ad  fidem  pertinente 
errare  qui  dixerit,  Anathema  maranata  sit. 

Xarrat  Curaanus  exemplum  hujus  dehitionis  veritatem  declarans. 
«  In  Mendriosio,  inquit,  oppido  Coraensi,  contigit  jam  lere  annis  quin- 
«  quaginta  elapsis,  ut  cum  ibi  quidam  Inquisitor  nomine  Ma(/isfer 
«  Iktrt/iolomceus  de  Nomate,  Dominus  Laurentius  de  Concoretfo,  Po- 
«  testas,  et  Joannes  de  Fossato  Xotarius,  contra  has  Striges  procede- 
«  rent ,  una  die  ista  potestas  quadam  curiositate  ducta  volens  expe- 
«  riri,  an  vere,  et  corporaliter  Striges  irent  ad  ludura,  facta  con^en- 
«  tione,  accessit  quodara  die  Jovis  sero  cum  Xotario  suo,  et  quodara 
«  alio  extra  oppiduni  ad  queradam  locum,  sicut  illi  Strix  pra^dixerat : 
«  et  dum  ibi  prope  essent  illi  tres,  viderunt  ibi  plures  personas  con- 
«  gregatas  coram  quodam,  qui  erat  diabolus  iu  forma  hirci,  ad  mo- 
«  dura  cujusdara  magni  Domini  sedente  :  et  ecce  subito  omnes  illae 
«  personse  ibidera  congregatae  jussu  diaboli,  adeo  illum  Officialem,  et 
«  oranes  ejus  socios,  Deo  ob  eorura  curiositatera  permiitente,  baculis 
«  percusserunt,  quod  ex  talibus  percussionibus  ille  Officialis,  et  No- 
«  tarius,  et  tertius  alius  infra  quindecira  dies  mortui  sunt  ».  Haec  ille: 
quo  facto  sufficienter  probatur  h:ec  ipsa  realis  ac  personalis  deporta- 
tio.  Nihiloniinus  qui  eam  in  dubiura  revocant 

OBjicirNT  PRiMO  Canonem  Concilii  Ancyrani  quibus  ordinatur  Epi- 
scopis  eorumque  ^Ministris,  ut  in  sacrilegos,  et  Striges  animadvertant 
his  verbis:  Episcopi  eorumipie  7Jinistri  omnibus  viribus  elaljorare  stu- 
deant,  ut  perniciosam,  et  a  diabolo  inventam  sortilegam  et  malefix^am 
artem  penitus  ex  suis  parochiis  eradicent,  et  si  aliquem  virum,  out 
ficminam  hujusmodi  sceleris  sectoiorem  invenerint  furjtiter  dehonesta- 
tum,  de  parochiis  suis  ejiciant :  aif  enim  Apostolus  ad  Tifum  3.  Hsere- 
ticum  horainem  post  secundam  et  tertiam  correptionem  de^ita,  seiens 
quia  subversus  est,  qui  ejusmodi  est;  subversi  sunt  enim,  et  a  diabolo 
capfi  tenentur,  qui  derelicto  Creatore  suo  a  diabolo  suffragia  qucerunty 
et  ideo  a  tali  peste  mundari  decet  sanctam  Ecclesiam.  Illud  efiam  non 
est  omitfendum  quod  quoedam  sceleratce  mulieres  retro  post  Satanam 
conversce  dcemonum  illusionibus,  ef  phantasmatibus  seductce,  credunt, 
et  profitentur  se  nocturnLs  horis  cum  Diana  Paganorum  Dea,  vel 
cum  Herodiade,  et  innumera  multitudine  midierum  equitare  super 
quasdam  bestias,  et  multa  terrarum  spatia  intemp/estce  noctis  spcdio 
pertransire,  ejusque  jussionibus  velut  Dcjmince  obedire,  et  certis  no~ 
ctibus,  ad  ejus  servitium  revocari.  Deinde  declarat  quod  haec  orania 
operetur  dseraon  per  phantasmatura  illusionera  soranii  tempore,  unde 
subdit:  Et  cum  solus  spiritus  hoc  patitur,  infidelis  mens  hcec  non  in 
animo,  sed  in  corpore  opinafLir  evenire.  Quis  enim  non  in  somniis,  et 
nocturnis  visionibus,  extra  se  educitur,  ef  midta  videt  dormiendo,  quce 
numquam  videret  vigilando  ?  Quis  vero  tam  stultus  et  hehes  est,  qui 
hcec  omnia,  qu(E  in  solo  spiritu  fiunt,  etiam  in  corpore  accidere  arbi- 


DE    STRIGIBUS.  451> 

tretur?  Deiude  infra:  OmnibuH  itaque  anniuiciandum  est  pubUce,  quod 
qid  talia,  et  similia  credit ,  fidem  perdit,  et  qui  fidem  rectam  in  Do- 
mino  non  /labet.  hic  non  est  ejus,  sed.  illius  in  quem  credit,  idest,  dia- 
holi.  —  Kespondet  Franciscus  Penna ,  dccretum  prjefatuni  eis,  quje 
in  confirmationcm  realis  dcportationis  Strigum  dicta  sunt,  non  adver- 
sari ;  Ibi  enim,  inquit,  non  agitur  de  /jamiis,  et  Strigibus,  sed  de 
quibusdam  hcereticis  qui  credebaiit  quod  Diana  fuit  in  Deam  con- 
versa,  et  quod  creatura  mutari,  aut  transformari  potest  edd  una  substan- 
tia  171  aliam :  unde  subdit  prcefatus  Canon.:  Quisquis  ergo  credit  posse 
fieri  aliquam  creaturam,  aut  in  melius,  aut  in  deterius  mutari,  aut 
transformari  in  cdiam  speciem  vel  similitudinem,  nisi  ab  i/)So  Creat^re, 
qui  omnia  fecit,  et  per  quem  omnia  facta  sunt,  j)^^oculdubio  infdelis 
est,  et  pagano  deterior.  —  I?e$pondent  Alphonsus  a  Castro,  et  Dclrius, 
dato  quod  ille  Canon  revcra  sit  Concilii  Ancyrani,  quod  tamen  ple- 
rique  pernegant,  quia  in  Concilii  hujus  exemplaribus  Grsecis  aut  La- 
tinis  hodie  non  exstat,  respondent,  inquam,  quaedam  in  illo  Canone 
narrari  quae  per  naturam  rerum  a  dpemone  perfici  non  possunt  •,  ut 
equitare  cum  Diana  vel  Herodiade,  cum  ncc  ulla  sit  Diana  Dea,  nec 
Herodias  illa  ullibi  in  terris  equitet,  siquidem  in  inferno  cruciatur. 
Item,  quod  equitent  super  ullas  bestii  s  quae  tanta  spatia  tam  cito,  et 
per  aerem  conficere  nequeunt.  Item  cognoscere  aliquam  naturam  di- 
vinam  prseter  Deum,  revera  ligereticum  est.  Quocirca  illa  merito  a 
Canone  proscribuntur,  et  damnantur:  non  vero  damnat  Canon  tamquam 
haereticum,  quod  quis  credat  ea  fieri  a  diemone,  quae  ipsius  vires  non 
superant,  qualis  est  illa  Strigum  deportatio.  Vera  itaque  Canonis  ex- 
plicatio  est,  eos  hsereticos  esse  censendos,  qui  credunt;  primo,  quod 
aliqua  sit  Dea,  quae  vocetur  Diana,  vel  Herodias ;  secundo,  quod  ali- 
qua  deportetur  ad  serviendum  alicui  tali  Deae ;  tertio,  quod  aliquis 
possit  ab  alio,  quam  a  Deo  in  alteram  speciem  converti.  Non  autem 
censet  Canon  eos  esse  hsereticos,  qui  contendnnt  Striges,  et  Sortia- 
rios  personaiiter  ad  longe  dissita  loca  deportari.  ^  "  Itaque  non  ab- 
nuo  frequenter  lamias  virtute  unguenti  in  profundum  somnum  inci- 
dere,  et  diabolum  in  somno  earuin  imaginationi  talia  phantasmata,de 
volatu,  choreis,  imprimere,  et  in  tali  phantasmate  eas,  donec  evigilent 
detinere,  corpore  interim  in  lecto  aut  cubili  quiescente.  Suppeditat 
enim  illis  fraudulentus  ille  mrgister  naturalia  qmiedam  pharmaca, 
quibus  ubi  se  inunxerint  confricuerintque  per  fornacem  mox  se  evo- 
laturas,  ac  per  aerera  longe  lateque  evagaturas  ad  tripudia,  dulcis- 
sima  symposia,  concubitus  et  gratissima  rerum  spectacula,  confidunt: 
qu3e  tamen  per  insomnia  ipsis  ingerit  milie  artifex,  ubi  ab  inunctione 
somniferi  omnino  unguenti  in  profundissimum  lethargicumque  somnum 
delabuntur  insciae,  ut  Wierus  cap.  2.  De  lami is  scriptum  reliquit.  "  ^ 
Objiciunt  2.  Varia  exempla,  quibus  constat,  quod  inunctae  mu- 
lieres,  quse  Striges  dicebantur,  non  fuerint  ita  deportatae,  sed  eodem 
in  loco  repertse  fuerint  jacentes  gravi  somno  sopit;^^ ;  in  cujus  rei  ve- 
ritatem  quatuor  exempla  profert  Bartholomseus  Spineus.  ^  "  Quin 
etiam  in  vita  S.  Germani  legitur  quod  cum  nocte  quadam  in  diver- 
sorio  mensa  iterum  a  coena  sterneretur,  admirans  inquisierit  ab  hospi- 
tibus,  cui  coena  pararetur?  eique  responsum  sit,  bonis  illis  viris  ac 
foeminis  quic  nocte  vagantur.  Itaque  Sanctus  vigilare  statuit,  et  ecce 


460  DE    STRIGIBUS. 

multitudinem  ad  inensam  virorum  ac  mulierum  venientem,  quibus  ille 
mandans  ne  abirent,  tota  familla  excitata,  qusesivit  num  quem  ex  iis 
cognoscerent  ?  His,  omnes  vicinos,  ac  vicinas  esse,  dicentibus,  singu- 
lorum  a?dibus  perscrutatis,  oumes  in  suis  lectulis  decumbentes  invenii. 
Itaque  statim  omnes  adjuravit,  qui,  se  daemones  esse,  conlessi  sunt.  "  ^ 
—  Respondeo  primo,  hsec  equidem  interdum  contingere  varias  ob 
causas,  tum  ex  parte  Dei,  tum  ex  parte  dsemonis.  Ex  parte  quidem 
Dei  aliquando  impedientis  pacta  cum  Magis  inita  servari;  ad  nempe 
revincendam  hominum  curiositatem ;  maxime  vero  Inquisitorum  et 
Judicum,  qui  inutili,  et  vana  curiositate  ducti  interdum  experiri  vo- 
lunt,  num  revera  Striges  taliter  inunctai  alibi  personaliter  deportentur. 
Ex  parte  vero  diaholi,  qui  interdum  Sagas  decipit,  eas  loco  non  mo- 
vendo,  ut  sic  Judicibus,  et  Principibus  suadeat  falsa  esse,  quae  de  ta- 
libus  transvectionibus  feruntur,  atque  ita  justitiae  executionem  impe- 
diat.  Pactum  ergo  frustratur,  quando  majorem  humano  generi  perni- 
ciem  inde  sperat.  Reapondeo  secundo,  quod  interdum  etiam  daemon 
simulacra  qua^dam  Striges,  et  Sortiarios  referentia  in  eorum  locum 
substituit,  ut  putentur  non  translati,  sed  illic  remansisse. 

Instabis:  longe  facilius  d?emon  singu^a  htec  cum  singulis  Stri- 
gibus  sigillatim  ageret:  nulla  ergo  apparet  causa,  cur  Striges  ad  con- 
venticulorum  frequentiam  deportet.  —  Nego  consequentiam,  multa 
enim,  inquit  Delrius,  hinc  ille  commoda  percipit.  Primo  namque,  per 
hanc  societatem,  et  plurium  consortium  vehementius  in  malitia  fo- 
ventur,  et  indurantur.  Secundo,  hoc  pacto  criminis  participatione  sin- 
gulorum  peccata  aggravantur.  Tertio,  talibus  illicibus,  et  variis,  quae 
illic  fiunt,  inductionibus,  plures  facilius  implicat.  Quarto,  multitudo 
facit  audaciores  ad  malum ;  tollit  Dei,  hominumque  timorem,  et  mutua 
imitatione  ad  majora  facinora  inflammat,  ut  solent  carbones  juncti. 
Quinto,  voluptas  nefaria  inajor  videtur,  quo  pluribus  innotescit.  Sexto, 
difficilius  convertuntur,  quo  pluribus  testibus  se  daemoni  addixerunt, 
et  actuum  frequentatione  quasi  quodam  habitu  occuluerunt.  —  Addit 
Delrius  has  translationes,  de  quibus  quseritur,  posse  quatuor  modis 
cohtiugere:  Primo,  sola  cogitatione,  quod  Scriptura  sacra  vocat  tran- 
sferri  in  spiritu:  similis  fuit  illa  visio  Ezechielis,  cap.  8.  ubiita:  Et 
emissa  similitudo  manus  aj)prehendit  me  in  cincinno  capitis  mei, 
et  elevavit  me  sjnritus  inter  terram,  et  codum,  et  adduxit  me  in  Jeru- 
salem  in  risione  Dei,  etc.  Ultimum  enim  verbum  modum  praecaden- 
tibus  ponit  verbis,  ne  putemus  hanc  similem  fuisse  translationem  illi 
qua  deportatus  fuit  Habacuc,  de  qua  Daniel  cap.  14.  Ali g uan d o  suis 
pedibus  commeant  ad  conventus,  ut  narrat  Remigius,  et  Binsfeldius. 
Tertio,  a  dsemone  revera  secunduni  corpus,  et  motuni  localem  tran- 
sferuntur.  Quarto,  aliquando  potest  contingere,  ut  ipsi  ignorent  cor- 
poraliter,  an  opinione  dumtaxat  translati  fuerint.  ^  "  De  earum  au- 
rigis  seu  bajulis  Paracelsus  in  sua  magna  Phil.  ita  scribit:  sagarum 
amasii,  sive  ascendentes,  spiritus  sunt,  per  se  quidem  invisibiles,  tactu 
tamen  instar  venti  perceptibiles,  et  possunt  fictitiam  formam  pro  sa- 
garum  voluntate  recipere,  et  eos  certis  temporibus,  locisque  cum  suis 
sagis  convivia  celebrare,  et  eas  ad  constitutum  locum  sine  omni  la3- 
sione  convehere,  non  aliter  quam  ventus  validus  plumam  e  terra  su- 
l)hitam  in  aere  circumfert,  donec  in  certuin  locum  deponat.   "  % 


DE    STRIGIBUS.  461 

Proditiim  invenio  in  quibnsdam  P,  Joannis  Maldonati  scriptis  de 
djrmonibiis,  quod  quando  volunt  corporalitcr  transfcrri,  tum  se  inun- 
gunt  unguento  ex  infantiiis  corpusculi  adipe:  quando  conventibus  per 
somnium  dumtaxat  interesse  volunt,  tum  in  sinistrum  cubare  latus : 
quando  vero  malunt  vigiJantes  qu«cumque  in  conventu  fiunt  cernere, 
ut  coram  se  geri,  tum  opera  daemonis  ex  ore  vaporem  quemdam  cras- 
sum  evomunt,  in  quo  gestorum   inuigines,  ut  in  speculo   intueantur. 

QUu«:res  2.  Aii,  et  qiioi  mala  diabolus per  Striges  hominihus  inferat^ 

Rb.spondeo  innumera  propemodum,  et  infestissima  quaique  a  die- 
mone  per  execrandos  illos  Sortiarios,  nefandasque  Striges  interdum  ho- 
minibus  inferri.  Primo,  namque  horum  perditissimorum  ope  puerulis 
adhuc  in  cunis  vagientibus  insidiatur,  ut  evacuato,  et  epotato  eorum 
sanguine,  vitam  eis  adim.at.  Quamobrem  plerumque  Sortiarii,  et  Striges 
felis,  ac  catti  larvatam  figuram  induunt,  ut  maxime  nocturno  tempore 
pueros  in  lectulo  jacentes  adoriantur,  eorumquo  sanguinem  per  um- 
bilicum  exsugant.  ^  ''  Memorat  istud  Ovidius  lih.  (S.  fastorum,  ubi  de 
strigibus,  quas  infaustis  volucribus  assimilat,  ita  canit: 

Nocte  volant,  puerosque  petunt  nutricis  egentes, 
Et  vitiant  cunis  corpora  rapta  suis. 
Carpere  dicuntur  lactantia  riscera  ro,stris ; 
Et  plenum  poto  sanyuine  guttar  hahent. 
Est  illis  strigihus  nomen:  sed  nominis  hujus 
Crassa ;  quod  horrenda  stridere  nocte  solent. 

Addunt  alii  striges  nocturnas  ubera  tabc  et  viru  infecta  infantibus 
lactantibus  prsebere.  Unde  serenus  poeta 

Prceterea  si  forte  premit  strix  atra  puellos 
Virosa  im^nulgens  exartis  ubera  tahis 

Ideo  in  locis  ubi  decumbunt  puerperse  Judseorum,  solent  scribere 
contra  parietes  Lilit  foras,  quse  ut  nugantur  puerperas  turbare  solent 
et  infantibus  lactantibus  est  molestissima. 

Cujus  autem  infestationis  "  ^  plurima  exempla  profert  Bartholomseus 
Spi)ieus  cap.  18.  et  19.  quorum  unum  hic  exseribo.  «  Quidam,  inquit, 
«  cap.  18.  Andreas  Magnatius  Bergomensis  habitator  Ferrarise  hac 
«  hyeme  mihi  narravit,  quod  a  quodam  suo  affine  Venetiis  commo- 
«  rante,  cognovit  hoc  quod  contigit  superioribus  annis :  quamdam,  in- 
«  quam,  puellam  quse  cum  Matre  Bergomi  morabatur,  inventam  fuisse 
«  nocte  Yenetiis  in  thalamo  dicti  sui  affinis,  quam  mane  repertam 
«  nudam,  recognitamque,  quia  consobrina  erat,  cum  interrogassent, 
«  quomodo  illuc  venisset,  aut  ibi  esset,  et  quare?  Plorans  illa  post- 
«  quam  vestita  ab  eis  fuit,  haec  quce  inferius  insero  narravit  dicens:  Hac 
«  nocte  cum  in  lecto  vigiiarem,  vidi  matrem  meam,  qua3  me  dormire 
«  putabat  surgentem  de  lecto,  et  exutam  camisa,  se  quodam  unguento, 
«  quod  ex  vasculo  assumpsit  de  sub  asseribus  extracto  perungentem 
«  corpus.  Et  statim  in  assumpto  baculo  quodam  ibi  prseparato,  in  mo- 
«  dum  equitantis  ascendens,  extra  fenestram  deportata  est,  et  a  me 
«  nequaquam  ex  tunc  ibi  visa.  Cumque  ipsa  quoque  de  lecto  sur- 
«  gens,  meum,  ut  mater  fecerat,  perunxissem  corpus,  extra  fenestram 


462  DE   STRIGIBUS. 

«  educta,  .statim  in  huuc  locuiii  deportata  ^?um,  ubi  matrem  puero  liuic 
^<  lecto  decumbcnti  insidiantem  vidi :  ex  quo  ego  territa  cum  matrem 
«  etiam  ob  meum  adventum  conturbatam  ^idissem,  et  comminantem. 
«  nomen  Domini  Jesu,  et  Beatae  Virginis  invocavi.  et  ex  tunc  matrein 
«  non  vidi,  et  ego  hic  nuda,  solaque  remansi.  His  auditis  a  puella. 
«  scripsit  omnia  hsec  affinis  illc',  narravit  Inquisitori  Bergomensi,  n 
«  quo  capta  mulier.  et  tormentis  exposita,  cuncta  confessa  est:  et  ad- 
«  didit  se  a  d«mone  plusquam  quinquagesies  deportatam,  ut  puerum 
«  illum  filiuin  prsedicti  affinis  occideret :  sed  tamen  pr«valuerat  num- 
«  quam,  eo  quod  semper  eum  invenerit  signo  Crucis,  et  sanctis  ora- 
«  tionibus  a  parentibus  bene  munitum.  »  Aliud  huic  simile  ex  eodem  a 
nobis  exscriptum  habes  supra  qusest.  3.  De  activitate  dcBinonum. 

Quare  autem  Deus  permittat,  ut  sic  nefandoe  Striges  puerulis  in- 
T^idientur,  varias  causas  protert  Delrius  iib.  2,  quaest.  5.  Primo  quide.n 
Deus  id  permittit  quoad  baptizatos;  quia,  Inquit,  sic  a  multis  peccatis 
pra^servati  in  cxlum  rapiuntur  telices  aternum  vieturi.  et  securi.  quod 
malitia  non  mutibit  intellectum  eorum.  Permittit  hoe  etiam  Deus  in 
prenam  parentum,  aut  ad  corum  probationem,  teste  S.  Augustino  lib.  21. 
De  Civff.  Dei  cap.  14.  Ante  baptismum  vero  perceptum  non  raro  per- 
mittit  Deus  illos  occidi,  ne  propter  actualia  peccata,  quae  comissuro^ 
videbatsi  viverent,  graviorem  sibi  damnationem  acquirant:  neque  Deus 
propterea  crudelis  erit,  aut  non  justus  ,  quia  propter  solum  originale 
peccatum  mortem  merebantur.  Sane  nondum  ablutis  unda  sacra  vi- 
demus.  ut  plurimum.  d?emones  insidias  struere,  eteorum  nece  gaudere. 
Quia  tunc.  qui  necant  malefici  longe  gravius  peccant,  et  atrocius  Deum 
offendunt,  nam  plane  innocentes,  atque  innocuos  anima  simul,  et  cor- 
pore  perdunt,  pra?sertim  >i  libyros  proprios  occidant,  quos  et  daemoni 
offerre,  et  occidere  s?epe  solent  Striges:  sicut  olim  faciebant  Chananaei, 
et  cultores  Molochi. 

Cur  vero  potissimum  tam  tenerae  setati  noeeant,  multae  sunt  causa". 
Hsec  a^tas  est  imbeeillior  ad  resistendum.  est  incautior  ad  cavendum, 
nequit  earum  conatum  deprehendere.  vel  revelare,  vel  accusare:  pe- 
tunt  etiam  ab  his  instrumenta  maleficiorum ;  nam  persuasum  habent, 
si  certo  numero  corda  intantium  exciderint,  et  comederint,  se  patien- 
tiam  omnium  tormentorum  consecuturas.  adeo  ut  ad  confessionem 
criminum  perduci  non  queant.  Conficiunt  quoque  ex  eorpusculis  in- 
fantium  occisorum  horrendum  illud  unguentum  suum,  quod  Grillandus 
dicit  vocari  in  Italia  uufiLientiim  paganum. 

Addit  Spreugerus  parte  2.  qu?est.  1.  cap.  13.  obstetrices  maleficas 
maxime  puerulis  recenter  natis  insidiari ;  qua  de  re  varia  profert  exem- 
pla.  quorum  unum,  aut  alterum  exscribo.  «  Contigit.  inquit,  in  Dioecesi 
«  Basileensi  in  oppido  Dann,  ut  mulier  quaedam,  quse  ustulatioue  pcv 
«  riit,  fateretur  se  ultra  quadraginta  pueros  necasse  per  modum  talem, 
«  ut  quando  ex  utero  egrediebantur.  acum  capitibus  eorum  per  verti- 
«  cem  usque  in  cerebnim  infigeret.  Altera  etiam  in  Dioecesi  Argenti- 
«  nensi,  pueros  absque  numero,  puta  quia  de  numero  non  constabat, 
«  se  interemisse  fassa  fuerat.  Taliter  autem  fuit  deprehensa:  nam  ubi 
«  ex  uno  oppido  in  aliud  causa  obstetricandi  mulierem  quamdam  vo- 
«  cata  fuisset,  officio  suo  completo,  dum  ad  propria  redire  volebat,  ubi 
«  portam  oppidi  exivit,  casu   brachium  pueri  recenter  nati  ex  linteo 


DE    STRIGIBUS.  463 

«  quo  prircincta  orat,  cui  et  involutuni  brachiuin  fucrat,  ad  terrani 
«  cecidit.  Quo  viso  ab  eis,  qui  infra  portain  sedebant,  dum  illa  prae- 
«  teriisset,  levatuni  e  terra,  ut  putabant  petiam  carnis,  cautius  intue- 
«  bnntur,  et  cum  non  })etiani  carnis,  sed  brachium  pueri  per  articulos 
«  membrorum  agnovissent,  consilio  cum  prsesidentibus  habito,  et  in- 
«  vento,  quod  infans  ante  baptismum  decesserat,  braehioque  careret, 
«  malefica  capitur,  qua^stionibus  exponitur,  et  crimen  detegitur:  sic- 
«  que,  ut  pncdictum  est,  absque  numero  se  infantes  interfecisse  re- 
«  cognovit.  Sed  et  hoc  horrendum  facinus  silentio  pr.etereundum  in 
«  detestationem  tanti  criminis  non  est;  nam  ubi  infantes  non  interi- 
«  munt,  tamen  illos  dsemonibus  execrandum  per  hunc  modum  offe- 
«  runt.  Nato  enim  infante,  obstetrix,  ubi  puerpera  malefica  per  se 
«  non  existit,  tunc  quasi  quid  operis  pro  infantis  refocillatione  actura, 
«  ipsum  extra  cameram  deportat,  et  sursum  elevans  principi  dicmo- 
«  niorum,  scilicet  Lucifero,  et  omnibus  dsemonibus  immolat;  et  hoc 
«  in  loco  coquinse  super  ignem  apponit  ». 

Respondro  2.  Diiemonum  ope  Striges  inniimera,  ingentiaque  mala 
inter(Jum  liominibus  procreare :  idque  constat  variis  historiis,  et  exem- 
plis,  ut  videre  est  apud  supra  laudatos  Auctores;  nam,  ut  missa  fa- 
ciam  maleflcia  insomnii,  amatorii,  veneficii,  aborsus,  ligaminis,  odii, 
incendii,  et  alia  hujusmodi ,  certuin  est  Striges,  et  Sortiarios  ^aria 
morborum  genera  hominibus  procreare.  Cujus  veritatis  multa  suppe- 
tunt  exempla,  qu?e  in  longum  referunt  praefati  Auctores,  maxime  vero 
Sprengerus  parte  2.  mallei  maleficarum  qii.  1.  cap.  11.  nccnon  et  Del- 
rius  lib.  3.  par.  1.  qu.  4.  sect.  5.  Grillandus,  et  alii:  quam  utique  ne- 
farjam  virtutem,  Deo  ita  permittente,  in  cujusvis  status  homines  exer- 
cent,  ut  fuse  demonstrat  Delrius  q.  5,  etiam  interdum  in  ipsos  Judi- 
ces,  qui  eos  pcenis  et  suppliciis  adjudicant.  Quod  enim  vulgo  fertur, 
Striges  nullam  habere  amplius  maleficiandi  virtutem  statim,  ac  in 
manus  justitiae  incidunt,  id  tantum  Laurentius  Ananias  lib.  4.  De  Na- 
tura  Dcemonum  restringit  ad  eos  Judices,  qui  Deum  prse  oculis  ha- 
bentes,  recte,  riteque  suo  funguntur  officio :  nam  quos  avaritia  excoe- 
cat,  quos  trahit  ambitio,  quos  crudelitas  vel  vindictae  amor  stimulat, 
crebro  sic  a  dsemone  excipiuntur  et  appetuntur,  ut  aliquando  necem 
non  evadant.  Quamobrem  cum  praefatis  Auctoribus  verius  dicendum 
arbitror,  hoc  immunitatis  privilegium  solis  concessum  Judicibus,  qui 
firmitatem  fidei,  etjustitise  zelum  cum  pietate  jungunt,  quse  quia  plu- 
rimis  desunt,  idcirco  hoc  peculiari  Dei  auxilio  carentes  a  d^emonum, 
et  Strigum  incursibus  non  sunt  immunes. 

Qu^ERES  DENiQUE :  qua  cle  causa  Deus  permittat  dcemonem  per  Sor- 
tiariorum  maleficia  in  homines  innocentes  grassari:^ 

Respondeo  variis  de  causis  Deum  ha?c  maleficia  permittere.  Primo 
namque  exinde  Dei  gloria  summopere  augetur  per  gloriosam  quorum- 
dam  suorum  attributorum  manifestationem.  Primo  quidem  apparet  ejus 
suavitas  in  gubernando ;  quia  cum  dsemoni  liberum  arbitrium  dederit, 
ipsi  violentiam  perpetuam  non  esse  inferendam  judicat,  impediendo 
nempe  ne  perficiat  illud  quod  summopere  exoptat,  videlicet  in  huma- 
num  genus  grassari.  Clementia  pariter  hinc  elucet  in  humanum  ge- 
nus;  quia  si  quantum  vult,  et  potest,  diabolus  nocere  permitteretur, 


464  DE    STRTGIBUS. 

nemo  foret  illaesiis;  ideo  frequentius  illi  Deus  facultatem  noeendi  de- 
uegat,  nee  quantum  nocere  optaret,  sinit ;  ut  inde  appareat  ipsum  hu- 
manse  naturix^  curam  gerere.  Sapientia  etiam  exinde  emicat,  quia  cum 
diabolum  Deus  naturalibus  suis  viribus  uti  permittat;  gTatia  tamen 
sua  interdum  eflficit,  ut  ab  hominibus,  quos  lacessere,  et  dejicere  dia- 
bolus  intentabat,  patientia  superetur,  ac  vincatur.  Sicque  fit,  ut  Stri- 
gum  peccata  aliis  hominibus  vertantur  in  inerita.  Justitia  denique 
probatur,  sed  misericordia  temperata,  quia  nempe  hominum  delicta 
in  hominum    vita    sic  punit.    ut  nihil    supersit  solvendum    in  altera. 

Apparet  etiam  exinde  summa  hominum  utilitas;  nam  quibus  ma- 
leficio  nocitum,  ^OYVLm.  primo  patientia  exercetur,  constantia  roboratur, 
devotio  accenditur,  et  homines  a  pietate  deviantes,  ad  poenitentiam, 
et  sacramenta  Ecclesiae  usurpanda,  ac  frequentanda  revocantur.  Se- 
cundo  exinde  constat  num  Deum  revera  diligant,  necne;  tunc  enim 
qui  Deum  non  diligunt,  ad  vetitas  artes  confugiunt :  qui  Deum  amant, 
illi  patienter  terunt,  et  se  divin?e  voluntati,  atque  praesidio  cominit- 
tunt.  TertiOy  hi  daemonum  insultus  viam  facilem  ad  omne  opus  virtu- 
tum  sternunt,  afflictio  enim  intellectum  dare  solet,  et  animas  a  pec- 
catis,  et  exitio  servare,  necnon  ab  admissis  revocare.  Plures  alias  hu- 
jusce  divinse  permissionis  causas  refert,  et  expendit  Delrius  lib.  3. 
qucBsf.  7. 

Hic  superessent  adjicienda  remedia  quibus  et  caveri,  et  depulsari 
possint  omnia  illa  daemonis,  ac  Strigum  maleficia:  verum  congruen- 
tiori  ordine  ista  proferemus,  dum  de  maleficiis,  et  incantationibus  no- 
bis  erit  sermo  in  Tractatu  de  Virtutibus,  ef  Vitiis,  maxime  Fidei  vivse, 
ac  perfectse  oppositis.  Interim  fidem  illam  spe  firmatam,  charitate  suc- 
censam  habeas  velim  (amice  Lector) :  Fides  enim  clypeus  est  (inquit 
S.  Paulus  ad  Ephesios  6.)  i)i  quo  possumus  omnia  tela  nequissimi  ignea 
extinguere;  nam  ait  Christus  Dominus  Marci  16.  Signa  eos,  qui  cre- 
diderint,  Jkbc  sequentur:  in  nomine  meo  dcemonia  ejicient:  linguis  lo- 
quentur  novis,  serpenfes  tollent ;  ef  si  morfiferum  quidbiberint,  non  eis 
nocebit. 


IMPRIMATUR : 
Fr.  Albertus  Lepidi  0.  P.  S.  P.  A.  Magister. 

IMPRIMATUR: 
JosEPH  Ceppetelli,  Archiepiscopus  Myrensis,   Vicesgerens. 


I 


4G5 


INDEX 

DISPUTATIONUM,    ARTICULORUM,    SECTIONUM,  ET   QU^STIONUM 

Quce  in  hoc  Quarto  Tomo  continentur. 


pag. 
TRACTATUS  PRIMUS. 

De  Angelorum  Natura,  Ope- 
rationibus,  et  Prgecellentiis.       7 
DISPUTATIO  PRIMA. 

De  Angelorum  Existentia , 
Natura,  et  Ordine.     ...       8 

ARTICULUS  I.  De  Angelo- 
rum  existentia 9 

QuiESTio  I.  An  revera  constet 
Angelos  existere   .     .     .     .    ib. 

Qu^STio  II.  Quo  tempore,  et 
loco  creati  fuerint  Angeli  .     17 

ARTICULUS  II.  De  Natura, 
et  Substantia  Angelica  .     .     24 

Qu^ESTio  I.  An  Angeli  sint 
omnino  incorporei,  et  pror- 
sus  immateriales  .     .     .     .    ib. 

Qu^STio  II.  An,  et  quomodo 
Angeli  sint  incorruptibiles, 
et  immortales 40 

Qu^STio  III.  An,  et  quomodo 
Angeli  ab  Anima  rationali 
distinguantur 46 

ARTICULUS IIL  De  numero, 
et-  ordine  Angelorum.     .     .     54 

Qu^STio  I.  An  certo  cogno- 
sci  possit  multiplex  Angelo- 
rum  numerus ib. 

Qu^STio  II.  An  inter  Ange- 
los  plures  sint  specie,  et 
solo  numero  distincti     .     .     69 

Qu^STio  III.  Quid,  et  quot 
sint  Angelorum  Hierarchiae, 
et  Ordines 71 

Qu^RES  I.  An  singuli  Angeli 
propria  habeant  nomina .     .     79 

DISPUTATIO  SECUNDA. 

De  Facultatibus,  et  Operatio- 
nibus  Angelorum  ....     81 

AR-i^ICULUSI.  Delntellectu, 
et  Cognitione  Angelorum  .     82 

QuiESTio  I.  Quis,  et  qualis  sit 
intellectus  Angelicus      .     .     83 

Qu^STio  ir.  An,  et   qualiter 

Frassen  Theol.  Tom.  IV. 


j)ag. 
Angeli  res    intelligant   per 
earum  species 98 

QuiESTio  III.  Quodnam  sit  o- 
bjectum  cognitionis  Angeli- 
cse 114 

Qu.ESTio  IV.  An,  et  quomodo 
Angeli  sibi  invicem  loquan- 
tur 132 

Qu^STio  V.  An,  et  qualiter 
unus  Angelus  alterum  illu- 
minare  possit 148 

ARTICULUS  II.  De  Volun- 
tate  Angelica 155 

QuiESTio  I.  An  Angelica  vo- 
luntas  revera  sit  libera,  et 
mutabilis .......  156 

Qu^STio  II.  An,  et  qualiter 
Angelus  Deum,  seipsum,  et 
alia  diligat 165 

ARTICULUS  III.  De  poten- 
tia  Motrice,  et  Executiva 
Angelorum 175 

SECTIO  I.  De  Loco  Angelo- 
rum ib. 

Qu.ESTio  I.  An,  et  per  quid 
Angeli  constituantur  in  lo- 
co 176 

Qu.ESTio  II.  Qualiter  Angeli 
existant  in  loco 190 

SECTIO  II.  De  Motu  Ange- 
lorum 203 

Qu^i:STio  I.  An,  et  per  quid 
Angeli  localiter  moveri  di- 
cantur ib. 

Qu^STio  II.  Qualis,  et  quo- 
tuplex  distingui  possit  mo- 
tus  Angelicus 316 

QuiESTio  III.  An  Angelus  pos- 
sit  transire  de  uno  loco  ad 
alium  non  transeundo  per 
spatium  intermedium     .     .  229 

Qu^ESTio  IV.  An,  et  quse  sit 
Angelorum  durationis  men- 
sura 235 

SECTIO  III.  De  Activitate 
Angelorum  erga  corpora    .  254 

30 


466 


INDEX. 


pag-  vag. 

QU.ESTIO   I.   An,   et    qualiter  ARTICULUS  II.    De  Officiis 
Angeli  soleant  in  assumptis  sanetomm  Augelorum  erga 

corporibus  apparere  .     .     .  254         homines,  et  Obsequiis  homi- 

Qu^STio  II.  An,  et  quas  An-  num  erga  Angelos     .     .     .  315 

geli  operationes  vitse  edere  Qu^estio  I.  An  omnes  omni- 
possint  in  corporibus  assum-  no  Angeli  ad  hominum  ob- 

ptis 267         sequia   interdum    deputen- 

Qu.^:res  I.  An  etiam  ex  viro  tur ...  316 

incubo,  et  dsemone  succubo  Qu.i:sTio   II.  An,  et  qualiter 
filii  nasci  possint ....  277         Angeli  sancti  ad  hominum 

Qu^iLRES  II.  An  daemones  pos-  custodiam  deputentur    .     .  325 

sint  animalia  per  se  produ-  Qu^stio  III.  Qusenam  benefi- 

cere 278         cia  per  suam  custodiam  no- 

Qu.ERES  III.  An  dsemones  pos-  bis  impendant  Angeli,  quae- 

sint  corpora  in  aliam    spe-  veob  eam  eisrependatDeus, 

ciem  mutare ib.         nosque  eis  rependere  debea- 

DISP  UTATIO  TEETIA.  aEtTcULUS  ill.'  De  Angelo--  '^^ 

De  Angelorum  gratia,  merito,  rum  peccatis,  et  poenis  .     .  356. 

et  demerito 282  Qu^stio   I.   An,    et   qualiter 

ARTICULUS    I.    De    Gratia  Angeli  peccare  potuerint     .  359 

Angelis  concessa  ....  283  Qu^stio  ILQuodnam,et  qua- 

Qu.i:sTio  I.  An,  et  in  qua  bea-  le  fuerit  prioiarium,  et  capi- 

titudine  creati  fuerint  An-  tale  diaboli  peccatum    .     ,  378 

geli ib.  Qu.T-STio  III.  An  voluntas  dse- 

QU./ESTIO   11.   An,   et  qualem  monum  ita  sit  in  malo  obfir- 

gratiam  habuerint  Angeli    .  292  mata,  ut  nec  possit  aliqua- 

Qu^ESTio  III.  An,  et  quomodo  tenusresipiscere,necbonum 

Angeli  gratiam  sanctifican-  aliquod  operari 399 

tem,  et  suam  beatitudincm  Qu^-Stio  IY.  An,  et  quali  poe- 
ex    propria    operatione,    et  na  dsemones  crucientur.     .  416 

merito  fuerint  assecuti  .     .  303  APPTrxrrkTv 

Qu.ERES  I.   Qualis  fuerit  vi^  Arrn.iNUiA. 

Angelorum  duratio     .     .     .  312  De  infestatione,  et  cruenta  dse- 

Qu.<E RES  II.  Quamdiu  durave-                 monum  in  humanum  genus 
rit  Ano^elorum  via.     .     .     .314         ssevitia 436 


407 


INDEX 


KEIUM  ET  SENTENTIARUM,  QU^:  IN  HOO  QUARTO  VOLrMTXK 


CONTINENTUR. 


Vaij. 


Absolufum. 

Omiie  Ab.solutuin,  ab  altero 
realiter  di.stiuctuni,  potest 
existere  sine  ipso,  saltem  di- 
viuitus 245 

Actus. 

Actus  meritorius  non  potest 
elici  ab  Angelis,  et  homini- 
bus  damnatis 41) 

Actus  moralis  bonus  potest 
absolute  haberi  ab  Angelis, 
et  hominibusdamnatis,  licet 
numquam  habeant  propter 
obstinatam  in  eis  malitiam.  411 

Ideo  aetus,  quo  daemones  cre- 
dunt,  non  est  bonus,  quia 
oderunt  creditum  .     .     .     .412 

Quomodo  aliquid  possit  esse 
in  actu,  et  in  potentia  si- 
mul 214 

Ad  rationem  actus  vitalis  suf- 
ficit,  quod  per  ipsam  poten- 
tiam  vitaliter  objectum  su- 
um  percipiat,  nec  aliud  re- 
quiritur 113 

Actus  vitalis  quomodo  pro- 
ducatur ib. 

-^'^jqualitas . 

^Equalitatem  cum  Deo  appe- 
tierunt  Angeli  secundum  se 
spectatam 392 

JCqualitas  Angeli  cum  Deo 
qualiter  .sit  non  ens  .     .     .  396 

^^qualitas  cum  Deo  potuit  ab 
Angelo  ap])rehendi  sine  er- 
rore ib. 

-.Equalitatem  cum  Deo  appe- 
tere  potescrta  Voluntastea 
appetitu  inefficaci,     .     .     .  395 


puy. 
.Kteniitas. 

iEternitas  triplicem  importat 
negationem 235 

u.Eternitas  differt  ab  fcvo,  et 
tempore ib. 

Aijviternitas. 

^Eviternitas  difiert  ab  seterni- 

tate  dupliciter 235 

^Eviternitas  non  est suceessiva.  237 
^E^iternitas  primi  Angeli  est 
notior  quoad  se  seviternita- 
tibus   aliorum   Angelorum.  24<S 

jEvum. 

xEvum  primi  Angeli  est  sim- 
plicius ,  et  invariabilius, 
quam  sevum  aliorum  Ange- 
lorum  ........  24<S 

Angeli  substantia,  et  opera- 
tiones  conveniunt  in  ratio- 
ne  sevi,  quamvis  in  ratio- 
ne  talis,  vel  talis  jievi  discre- 
pent 250 

Amor. 

Amor  duplex,  naturalis,  et  su- 

pernaturalis 165 

Amor  naturalis    multipliciter 

accipitur 166 

Amor  alicujus  fieri  potest  ma- 

jor  tripliciter ib. 

Amor  naturalis  inest  Angelo.  167 
Angelus    potest    cessare    ab 

amore  sui 173 

Amare, 

Potest  dici,  Angelum  se  ama- 
re  necessario  quoad  speci- 
flcationem,  non  vero  quoad 
exercitium 16S 

Angelus  naturaliter  Deum 
amare  potest 169 

30 


468 


INDEX. 


i:>ag. 


Augcluti. 


Augelorum  quautasitdiguitas.      7 

Augelorum  uaturam,  quam 
ditRcile  sit  explicare.     .     .       8 

Augeli  uome»  officium  uou 
:iaturam  explicat  .     .     .     .    ib. 

Augeli  sunt  agiles  iu  exequeu- 
dis  D?i  maudatis  .     .     .     .    ib. 

Augelici  uomiuis  triplex  ac- 
ceptio 9 

Augeli  uomeu  iis  omuibus  tri- 
buitur  qui  a  Deo  delegautur.    ib. 

Augeli  uomen  solam  substan- 
tiam  intellectualem  crea- 
tam,  et  materise  expertem 
designat,  sive  bona  sit,  sive 
mala 10 

x\ngeli  nomen  significat  eas 
feJices.  ac  beatas  mentes, 
quse  tertium  ordiuem  ulti- 
mse  Hierarchiae  caelestis  im- 
plent ib, 

Angeloru m  existentia . 

Augelorum  existentia  tribus 
effectibus  probari  potest     .    ib. 

Augelorum  existeutia  uon  rite 
colligitur  ex  motu  Cselorum .    ib. 

Angelos  existere  S.  Scriptura 
pluribus  iu  locis  suadet     .     11 

Angelorum  existentiam  pro- 
bat  Concilium  Lateranense     12 

Angelus,  qualiter  dicatur  esse 
propter  homiueu,  et  homo 
propter  Augelum  .     .     .     .    Ib, 

Augelorum  existeutia  suffi- 
cienti  ratione  probatur  ab 
operibus  Magorum,  et  Euer- 
gumeuorum 13 

Angeli  revera  sunt  a  Deo  con- 
diti 17 

Augeli  fueruut  a  Deo  creati 
propter  triplicem  finem.     .     18 

Augeli  iion  sunt  ab  ?eterno 
creati,  nec  post  completam 
muudi  formationem,  sed 
una  cum  ipsius  orbis  for- 
matioue,  ut  suadent  Couci- 
lia  Lateranense,  Constanti- 
nopolitauum,  sacra  Scri- 
ptura,  et  sancti  Patres  .     .    ib. 

creare  non  debuit 
Deus  ante  mundi  formatio- 
nem 22 


Angelos 


vag. 
Angeli  non  moventur  neces- 

sario  ad  motuui  Ctvli.  .  .  28 
Angeli  creati  fuerunt  in  Cselo 

sidereo ib. 

De  Angelorum  Natura. 

De  Angelorum  natura  varise 
sunt    sententiffi 2\ 

Angelus  variain  habet  compo- 
sitionem 26 

Angelos  omuino  incorj^oreos 
sacra  Scriptura,  Concilium 
Lateranense,  et  SS.  PP.  in- 
sinuant,  et  ratio  suadet.     .     26 

Angeli  qualiter  dicantur  ope- 
rationes  corporeas  exercere, 
et  poenas  pati 32 

Augelorum  eorporeitatem  pro- 
pugnant  plurimi  e  SS.  Pa- 
tribus,  maxime  sauctus  Au- 
gustinus,  verum  anceps,  et 
dubius  loquitur 31 

Angeli  non  constant  ex  mate- 
ria,  et  lorma  ])hysicis     .     .     3^ 

Angeli  nusquam  deficiunt.     .     41 

Angeli  suut  incorruptibiles 
absolute 12 

Angelus  licet  non  habeat  re- 
pugnantiam,  ut  a  Deo  pos- 
sic  destrui,  non  tamen  ad 
id  habet  potentiam  natura- 
lem,  sed  obedientialem.     .      lo 

Angeli  secundum  naturalia 
praestant  hominibus  .     .     .     -lii 

Angeli  specie  dillerunt  ab 
anima  rationali 48 

Angeli  nou  omnes  ampliori 
beatitudine  donantur,  quam 
homines W.) 

Angelorum  numerus, 
et  ordines. 

Angelorum  numerum,  et  or- 
dinem  explicare  difficile  est.     04 

Angelorum  numerus  maxi- 
mus  est,  non  tameninfinitus    ib. 

Angelorum  numerus  Deo  est 
determinate  cognitus,  non 
vero  nobis 56 

Angeii  suntplures,  quam  no- 
biliora  specierum  corporea- 
rum  individua 58 

Angelorum  numerus  longe  ex- 
cedit   hominum   numerum.     59 

Angelus  non  est  natura  sim- 


INDEX. 


469 


pag.  pao. 

plex,  nec  puriis  actus  sicut  teri  Angelo  mentisaffectum, 

Deus 61          sicut  nec  essentiam  .     .     .  12-3 

Inter  Angelos    est    distinctio  Angelus  habet  facultatemexe- 

specificii il).           cutivam  ablntellectu,  et  vo- 

Angeli  cur  j)otius  distinguan-  luntate  distinctam.     .     .     .  175 

tur  specie,  quam  homines.  63       Angelos  producere  posse  aii- 

Angeli  nulli  sunt  speciei  eju-  quod  lumen  quo  magis  per- 

sdem ib.           ficiatur  innatus  Ca^li  splen- 

Ang-elica  natura  est  commu-  dor,    incertum    est,    et  fic- 

nicabilis  pluribus  specie  di-  tum 184 

versis 64      Angeli  interdum  apparent  ho- 

Angelus  annihilari  potest,  et  minibus  in  corporibus  visi- 

alius  ejusdem  speciei  repro-  bilibus ,  257 

duci 6       Angelorum    alii    assistentes, 

Angelorimi   operatione.^.  ,  alii  administra^or.s    .     .^  .  316 

•^                 ^  Angeli      prsesunt      Ecclesiis^ 

Angelus  unus  quomodo  dica-  Templis,  et  Religiosis   .     .  342 

tur  ab  alio  purgari     ...  78       Angelus  potest  sui  conceptus 

Angeli    habent  specialia    no-  notitiam  in  Angelo  distante 

mina 79           producere  absque   eo  quod 

Angelorum  septem  sunt  Prin-  producat  aliquid  in  medio.  145 

eipes,     septemque     dsemo-  Angeli  cur  non  possint  eftbr- 

num ib.           mare  corpora  perfecte  orga- 

Angelus    non    cognoscit   per  nizata 255 

suam  substantiam.     .     .     .  85       Angeli  non  efformant  sibi  cor- 

Angeli    qualiter   dici  possint  pus  ex  Cseli  substantia,  nec 

actus  puri,  et  esse  in  actu.  86          pure    elementari,     sed    ex 

Angehis  dependet  a  rebus  cor-  substantia  mixta  ....  260 

poreis,  ut    ab    eis    accipiat  Angeli    cum    corporibus     as- 

species,  quarum  opera  iilas  sumptis  possunt  corpora  ho- 

corporeas  intelligat    ...     90  minum  subire 263 

Angeli     discurrere     possunt,  Angelus  ut  vere  dicatur  cor- 

quia    cognoscunt,  et  dedu-  pus    assumere,    oportet    ut 

cunt    conclusiones  ex  prse-  ipsum    moveat    motu    pro- 

missis 917          gressivo,  qui  sit  "\4t9e  indi- 

Angelorum   virtus  ad  intelli-  cium ,     .  266 

gendum  repeti  debet,  ex  eo  Angeli  possunt  in  corporilDus 

quod  evidentius  res  intelli-  assumptis  ambulare  .     .     .  268 

gant,  quam  naturge  intelle-  Angeli  non    possunt  corpora 

ctivse  sibi  inferiores  .     .     .  101           sic  assumpta  vegetare     .     .    ib. 

Angelipossuntaliquiddenovo  Angeli  in  corporibus   assum- 

cognoscere 102          ptis  vere  non  loquuntur     .  271 

Angelus  sua  sola  essentia,  et  Angelus    potest   seipsum  per 

intellectu     habet    totalem  sui  speciem  cognoS^cere.     .  111 

causam  suae  intellectionis  .  107      Angelus  non  potest  per  eam- 

Angelus  in  entitate    sua   su-  dem    speciem     cognoscere 

pernaturalia  cognoscere  ne-  rem  existentem,  ut  non  exi- 

quit  naturfe  viribus  .     .     .  117           stentem    .......  112 

Angelus  quamvis  naturaliter  Angelus  per  suse  proprise  sub- 

cognoscat     Christi    Domini  stantise  intuitum  nequit  al- 

humanitatem  propria  subsi-  terum  Angelum  cognoscere.  113 

stentia    spoliari,    inde  non  Angeli  noncognoscuntsecreta 

sequitur,    quod     cognoscat  cordium 120 

mysterium  Incarnationis  na-  Angelus  cognoscere  potest  en- 

turaliter 120          tia     supernaturalia     quoad 

Angelus  nequit  oecultare  al-  modum  naturne  viribus  .     .  117 


470 


INDEX. 


pag. 

Angeli  cognitione  conjecturali 
nmlta  secreta  cordiuin  co- 
gnoscunt 122 

Angelus  tam  potest  cogno- 
scere  cogitationes  nostras, 
quaiu  suas,  quas  utique  co- 
gnoscit,  licet  sint  ordinis 
nioralis 12o 

Angelus  potest  recipere  cogni- 
tionem  ab  alio,  quam  a  se 
formatam,  nec  inde  sequi- 
tur,  quod  possit  producere 
visionem  beatiticam  .     .     .140 

Angeli  habuerunt  distinctam, 
et  evidentem  eognitionem 
mysteriorum  sanctissiiiuTe 
Trinitatis,  et  Incarnationis 
ex  parte  attestantis,  non  ve- 
ro  ex  parte  rei  revelatae     .  312 

De  custodia  Angelorum. 

Angeli  revera  ad  hominum 
custodiam  deputantur    .     .  327 

Angelos  ad  homincs  mitti,  de- 
cet  ordinem  divinte  Poten- 
tise,  et  Sapientine,  et  dulce- 
dinem  divin;Te  Misericordire.  329 

Angelica  custodia  non  detrahit 
hominum  libertati.     .     .     .  332 

Angelus  unus  plurium  hoiiii- 
num  ncquit  esse  custos.     .  333 

Angeli  custodes  deputantur 
hominibus  ab  instanti  illo- 
rum  nativitatis 334 

Angelos  custodes  largitur  Deus 
etiam  reprobis  .     .     .     .     .  335 

Angeli  ciistodes  non  deserunt 
homines  quantumvis  pec- 
cent 336 

Angelum  custodem  habebit 
Antiehristus 337 

Angelum  custodem  nonhabuit 
Christus  Dominus .     .     .     .  338 

Angelum  custodem  habuit 
beata  Virgo 340 

Angeli  non  solum  hominum, 
sed  et  aliarum  rerum  sunt 
custodes.  etadministratores.    ib. 

Angelorum  custodiiie  sex  sunt 
efCectus 347 

Angeli  custodes  ob  impensa 
nobis  ministeria  gloriam  ac- 
cidentalem  suscipiunt    .     .  352 

Angelos  nostros  custodes  debe- 
mus  venerari 353 

Angeli  quomodo  ceciderint    .  356 


vog. 

Angelorum  Gratla, 
et  Gloria. 

Angelus  potest  conf  erre  ad  bea- 
titudinem  aiterius  per  mo- 
dum  alicujus  appendicis, 
manifestando  nerape  ali- 
quam  veritatem  ipsi  prius 
ignotam 153 

In  Angelis  duplex  est  beati- 
tudo,  naturalis,  et  superna- 
turalis 2S3 

Angelifuerunt  creati  in  statu 
beatitudinis  naturalis     .     .281 

Angeli  non  fuerunt  in  beati- 
tudine  supernaturali  con- 
diti 2S6 

Angeli  creari  potuerunt  in  sta- 
tu  beatitudinis 291 

Angelorum  existentia  aiviter- 
nitate  inensuratur      .     .     .  237 

Angelus  non  potest  naturali- 
ter  homines  in  extasim  ra- 
pere  per  visionem  intellec- 
tualem      .     • 324 

Angelus  immobiliter  adhreret 
fini  ultimoperdeterminatio- 
nem  extrinsecarn,  non  au- 
tem  per  intrinsecam .     .     .  163 

xVngeli  possuntcognoscere  fu- 
tura  coutingentia  cognitione 
conjecturali,  idque  quatuor 
modis 116 

Angeli  non  cognoscunt  futura 
contingentia  a  causis  liberis 
pendentia,  ilia  tamen  cogno- 
scere  possunt 127 

Angeli  duos  fines.  et  media 
habent  duplicis  generis.     .  282 

Angeli  opus  habuerunt  qua- 
druplici  gratia 292 

Angeli  omnes  fuerunt  gratia 
sanctifleante  aliquamdo  il- 
lustrati 294 

Augeli  omnes  in  gratia  san- 
ctificante  conditi  sunt    .     .  298 

Angelos  creari  in  gratia  san- 
ctificante  praestantius  fuit, 
quam  post  creationem  reci- 
pere 3'^0 

Angeli  an  gratiam  receperint 
juxta  nativam  perfectionem.  301 

Angeli  sese  disposuerunt  ad 
gratiam  sanctificantem  .     .  305 

Angelus  non  necessario  se  in- 
telligit  quantum  ad  exerci- 


INDEX. 


471 


tium ;  et  si  necessario  se  iii- 
telligeret,  non  propterea 
ideo  se  ainaret  necessario  .  171 

Angeliis  potest  accendere  in- 
tellectum  humanum  tripli- 
citer 324 

Angeli  quamquam  tenaces  sint 
in  eo  quod  semel  elegerunt, 
non  tamen  propterea  dicun- 
tur  immobiles 299 

Angelus  illuminatus  merepas- 
sive  se  habet  ad  illuminatio- 
nemab  illuminante  totaliter 
in  se  productam    ....  154 

Angeli  statim  post  suum  pec- 
catum  fuerunt  ad  inferosde- 
trusi,  et  praecipitati  .     .     .  420 

De  libertate  Angelorum. 

Angeli  sunt  libero  arbitrio  do- 
nati 157 

Angelus  tam  remanet  indilie- 
rens,  et  liber  post  electio- 
nem,  quam  ante  ipsam  .     .  161 

Angeli  ab  ipso  su?e  creationis 
exordio  fuerunt  liberi     .     .  360 

Angelus  fuit  liber  libertate 
contradictionis,  et  exercitii 
in  primo  suae  formationis  in- 
stanti 366 

De  Inco  Angelorum. 

Angelum  esse  in  pluribus  lo- 
cis  continuis,  et  adsequatis 
consentiunt  omnes     .     .     .191 

Angelus  non  potest  esse  natu- 
raliter  in  duobus  locis  adae- 
quatis,  nec  continuis.     .     .  196 

Angelus  locum  indivisibilem 
occupare  potest 191 

Angelus  potest  se  sistere  in 
loco  minimo,  et  indivisibili.  193 

Angelus  ita  determinatur  ad 
locum,  sicut  aniina  ad.  in- 
tormandum  corpus      .     .     .  197 

Angelus  potest  esse  in  pluribus 
locis  tam  ada^quatis,  quam 
inadajquatis  supernaturali- 
ter 198 

Angeli  possunt  esse  naturali- 
ter  in  eodem  loco,  si  non  om- 
nes,  saltem  plur^'s     .     .     .  200 

Angelus  potest  totum  aliquem 
locum  deserere,  et  immedia- 
te  post,  aliquem  totum  ac- 
quirere  simul  per  siiiiplicein 


mutationem,  non  veroperlo- 
calem  motum 

Angelus  potest  transire  ab  uno 
ioco  ad  alium  in  instanti  per 
simplicem  mutationem  .     . 

Angelus  non  potest  transire  ab 
uno  loco  ad  alium  impertran- 
sito  medio  communicante  . 

Angelus  potest  velle  se  esse  in 
loco  remoto  impertransito 
medio  voluntate  inefficaci, 
non  vero  efficaci   .     .     .     . 

Angelus  potest  prsesentiam 
suam  restringere  ad  mini- 
mam  loci  sui  adsequati  par- 
tem 

Angelorum  spiritualitas  non 
impedit  quin  vere  sint  in 
loco 

Si  Angelus  esset  in  loco  per 
operationem  dumtaxat,  ssepe 
nusquam  esset 

Angelus  potest  esse  in  loco 
absque  ulla  operatione  . 

Angelus  tam  capax  est  loci 
definitivi  ratione  quantitatis 
virtutis,  quam  substantia 
corporis  suse  quantitatis  mo- 
lis    .     .     .     


pag. 
226 

228 

230 

233 

235 


177 

183 
185 

ib. 


Angelus  habet  determinatio- 
nem  ad  unum  locum  occu- 
pandum  potius,  quam  ad  al- 
terum  causaliter  a  sua  vir- 
tute  motiva,  et  fundamen- 
taliter  a  sua  substantia . 

Angelicasubstantia  secundum 


se  est  invariabilis:  variari 
tamen  potest  per  respectum 
ad  locum  cui  applicatur. 

Angelus  non  semper  determi- 
natur  ad  existendum  in  ae- 
quali  loco 

Angelorum  locus  est  duplex, 
adsequatus,  et  inadsequatus. 

De  locutione  Angelorum. 

Angeli  sibi  invicem  loquuntur 
manifestando  suos  conce- 
ptus 

Angeli  sibi    invicem  non   lo- 


187 

188 

190 
ib. 

132 
134 


quuntur  per  signa  corporea. 

Angeli  aliquando  dieuntur  lo- 
qui  nutibus,  et  signis,  in 
quantum  scilicet  ad  se  invi- 
cem  diriguntsuos  conceptus.  l;"6 

Angelica  locutio    non  fit  per 


472  INDEX. 

pci9'  va(j. 

simplicem  conceptus  mani-  Angelo  non  est  fnistranea  po- 

festationem lo6  tentia  motiva 21^ 

Angelus    unus  ut  dicatur  al-  Angeli   potentia  loco    motiva 

teri  loqui,  non  sutiicit  quod  non  disting-uitur  realiter  ab 

illi  mentis  suse   conceptum  ipso  Angelo ib. 

aperiat :    sed    requiritur  ut  Angelus  qualiter  moveripossit 

Angelus  llle  ad  quem  talis  a  solo  Deo 21(> 

conceptus  dirigitur.  recipiat  Angelus  unus  quomodo  alte- 

aliquid  quo  moveatur,  et  ex-  rum  movere  possit     .     .     .    ib. 

citetur,utadvertatAngelum  Angelus   moveri  potest  motu 

illum.  quivult  ipsi  suos  con-  continuo,  et  successivo .     .  217 

ceptus  manifestare     .     .     .  lo7  Angelusnonpotest  naturaliter 

Angelum  alteri    loqui  produ-  n.overi  motu  discreto     ,     .  226 

cendo    in   eo  conceptum  o-  Angelus  non  potest  moveri  in 

bjecti  de  quo  loquitur,  egre-  instanti  abuno  loco  ad  alium 

gie  probat  Scotus .     .     .     .  lo9  ,  motu  proprie  dicto    .     .     .  227 

Angelus  alteri  loquens  potest  Angeli  possunt  mutare  locum 

sui  conceptus   notitiam  in-  tripliciter 

gerere  in  audientem  tribus  Angelus  per   mutationem  in- 

modis 14o  stantaueampotest  transferri  230 

Angelus  loquens  debet  prius  de  loeo  ada^quato  inalterum 

formare    in  seipso  notitiain  adiequatum    continuum,  et 

objecti,  quam  in  intellectu  priori  contiguum  ....  2oi 

audientis 141  r^        •     ■         a       i 

Angelus  loquens  alteri  Angelo  ^ 

potest  mentiri ib.  Angelorum  inissio  duplex  est, 

Angelus  potest  loquialteriAn-  interna,  et  externa    .     .     .  316 

gelo  in  maxima  distantia  po-  Angel  i  quandoqu.^  ad  homines 

sito 14")  mittuntur 317 

Angeli,  etiam  mali,  interdum 

DementoAngelonim.  adhomiuPsmittunturaDeo.  318 

.        ,.         ,            ^        .         .  Angelorummissionis  tres  sunt 

Angeh    potuenint    prmio   m-  electus                                       -^^3 

stanti    esse    miseri  miseria  .        ,       _ j-'  ''" 

^Q.  Angelorum  novem  esse  ordi- 

poenae  ....                     .  _Ji  probant  SS.  Patres.     .     73 

Angeli    meruerunt  beatitudi-  ^ 

nem 307  De  peccato  Angelorum. 

Angeli     gloriam     meruerunt  *      „i               i   -4.            +      • 

».       .='                 ,„      •  Angelus  non  fuit  peccator  in 

prius  tempore,  quam  ipsam  ^                         / 

habuermt o09  {^.                                                 .^^^ 

Angeli  potuerunt  habere  ma-  .        , ^ '  •<. '•     *    •' 

.°       ^  .^       .   ^^     .  ^  Angelus  peccare  potuit  m  pri- 

iusmeritumintensive,quam  °     •     i     ^-      ^          ^,-     ■      -^c- 

•'  1     •     •  1,       •            4-  •       A-  mo  mstanti  sua;  creationis.  ooi> 

plurimi  homines :  etsi  modi-  .        i      v,  u    -^  ^               A-.tr' 

*^    ^               ^       -l  ^            „  Angelus  habuit  duas  conditio- 

co  tempore  fuerit  comrjara-  ^                     •       *       ^ 

^                            ^           o|Q  nes,qu8erequirunturadpec- 

.        !•'     '     '     '     "-    1     '^-•Jj-'   ''  candum.  in   primo  instanti 

Angeli   meruerunt    beatitudi-  ^  ,.-^   •                             •u 

4-       -c-Ar.-    c     •  su?e  creationis ib. 

nem  per  actumlidei,  Spei.  .        !•  •         •        •     *     +•  ^   ^ 

et  Charitatis                               ib  Angeli  m  prnno  mstanti  sure 

creationis  licet  peccarent,  il- 

De  motu  Angelorum.  ludtamenpeccatumDeonon 

esset  adscribendum    .     .     .  368 

Angelus    non    movetur  motu  Angelus  quanam  potentiapec- 

peraccidens,sedmotuperse.  210  '  eare  potuerit    in  primo  in- 

Angelus  seipsum  movet  loca-  stanti 37t> 

liter 212  Angelus  iiequit  producere  no- 

Angelorum  motus  estverus,  et  vum  phantasma  in  phanta- 

realis 208  sia  hominis,  nisi  mediante 


INDEX. 


473 


objccto     riaturaliter     illius 
causativo. ^25 

De  cofpiltione  Angeloriiin. 

Angeli  in  instanti  suiie  crea- 
tionis  habuerunt  rerum  sal- 
tem  universalium  species 
sibi    concreatas,    ut     docct 


Scriptura  sacra 


94 


Angeli  indig*ent  speciebus  im- 
pressis  ad  cognitionem  ab- 
stractivam  rerum  possibi- 
lium,  ut  docet  Doctor,  et 
probat  ratio 95 

Angelus  non  debet  necessario 
ferri  in  ea  objecta  quorum 
habet  species,  nisiin  eo  actu 
reluceant 96 

Angelus  potest  recipere  illas 
objectoriim  species  a  Deo, 
vei  a  rebus  ipsis  ....     97 

Angelus  non  indiget  speciebus 
ad  cognitionem  rerum  prse- 
sentium ib. 

Angelusposset  prgestantius  co- 
gnoscere  per  speciem  parti- 
cularem  quidquid  cognoscit 
per  universalem    ....  100 

Angelus  potest  seipsum  cogno- 
scere  per  suam  essentiam, 
et  nuUa  mediante  specie  in- 
telligibili 107 

Angeli  possunt  cognoscere  di- 
vinam  essentiam  per  speciem 
ipsius  distincte  reprsesenta- 
tivam,  quae  quidem  species 
esset  naturalis  quoad  sub- 
stantiam 114 

Angelis  in  primo  statu  suse 
creationis  concreta  est  spe- 
cies  abstractiva  Deum  di- 
stincte  reprsesentans  .     .     .115 

Angeli  sunt  in  determinato 
spatio 177 

Angeli  inviderunt  homini  pro- 
pter  unionemhypostaticam.  399 

Angeli  affectaverunt  unionem 
hypostaticam ib. 

Angeli  non  sunt  ubique   .     .  178 

Angeli  sunt  voluntate  donati.  155 

Angelica  voluntas  non  est  im- 
mutabilis 159 

Angeli  primum  velle  non  est 
a  Deo,  sed  a  se     .     .     .     .  369 

Angeli  per  virtutem  suam  li- 


pa(j. 
mitatam  quantitati  infinitaj 
pra-sentes  esse  nequeunt    .  192 

Anima. 

Anima  rationaJis  non  habet 
vim  assumendi  corpora,  quia 
non  habetvim  administrati- 
vam  sicut  Angelus    .     .     .  25<S 

Anima  triplex  habet  operatio- 
num  genus  in  corpore,  sicut 
in  eodem  triplicem  habet 
unionis  modum     ....  267 

Animam  rationaleiii  quare 
Deus  infundat  in  corpora  a 
dsemone  genita 276 

Animse  defunctorum  interdum 
apparent 442 

Anima  rationalis  potest  sei- 
psam  per  suam  substantiam 
cognoscere  dum  separatur  a 
corpore 111: 

Appetitus. 

Appetitus  etiamsi  feratur  in 
objectum  ad  quod  naturali- 
ter  inclinatur,  potest  tamen 
esse  inordinatus,  et  malus.  386 

Appetitus  divinitatis  hypothe- 
ticus  non  est  culpabilis,  ta- 
lis  autem  non  fuit  Angeli- 
cus 398 

Acquisitio. 

Acquisitio  quando  flt  per  ve- 
rum  motum  localem,  partes 
viciniores  prius  sunt  acqui- 
sibiles,  quam  remotiores, 
non  vero  quando  fit  per 
simplicem  mutationem  .     .231 


Beatitudo. 

Beatitudo  duplex  est,  essen- 
tialis,    et   accidentalis  .     .  346 

Beatitudo  naturalis  non  est 
inamissibilis 286 

Beatitudinem  non  potest  non 
velle  Angelus,  sed  potest 
velle  inordinate  propter  fi- 
nem  bonum 387 

In  ordine  ad  Beatitudinem 
Deus  eodem  modo  se  habet 
erga  homines,  et  Angelos.  308 


474 


INDEX. 


pcig. 

Jieatificcire. 

Bcatifieare  essentialiter  tain 
objective ,  quam  effective 
ad  solum  Deum  pertinet   .  153 

Jionlfas. 

Bonitas  triplex  assignatur, 
cui  opponitur  triplex  raa- 
litia 101 


Christiis. 

Christus  post  resurrectionem 
suam  manducando  vertere 
potuit  cibum  in  suam  sub- 
stantiam 270 

Christus  licet  beatus  cur  me- 
reri  potuerit,  non  vero  An- 
geli 200 

Christus  Dominus  dtemones 
ejiciendi  potestatem  suis 
Ministris,  et  Viris  sancti- 
tate  praiditis  reliquit      .     .  446 

Christi  intentio  qusenam  fue- 
rit  dum  post  resurrectionem 
se  palpandum  Discipulis 
exhibuit 265 

Cceluin. 

Cseli,  et  stellae  non  sunt  di- 
versse  naturse 70 

Cognitio. 

Cognitio  duplex  est.  intuitiva 


scilicet,  et  abstractiva 
Conserratio. 


93 


Conservatio  est  actio  Dei  po- 
sitiva 241 

Conservatio  non  est  actio  di- 
stincta  a  prima  productione 
quantum  ad  positiAiim  u- 
triusque  :  quamvis  una  qua 
talis  importet  aliquem  re- 
spectum.  quem  non  impor- 
tat  alia ib. 


Continens. 

Continens  per  modum  causae 
debet  esse  actuale  conten- 
to,  non  vero  continens  per 
modum  loci 180 


paff. 
Corpus. 

In  corporibus  ab  Angelis  as- 
sumptis  colores  sunt  vere 
reales 2(>2 

Corporum  assumpto  tit  ab 
Angelo  propria  virtute  .     .    ib. 

Corruptio. 

Quid  sit  corruptio.  et  quomo- 
do  aliquid  dicatur  corrupti- 
bile 40 

Triplex  est  corruptionis  ge- 
nus 41 

Creatura. 

Creatura?  triplici  ordine  di- 
stinguuntur 5 

Creaturis  quibusdam  Deus 
utitur  ad    alias    servandas.  326 

Culpa. 

Culpa  daemonum.  et  damna- 
torum  non  est  demeritoria, 
quia  non  sunt  viatores  .     .  415 

D 

Dcemon . 

Dgemones  non  appetunt  sui 
non  esse  nisi  per  accidens.  172 

Dsemones  cur  mulieres  pul- 
chris  donatas  capillis  ma- 
xima  infestent 274 

Daemon  qualiter  conferat  ad 
generationem 276 

D?emones  quibuscura  rebus 
corporeis  \ideantur  habere 
antipathiam 38 

Daeraon  licet  sit  mortis-origo, 
vitam  taraen  per  accidens 
producere  potest.  etiara  hu- 
manam.  licet  ab  homine 
specie  differat 275 

D?emones  feruntur  multis  e- 
xemplis  par^^ilos  aliunde 
genitos  quasi  a  se  genitos 
substituere 277 

Daemones  possunt  interdum 
aniraalia  imperfecta  per  se 
producere.  et  perfecta  per 
accidens 27S 

Dsemoiies,  et  damnati  sunt 
ita  in  malo  obfirraati,  ut 
numquara  possint  resipi- 
scere 103 


INDEX. 


475 


pag. 

I)3emones    juxta    varias    for- 

mas,  quas  indumit,  et  loca, 

quse   incohmt,  varias    obti- 

nent  appellationes     .     .     .  440 

Dsemones  aliqui  dicuntur  sub- 

terranei 443 

Dsemones  varias  hominum,  ac 

brutorum  lormas    induunt.    ib. 
Damiones  Sanctorum,  imo  et 

Jesu  Christi  lormas  induunt.    ib. 
Daemones  qualiter  liominibus 

illudant 444 

Daemones  sortiarios  conviviis 
alliciunt ;  quis  ritus  in  eis 

observatus ■  452 

Daemones     cur     nonnisi    un- 
guento    sagas    deferant,  et 
quid  praestet  unctio  .     .     .  453 
Quod  dsemones  deportent  ho- 
mines  ad  conventus  locum, 
variis  contirmaturexemplis.  455 
Dsemones  non  potuerunt  na- 
turse     viribus      cognoscere 
Mysterium  Incarnationis    .  119 
Daemones  non  possunt   efifin- 
gere  corpora    ita    perfecta, 
quinfacile  dignosci  possint.  265 
Daemones  interdum  vera    as- 
sumunt  corpora  hominum, 

vel  animalium 263 

Dsemones  in  corporibus  as- 
sumptis  per  se  generare 
nequeunt,  sed  tantum  per 
accidens,etper  semen  aliun- 

de  acceptum 272 

Daemones  qualiter  uni  homini 
in  corporibus  assumptis  no- 
ceant,  non  vero  alteri    .     .  271 
Dsemones  non  possunt  corpo- 

ra  in  aliam  speciem  mutare.  278 
Daemones    qualiter     eamdem 
partem  corporis  cum  anima 
occupare  possint   ....  447 
Dsemones  subire  corpora  Deus 

permittit  variis  de  causis.     ib. 
Diemonis  peccatum   concupi- 
scentiam  esse,  seu  libidinem 
corpoream    affirmavit    Ter- 
tuUianus,  sed  minus  bene.     32 
Daimonum  ssevitia  quam  dira 

sit  in  homines 436 

Da3monum    intestatio    multi- 

plex  est 440 

In  dsemonibus  quaenam  inte- 
gra  steterint,  qusenam  vero 
fuerint  immutata  ....  286 


parj. 

Dajmonum  detentio  est  a3- 
qualis 427 

Daemonum  demeritum  ,  et 
damnatorum  augetur  exten- 
sive,  non  vero  intensive    .  415 

A  daimone  aliquem  possideri 
quibus  signis  cognosci  pOs- 
sit 449 

DeUcice. 

Quid  intelligatur  per  delicias 
Paradisi,  quas  Lucifer  di- 
citur  degustasse    ....  290 

Dependenfia . 

Dependentiam  includit    crea- 
.  tura  ad  Deum,  ut    causam 
non  solum   sui    ipsius,  sed 
et  totius  Universi.     .     .     .170 

Deus. 

Deus  non  vult  omnia  per  sei- 
psum  efhcere,  licet  possit ; 
ita  non  vult  creaturas  om- 
nes  intellectuales  per  sei- 
psum  iliuminare    ....  151 

Deus  qualiter  dicatur  in  An- 
gelis  reperisse  pravitatem, 
vel  iion  posuisse  laudem    .  299 

Dei  posteriora  qusenam  a 
Moyse  dicantur      ....       5 

Diaholus. 

Diabolus  plerumque  latct,  ut 
creaturis  tribuatur  malum, 
cujus  ipse  est  artifex     .     .     17 

Quod  diabolus  ab  initio  fue- 
rit  peccator,  quomodo  ac- 
cipiendum  sit 297 

Differentia. 

Differentia  duplex,  specifica- 

tiva,  et  individualis  ...     60 
Differentia  f  ormalis  duplex  est.     69 

Difficidtas. 

Difficultas  fuit  in  Angelo  per 
se  prosequendi  bonum  o- 
riunda  ex  propoi-tione  obje- 
cti  circa  quod  tendere  de- 
bebat 310 

Disposifio. 

Dispositio  praecedit  formam 
instanti  naturae,  non  tem- 
poris 307 


476 


INDEX. 


Vag. 
Dispositio  ad  formain  debet 
ipsam  prsecedere,  quaiido 
ex  sua  speciali  ratioiie  ha- 
bent  aliquam  incompatibi- 
litatem,  ratione  cujus  non 
possunt  simul  subsistere    .  309 

Draco, 

Quid  intelligendum  sit  per 
Draconem,  qui  tertiam  par- 
tem  stellarum  e  ca^lo  in 
terras  traxit HO 

Duratio. 

Duratio  creata  non  j)otest  ha- 
bere  simul  esse,  tuisse,  et 
fore,  quatenus  se  tenet  ex 
parte  creatur*  ;  potest  ta- 
men  quatenus  se  tenet  ex 
parte  Dei 24o 

Duratio  Angeli  etsi  indivisi- 
bilis  non  est  infinita,  quam- 
vis  in  seternum  sit  dura- 
turus ib. 

Duratio  Angeli  ab  ipso  reali- 
ter  non  distinguitur  .     .     .  245 

Non  eodem  modo  ratiocinan- 
dum  est  de  duratione  re- 
spectu  rei  durantis,  quo- 
modo  ratiocinamur  de  tem- 
pore  respectu  motus .     .     .    ib. 

Durationis  Angelorum  tria 
fuerunt  instantia  ....  312 

Electlo. 
Electionis  mutatio  ex  triplici 


capite  provenit. 
Esse. 


164 


Potest  aliquis  indirecte,  et 
imperfecte  velle  suum  non 
esse 379 

F 
Facultas. 

Facultas  eadem  elicere  potest 
duos  actus,  quando  sunt 
subordinati 307 

Filius. 

Quid    intelligendum    sit    per 

Filios  Dei  jubilantes.     .     .     21 
Per  Filios    Dei    Filiabus  ho- 


parj. 
minum  conjunctos  intelli- 
guntur,  vel  posteri  Seth, 
et  Enos,  vel  homines  sta- 
tura  proceri,  vel  Filii  Prin- 
cipum,  et  Magnatum     .     .     32 

Finis. 

Aliquid  habere  potest  ratio- 
nem  finis,  vel  ad  suppien- 
dam  indigentiam,  vel  ad 
suscipiendam  influentiam  : 
prior  modus  perfectionem, 
posterior  vero  imperfectio- 
nem 13 

Forma. 

Formse  separatse  a  materia 
non  debent  habere  omnem 
perfectionem  suaj  speciei   .     69 

Ut  potentia  dicatur  formte  su- 
sceptiva,  sufhcit,  quod  na- 
turaliter  illa  forina  destitui 
possit 90 

Futura  cordinyentia. 

Futura  contingentia  daemo- 
nibus  Deus  aliquando  reve- 
lavit,  vel  per  se  immediate, 
vel  per  bono  Angelos    .     .  128 

Futura  contingentia  quando 
prsenuntiant  daemones,  hajc 
eognoscunt  ex  conjecturis, 
et  siderum  influentiis    .     .  129 

G 

Generatio. 

Generatio  ex  dsemone  succubo, 
et  homine  fieri  non  potest.  277 

Gratia. 

Gratia  trifariam  usurpatur     .  292 
Cum  minori  gratia  potest  ali- 
quis     plus     mereri,     quam 
alius  cum  majori  ....  303 

H 

Ilahitus. 

Habitus  non  necessitat  poten- 
tiam,  sed  tantum  eam  in- 
clinat,  et  facilitat  ad  ope- 
randum 16t^ 

Hierarchia. 

Hierarchia  triplex  est,  divi- 
na,  Angelica,    et    humana.     71 


INDEX.  477 

pag.  var/. 

Hierarcliia     iion    est    proprie  Incliiiationein    natnralem    ad 

in  Deo 72           bonum    habet    creatura  ra- 

Hierarchia     Angelorum     tri-  tionalis 171 

p  ex     .     .     .     .     .     ...  11.                         Individuatio. 

Tres    sunt    operationes     Hie- 

rarchia?,ex  quibus  trosHie-  Qualiter    ii  ateria   sit    princi- 

rarchiai  concluduntur     .     .  7iS          pium    Individuationis     .     .     ()T 

I  Indidgentia. 

r     ■     .  Indulgentia  anticipata  indul- 

•^   '"  ■  gere  diciturDeus  impedien- 

Ignis    Inferni    an    sit    corpo-  do  peccata,  non   vero   coii- 

reus,  et  materialis     .     .     .418  donando,   et   parecndo  jam 

Ignis,  quo  da^niones  torquen-  connnissa 104 

tur,  est  \erus,  et  corporeus.  422                            Inferiora 

Ignis  Inferni  non  realiter,  sed  ' 

intentionaliter  excruciat     .  423      Inferiora   per    superiora    regi 

Ignis     Inferni    est    disconve-  debent 151 

niens  damnatis    dupliciter.  424                              j    r. 

T      ■    T^           .               \  A  Infernus. 

Jgnis  Damnatorum,  et  diemo-  ' 

num   non    est   metaphorice  Inferni  elegans  descriptio.     .  42o 

accipiendus 429       In  Inferno  non  videntur  esse 

Ignem  cruciantem  semper  se-  aqua,  aut  nix 429 

cum  defert  diabolus  .     .     .  427       In  Inferno    sunt   vermes    vo- 

Ex  Ignis   apprehensione   sta-  races 430 

tim  concipit  djiemon   tristi-  r     ^ 

,.                ^  -1                                 Instans. 

tiam il). 

rjj            j.-  Duo  Instantia  immediate  sibi 

Illummatio.  succedere  nequeunt  .     .     .  221 

Illuminatio  fit  per  productio-  Jiifp]]   -f 

neni  conceptus  illuminantis  '  ' 

in  illuminato 154      Intellectus  Angelicus,  et  hu- 

jjj     ■  manus    specie   diiierunt  ex 

^^'^^^'  parte  fundamenti,  etsi  non 

Illusionum  duo  sunt  genera.  437           dilferant  ex  parte  objecti   .     53 

j           .  ,.,  Intellectus   agens,  et  patiens 

immortautas.  duobus  modis  usurpantur  .     <S3 

Immortalitatis   genus    triplex  Intellectus  Angelicus  ab  An- 

est 42          gelo,  et  humanus  ab  homi- 

ImiwccalriJe  ^^®'  ^^^  ^^^^"^^  realiter  non 

impeccaoue.  discrepat 85 

Nulla  unquam  extitit  creatu-  Intellectus    agens,  et  patiens 

ra,  aut  existere  potest,  quse  reperitur  in  Angelis  .     .     .     ^(i 

sit  intrinsece,  et  ex  natura  Intellectus  agens  requiritur  in 

sua  impeccabilis    ....  359          Angelo  ut  intelligat  objecta 

Creatura,  quse  primo  instanti  sensibilia 89 

suse  creationis   foret  impec-  Intellectus    possibilis    est    in 

cabilis,  posset  in  sequenti-  Angelo ib. 

bus  talis  non  conservari     .  361       Intellectus  agens,  et  possibi- 

T     T     ±-  lis  non  solum  ita  nominan- 

Inclinatio.  .                             *-•     ..         a 

tur  per  comparationem    ad 

Inclinatio   duplex  est  in  An-  phantasmata 90 

gelo,  et  homine,  una  gene-  Esse  imaginabile  est  esse  me- 

ralis,  quatenus  creatura  est,  dium  inter  sensibile,  et  in- 

et  altera  specialis,  quatenus  telligibile    quantum  ad  in- 

est  talis  creatura  ....  170          tellectum    humanum,    non 


478 


INDEX. 


pag. 
vero    quantum    ad  Angeli-    . 

cum 10{> 

Intellectus  Augelici  activita- 
tem  superat  aliquod  ens 
creatum 119 

Intelliyerc . 

Triplex  est  modus  intelli- 
gendi 86 

Intellectio. 

Intellectio  in  quo  consistat, 
et  per  quid  completa  sit    .     84 

Invigilare. 

Propter  tria  maxime  nohis  in- 
vigilant  Angeli      ....  32(i 

Justitia. 

Justitia  distributiva,  et  com- 
mutativa  quid  sit.     .     .     .304 


TJhertas. 

Lihertas  triplex;  a  coactione 
seilicet,  a  peccato,  et  a  mi- 
seria l'")6 

Libertas  rursus  triplex,  con- 
trarietatis,  contradictionis, 
et  essentialis ib, 

Libertas  essentialis  unde  col- 
ligatur 157 

TJher. 

Creatura  rationalis  nequit 
creari  non  libera  .     .     .     .158 

LocuH. 

Locus  superior  rei  nobiliori 
non  semper  tribuitur     .     .     23 

Locus  corporeus  duplex  est .  176 

Locus  Angelorum  duplex  , 
adsequatus,  et  inadc^quatus.  190 

Locus  triplicem  habet  ad  lo- 
catum  habitudinem,  et  ope- 
rationem 176 

In  corporibus  contactus  phy- 
sicus  requiritur,  ut  sint  rea- 
liter  in  loeo,  quia  sunt  in 
eo  divisibiliter ;  secus  vero 
in  substantiis  spiritualibus.  186 

Corpora  divinitus  possunt  esse 
in  loco  sine  quautitate  .     .    ib, 

Sul)stantia  corporea  est  in 
loco  divisibili  per  commen- 


pag. 


surationem  totius  quantita- 
tis  cum  toto  loco,  et  partium 
ejusdem  cum  partibus  loci..  189 

Substantia  Angelica  non  sem- 
per  determinatur  ad  exi- 
stendum  in  aequali   loco     .    ib. 

Ad  veram  determinationem 
loci,  et  locati  sex  deside- 
rantur  conditiones     .     .     .  177 

Aliquid  potest  esse  in  loco 
circumscriptive,  et  defini- 
tive 179 

Ideo  duo  corpora  non  possunt 
«^sse  in  eodem  loco ,  quia 
utrumque  replet  locum,  cui 
prsesens  est 131 

Ideo  corpus  non  potest  esse 
in  pluribus  locis,  quia  se- 
cundum  suam  entitatem  li- 
mitatam  ita  determinatur 
ad  unum,  ut  simul  plura 
habere  nequeat      .     .     .     .198 

Duo  corpora  gloriosa  possunt 
simul  esse  in   eodem  loco.  202 

Ut  res  sit  in  loco  debet  ei  ali- 
quid  advenire  praeter  con- 
servationem,  ut  vero  duret 
non  debet  aliquid  aliud  a 
conservatione  ei  advenire  .  216 

T.ocutio. 

Looutio  tribuitur  Deo,  et  An- 
gelis 132 

Locutio  prteter  determinatio- 
nem  conceptus ,  exigit  ut 
dirigatur  physice  in  audien- 
t?m,  quo  nempe  de  non  au- 
diente  fiat  audiens     .     .     .   139 

Locutio,  et  illuminatio  Ange- 
lica  inter  se  distinguuntur.  149 

Lucifer. 

Lucifer  alios  Angelos  ad  pec- 
candum  induxit    .     .     .     .371 

Lucifer  aliquando  c^eteris  An- 
gelis  sanctior  fuit.     .     .     .  302 

TAimen. 

Lumen  majus  minus  non 
extinguit,  sed  auget,     .     .  154 

M 

Malitia. 

]\Ialitia  dsemonum,  et  damna- 
torum  est  summa,  et  attin- 


INDEX. 


479* 


pag. 
git    teniiinuin,    ac    proiiidc 
non  aiigentur    eoruni    pec- 
cata,  ncc   poense    .     .     .     .411 

^[ateria. 

]Materiam  qualiter  usurpave- 
rit  Aristoteles ,  dum  eam 
esse  principium  individua- 
tionis  asseruit 68 

Medium. 

]\Iedium  inter  terminum  a  quo, 
et  ad  quein  duplex  est,  sci- 
licet  communicans,  et  non 
communicans 229 

Menmm. 

jMensura,  et  mensuratio  quid 
sit 2;3(> 

Mensura  duplex  est,  entita- 
tiva  seilicet,  et  quantitativa,    ib. 

]Mensura  aliqua  non  rejjeritur 
in  Angelo,  quae  mensuret 
ipsius  existentiam      .     .     .  246 

jMensura  geterna  potest  poni  in 
Angelo,qua3  mensuret  ipsius 
existentiam,  qua  si  sit  extra 
genus,  erit  Deus,  si  vero  in 
genere  erit  existentia  primi 
Angeli 247 

Mensurae  genus  quadruplex 
est 235 

Mensurare. 

Nulla  creatura  mensuratur  ae- 
ternitate 250 

Operationes  Angelorum  men- 
surantur  tempore  nostro     .  25o 

Meritum. 

Meritum  quid  sit 303 

Meritum  triplex,  congrui,  di- 

gni,  et  condigni  .  .  .  .  ib. 
^leritum    niajus  requirit  ma- 

jus  prsemium  intensive,  non 

vero  extensive 310 

Ad  meritum  prsestandum  tria 

concurrunt 304 

Mereri. 

Ad  merendum  tria  concur- 
runt  ex  parte  Dei,  totidem 
ex  parte  creaturse  rationalis.    ib. 

Ad  merendum  necessario  re- 
quiritur  status  viatoris  .     .  309 


pag. 


Meritoriunt. 


Opera  bona  sunt  meritoria 
trium  meritoriorum    .     .     .  301 

Mysterium. 

Mysterium  Sanctissimae  Tri- 
nitatis  Angelis  revelatum 
est 311 

Motus. 

Motus  est  aceidens  divisibile 
successivum  non  perma- 
iiens ,  adeoque  non  repu- 
gnat  Angelo 209 

^Motus  duplex  ost ,  circum- 
scriptivus,  et  definitivus     .    il). 

^lotus  est  quadruplex,  scili- 
cet  continuus  ,  discretus  , 
successivus ,  et  instanta- 
neus 216 

Motus  Angeli  ut  excedat  in 
velocitato  motum  quemlibet 
corporis,  non  est  necesse, 
quod  fiat  in  instanti.     .     .  22<s 

Motus  successio  ex  triplici 
capite  repetenda  est .     .     .217 

Motus  spectari  potest  vel  in 
specie,  vel  in  genere     .     .    ib. 

In  motu  organico  una  pars 
movet  aliam  non  in  alio, 
V.  g.  motus  gravium,  et  le- 
vium 21  i 

Ad  motum  AngeJi  mensu- 
randum  non  requiritur  tem- 
pus  a  tempore  nostro  di- 
stinctum 226 

Discrimen  inter  simplicem 
mutationem,  et  motum  .     .  229 

Quodnam  sit  discrimen  inter 
motum  per  medium  eom- 
municans,  et  non  commu- 
nicans 232 

Quid  tandem  discriminis  in- 
ter  motum  localem,  et  mo- 
tum  cogitationum  nostra- 
rum 234 

Moveri. 

Aliquid  potest  moveri  tripli- 
citer 205 

Indivisibile  etiam  quantita- 
tivum  non  potest  moveri 
continue .219 

Quid  sit  moveri  motu  discreto.  225 

Deus  non   potest    lacere  cor- 


480 


INDEX. 


pau- 
pus  qiiod    seeundum  suam 
natriram    intrinsecam    non 
possit  divinitus  a  suo  motu 
impediri   . 'd^'iS 

N 
Satura. 

Natura  intendit  multiplica- 
tionem  individuorum,  quse 
sunt  actu  numero  finita     ,     70 

Xatura  quamvis  non  inteudat 
productionem  rei  ut  defi- 
ciat,  potest  tamen  aliunde 
deficere 252 

Xaturse  specie  diversne  pos- 
sunt  hahere  operationes 
ejusdem  speciei     ....     5o 


Ohjedum. 

objectum  intellectus  Angeli 
quodnam  sit SS 

objectum  ut  moveat  poten- 
tiam  non  debet  esse  illi 
praesens  substantialiter,  sed 
tantum  per  intimam  sui 
motionem 98 

Objectum  ut  causet  intelle- 
ctionem  non  debet  neces- 
sario  esse  forma  intellectus.     99 

Ohstinatio. 

Obstinatio  da^monum  in  raa- 
lum  non  oritur  ab  infuso 
in  eis  habitu  malo  et  vi- 
tioso,  nec  ab  aliquo  actu  a 
Deo  produeto  in  eorum  vo- 
luntate,  sed  a  voluntate.  et 
denegata  gratia  conjun- 
ctim 40S 


Paradisus. 

Paradisus  in  quo  stetit  Lu- 
ciler,  quid  sit 23 

Peccatum. 

Peccatum  Angeli  tuit  amor 
sui,  quo  sibi  ipsi ,  et  in 
seipso  nimium  complacebat.  383 

Peccatum  primum  Angeli  fuit 
.superbia,  non  quatenus  su- 


pag. 
perbia    est,    sed    quatenus 
significat  nimiam  sui  com- 
placentiam,  et  amorem  inor- 
dinatum ;-J90 

Peceatum  primum  Angelorum 
fuit  uiniius.  et  inordinatus 
sui  amor 3S() 

Peceatum  primum  Angelorum 
melius  ad  luxuriam,  quam 
ad  quolibet  aliud  est  redu- 
cendum 391 

Peccatum  Luciferi  gravius 
multo  fuit.  quam  peccatum 
ejus  sequacium 375 

Peccatum  dividiiurinadtiequa- 
te,  et  incongrue  in  septem 
genera 391 

Peregrinatio. 

Peregrinatio  duplex  est,  bea- 
titudinis,  et  alia  peccati.     .  290 

Perfectio. 

Aliquid  potest  habere  perfe- 
ctionem  sibi  coaevam  tribus 
modis Ss 

Quando  aliquid  habeat  perfe- 
ctionem  co?evam  sibi  ex  be- 
neplacito  auctoris  naturse, 
quam  aliunde  posset  sibi 
vindicare,  debet  habere  fa- 
cultates  intrinsecas,  quibus 
ipsam  comparare  possit.     .    ib. 

Omnis  perfectio  in  inferiori- 
bus  non  dicens  imperfectio- 
uem  attribui  debet  naturae 
superiori 103 

Omne  perfecti\-um  non  debet 
esse  perfectius  suo  jDerfecti- 
bili 2  8 

Permaiientia. 

Circa  rei  permanentiam  quin- 
que  considerari  possunt.     .  251 

Phantasia. 

Varia  spectra  immutant,  et 
corrumpunt  phantasiam.     .  438 

Poma. 

Poena  damuatorum  duplexest, 
damni,  et  sensus  ....  416 

Pcena  damni.  et  poena  sensus 
respondent  duplici  deordi- 
nationi,  quae  est  in  i^eccato 
mortali ib. 


INDEX.  481 

img.  pay. 

Eleg-ans  de  poenariim  seterni-  qiiatenus    est    hic,    et    non 

tate  sententia lo2  alibi 188 

Pcenitentla.  Hes. 

Poenitentif^Hrcmonum,  etdam-  Res  non  censentur  esselin  sta- 

natoi^m  inutilis,    et   infru-  tu  violento,  nisi  quando  ea- 

ctuosa  est 413  rum  virtus  prsepeditur  .     .  124 

Pcenitere.  g 

Quare  homini,  et  non  Ange-  ., 

lo  concessum  sit  pcenitendi  r>aceram. 

tempus,  et  auxilium .     .     .  405  Sacerdotes  potestatem  habent 

Ideo    damnati,     et    da^mones  in  Corpus  Christi  naturale, 

non  possunt  poenitere,  quia  mysticum,  et  morale.     .     .     47 

denescatur  eis  sufficiens  au-  "               a        ^- 

xilium 406  Sensatio. 

Pomilm  Sensatio  tribus    modis    fit,  et 

^       '  '  accipitur 267 

Quid  signifieet  distributio  po- 

pulorum  juxta  numerum  fi-  bpatmm. 

liorum  Dei 60  Spatium  reale  se  habet  ad  cor- 

Pofentia  pora  per  modum  continentis, 

et  spatii   repleti ;    at  quan- 

Potentia     iocomotiva    Angeli  tum    ad    spiritus    se    habet 

superio  ris  quomodo  sit  prse-  quidem  per  modum  loci,  sed 

stantior 220  non  per  modum  spatii   .     .  204 

Prceceptum.  Species. 

Prasceptum    de   Deo  amando     ^  Species  accipitur  duobus  mo- 

est  juris  naturalis.     .     .     .  170  dis,  proprie  scilicet,  et  im- 

Promissio.  ^  Pi'?Pi\.  •    .'     •     •     •     •.    •     ^^ 

bpecies  objecti  reprsesentativa 

Quid    intelligendum    sit    per  duplex  est,  impressa   scili- 

promissionem  ante  tempora  cet,  et  expressa     ....     94 

ssecularia 21  Species  ab    objecto   materiali 

p.,_„^„;j:-  desumere  potest  creatura  ra- 

iwposLUo.  tionalis 106 

Propositiones    non    sunt  con-  Species    reprsesentativa    sub- 

tradictorise,  nisi  sint  de  eo-  stantise  Angeli    potest   dari 

dem  modo  spectato    .     .     .124  absque  eo  quod  reprtesentet 

gTadum  illius  existentise    .  112 

Q  Species    rerum    universalium 

^        ,.   ^  quas  habent  Ano-eli,  non  ab 

Qitantitas.  ^               x.  4.     iP                 ^    -11  < 

eorum  substantia  emanant.  114 

Quantitas    non    est    ratio  for-  Species  rerum  Angelis  inditse, 

malis  fundans  ubificationem  sunt  supernaturales    quoad 

corporum  in  loco  ....  186  modum,  non  quoad  substan- 

tiam ib. 

Spectra. 

^^^^^^^-  Spectra   sensus    externos  Ise- 

Relationum  genus  triplex  est.  215  dunt 438 

Substantia  Ano-elica   fandare  Cv^,^,./,,^ 

potest  relationem  prsesentise  ^ 

in    loco,  non    quatenus  est  Spiritus    nominis    quintuplex 

substantia    Angelica,     sed  est  acceptio,  et  significatio.     24 


482 


INDEX. 

pag. 


Splritiiale. 


Spiritualis  substantise  multi- 
plex  acceptio 

Sfatiis. 

Affertur  discrimen  quod  est 
inter  viatorum  .  damnato- 
rum ,  et  comprehensorum 
status 

Ex  parte  status  repetenda  est 
impossibilitas  reparandse  sa- 
lutis 

Striges. 

Strig-es  revera  ab  ipso  dsemo- 
ne  ad  coetus  locuin  deferun- 
tur 

Xon  est  certum,  quod  judici- 
bus  nocere  non  valeant  Stri- 
ges 

Cur  Deus  homines  innocentes 
a  Strigibus  vexari  permit- 
tat 

Striges  quomodo  noceant .     . 

Strigum  deportatio  quot  mo- 
dis  fiat 

Substantia. 

Substautise  spirituaies  habent 
aliqua  velamina,  quibus  oc- 
cultari  possint,  sicut  corpo- 
reae 

Successio. 

Successio  non  est  de  essentia 
motus 

Suceessio  requiritur  in  abje- 
ctione  termini  a  quo,  et  in 
acquisitione  termini  ad 
quem 

Supplicium . 

Supplicia  damnatorum  sunt 
jeterna 


2i) 


401 
405 


4.34 
463 


ib. 
456 


460 


116 


228 


234 


431 


T 

Theologia. 

Theologia  non  deprimitur 
dum  creaturas  in  ordine  ad 
Deum  contemplatur  .     .     . 


pag. 


Ubi/icatio. 

Ratio  formalis  ubificationis  su- 
mitur  bifariam 177 

Verbum. 

Verbuin  mentis  quid  sit    .     .     sj 

Via. 

Via  Angelorum  fuit  valde  bre- 
vis :;i.') 

Visio. 

Visio  beatifica  mensuratur  se- 
vo 

Visio  beatifica  dicitur  ietema. 
ex  eo  quod  in  seternum  sit 
duratura  non  formaliter, 

Ideo  Deus  dicitur  invisibilis 
naturse  viribus,  quia  ejus 
visio  intuitiva  non  est  intra 
lineam  ordinis  naturalis. 


241» 


252 


12: 


Videre. 

Aliquid  videri  potest  in  Verbo 
dupliciter 


1.52 


Vita. 

Vitae  actiones  sunt  duplicis 
generis 2<i7 

Universale. 

Universale  in  conecptu  nihil 
esse  potest,  quin  idem  sit 
in  re 6(S 

Universu7n. 

Non  omnes  modi,  et  gradus 
entis  ad  Universi  perfectio- 
nem  spectant iT 

Volitio. 

Volitio  distinguitur  in  amo- 
rem  amicitise,  et  concupi- 
scentise 37!» 

Volitio  inefiicax  potest  versari 
circa  impossibile   ....  395 

Voluntas. 


Voluntas  etsi  tendat  necessa- 
rio  in  finem,  non  ita  tendit 
in  media 

Voluntas  errare  potest  circa 
finem  ultimum,  licet  intel- 


363 


INDEX. 


483 


pay. 
lectus  nequeat  errare  circa 
prima  principia     ....  413 

A^oluntas  remanet  libera  quoad 
exercitium  circa  quodlibet 
objectum 172 

Voluntas  si  determinaretur 
necessario  ad  agendum,  di- 
ctamen  rectse  rationis    non 


paa. 
haberet  rationem  voluntatis.  365 

Voluntas  Angelica,  si  non  es- 
set  immutabilis  in  proposi- 
to,  posset  naturaliter  reddi 
impeccabilis  in  futurum     ,  161 

Voluntas  Angelica  libera  est 
quantum  ad  exercitium.     .  16  J 


03 

r^ 

r- 

o 

•H 

>— • 

-;t< 

(D 

o^ 

^. 

Cl 

O- 

'^ 

-J 

CO' 

o 

H 

r' 


Ill£  INSTITUTF  OF  ; 
10  elmslf: 

TOHONTO  f 


f /• 


4 


M 


m 


--.    ^